دوره 22، شماره 4 - ( مهر و آبان 1402 )
جلد 22 شماره 4 صفحات 58-41 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: IR.SUMS.REC.1400.262
Ethics code: IR.SUMS.REC.1400.262
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Karimi B, ghahremani L, Karimi M, Kazemi S. The effect of positive thinking skill training on the resilience of nurses in Abadeh and Eqlid hospitals in the covid-19 pandemic - application of the theory of planned behavior. TB 2023; 22 (4) :41-58
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3526-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3526-fa.html
کریمی بهنام، قهرمانی لیلا، کریمی مسعود، کاظمی صادق. بررسی تاثیر آموزش مهارت مثبت اندیشی بر تاب‌آوری پرستاران طی همه‌گیری‌کووید-19 - کاربرد تئوری رفتار برنامه ریزی شده. طلوع بهداشت. 1402; 22 (4) :41-58
دانشگاه علوم پزشکی شیراز ، lghahraman@gmail.com
متن کامل [PDF 713 kb]
(605 دریافت)
| چکیده (HTML) (357 مشاهده)
متن کامل: (1398 مشاهده)
بررسی تاثیر آموزش مهارت مثبت اندیشی بر تاب‌آوری پرستاران طی همه گیری‌کووید-19 - کاربرد تئوری رفتار برنامه ریزی شده
نویسندگان: بهنام کریمی1، لیلا قهرمانی2، مسعود کریمی2، صادق کاظمی4
1.دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.
2.دانشیار مرکز تحقیقات علوم بهداشت، پژوهشکده بهداشت، گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.
3.نویسنده مسئول: دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت‌ها، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران. تلفن تماس: 09132591377 Info.sadeghkazemi@gmail.com Email:
چکیده
مقدمه: مطالعه حاضر با هدف بررسی تاثیر آموزش مهارتهای مثبت اندیشی برمبنای تئوری رفتار برنامه ریزی شده برتابآوری پرستاران در شرایط همه‌گیری کووید-19 انجام شد.
روش بررسی: پژوهش حاضر یک مطالعه مداخله‌ای نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون می‌باشد که جامعه آماری آن را پرستاران شاغل بیمارستان شهرستان‌های‌آباده و اقلید در استان فارس در سال 1400 تشکیل می دادند. بر‌اساس‌معیار ورود 98 پرستار انتخاب و به صورت تصادفی در دو‌گروه مداخله(49=n) وکنترل(49=n) قرار‌گرفتند. برای مداخله، آموزش مثبت اندیشی به شیوه حضوری و بحث گروهی در هشت جلسه 120 دقیقه ای بصورت هفته‌ای دو جلسه انجام شد. ابزار‌گردآوری اطلاعات شامل مشخصات دموگرافیک، پرسشنامه تاب آوری‌کانر و دیویدسون و پرسشنامه محقق ساخته مثبت اندیشی بود. همچنین پرسشنامه سازه های مدل رفتار برنامه ریزی شده نیز قبل و بعد ازمداخله جمع آوری شد. مدت زمان آموزش دو ماه بود. داده‌ها با نرم افزارSPSS نسخه 26 و با استفاده از آزمون‌های آماری تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها: بر اساس یافته‌های این پژوهش، میانگین تاب‌آوری پرستاران پس‌آزمون در‌گروه مداخله (2/6 ± 02/60) به طور معنی‌داری بیش از گروه‌کنترل (5/3 ± 6/52) بود. میانگین مثبت اندیشی پرستاران در پس‌آزمون در گروه مداخله (75/4 ± 6/176) وکنترل (1/5 ± 04/85) بود. همچنین بعد از‌آموزش مهارتهای مثبت اندیشی میانگین نمره تاب‌آوری و ابعاد آن در‌گروه مداخله(1/3 ± 6/89) به صورت معنی داری بیشتر از گروه کنترل(6/3 ± 18/53) بود (001/0>P).
نتیجه‌گیری: آموزش مهارتهای مثبت اندیشی یک رویکرد بدون عارضه، کم هزینه و قابل اجرا است که اثربخشی آن در این مطالعه مورد تایید قرار گرفت و لذا می‌توان از آن به صورت فراگیر به عنوان یک برنامه توانمندسازی استفاده کرد.
واژه های‌کلیدی: آموزش، مهارتهای مثبت اندیشی، تاب آوری پرستاران، همه‌گیری کووید-19
این مقاله، حاصل از پایان نامه کارشناسی ارشد رشته آموزش بهداشت و ارتقا سلامت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز می باشد.
جدول1: محتوای جلسات مثبت اندیشی براساس الگوی سلیگمن و همکاران
یافته ها
از مجموع 98 نفر پرستاران شرکت کننده در این مطالعه اکثریت زن (6/78) درصد، متأهل (4/70) درصد، با تحصیلات لیسانس (9/92) درصـد و دارای درآمد ماهیانه بیشتر از 6 میلیون (8/91) درصد، با سابقه‌کار بین 5-1 سال (7/35) درصد و شاغل در بخش اورژانس (6/31) درصد بودنـد.
میـانگین سنی پرستـاران (04/7±55/35) بود. همچنین بین گروه کنترل و مداخله تفاوت آماری معنی‌داری از نظر ویژگی‌های دموگرافیکی وجود نداشت(05/0<P).
