دوره 20، شماره 1 - ( فروردین و اردیبهشت 1400 )
جلد 20 شماره 1 صفحات 79-69 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: 53200/133/100
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Dehghan Manshadi M, Dibaraz S, Heidary Y, Kalantarzadeh F. The Effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy on Decreasing Stress and
Perfectionism among Female Second-Grade Students of State Elite High Schools of Yazd. TB 2021; 20 (1) :69-79
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3065-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3065-fa.html
دهقان منشادی منصور، دیبازر سارا، حیدری یاسر، کلانترزاده فهیمه. اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر کاهش استرس و کمال‌گرایی دانش‌آموزان دختر مدارس نمونه دولتی دوره دوم متوسطه شهر یزد. طلوع بهداشت. 1400; 20 (1) :69-79
دانشگاه تهران ، yaserheydari@gmail.com
متن کامل [PDF 494 kb]
(1026 دریافت)
| چکیده (HTML) (1307 مشاهده)
متن کامل: (1850 مشاهده)
اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر کاهش استرس و کمال‌گرایی دانش‌آموزان دختر مدارس نمونه دولتی دوره دوم متوسطه شهر یزد
مقدمه: درمان های مبتنی به ذهن آگاهی و پذیرش به عنوان درمان های موج سوم شناختی-رفتاری شناخته می شود .این درمان، حضور ذهن را به عنوان هدف درمان با تمرین هایی مانند توقف تفکر هوشیار و مشاهده غیر قضاوتی افکار خود فرد ادغام می کند هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر کمال‌گرایی و استرس دانش‌آموزان دختر مدارس نمونه دولتی دوره دوم متوسطه شهر یزد بود.
روش بررسی: جامعه‌ی آماری پژوهش شامل کلیه دانش‌آموزان دختر مدارس نمونه دولتی دوره دوم متوسطه شهر یزد بود که در سال تحصیلی 96-1395 برابر با 784 نفر بودند. نمونه پژوهش شامل 30 نفر از دانش‌آموزان دختر پایه دوم که با روش نمونه‌گیری تصادفی چندمرحله‌ای انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایشی گمارده شدند. ابزار مورد استفاده شامل مقیاس کمال‌گرایی اهواز (APS) و مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس (DASS) بود. مداخله طی 8 جلسه آموزشی در مورد گروه آزمایش اعمال شد. داده‌ها با استفاده از آزمون آماری مانکوا مورد تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی، کمال‌گرایی و استرس را در افراد گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل، کاهش داده است (001/0 P<).
نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد که درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی می‌تواند به عنوان یک روش درمانی مؤثر، کمال‌گرایی و استرس را در دانش‌آموزان دختر کاهش داده و در نهایت زمینه‌ی سازگاری و موفقیت آنان را فراهم نماید.
واژه های کلیدی: استرس، دانش‌آموزان، درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی، کمال‌گرایی.
بحث و نتیجه گیری
در این پژوهش تأثیر درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر کاهش استرس و کمال‌گرایی دختران دوره دوم متوسطه مدارس نمونه دولتی شهر یزد بررسی شده است. یکی از یافته های این پژوهش درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی باعث کاهش استرس دانش‌آموزان شده است.
نتیجه این یافته با نتایج پژوهش های موادی (11)، فرهادی و همکاران (12)، جاوید و همکاران (13)، موسویان و همکاران (14)، اسمیت و همکاران (15)، کارلسون و همکاران (17) و ایوانز (16) همسو است. در تبیین این یافته می توان گفت ذهن‌آگاهی به عنوان آگاهی پذیرا و عاری از قضاوت از آنچه اکنون در حال وقوع است، می باشد (25) و به عنوان هدفی از مذاهب تعمقی به ویژه بودا شناخته می شود (26). ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت درمانی، فرصتی فراهم می آورد تا افراد، بدون قضاوت، احساس‌های بدنی، شناخت، ادراک ها و هیجاناتشان را مشاهده کنند و آن ها را بپذیرند و دریابند که افکار لزوماً منطبق با واقعیت نیست (27). آرچ و گراسک (2005) معتقدند که مکانیسم ذهن آگاهی، با بهره گیری از تنفس متمرکز، بر تنظیم هیجان مؤثر است. ویژگی روش ذهن‌آگاهی آن است که بیمار را نسبت به ریشه های اختلال و مکانیسم آن در مغز آگاه نموده، از مضطرب شدن او جلوگیری می نماید، بر افکار و تمایلات او در حالت هوشیاری متمرکز می شود و به فرد امکان می دهد تا تکرار اعمال یا افکار و نشخوار آن ها را برای کاهش اضطراب انتخاب نکند. از سوی دیگر با توجه به نتایج پژوهش به نظر می رسد از جمله راه هایی که می تواند موجب ایجاد تمرکز و کاهش استرس شود معرفی و ارائه رهنمودهایی که موجب افزایش کارآمدی و بهزیستی روانشناختی آن ها می شود. همچنین در تبیین این یافته می توان گفت شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی با آموزش پذیرش، زندگی در حال جریان و تمرکز بر حال، عدم ثبات وقایع نامطلوب و عدم قضاوت در رویدادهای زندگی احساس درماندگی هنگام مواجهه با رویدادها را کاهش و توانایی تنظیم هیجان ها و ایجاد پیامدهای مثبت را افزایش می دهد.
یکی دیگر از یافته های این پژوهش درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی باعث کاهش کمال‌گرایی دانش‌آموزان شده است. نتایج این یافته با پژوهش های ثابت و همکاران (18)، مکینرو و همکاران (20) و استوبر و همکاران (19) همسو است. همان طور که قبلاً ذکر گردید کمال‌گرایی دارای دو بعد سازگارانه و ناسازگارانه می باشد. ذهن‌آگاهی از طریق تمرکز زدایی بر کمال‌گرایی ناسازگارانه اثر می کند، چرا که ایده اصلی تمرکز زدایی در این تکنیک تغییرات اساسی در دیدگاه ها، باورها و الگوهای شناختی ناآشکار شخص است که رابطه فرد با افکار و احساسات منفی را شکل می دهد. دانش‌آموزان در این برنامه تمرکز زدایی از افکار و هیجانات یا هر چیز دیگری که ممکن است رخ دهد را در طول جلسات تمرین می کنند و بدین طریق پذیرش از هرچه است تسهیل می گردد و با زندگی روزمره شان ادغام می شود.