نتایج آزمون تی مستقل در جدول 2 نشان داد پیش از مداخله بین میانگین نمره تاب آوری و تمام ابعادآن به جزء متغیر کنترل در دو گروه اختلاف معنی داری وجود داشت(05/0>P).
نتایج آزمون آنالیز کواریانس در جدول شماره 3 نشان داد پس ازمداخـله میـانگین نمـره تـاب آوری و تمـام ابـعاد آن در گـروه
مداخله به صورت معنی داری بیشتر از گروه کنترل بود (001/0 >P).
جهت بررسی مقایسه درون گروهی از آزمون تی زوجی استفاده شد. نتایج جدول شماره 4 نشان داد که بعد از مداخله آموزش میانگین نمرات بعد‌کنترل در گروه مداخله، افزایش معنی داری داشته است (001/0P<).
همچنین نتایج آزمون تی‌مستقل در جدول شماره 4 نشان داد که پیش از مداخله آموزشی بین نمرات مثبت اندیشی براساس سازه‌های‌کنترل رفتاری، قصد رفتاری در دو‌گروه اختلاف معنی‌داری وجود داشت(05/0>P).
نتایج آزمون آنالیز کواریانس در جدول شماره 5 نشان داد با کنترل اثر نمرات قبل از آموزش، میانگین نمرات کنترل رفتاری درک شده و قصد رفتاری در گروه مداخله به صورت معنی داری بیشتر از گروه کنترل بود (001/0 >P).
جدول2: مقایسه میانگین نمره تاب آوری و زیر مقیاس‌های آن در دو گروه کنترل و مداخله قبل و بعد از آموزش
جدول 3: نتایج آزمون آنالیز‌کوواریانس برای نمرات تاب آوری و زیر مقیاس‌های آن
جدول 4:مقایسه میانگین نمره مثبت اندیشی و زیر مقیاس‌های آن در دو گروه کنترل و مداخله قبل و بعد از آموزش
جدول 5: نتایج آزمون آنالیز کوواریانس برای نمرات کنترل رفتاری درک شده و قصد رفتاری
بحث و نتیجه گیری
هدف مطالعه‌کنونی، تأثیر آموزش مهارتهای مثبت اندیشی بر تاب‌آوری پرستاران شاغل در بخش‌های اورژانس، مراقبت‌های ویژه، داخلی و اطفال بیمارستان‌های امام خمینی (ره) شهرستان آباده و حضرت ولیعصر(عج) شهرستان اقلید در استان فارس مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور تعداد 98 پرستار شاغل در بخش‌های اورژانس، ICU، داخلی و اطفال در دو‌گروه مداخله (49 نفر) وکنترل (49 نفر) وارد تحقیق شده اند.
به طور‌کلی یافته‌های پژوهش حاضر نشان دادکه فرضیه اصلی مبنی بر اینکه میانگین نمره تاب‌آوری در دو‌گروه آزمون وکنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است تایید شده است. یافته‌ها به طور‌کلی حاکی از بهبود متغیرهای موثر بر تاب آوری پرستاران در شرکت کنندگان مطالعه بود. به طوری‌که میانگین تعدیل شده نمره تاب آوری بعد از آموزش مثبت اندیشی در‌گروه مداخله نسبت بعه قبل از آموزش 29 نمره افزایش‌یافته است.
همچنین‌آموزش مثبت اندیشی تاثیرمعنی داری براندیشی بر مولفه‌های تاب‌آوری (تصور از شایستگی فردی، اعتماد به غرایز منفی، تحمل‌عواطف منفی، تاثیرات معنوی، کنترل، پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن) در‌گروه مداخله وکنترل گذاشت. از طرفی یافته‌های مطالعه نشان دادکه نمره میانگین مثبت اندیشی در‌گروه مداخله در پس آزمون 89 نمره نسبت به پس آزمون افزایش یافته است که این تغییرات افزایشی در تمام ابعاد مثبت اندیشی قابل توجه بود.
یافته‌های دیگر این مطالعه، نشان دادکه تاب‌آوری در پس آزمون در گروه مداخله (1/3 ± 6/89) در حد متوسط است که با مطالعه یوسفی و همکاران(2021) و‌کیانی و همکاران(2020) هم خوانی دارد(33،19). همچنین در مطالعه که توسط مه آفرید و همکارانش در سال 2015 در قوچان انجام شد نشان داد که آموزش مثبت اندیشی منجر به افزایش تاب آوری، افزایش سرسختی و کاهش فرسودگی شغلی در پرستاران شده است(24) که این مطالعات با نتایج حاصل از تحقیق حاضر همخوانی دارد.
Wei وهمکارانش نیز تحقیق‌کیفی‌گزارش‌کردند از جمله استراتژیهای موثر بر افزایش تاب آوری ارتقای مثبت‌اندیشی و‌تقویت تمرین ذهن‌آگاهی و انتقال نوع‌دوستی، تشویق پرستاران به خودمراقبتی، تسهیل ارتباطات اجتماعی و سرمایه‌گذاری بر نقاط قوت پرستاران بود(34).
مطالعه Chesak SSدر سال 2015 با موضوع تاب‌آوری در پرستاران جدید نشان داد اجرای یک بر نامه‌کوتاه مدت مدیریت استرس و آموزش تاب آوری منجر به افزایش نمرات ذهن وتاب آوری و‌کاهش نمرات اضطراب و استرس در‌گروه مداخله شد(35).
همچنین در رابطه با تایید فرضیه اول می توان گفت میانگین نمرات زیر مقیاس تصور از شایستگی فردی در دو گروه آزمون وکنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است مورد تایید قرار گرفت. یافته‌های نشان داد که میانگین نمرات مولفه تصور شایستگی در‌گروه مداخله از 51/19در پیش آزمون به 53/28 در پس‌آزمون افزایش قابل توجهی‌یافت. مطالعات نشان دادند که ارتقای شایستگی‌های پرستاران در بلایا بر سطوح تاب‌آوری روانشناختی آنها نیز تأثیر مثبت دارد(36) و Hwang و همکارانش گزارش‌کردند یک برنامه آموزشی شبیه سازی توسعه یافته در برابر بیماریهای همه‌گیر آمادگی و شایستگی پرستاران در بلایا و اعتماد به پرستاران را از لحاظ آماری بهبود معنی‌داری را بخشیده است و همچنین بر اعتماد به پرستاران تاثیر مثبتی داشت(37).
درمطالعه ای در ترکیه گزارش شد که بین شایستگی پرستاران و تاب آوری روانی همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت(36). با توجه به تاثیر برنامه‌های آموزشی بر شایستگی و اعتماد به نفس پرستاران در بلایا برای حمایت از صلاحیت آنها باید برنامه‌های آماده سازی پرستاران و ارائه آموزش‌ها و تمرینات مربوط به بلایا به طور منظم مهم اجرا شود(36). نتایج این پژوهش‌ها، یافته‌های مظالعه حاضر را در مورد تاثیر مثبت اندیشی بر افزایش مولفه تصور شایستگی تایید می کند.
فرضیه دوم مبنی بر این است که میانگین نمرات زیر مقیاس اعتماد به غرایز منفی، تحمل عواطف منفی در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است تایید شد. میانگین نمرات اعتماد به غرایز منفی، تحمل عواطف در‌گروه مداخله از 2/18در پیش آزمون به 8/24 در پس‌آزمون افزایش قابل توجهی یافت. مطالعات نشان دادند‌که سطوح بالاتر حالت عاطفی منفی منجر به کاهش سطح تاب آوری روانی می شود(38) و نتایج مطالعات تاثیر برنامه‌های آموزشی بر افزیش مهارتهای تاب آوری و بهبود سلامت عاطفی بهبود توانایی پرستاران در مدیریت استرس و جلوگیری از خستگی عاطفی را مشاهده کردند(39).
Delaney و همکارانش تاثیر یک برنامه آموزشی پایلوت را بر افزایش تاب آوری و کاهش خستگی عاطفی و فرسودگی شغلی پرستاران مثبت ارزیابی‌کردند(40). برای افزایش احساسات مثبت و تضعیف احساسات منفی مراقبین بهداشتی باید نیازهای آنها در اولویت قرار گیرد‌که منجر به‌کیفیت و افزایش عملکرد مراقبان بهداشتی در محل کار می شود(41). نتایج این پژوهش‌ها یافته‌های ما را در مورد تاثیر مثبت اندیشی بر افزایش نمرات اعتماد به غرایز منفی، تحمل عواطف منفی تایید می کند.
فرضیه سوم مبنی بر این است که میانگین نمرات زیر مقیاس تاثیرات معنوی در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است مورد تایید قرار گرفت. یافته‌های نشان داد که میانگین نمرات بعد معنوی در گروه مداخله از 88/5 در پیش آزمون به 37/7 در پس آزمون افزایش قابل توجهی یافت محققان تاثیر مثبت معنویت بر بهبود عاطفی و تاب آوری را گزارش کردند(41) و Roberto و همکارانش با استفاده از یک مدل آمیخته تاثیر مثبت معنویات را بر تاب آوری، امید، خوش بینی و آرامش در افراد در دوران همه گیری نشان دادند(41).
نتایج مطالعه دان و همکارانش نشان داد که سلامت معنوی پرستاران بر کیفیت مراقبت آنها تاثیر مستقیم می‌گذارد(42) و منجر به رضایت بیماران از مراقبت‌های پرستاری می‌گردد(43). کیم و همکارانش گزارش کردند که با افزایش سطوح معنوی همراه با سطوح بالای عملکرد خانواده و تاب آوری منجر به کاهش دو تا شش برابری استرس متوسط تا شدید یا افسردگی در پرستاران در دوران همه گیری شود(44). نتایج این مطالعات تاثیر آموزش مثبت اندیشی بر افزایش نمرات بعد معنوی پرستاران تایید می کند.
همچنین در رابطه با تایید فرضیه چهارم می توان گفت که میانگین نمرات زیر مقیاس‌کنترل در دو گروه آزمون وکنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است تایید شد. یافته‌های نشان دادکه در بعد‌کنترل( 88/6 در مقابل 18/10) میانگین نمرات پرستاران در پس آزمون نسبت به پیش‌آزمون افزایش معنی داری یافت.
نتایج مطالعه ای در لهستان نشان داد که سرکوب ترس در بین احساسات منفی بیشتر در بین پرستاران شاغل بخش عفونی در همه گیری کووید-19 رخ داده بود(45). میزان بالایی از سرکوب احساسات به ویژه سرکوب احساس ترس در پرستاران شاغل در دوران کرونا رخ داده بود که اشاره به نیاز حماتی از پرستاران دارد(45).