آموزش ذهن‌آگاهی باعث ایجاد یک نگرش یا رابطه متفاوت با افکار، احساسات و عواطف می شود که شامل حفظ توجه کامل لحظه به لحظه واداشتن نگرش همراه با پذیرش و دور از قضاوت است.
به واسطه ی تمرین ها و تکنیک های مبتنی بر ذهن‌آگاهی فرد نسبت به فعالیت های روزانه خود و از به کار بردن خودکار ذهن در دنیای گذشته و آینده آگاهی می یابد، از طریق آگاهی از افکار، احساسات و حالت های جسمانی بر آنها کنترل پیدا می کند و از ذهن روزمره و خودکار متمرکز بر گذشته و آینده رها می شود (28).
از طرف دیگر در تبیین این یافته می توان گفت افراد کمال گرا در موقعیت های زندگی معیارها و انتظارات سطح بالایی برای خود در نظر می گیرند، چنانچه این معیارها ناسازگارانه و به دور از واقعیت باشد دچار تنش و اضطراب می شوند، همچنین عملکردهای آتی آن ها نیز مختل می گردد. تمرینات ذهن‌آگاهی از طریق آگاهی از افکار و شفاف سازی واقعیت و تمرینات اثربخش دیگر باعث می شود تا آنها به نحو اثربخش تری با واقعیت های زندگی روبرو شوند و آنها را بپذیرند و از آسیب های روانی وارده بکاهند.
تقدیر و تشکر
از تمامی عزیزانی که در اجرای این پژوهش ما را یاری نمودند بسیار سپاسگزاریم به ویژه دانش آموزان محترم آنهایی که در پژوهش شرکت داشتند و مدیران محترم مدارس که زمینه اجرای پژوهش را فراهم نمودند.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله تعهد می نمایند هیچگونه تضاد منافعی وجود ندارد.
مقدمه: درمان های مبتنی به ذهن آگاهی و پذیرش به عنوان درمان های موج سوم شناختی-رفتاری شناخته می شود .این درمان، حضور ذهن را به عنوان هدف درمان با تمرین هایی مانند توقف تفکر هوشیار و مشاهده غیر قضاوتی افکار خود فرد ادغام می کند هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر کمال‌گرایی و استرس دانش‌آموزان دختر مدارس نمونه دولتی دوره دوم متوسطه شهر یزد بود.
روش بررسی: جامعه‌ی آماری پژوهش شامل کلیه دانش‌آموزان دختر مدارس نمونه دولتی دوره دوم متوسطه شهر یزد بود که در سال تحصیلی 96-1395 برابر با 784 نفر بودند. نمونه پژوهش شامل 30 نفر از دانش‌آموزان دختر پایه دوم که با روش نمونه‌گیری تصادفی چندمرحله‌ای انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایشی گمارده شدند. ابزار مورد استفاده شامل مقیاس کمال‌گرایی اهواز (APS) و مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس (DASS) بود. مداخله طی 8 جلسه آموزشی در مورد گروه آزمایش اعمال شد. داده‌ها با استفاده از آزمون آماری مانکوا مورد تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی، کمال‌گرایی و استرس را در افراد گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل، کاهش داده است (001/0 P<).
نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد که درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی می‌تواند به عنوان یک روش درمانی مؤثر، کمال‌گرایی و استرس را در دانش‌آموزان دختر کاهش داده و در نهایت زمینه‌ی سازگاری و موفقیت آنان را فراهم نماید.
واژه های کلیدی: استرس، دانش‌آموزان، درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی، کمال‌گرایی.
مقدمه
نوجوانی (Adolescent) بهترین فرصت برای رشد و شکوفایی توانمندی ها است. به این مناسبت دوره‌ی نوجوانی را یکی از فرصت های پراهمیت در زندگی آدمی به شمار آورده اند(1). گذار از نوجوانی به بزرگسالی به عنوان یک دوره مشخص با ویژگی های متمایز شناخته شده است. نوجوانی دوره ای از رشد می باشد که با مشخصاتی هم چون تغییرات سریع بلوغ (Puberty) تغییر انتظارات اجتماعی و تناقضاتی در نقش همراه است (2). دانش‌آموزان نوجوان بخصوص دختران به دلیل ورود به دوره ی نوجوانی، بلوغ و مسائل زنانگی مستعد مشکلات بسیاری در زمینه های جسمانی و روانی هستند، به همین دلیل برای پرورش سلامت روانی و ارتقاء کیفیت آموزشی دانش‌آموزان شناخت ویژگی های شخصیتی، شناختی، عاطفی و انگیزشی آن ها ضروری می باشد. یکی از مشکلات رایج در این قشر استرس می باشد.