همچنین در رابطه با تایید فرضیه پنجم می توان گفت که میانگین نمرات زیر مقیاس پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن در دو‌گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است مورد تایید قرار گرفت.
یافته‌های پژوهش نشان داد که در بعد و پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن(08/15 در مقابل 26/22) میانگین نمرات پرستاران در پس‌آزمون نسبت به پیش آزمون افزایش معنی داری یافت. پرستاران در همه گیری کووید-19 برای به اشتراک گذاشتن احساس رفاقت و به شوخی و جوک به عنوان رهکارهایی برای کاهش استرس خود و همنوعان شان اشاره کردند(45) نتایج مطالعات مثبت اندیشی و خوش بینی را در جلوگیری از فرسودگی، کاهش خستگی عاطفی و بهبود کارایی پرستارن را مثبت ارزیابی کردند(46، 45).
در مطالعه Jeong سرمایه روانشناختی مثبت از جمله عوامل موثر بر قصد پرستار در مراقبت از بیماران کووید شناسایی شد(47). نتیجه یک مطالعه پدیدارشناختی نشان دادکه چالش‌های عاطفی پرستـاران شامل استرس، اضـطراب، خستگی، ناامیدی، احسـاس
گناه و‌تنهایی بود و این چالشها با آموزش، توانایی توانایی مشارکت، انسجام تیم و حمایت جامعه را می توان کاهش داد(48).
نتایج این مطالعه نشان دادکه آموزش مهارت مثبت اندیشی منجر به افـزایش قابل توجـهی در تـاب‌آوری پرستــاران در پــاندمی
کووید-19 شد و افزایش تاب آوری پرستاران تحت تاثیر جنسیت و یا بخش بیمارستانی قرار نداشت. اگرچه در برخی مطالعات اشاره شده است که تاب آوری ممکن است تحت تاثیر سابقه‌کاری، سن ، جنسیت، و سایر عوامل فردی-اجتماعی قرار بگیرد(52-49). تفکر مثبت و قدرت تاب آوری بالا سبب می‌شود‌که مقاومت شخص افزایش یافته و میزان مواجه وی با فرسودگی شغلی‌کم شود و همچنین منجر به کاهش مواجهه با علل فرسودگی شغلی کم می شود. راهبردهای افزایش روانشناختی مثبت از جمله افزایش تاب آوری پرستاران از طریق آموزش تفکر مثبت برای افزایش تمایل و بهبود‌کیفیت مراقبت پرستاری در هنگام مواجهه با بیماریهای عفونی جدید لازم می باشد(19).
از محدودیت‌های این پژوهش این بود‌که بیمارستان‌های مورد مطالعه از نوع بیمارستان‌های عمومی بوده و نتایج این پژوهش‌کمتر قابل تعمیم به بیمارستان‌های تخصصی و آموزشی می باشد.
همچنین پرستاران شاغل در این دو بیمارستان از لحاظ حجم‌کار جز بیمارستان‌های با حجم‌کار متوسط بود و نسبت به بیمارستان‌های مرکز استان حجم‌کاری کمتری دارد و با موارد کمتر بیماران مواجه هستند.
انجام مطالعات مشابه درکلان شهرها و در بیمارستان‌های تخصصی و آموزشی و بیمارستان‌های دارای حجم کاری بالاتر پیشنهاد می گردد. آموزش مهارتهای مثبت اندیشی تاثیر معنی‌داری جهت ارتقای تاب‌آوری در پرستاران در همه‌گیری‌کووید- 19 نشان داد.
مهارتهای مثبت اندیشی یک رویکرد بدون عارضه، کم هزینه و قابل اجرا است لذا می‌توان از آن به صورت فراگیر به عنوان یک برنامه توانمندسازی استفاده کرد.
تضاد منافع
هیچ گونه تعارض منافع از سوی نویسندگان گزارش نشده است.
تقدیر و تشکر
از همکاری کلیه مشارکت کنندگان گرامی که دراجرای این پژوهش ما را یاری نمودند، صمیمانه تشکر و قدردانی می گردد.
نویسندگان: بهنام کریمی1، لیلا قهرمانی2، مسعود کریمی2، صادق کاظمی4
1.دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.
2.دانشیار مرکز تحقیقات علوم بهداشت، پژوهشکده بهداشت، گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.
3.نویسنده مسئول: دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت‌ها، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران. تلفن تماس: 09132591377 Info.sadeghkazemi@gmail.com Email:
چکیده
مقدمه: مطالعه حاضر با هدف بررسی تاثیر آموزش مهارتهای مثبت اندیشی برمبنای تئوری رفتار برنامه ریزی شده برتابآوری پرستاران در شرایط همه‌گیری کووید-19 انجام شد.
روش بررسی: پژوهش حاضر یک مطالعه مداخله‌ای نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون می‌باشد که جامعه آماری آن را پرستاران شاغل بیمارستان شهرستان‌های‌آباده و اقلید در استان فارس در سال 1400 تشکیل می دادند. بر‌اساس‌معیار ورود 98 پرستار انتخاب و به صورت تصادفی در دو‌گروه مداخله(49=n) وکنترل(49=n) قرار‌گرفتند. برای مداخله، آموزش مثبت اندیشی به شیوه حضوری و بحث گروهی در هشت جلسه 120 دقیقه ای بصورت هفته‌ای دو جلسه انجام شد. ابزار‌گردآوری اطلاعات شامل مشخصات دموگرافیک، پرسشنامه تاب آوری‌کانر و دیویدسون و پرسشنامه محقق ساخته مثبت اندیشی بود. همچنین پرسشنامه سازه های مدل رفتار برنامه ریزی شده نیز قبل و بعد ازمداخله جمع آوری شد. مدت زمان آموزش دو ماه بود. داده‌ها با نرم افزارSPSS نسخه 26 و با استفاده از آزمون‌های آماری تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها: بر اساس یافته‌های این پژوهش، میانگین تاب‌آوری پرستاران پس‌آزمون در‌گروه مداخله (2/6 ± 02/60) به طور معنی‌داری بیش از گروه‌کنترل (5/3 ± 6/52) بود. میانگین مثبت اندیشی پرستاران در پس‌آزمون در گروه مداخله (75/4 ± 6/176) وکنترل (1/5 ± 04/85) بود. همچنین بعد از‌آموزش مهارتهای مثبت اندیشی میانگین نمره تاب‌آوری و ابعاد آن در‌گروه مداخله(1/3 ± 6/89) به صورت معنی داری بیشتر از گروه کنترل(6/3 ± 18/53) بود (001/0>P).
نتیجه‌گیری: آموزش مهارتهای مثبت اندیشی یک رویکرد بدون عارضه، کم هزینه و قابل اجرا است که اثربخشی آن در این مطالعه مورد تایید قرار گرفت و لذا می‌توان از آن به صورت فراگیر به عنوان یک برنامه توانمندسازی استفاده کرد.
واژه های‌کلیدی: آموزش، مهارتهای مثبت اندیشی، تاب آوری پرستاران، همه‌گیری کووید-19
این مقاله، حاصل از پایان نامه کارشناسی ارشد رشته آموزش بهداشت و ارتقا سلامت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز می باشد.
مقدمه
ویروس نوپدید کووید-19 (کرونا) یکی از نگرانی‌های جدید جهانی در بحث مدیریت بیماری عفونی است(1). گسترش ویروس کووید-19 و پیامدهای اجتماعی مرتبط با سلامت، یکی از مهمترین چالش‌های اجتماعی بشر در قرن حاضر است(2). بر اساس اعلام ســـازمـان بهداشـــت جهانی کووید-19 به عنوان شـدیدترین عفونت ویروسـی و مهم ترین بحران بهداشتی جهان در حال حاضـر می باشـد که به صـورت پاندمی ظاهر شده است(3). اپیدمی بیماری ناشی از این ویروس، فشـار زیادی بر سـ یسـتم‌های بهداشـت و درمان وارد کرده اسـت، در این میان پرستاران به عنوان بیشترین و مهمترین منبع انسـانی این سـازمانها، بیشـترین فشـار را متحمل شده اند(4).
پرستاران به دلیل ارتباط تنگاتنگ با بیماران ناشی ازکووید-19 در برابر عفونت آسیب‌پذیر بوده و می توانند عامل گسترش ویروس در بین اعضاء خانواده، دوستان و سایر همکاران باشند(5). کمبود تجهیزات حفاظت فردی می‌تواند منجر به بیمار شدن آنان طی‌مراقبت از بیماران مبتلا به کووید-19 شده و حداقل دو هفته دوری از محیط کار را منجر شود. از این رو، کاهش نیروی انسانی پرستار ، افزایش حجم کاری سایر پرسنل و خستگی مفرط در بین پرستاران بروزخواهدکرد. همچنین ماهیت این بیماری واکنش‌های شدید تنش‌زا مانند خستگی، اضطراب و افسردگی را در پرستاران افزایش می‌دهد(6).
همچنین از طرفی به علت شاهد مرگ روزانه بیماران و همدردی با خانواده آنها، نبود حمایـت روحی و روانـی و مبهم بودن میزان اختیـارات سبب ایجاد چالش و تحت تاثیر قرار دادن میزان تاب‌آوری پرستاران شده است(7). به طوری که مطالعات بیانگر شیوع بالای مشکلات روانشناختی از جمله افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی در میان پرستاران در طی دوره شیوع کووید-19 هستند(8). وضعیت نامناسب سلامت جسم و روان پرستاران می تواند بر عملکرد و‌کیفیت خدمت رسانی آنها و رضایت مندی بیماران تاثیر بگذارد(10،9).
به علت ماهیت تنش زای شغل پرستاری در زمان شیوع کرونا، توجه به ظرفیت‌های فردی و روانی‌که فرد به کمک آنها بتواند در شرایط دشوار مقاومت نموده و دچار آســیب نشــود اهمیت دارد. تجربه چنین شرایط مشــکل زا یا بحرانی، ســبب ارتقاء ابعاد شخصیتی این گروه از افراد می شــود(11). یکی از مهمترین توانایی های بالقـوه انسان که در شرایط ســخت و تنش‌های روانی باعث سازگاری مؤثر با تغییرات و عوامل تهدید کننده سلامت و تنش زا شــده و عاملی در جهت مقاومت در برابر مشــکلات و بحران ها اســت، تـاب آوری (Resilience)
می باشد(12).