استرس از جمله پدیده هایی است که ورود آن به زندگی انسان از قبل از تولد شروع می شود و تا هنگام مرگ ادامه دارد و هم چون آفتی بزرگ ابعاد مختلف زندگی، از جمله فعالیت ها و تصمیمات مختلف را تحت تأثیر قرار می دهد (3). استرس تحت عنوان پاسخ هیجانی و رفتار شخصی به برخی از رویدادهای ناخوشایند تعریف شده است، جایی که سطح استرس به صورت منفی بر روی رفتار و اعمال فرد اثر می گذارد (4). همان طور که تضاد و ابهام ضرورتا منفی نیستند، استرس نیز پدیده زشتی نیست، بلکه در مواقعی باعث ایجاد چالش در افراد می شود و می تواند دستاورد بالقوه مثبتی را به دنبال داشته باشد(5). اما با این حال در روانشناسی، واژه استرس به طور عمده در مورد استرس های زیان‌بخش به کار برده می شود. یکی از متغیرهایی که پژوهش‌ها نشان داده اند که باعث گسترش، رشد و هم چنین حفظ مشکلات روانشناختی از جمله استرس می شود، کمال‌گرایی (Perfectionism) می باشد (6). کمال‌گرایی به منزله تمایل پایدار فرد به وضع معیارهایی کامل و دست نیافتنی و تلاش برای تحقق آنها که با خود ارزشیابی‌های انتقادی از عملکرد شخصی همراه است. برنز کمال‌گرایی را تأثیر ارزیابی های بسیار انتقادی و معیارهای شخصی بالا در تنظیم اهداف شخصی می داند (7). کمال‌گرایی به عنوان سبک شخصیتی در نظر گرفته می شود که در آن افراد برای انجام اعمال بدون نقص تلاش زیادی کرده و معیارهای بالایی را برای ارزیابی رفتار خود در نظر می گیرند (8). تحقیقات اخیر درباره کمال‌گرایی به این سازه همانند یک سازه چند بعدی می نگرند که شامل کمال‌گرایی سازگارانه و کمال‌گرایی ناسازگارانه می باشد. تفاوت کلیدی کمال‌گرایی سازگارانه و ناسازگارانه این است که در کمال‌گرایی ناسازگارانه با وجود شواهدی حاکی از غیرواقعی بودن معیارها هستند، گرایش های کمال‌گرایانه هم چنان ادامه می یابند. هم چنین تفاوت آن ها در این است که کمال گرایان سازگار برای رسیدن به این معیارها تلاش لازم را می کنند ولی عزت نفس خود را از دست نمی‌دهند (9). بنابراین به نظر می رسد افرادی که گرایش ناسازگارانه دارند وقتی انتظارات بالایی دارند و از نظر فیزیکی و روانی نتوانند آن ها را برآورده سازند، استرس بیشتری تجربه می کنند و سلامت جسمی و روانی آن ها به خطر می افتد. با توجه به اهمیت بررسی این متغیرها در دانش‌آموزان لازم است درمان‌هایی دراین خصوص انجام شود، یکی از مداخلاتی که به نظر می رسد در کاهش استرس و کمال‌گرایی دانش‌آموزان مؤثر افتد، درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی می باشد. شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی (Mindfulness-based cognitive therapy) از جمله درمان‌هایی موسوم به موج سوم رفتار درمانی است که در ابتدا به منظور پیشگیری از عود افسردگی توسط ویلیماز و همکاران معرفی شد و جنبه‌هایی از شناخت درمانی را با تکنیک‌های مراقبه ترکیب می کند که هدفش کنترل توجه به بیماران است تا بتوانند تغییرات خلقی جزئی خود را شناسایی و از شروع مجدد بیماری جلوگیری کنند. درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی این رویکرد انعطاف پذیری فعالیت های شناختی را افزایش می دهد و نشخوار فکری، بیش تعمیمی در حافظه سرگذشتی و ارزیابی خود انتقادگرایانه را کاهش و فرایندهای شناختی مفید مانند مشاهده‌گری غیرقضاوتی محتوای ذهنی را افزایش می دهد. در این شیوه مراجعین ترغیب می شوند تا تجربه را بدون قضاوت به همان گونه ای که شکل گرفته پردازش کنند و رابطه شان را با افکار و احساسات چالش برانگیز تغییر داده و آن ها را بپذیرند (10).
قابلیت اثربخشی مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی علاقه ی بسیاری را در مسیر ارتقای سلامت روان دانش‌آموزان به خود جلب کرده است. به عنوان مثال مرادی (11) فرهادی و همکاران (12)، جاوید و همکاران (13)، موسویان و همکاران (14)، اسمیت و همکاران (15)، ایوانر (16) و کارلسون و همکاران (27) در پژوهش هایشان به این نتیجه رسیدند که درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی منجر به کاهش استرس شده است. همچنین ثابت و همکاران (18)، استوبر و همکاران (19) و مکیندر و همکاران (20) در پژوهش هایشان به این نتیجه رسیدند که درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی منجر به کاهش کمال‌گرایی شده است. بنابراین با توجه به بررسی مبانی نظری و پژوهشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی و همچنین تاثیر بهبود سلامت روان و کیفیت زندگی دانش‌آموزان و ارتقای وضعیت تحصیلی آن ها محقق در این پژوهش به دنبال بررسی تأثیر درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر کاهش استرس و کمال‌گرایی دانش‌آموزان دختر مدارس نمونه دولتی دوره دوم متوسطه شهر یزد بود.
روش بررسی
پژوهش حاضر با توجه به اهداف و فرضیه‌های آن پژوهشی نیمه آزمایشی است. جامعه این پژوهش شامل تمام دانش‌آموزان دختر دوره دوم متوسطه مدارس نمونه دولتی شهر یزد بود که در سال 96-1395 تعداد آنها برابر با 784 نفر بود. در پژوهش حاضر برای انتخاب نمونه از روش نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای استفاده شد. ابتدا از بین دو مدرسه نمونه دولتی دوره دوم به صورت تصادفی یکی انتخاب شد، سپس پرسشنامه های کمال‌گرایی اهواز (Ahvaz Perfectionis Scales) و افسردگی، اضطراب و استرس (Depression, Anxiety and Stress Questionnaire) بین دانش‌آموزان پایه دوم (134 نفر) توزیع و جمع آوری شدند. تعداد 30 نفر که در این دو مقیاس نمره بالاتری گرفته بودند به عنوان نمونه پژوهشی انتخاب شدند و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و گواه گمارده شدند. از معیارهای ورود به این پژوهش رضایت نامه شرکت در پژوهش، عدم وجود اختلال های روان پزشکی حاد و عدم مصرف، داروهای خاص روانپزشکی بود. معیارهای خروج از پژوهش، بیماری و عدم تمایل به همکاری بود. قبل از شروع پژوهش به آن ها توضیح داده شد که اساس کار بر رازداری می باشد و به هیچ عنوان اجباری جهت شرکت در پژوهش وجود ندارد. پروتُکُل آموزش مورد استفاده برگرفته از سگال و همکاران (1999 ) بود که در 8 جلسه، به این صورت که جلسه اول تعیین هدف پژوهش مورد نظر، معارفه و آشنایی، ایجاد رابطه حسنه و انجام پیش آزمون، جلسه دوم تمرین افکار و احساسات و ارائه تکلیف خانگی، جلسه سوم مراقبه‌ی نشسته، راه رفتن ذهن آگاهانه و تکلیف خانگی، جلسه چهارم مراقبه دیدن و شنیدن و تکلیف خانگی، جلسه پنجم مراقبه نشسته و فضای تنفس 3 دقیقه‌ای و تکلیف خانگی، جلسه ششم، مراقبه نشسته تجسم سناریوهای مبهم و تکلیف خانگی، جلسه هفتم اشاره به ارتباط بین خلق و فعالیت، و ارائه تکلیف خانگی و جلسه آخر بازنگری مطالب گذشته، وارسی بدن، انعکاس پسخوراند، بررسی اهداف و اجرایی پس آزمون انجام شد.