پولک(Polk) اصطلاح تاب‌آوری را به عنوان توانایی تبدیل مشکلات و سختی‌ها به فرصت‌ها و‌آموختن از شرایط بحرانی مطرح‌کرد‌که می تواند به واسطه کاهش اثرات ناهنجاری عاطفی و هیجان‌های منفی سبب افزایش شادکامی و بازگشت به سطح سلامتی قبل از مشکلات گردد(15-13). آموزش مهارت تاب‌آوری یکی از راهبردهای مقابله‌ای است که به فرد‌کمک می‌کند تا‌تحمل، انعطاف‌پذیری و سازگاری مثبت در واکنش به شرایط تنش زا داشته باشد و منجر به بهبود‌کیفیت زندگی فرد و‌کارکرد و ارائه خدمات درمانی بهترتر و موثرتر گردد(18-16). مطالعات اخیر اثربخشی مداخلات‌آموزشی مثبت اندیشی در
زمینه‌های مختلف نظیر بهبود‌کیفیت زندگی‌کاری، شـادکامی و
و تاب آوری را تایید نموده اند(22-19).
از جمله مداخلات آموزشی‌که می‌تواند بر تاب‌آوری اثر‌گذارد می‌توان ذهن آگاهی، مهارتهای مدیریت تعارض، مهارتهای مثبت اندیشی، مهارتهای مدیریت استرس، بازخورد زیستی، مهارتهای ارتباطی و توسعه هوش هیجانی را نام برد(23). آغجه اوبه و همکاران آموزش مهارتهای مثبت اندیشی را یکی از روش‌های اثربخش، ساده و ارزان عنوان نموده اند(12). مثبت اندیشی به معنای داشتن تفکر خوشبینانه در مسیر زندگی است به نوعی، مثبت اندیشی یک فرد با جهت گیری خوش بینانه به آینده، موقعیت‌های اســترس زا را با نگاهی مثبت بررسی می‌کند و محاســبه خوبی از توانایی هایش بــرای عبور از چالشها دارد. افراد مثبت نگــر در مواجهه با موقعیت‌های اســترس آمیز از خود ثبات و اطمینان نشان می‌دهند و تمایــل دارند در مورد آینده، احتمالات مثبت را در مورد توجه قرار دهند و بیـــشتر از استراتژیهای مقابله‌ای مســئله مدار برای روبروشدن با مشــکلات استفاده نمایند. در نتیجه می توان گفت‌کـــه مثبت اندیشــی نقش مهمی در ســازگاری افراد با رویدادهای تنش زا ایفا می‌کند(24).
صدقی‌گوی آقاج و همکاران آموزش مهارتهای مثبت اندیشــی را موجـب کـاهـش فـرسـودگی شغـلـی روان پرستـاران عنـوان
نموده اند(25). مثبت اندیشی شیوه‌ای است‌که در آن ذهن فرد با تمرکز مثبت بر روی موارد سازنده و خوب، تفکرات و عواطف منفی و مخرب را از آن حذف می‌کند و باعث می‌شود فرد ارزیابی خوش بینانه‌ای از موقعیت‌های استرس زا داشته باشد و نگرش مثبت می تواند در ارتقاء تاب آوری فرد موثر باشد(26،21،19). بنابراین یک برنامه آموزشی مبتنی بر مثبت اندیشی نسبتاً کوتاه برای پرستاران می‌تواند به آنان کمک کند تا ضمن درک عوامل استرس زای شغلی و ارتقاء تاب‌آوری خود با غلبه بر تجارب و رویدادهای منفی و تبدیل شان به تجارب مثبت، خدمات درمانی بهتری ارائه کنند(20،19).
لذا با توجه به اهمیت سلامت روان پرستاران به ویژه در شرایط همه گیری کووید-19 و مطالعه با هدف بررسی تاثیر‌آموزش مهارتهای مثبت اندیشی برمبنای تئوری رفتار برنامه ریزی شده برتابآوری پرستاران در شرایط همه‌گیری‌کووید-19در بیمارستان‌های شهرستان‌های آباده و اقلید در استان فارس‌کشور ایران شد.
روش بررسی
پژوهش حاضــر یک پژوهش نیمه تجربی بر اســاس طرح پیش آزمون-پس آزمون همــراه با گروه کنترل بــود. جامعه پژوهش پرستار شاغل در بخش‌های اورژانس، ICU، داخلی و اطفال در بیمارستان‌های شهرستان‌های آباده و اقلید که دو شهر همسایه در شمال فارس، ایران بود. حجم نمونه(98=N) با استفاده از مطالعه میرزایی راد و همکاران با سطح معنی داری 5 درصد، توان آزمون 80 درصد و اندازه اثر 80 درصد با ریزش10 درصد 49 نفر در هر گروه برآورد شد(23).
شرکت کنندگان به صورت سرشماری انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه مداخله وکنترل تخصیص داده شدند. معیارها‌ی ورود به مطالعه شامل تمایل به شرکت درمطالعه، نداشتن سابقه آموزش مهارت مثبت اندیشی، سابقه‌کاری حداقل 6 ماه در بخش‌های مختلف بیمارستان، عدم مشارکت در مداخله مشابه به طور همزمان و عدم ابتلا به بیماری های روانی و مصرف داروهای روانپژشکی و شاغل بودن تا پایان مطالعه بود. همچنین عدم شرکت در بیش از یک جلسه، لغو قرار داد یا انتقال یا ماموریت به مرکز به عنوان معیار خروج در نظر گرفته شد. ابزارهای مورد استفاده در این مطالعه عبارتند از: 1- پرسشنامه مشخصات جمعیت شناختی پرســتاران (سن، جنســیت، وضعیت تــأهـل، میـزان تحـصـیـلات، بـخــش محـل فعــالیت بـالـینـی،
سابقه کار در شغل پرستـاری، برنامه شــیفت کاری، تعداد روزهای تعطیـل در یک ماه). 2- پرسـشنـامه‌کانـر‌و‌دیـویدسـون
(Connor-Davidson Recilience Scale)، با هدف بررسی
حوزه‌تاب‌آوری با مرور منابع پژوهشی۱۹۹۱- ۱۹۷۹ در سال 2003 تهیه کردندکه این ابزار مشتمل بر25 گویه است که شامل پنج بعد پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن (4 سوال)، تاثیرات معنوی (3 سوال)، تصور از شایستگی فردی (8 سوال)، کنترل (3 سوال) و اعتماد به غرایز منفی و تحمل عواطف منفی (7 سوال) می شد. نمره‌گذاری در مقیاس لیکرتی به صورت کاملا نادرست (صفر)، به ندرت (یک) ، گاهی درست (دو)، اغلب درست (سه)، همیشه درست (چهار) بود. بنابراین طیف نمرات آزمون بین حداقل صفر و حداکثر صد قرار دارد. نمرات بالاتر بیانگر تاب‌آوری بیشتر آزمودنی است(27).
کانر و دیویدسون ضریب آلفای‌کرونباخ تاب‌آوری را 89/0 گزارش کردند همچنین ضریب پایایی حاصل از روش بازآزمایی در یک فاصله 4 هفته‌ای 87/0بود(28)؛ همچنین این مقیاس در ایران توسط کیهانی و همکاران هنجاریابی شده است. وی برای تعیین پایایی مقیاس تاب‌آوری کانر و دیویدسون از روش آلـفای‌کرونبـاخ بهــره‌گـرفته و ضـریب پـایـایی 89/0 را
گزارش کرده است. ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه تاب آوری
در این مطالعه 973/0محاسبه شد(29).
3- پرسشنامه اینگرام و وینسکی با هدف بررسی مثبت اندیشی بر مبنای سازه‌های رفتار برنامه ریزی شده در سال 1988، توسط اینرگرام وینسگی تهیه شد. این ابزار دارای 45 گویه است که شامل سازه نگرش نسبت به رفتار (26 گویه)، سازه هنجارهای ذهنی ( 4 گویه)، سازه کنترل رفتاری درک شده ( 7 گویه) و سازه قصد رفتار (8 گویه) در مقیاس لیکرتی بین یک(کاملا مخالفم) و پنج (کاملا موافقم) می‌باشد. پایین ترین نمره آن 45 و بالاترین نمره آن 219 است که در پژوهشی‌که مطالعه‌ای توسط جعفری باغ خیراتی و همکاران در سال 2016 انجام شد ضریب آلفای کرونباخ کل پرسشنامه 91/0 برآورد شد و پایایی آن نیز تایید شد(30). ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه مثبت اندیشی در این مطالعه 989/0محاسبه شد.
برای انجام این پژوهش، ابتدا پژوهشگر به محیط‌های پژوهش مراجعه و اقدام به نمونه‌گیری نمود. پژوهشــگر پــس از توضیح اهداف و نحــوه ی انجام مطالعه و اخذ رضایت آگاهانــه، افراد هر دو گروه آزمون وکنترل را از نظر مشــخصات فردی- اجتماعی و شــغلی همانندســازی نمود. قبل از شــروع مداخله ابتدا پرسشنامه‌های مشــخصات دموگرافیک و تاب‌آوری توسط پرســتاران به شیوه خود گزارشــی تکمیل شد. ســپس مداخله در گروه آزمون اجرا شد. مداخله شامل آموزش مثبت اندیشی به شیوه بحث گروهی، برگرفته از کتاب مثبت اندیشــی و مثبت‌گرایی‌کاربردی کوئیلیام (Quilliam) بود(31) که در هشت جلسه آموزش 120 دقیقه ای آموزش حضوری به صورت هفته ای دو جلســه به مدت دو ماه و ارائه یک جزوه آموزشی مشتمل بر مباحث ارائه شده در جلسات آموزشی در گروه آزمون با مشارکت و حضور یکی از اعضای هیئت علمی گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت دانشگاه علوم پزشکی شیراز به همراه پژوهشــگر در سالن آموزشی بیمارستان شهرستان آباده انجام شــد. این روش ترکیبی از سخنرانی، بحث، پرســش و پاسخ و ابراز احساسات بود.برنامه آموزشی مثبت اندیشی‌که مداخله ای براساس دیدگاه سلیگمن و همکاران است در قالب 8 جلسه 2 ساعته بصورت هفته‌ای دو جلسه ساختاربندی شد و در طول سایر روزها پاسخگویی به سوالات و مباحث مطرح شده از سوی پرستاران صورت گرفت(32).