ابزار پژوهش:1- مقیاس کمال‌گرایی اهواز. این مقیاس یک مقیاس خود گزارش‌دهی و شامل 27 ماده است که تحلیل عوامل توسط نجاریان، عطاری و زرگر (21) در نمونه ای 395 نفری از دانشجویان دانشگاه های شهید چمران و آزاد اسلامی اهواز ساخته شد.
ماده های این مقیاس دارای چهارگزینه هرگز، به ندرت گاهی اوقات و اغلب اوقات می باشد در این مقیاس به استثنای ماده های 22، 17، 12 که به شیوه معکوس نمره می گیرند، بقیه ماده ها براساس 3 و 2 و 1 و 0 نمره گذاری می شوند.
وردی و همکاران (22) پایایی مقیاس را روی یک نمونه 70 نفری از آزمودنی ها با استفاده از روش بازآزمایی با فاصله زمانی 5 هفته و آلفای کرونباخ به دست آوردند که ضرایب به ترتیب 63/0 و 85/0 می باشد که در حد قابل قبولی است.
برای سنجش روایی نجاریان و همکاران این مقیاس را به طور همزمان با مقیاس های الگوی رفتاری تیپ شخصیتی A رسمی و تیپ شخصیتیB غیررسمی، خرده مقیاس شکایت جسمانی در نسخه تجدید نظر شده فهرست علائم مرض 90 و مقیاس عزت نفس کوپر اسمیت به دانشجویان نمونه پژوهش خود ارائه دادند. ضرایب همبستگی بین نمره های کل آزمودنی ها در مقیاس کمال‌گرایی با مقیاس رفتار تیپ شخصیتی A رسمی 65/0 بود. ضریب همبستگی بین مقیاس کمال‌گرایی با مقیاس رفتاری تیپ شخصیتی غیررسمی 16/0- بودکه معنادار نبود. ضریب همبستگی بین مقیاس کمال‌گرایی اهواز با مقیاس جسمانی 41/0 و با مقیاس عزت نفس کوپر اسمیت 39/0- بود که در سطح 05/0>P معناداری در این پژوهش، روایی پرسشنامه با روش تحلیل عاملی تأئیدی، تأیید شد و پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ 76/0 محاسبه شده است.
2- مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس (DASS): این پرسشنامه توسط لاویبوند و لاویبوند (23) ساخته شد. این مقیاس از 42 عبارت مرتبط با علائم منفی (افسردگی، اضطراب و استرس) تشکیل شده است و هر خرده مقیاس 14 پرسش را در بردارد. آزمودنی ها باید پس از خواندن هر عبارت، شدت (فراوانی) علامت مطرح شده در آن عبارت را که در طول هفته گذشته تجربه کرده است.
با استفاده از یک مقیاس 4 درجه‌ای (بین صفر تا 3) درجه‌بندی کند. درجه‌بندی شدت خرده مقیاس استرس بدنی صورت می باشد که کسب نمره 14-0 (طبیعی)، 18-15 (خفیف)، 25-19 (متوسط)، 33-26 (شدید) و 34 و بیشتر (خیلی شدید) محسوب می شود.
لاویبوند ولاویبوند در پژوهش بر روی یک نمونه 717 نفری، ضرایب همسانی درونی (آلفای کرونباخ)، برای سه خرده مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس را به ترتیب 81/0، 91/0 و 89/0 گزارش کرده‌اند. در ایران اصغری و همکاران (24) پایایی این مقیاس را با استفاده از روش بازآزمایی با فاصله ی زمانی 3 هفته ای و آلفای کرونباخ به دست آوردند و ضرایب سه خرده مقیاس را به ترتیب 84/0، 89/0 و 90/0 گزارش کرده‌اند در این پژوهش، روایی پرسشنامه با روش تحلیل عاملی تأیید‌ی، تأیید شد و پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ 84/0 محاسبه شده است.
یافته ها
برای آزمون فرضیه‌های تحقیق از تحلیل کواریانس چند متغیره استفاده شده است که باید درباره آن احتیاط کرد. به عبارتی برای استفاده باید مفروضه‌های مربوط به آن را رعایت کرد. دراین صورت می‌توان از این آزمون استفاده کرد. نتایج حاصل از بررسی مفروضه‌های تحلیل کواریانس شامل رابطه خطی، همگنی رگرسیون، همگنی ماتریس‌های واریانس کواریانس، یکسانی واریانس‌ها و عدم ارتباط خطی بین واریانس‌های باقی مانده نشان داد که از این مفروضه‌ها تخطی نشده است لذا اجرای تحلیل کواریانس چند متغیره بلامانع است.برای دانش‌آموزان گروه آزمایش میانگین نمرات کمال‌گرایی و استرس کاهش یافته است( جدول 1).
در این جدول آماره F، درجه آزادی فرضیه و خطای توزیع نشان داده شده است. برای تفسیر معنی‌داری آزمون اثر پیلای، لامبدای ویلکز، اثر هتلینگ، بزرگ‌ترین ریشه روی از مقدار سطح معناداری (Sig) استفاده می‌شود. اگر مقدار سطح معناداری اثر مورد آزمون کوچک‌تر از سطح خطای 5 درصد باشد، در این صورت می‌توان نتیجه گرفت که آن اثر معنی‌دار است و در مدل نقش دارد.
با توجه به نتایج جدول مقدار معناداری برای همه آزمون‌ها کمتر از سطح خطا بوده و در نتیجه در مدل اثر دارند، بنابراین بین دو گروه کنترل و آزمایش حداقل از لحاظ یکی از متغیرهای وابسته تفاوت معناداری وجود دارد. برای پی بردن به این نکته که از لحاظ کدام متغیر بین دو گروه تفاوت وجود دارد، تحلیل کوواریانس یک راهه در متن مانکوا انجام گرفت که نتایج آن در جدول 2 ارائه شده است.
با کنترل تأثیر متغیر کمکی (پیش‌آزمون) بر روی متغیر وابسته، بین دو گروه از لحاظ کمال‌گرایی (05/0 p<و 354/4 F=)، استرس (05/0 p<و 910/57F=)، تفاوت وجود دارد. بدین معنا که مؤلفه‌های کمال‌گرایی و استرس به خاطر سطح خطای کمتر از 5 درصد در دو گروه کنترل و آزمایش تفاوت معناداری با هم دارند، این بیانگر آن است که شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی توانسته است وضعیت کمال‌گرایی و استرس را بهبود دهد( جدول 3).
نوجوانی (Adolescent) بهترین فرصت برای رشد و شکوفایی توانمندی ها است. به این مناسبت دوره‌ی نوجوانی را یکی از فرصت های پراهمیت در زندگی آدمی به شمار آورده اند(1). گذار از نوجوانی به بزرگسالی به عنوان یک دوره مشخص با ویژگی های متمایز شناخته شده است. نوجوانی دوره ای از رشد می باشد که با مشخصاتی هم چون تغییرات سریع بلوغ (Puberty) تغییر انتظارات اجتماعی و تناقضاتی در نقش همراه است (2). دانش‌آموزان نوجوان بخصوص دختران به دلیل ورود به دوره ی نوجوانی، بلوغ و مسائل زنانگی مستعد مشکلات بسیاری در زمینه های جسمانی و روانی هستند، به همین دلیل برای پرورش سلامت روانی و ارتقاء کیفیت آموزشی دانش‌آموزان شناخت ویژگی های شخصیتی، شناختی، عاطفی و انگیزشی آن ها ضروری می باشد. یکی از مشکلات رایج در این قشر استرس می باشد.
استرس از جمله پدیده هایی است که ورود آن به زندگی انسان از قبل از تولد شروع می شود و تا هنگام مرگ ادامه دارد و هم چون آفتی بزرگ ابعاد مختلف زندگی، از جمله فعالیت ها و تصمیمات مختلف را تحت تأثیر قرار می دهد (3). استرس تحت عنوان پاسخ هیجانی و رفتار شخصی به برخی از رویدادهای ناخوشایند تعریف شده است، جایی که سطح استرس به صورت منفی بر روی رفتار و اعمال فرد اثر می گذارد (4). همان طور که تضاد و ابهام ضرورتا منفی نیستند، استرس نیز پدیده زشتی نیست، بلکه در مواقعی باعث ایجاد چالش در افراد می شود و می تواند دستاورد بالقوه مثبتی را به دنبال داشته باشد(5). اما با این حال در روانشناسی، واژه استرس به طور عمده در مورد استرس های زیان‌بخش به کار برده می شود. یکی از متغیرهایی که پژوهش‌ها نشان داده اند که باعث گسترش، رشد و هم چنین حفظ مشکلات روانشناختی از جمله استرس می شود، کمال‌گرایی (Perfectionism) می باشد (6). کمال‌گرایی به منزله تمایل پایدار فرد به وضع معیارهایی کامل و دست نیافتنی و تلاش برای تحقق آنها که با خود ارزشیابی‌های انتقادی از عملکرد شخصی همراه است. برنز کمال‌گرایی را تأثیر ارزیابی های بسیار انتقادی و معیارهای شخصی بالا در تنظیم اهداف شخصی می داند (7). کمال‌گرایی به عنوان سبک شخصیتی در نظر گرفته می شود که در آن افراد برای انجام اعمال بدون نقص تلاش زیادی کرده و معیارهای بالایی را برای ارزیابی رفتار خود در نظر می گیرند (8). تحقیقات اخیر درباره کمال‌گرایی به این سازه همانند یک سازه چند بعدی می نگرند که شامل کمال‌گرایی سازگارانه و کمال‌گرایی ناسازگارانه می باشد. تفاوت کلیدی کمال‌گرایی سازگارانه و ناسازگارانه این است که در کمال‌گرایی ناسازگارانه با وجود شواهدی حاکی از غیرواقعی بودن معیارها هستند، گرایش های کمال‌گرایانه هم چنان ادامه می یابند. هم چنین تفاوت آن ها در این است که کمال گرایان سازگار برای رسیدن به این معیارها تلاش لازم را می کنند ولی عزت نفس خود را از دست نمی‌دهند (9). بنابراین به نظر می رسد افرادی که گرایش ناسازگارانه دارند وقتی انتظارات بالایی دارند و از نظر فیزیکی و روانی نتوانند آن ها را برآورده سازند، استرس بیشتری تجربه می کنند و سلامت جسمی و روانی آن ها به خطر می افتد. با توجه به اهمیت بررسی این متغیرها در دانش‌آموزان لازم است درمان‌هایی دراین خصوص انجام شود، یکی از مداخلاتی که به نظر می رسد در کاهش استرس و کمال‌گرایی دانش‌آموزان مؤثر افتد، درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی می باشد. شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی (Mindfulness-based cognitive therapy) از جمله درمان‌هایی موسوم به موج سوم رفتار درمانی است که در ابتدا به منظور پیشگیری از عود افسردگی توسط ویلیماز و همکاران معرفی شد و جنبه‌هایی از شناخت درمانی را با تکنیک‌های مراقبه ترکیب می کند که هدفش کنترل توجه به بیماران است تا بتوانند تغییرات خلقی جزئی خود را شناسایی و از شروع مجدد بیماری جلوگیری کنند. درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی این رویکرد انعطاف پذیری فعالیت های شناختی را افزایش می دهد و نشخوار فکری، بیش تعمیمی در حافظه سرگذشتی و ارزیابی خود انتقادگرایانه را کاهش و فرایندهای شناختی مفید مانند مشاهده‌گری غیرقضاوتی محتوای ذهنی را افزایش می دهد. در این شیوه مراجعین ترغیب می شوند تا تجربه را بدون قضاوت به همان گونه ای که شکل گرفته پردازش کنند و رابطه شان را با افکار و احساسات چالش برانگیز تغییر داده و آن ها را بپذیرند (10).
قابلیت اثربخشی مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی علاقه ی بسیاری را در مسیر ارتقای سلامت روان دانش‌آموزان به خود جلب کرده است. به عنوان مثال مرادی (11) فرهادی و همکاران (12)، جاوید و همکاران (13)، موسویان و همکاران (14)، اسمیت و همکاران (15)، ایوانر (16) و کارلسون و همکاران (27) در پژوهش هایشان به این نتیجه رسیدند که درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی منجر به کاهش استرس شده است. همچنین ثابت و همکاران (18)، استوبر و همکاران (19) و مکیندر و همکاران (20) در پژوهش هایشان به این نتیجه رسیدند که درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی منجر به کاهش کمال‌گرایی شده است. بنابراین با توجه به بررسی مبانی نظری و پژوهشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی و همچنین تاثیر بهبود سلامت روان و کیفیت زندگی دانش‌آموزان و ارتقای وضعیت تحصیلی آن ها محقق در این پژوهش به دنبال بررسی تأثیر درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر کاهش استرس و کمال‌گرایی دانش‌آموزان دختر مدارس نمونه دولتی دوره دوم متوسطه شهر یزد بود.
روش بررسی
پژوهش حاضر با توجه به اهداف و فرضیه‌های آن پژوهشی نیمه آزمایشی است. جامعه این پژوهش شامل تمام دانش‌آموزان دختر دوره دوم متوسطه مدارس نمونه دولتی شهر یزد بود که در سال 96-1395 تعداد آنها برابر با 784 نفر بود. در پژوهش حاضر برای انتخاب نمونه از روش نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای استفاده شد. ابتدا از بین دو مدرسه نمونه دولتی دوره دوم به صورت تصادفی یکی انتخاب شد، سپس پرسشنامه های کمال‌گرایی اهواز (Ahvaz Perfectionis Scales) و افسردگی، اضطراب و استرس (Depression, Anxiety and Stress Questionnaire) بین دانش‌آموزان پایه دوم (134 نفر) توزیع و جمع آوری شدند. تعداد 30 نفر که در این دو مقیاس نمره بالاتری گرفته بودند به عنوان نمونه پژوهشی انتخاب شدند و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و گواه گمارده شدند. از معیارهای ورود به این پژوهش رضایت نامه شرکت در پژوهش، عدم وجود اختلال های روان پزشکی حاد و عدم مصرف، داروهای خاص روانپزشکی بود. معیارهای خروج از پژوهش، بیماری و عدم تمایل به همکاری بود. قبل از شروع پژوهش به آن ها توضیح داده شد که اساس کار بر رازداری می باشد و به هیچ عنوان اجباری جهت شرکت در پژوهش وجود ندارد. پروتُکُل آموزش مورد استفاده برگرفته از سگال و همکاران (1999 ) بود که در 8 جلسه، به این صورت که جلسه اول تعیین هدف پژوهش مورد نظر، معارفه و آشنایی، ایجاد رابطه حسنه و انجام پیش آزمون، جلسه دوم تمرین افکار و احساسات و ارائه تکلیف خانگی، جلسه سوم مراقبه‌ی نشسته، راه رفتن ذهن آگاهانه و تکلیف خانگی، جلسه چهارم مراقبه دیدن و شنیدن و تکلیف خانگی، جلسه پنجم مراقبه نشسته و فضای تنفس 3 دقیقه‌ای و تکلیف خانگی، جلسه ششم، مراقبه نشسته تجسم سناریوهای مبهم و تکلیف خانگی، جلسه هفتم اشاره به ارتباط بین خلق و فعالیت، و ارائه تکلیف خانگی و جلسه آخر بازنگری مطالب گذشته، وارسی بدن، انعکاس پسخوراند، بررسی اهداف و اجرایی پس آزمون انجام شد.
ابزار پژوهش:1- مقیاس کمال‌گرایی اهواز. این مقیاس یک مقیاس خود گزارش‌دهی و شامل 27 ماده است که تحلیل عوامل توسط نجاریان، عطاری و زرگر (21) در نمونه ای 395 نفری از دانشجویان دانشگاه های شهید چمران و آزاد اسلامی اهواز ساخته شد.
ماده های این مقیاس دارای چهارگزینه هرگز، به ندرت گاهی اوقات و اغلب اوقات می باشد در این مقیاس به استثنای ماده های 22، 17، 12 که به شیوه معکوس نمره می گیرند، بقیه ماده ها براساس 3 و 2 و 1 و 0 نمره گذاری می شوند.
وردی و همکاران (22) پایایی مقیاس را روی یک نمونه 70 نفری از آزمودنی ها با استفاده از روش بازآزمایی با فاصله زمانی 5 هفته و آلفای کرونباخ به دست آوردند که ضرایب به ترتیب 63/0 و 85/0 می باشد که در حد قابل قبولی است.
برای سنجش روایی نجاریان و همکاران این مقیاس را به طور همزمان با مقیاس های الگوی رفتاری تیپ شخصیتی A رسمی و تیپ شخصیتیB غیررسمی، خرده مقیاس شکایت جسمانی در نسخه تجدید نظر شده فهرست علائم مرض 90 و مقیاس عزت نفس کوپر اسمیت به دانشجویان نمونه پژوهش خود ارائه دادند. ضرایب همبستگی بین نمره های کل آزمودنی ها در مقیاس کمال‌گرایی با مقیاس رفتار تیپ شخصیتی A رسمی 65/0 بود. ضریب همبستگی بین مقیاس کمال‌گرایی با مقیاس رفتاری تیپ شخصیتی غیررسمی 16/0- بودکه معنادار نبود. ضریب همبستگی بین مقیاس کمال‌گرایی اهواز با مقیاس جسمانی 41/0 و با مقیاس عزت نفس کوپر اسمیت 39/0- بود که در سطح 05/0>P معناداری در این پژوهش، روایی پرسشنامه با روش تحلیل عاملی تأئیدی، تأیید شد و پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ 76/0 محاسبه شده است.
2- مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس (DASS): این پرسشنامه توسط لاویبوند و لاویبوند (23) ساخته شد. این مقیاس از 42 عبارت مرتبط با علائم منفی (افسردگی، اضطراب و استرس) تشکیل شده است و هر خرده مقیاس 14 پرسش را در بردارد. آزمودنی ها باید پس از خواندن هر عبارت، شدت (فراوانی) علامت مطرح شده در آن عبارت را که در طول هفته گذشته تجربه کرده است.
با استفاده از یک مقیاس 4 درجه‌ای (بین صفر تا 3) درجه‌بندی کند. درجه‌بندی شدت خرده مقیاس استرس بدنی صورت می باشد که کسب نمره 14-0 (طبیعی)، 18-15 (خفیف)، 25-19 (متوسط)، 33-26 (شدید) و 34 و بیشتر (خیلی شدید) محسوب می شود.
لاویبوند ولاویبوند در پژوهش بر روی یک نمونه 717 نفری، ضرایب همسانی درونی (آلفای کرونباخ)، برای سه خرده مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس را به ترتیب 81/0، 91/0 و 89/0 گزارش کرده‌اند. در ایران اصغری و همکاران (24) پایایی این مقیاس را با استفاده از روش بازآزمایی با فاصله ی زمانی 3 هفته ای و آلفای کرونباخ به دست آوردند و ضرایب سه خرده مقیاس را به ترتیب 84/0، 89/0 و 90/0 گزارش کرده‌اند در این پژوهش، روایی پرسشنامه با روش تحلیل عاملی تأیید‌ی، تأیید شد و پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ 84/0 محاسبه شده است.
یافته ها
برای آزمون فرضیه‌های تحقیق از تحلیل کواریانس چند متغیره استفاده شده است که باید درباره آن احتیاط کرد. به عبارتی برای استفاده باید مفروضه‌های مربوط به آن را رعایت کرد. دراین صورت می‌توان از این آزمون استفاده کرد. نتایج حاصل از بررسی مفروضه‌های تحلیل کواریانس شامل رابطه خطی، همگنی رگرسیون، همگنی ماتریس‌های واریانس کواریانس، یکسانی واریانس‌ها و عدم ارتباط خطی بین واریانس‌های باقی مانده نشان داد که از این مفروضه‌ها تخطی نشده است لذا اجرای تحلیل کواریانس چند متغیره بلامانع است.برای دانش‌آموزان گروه آزمایش میانگین نمرات کمال‌گرایی و استرس کاهش یافته است( جدول 1).
در این جدول آماره F، درجه آزادی فرضیه و خطای توزیع نشان داده شده است. برای تفسیر معنی‌داری آزمون اثر پیلای، لامبدای ویلکز، اثر هتلینگ، بزرگ‌ترین ریشه روی از مقدار سطح معناداری (Sig) استفاده می‌شود. اگر مقدار سطح معناداری اثر مورد آزمون کوچک‌تر از سطح خطای 5 درصد باشد، در این صورت می‌توان نتیجه گرفت که آن اثر معنی‌دار است و در مدل نقش دارد.
با توجه به نتایج جدول مقدار معناداری برای همه آزمون‌ها کمتر از سطح خطا بوده و در نتیجه در مدل اثر دارند، بنابراین بین دو گروه کنترل و آزمایش حداقل از لحاظ یکی از متغیرهای وابسته تفاوت معناداری وجود دارد. برای پی بردن به این نکته که از لحاظ کدام متغیر بین دو گروه تفاوت وجود دارد، تحلیل کوواریانس یک راهه در متن مانکوا انجام گرفت که نتایج آن در جدول 2 ارائه شده است.
با کنترل تأثیر متغیر کمکی (پیش‌آزمون) بر روی متغیر وابسته، بین دو گروه از لحاظ کمال‌گرایی (05/0 p<و 354/4 F=)، استرس (05/0 p<و 910/57F=)، تفاوت وجود دارد. بدین معنا که مؤلفه‌های کمال‌گرایی و استرس به خاطر سطح خطای کمتر از 5 درصد در دو گروه کنترل و آزمایش تفاوت معناداری با هم دارند، این بیانگر آن است که شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی توانسته است وضعیت کمال‌گرایی و استرس را بهبود دهد( جدول 3).
جدول 1: آماره‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون نمرات کمال‌گرایی و استرس در گروه‌های آزمایش و کنترل
جدول 2: آزمون‌های چند متغیره (مانکوا) برای متغیرها
جدول 3 : نتایج تحلیل کوواریانس یک‌طرفه در متن مانکوا برای مؤلفه‌های کمال‌گرایی و استرس
| گروه‌ها | مرحله | میانگین | انحراف استاندارد | گروه‌ها | مرحله | میانگین | انحراف استاندارد | |
| کمال‌گرایی | آزمایش | پیش‌آزمون | 6/61 | 77/3 | گواه | پیش‌آزمون | 2/61 | 76/2 |
| پس‌آزمون | 33/55 | 63/2 | پس‌آزمون | 13/61 | 32/2 | |||
| استرس | آزمایش | پیش‌آزمون | 53/26 | 06/4 | گواه | پیش‌آزمون | 10/26 | 63/1 |
| پس‌آزمون | 87/19 | 35/3 | پس‌آزمون | 82/26 | 94/1 |
| نام آزمون | مقدار | F | فرضیه df | خطا df | سطح معناداری | مجذور اتا |
| اثر پیلایی | 145/0 | 911/65 | 5 | 19 | 0001/0 | 945/0 |
| لامبدای ویلکز | 055/0 | 911/65 | 5 | 19 | 0001/0 | 945/0 |
| اثر هتلینگ | 345/17 | 911/65 | 5 | 19 | 0001/0 | 945/0 |
| بزرگ‌ترین ریشه روی | 345/17 | 911/65 | 5 | 19 | 0001/0 | 945/0 |
جدول 3 : نتایج تحلیل کوواریانس یک‌طرفه در متن مانکوا برای مؤلفه‌های کمال‌گرایی و استرس
| مؤلفه‌ها | منبع تغییرات | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | Sig | مجذور اتا |
| کمال‌گرایی | پیش‌آزمون | 855/29 | 1 | 855/29 | 737/17 | 0001/0 | 41/0 |
| گروه | 337/76 | 1 | 337/76 | 354/4 | 0001/0 | 64/0 | |
| خطا | 079/42 | 25 | 683/1 | ||||
| استرس | پیش‌آزمون | 418/28 | 1 | 418/28 | 226/14 | 0001/0 | 01/0 |
| گروه | 679/115 | 1 | 679/115 | 910/57 | 001/0 | 70/0 | |
| خطا | 939/49 | 25 | 998/1 |
بحث و نتیجه گیری
در این پژوهش تأثیر درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر کاهش استرس و کمال‌گرایی دختران دوره دوم متوسطه مدارس نمونه دولتی شهر یزد بررسی شده است. یکی از یافته های این پژوهش درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی باعث کاهش استرس دانش‌آموزان شده است.
نتیجه این یافته با نتایج پژوهش های موادی (11)، فرهادی و همکاران (12)، جاوید و همکاران (13)، موسویان و همکاران (14)، اسمیت و همکاران (15)، کارلسون و همکاران (17) و ایوانز (16) همسو است. در تبیین این یافته می توان گفت ذهن‌آگاهی به عنوان آگاهی پذیرا و عاری از قضاوت از آنچه اکنون در حال وقوع است، می باشد (25) و به عنوان هدفی از مذاهب تعمقی به ویژه بودا شناخته می شود (26). ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت درمانی، فرصتی فراهم می آورد تا افراد، بدون قضاوت، احساس‌های بدنی، شناخت، ادراک ها و هیجاناتشان را مشاهده کنند و آن ها را بپذیرند و دریابند که افکار لزوماً منطبق با واقعیت نیست (27). آرچ و گراسک (2005) معتقدند که مکانیسم ذهن آگاهی، با بهره گیری از تنفس متمرکز، بر تنظیم هیجان مؤثر است. ویژگی روش ذهن‌آگاهی آن است که بیمار را نسبت به ریشه های اختلال و مکانیسم آن در مغز آگاه نموده، از مضطرب شدن او جلوگیری می نماید، بر افکار و تمایلات او در حالت هوشیاری متمرکز می شود و به فرد امکان می دهد تا تکرار اعمال یا افکار و نشخوار آن ها را برای کاهش اضطراب انتخاب نکند. از سوی دیگر با توجه به نتایج پژوهش به نظر می رسد از جمله راه هایی که می تواند موجب ایجاد تمرکز و کاهش استرس شود معرفی و ارائه رهنمودهایی که موجب افزایش کارآمدی و بهزیستی روانشناختی آن ها می شود. همچنین در تبیین این یافته می توان گفت شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی با آموزش پذیرش، زندگی در حال جریان و تمرکز بر حال، عدم ثبات وقایع نامطلوب و عدم قضاوت در رویدادهای زندگی احساس درماندگی هنگام مواجهه با رویدادها را کاهش و توانایی تنظیم هیجان ها و ایجاد پیامدهای مثبت را افزایش می دهد.
یکی دیگر از یافته های این پژوهش درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی باعث کاهش کمال‌گرایی دانش‌آموزان شده است. نتایج این یافته با پژوهش های ثابت و همکاران (18)، مکینرو و همکاران (20) و استوبر و همکاران (19) همسو است. همان طور که قبلاً ذکر گردید کمال‌گرایی دارای دو بعد سازگارانه و ناسازگارانه می باشد. ذهن‌آگاهی از طریق تمرکز زدایی بر کمال‌گرایی ناسازگارانه اثر می کند، چرا که ایده اصلی تمرکز زدایی در این تکنیک تغییرات اساسی در دیدگاه ها، باورها و الگوهای شناختی ناآشکار شخص است که رابطه فرد با افکار و احساسات منفی را شکل می دهد. دانش‌آموزان در این برنامه تمرکز زدایی از افکار و هیجانات یا هر چیز دیگری که ممکن است رخ دهد را در طول جلسات تمرین می کنند و بدین طریق پذیرش از هرچه است تسهیل می گردد و با زندگی روزمره شان ادغام می شود.
آموزش ذهن‌آگاهی باعث ایجاد یک نگرش یا رابطه متفاوت با افکار، احساسات و عواطف می شود که شامل حفظ توجه کامل لحظه به لحظه واداشتن نگرش همراه با پذیرش و دور از قضاوت است.
به واسطه ی تمرین ها و تکنیک های مبتنی بر ذهن‌آگاهی فرد نسبت به فعالیت های روزانه خود و از به کار بردن خودکار ذهن در دنیای گذشته و آینده آگاهی می یابد، از طریق آگاهی از افکار، احساسات و حالت های جسمانی بر آنها کنترل پیدا می کند و از ذهن روزمره و خودکار متمرکز بر گذشته و آینده رها می شود (28).
از طرف دیگر در تبیین این یافته می توان گفت افراد کمال گرا در موقعیت های زندگی معیارها و انتظارات سطح بالایی برای خود در نظر می گیرند، چنانچه این معیارها ناسازگارانه و به دور از واقعیت باشد دچار تنش و اضطراب می شوند، همچنین عملکردهای آتی آن ها نیز مختل می گردد. تمرینات ذهن‌آگاهی از طریق آگاهی از افکار و شفاف سازی واقعیت و تمرینات اثربخش دیگر باعث می شود تا آنها به نحو اثربخش تری با واقعیت های زندگی روبرو شوند و آنها را بپذیرند و از آسیب های روانی وارده بکاهند.
تقدیر و تشکر
از تمامی عزیزانی که در اجرای این پژوهش ما را یاری نمودند بسیار سپاسگزاریم به ویژه دانش آموزان محترم آنهایی که در پژوهش شرکت داشتند و مدیران محترم مدارس که زمینه اجرای پژوهش را فراهم نمودند.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله تعهد می نمایند هیچگونه تضاد منافعی وجود ندارد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