هدف مداخلات افزایش مثبت اندیشی و افزایش تاب آوری در بین شرکت کنندگان بود. خلاصه جلسات آموزشی به شرح جدول1 ارائه شده است. برای تجزیه و تحلیل توصیفی ویژگی‌های اولیه شرکت‌کنندگان از آزمون‌های آماری توصیفی ( فراوانی، میانگین، انحراف معیار و ...) استفاده شد. مقایسات درون گروهی بین نمرات تاب آوری و مثبت اندیشی و ابعاد آنها با استفاده از آزمون تی-تست زوجی و مقایسات بین گروهی با استـفـاده از آزمـون تـی- تسـت مستقـل انجـام شـد. از تحـلیـل
کواریانس جهت تعدیل اثرپیش آزمون در نمرات پس‌آزمون استفاده شد. برای پردازش و تحلیل داده‌ها نرم افزار SPSS نسخه 26 مورد استفاده قرار گرفت. سطح معنی داری آزمون 5 درصد در نظر‌گرفته شد.
از جمله ملاحظات اخلاقی مطالعه اینکه هیچ‌گونه اطلاعات فردی و شخصی ثبت نشد و به شرکت‌کنندگان در مورد فرآیند تحقیق، محرمانه بودن اطلاعات اطمینان داده شد و فرم رضایت آگاهانه با توضیحات کامل فرآیند مطالعه تحویل شرکت‌کنندگان گردید و جهت شرکت در مطالعه رضایت کتبی اخذ شد. این مطالعه دارای کد اخلاق به شماره IR.SUMS.REC.1400.262 از دانشگاه علوم پزشکی شیراز می باشد.
ویروس نوپدید کووید-19 (کرونا) یکی از نگرانی‌های جدید جهانی در بحث مدیریت بیماری عفونی است(1). گسترش ویروس کووید-19 و پیامدهای اجتماعی مرتبط با سلامت، یکی از مهمترین چالش‌های اجتماعی بشر در قرن حاضر است(2). بر اساس اعلام ســـازمـان بهداشـــت جهانی کووید-19 به عنوان شـدیدترین عفونت ویروسـی و مهم ترین بحران بهداشتی جهان در حال حاضـر می باشـد که به صـورت پاندمی ظاهر شده است(3). اپیدمی بیماری ناشی از این ویروس، فشـار زیادی بر سـ یسـتم‌های بهداشـت و درمان وارد کرده اسـت، در این میان پرستاران به عنوان بیشترین و مهمترین منبع انسـانی این سـازمانها، بیشـترین فشـار را متحمل شده اند(4).
پرستاران به دلیل ارتباط تنگاتنگ با بیماران ناشی ازکووید-19 در برابر عفونت آسیب‌پذیر بوده و می توانند عامل گسترش ویروس در بین اعضاء خانواده، دوستان و سایر همکاران باشند(5). کمبود تجهیزات حفاظت فردی می‌تواند منجر به بیمار شدن آنان طی‌مراقبت از بیماران مبتلا به کووید-19 شده و حداقل دو هفته دوری از محیط کار را منجر شود. از این رو، کاهش نیروی انسانی پرستار ، افزایش حجم کاری سایر پرسنل و خستگی مفرط در بین پرستاران بروزخواهدکرد. همچنین ماهیت این بیماری واکنش‌های شدید تنش‌زا مانند خستگی، اضطراب و افسردگی را در پرستاران افزایش می‌دهد(6).
همچنین از طرفی به علت شاهد مرگ روزانه بیماران و همدردی با خانواده آنها، نبود حمایـت روحی و روانـی و مبهم بودن میزان اختیـارات سبب ایجاد چالش و تحت تاثیر قرار دادن میزان تاب‌آوری پرستاران شده است(7). به طوری که مطالعات بیانگر شیوع بالای مشکلات روانشناختی از جمله افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی در میان پرستاران در طی دوره شیوع کووید-19 هستند(8). وضعیت نامناسب سلامت جسم و روان پرستاران می تواند بر عملکرد و‌کیفیت خدمت رسانی آنها و رضایت مندی بیماران تاثیر بگذارد(10،9).
به علت ماهیت تنش زای شغل پرستاری در زمان شیوع کرونا، توجه به ظرفیت‌های فردی و روانی‌که فرد به کمک آنها بتواند در شرایط دشوار مقاومت نموده و دچار آســیب نشــود اهمیت دارد. تجربه چنین شرایط مشــکل زا یا بحرانی، ســبب ارتقاء ابعاد شخصیتی این گروه از افراد می شــود(11). یکی از مهمترین توانایی های بالقـوه انسان که در شرایط ســخت و تنش‌های روانی باعث سازگاری مؤثر با تغییرات و عوامل تهدید کننده سلامت و تنش زا شــده و عاملی در جهت مقاومت در برابر مشــکلات و بحران ها اســت، تـاب آوری (Resilience)
می باشد(12).
پولک(Polk) اصطلاح تاب‌آوری را به عنوان توانایی تبدیل مشکلات و سختی‌ها به فرصت‌ها و‌آموختن از شرایط بحرانی مطرح‌کرد‌که می تواند به واسطه کاهش اثرات ناهنجاری عاطفی و هیجان‌های منفی سبب افزایش شادکامی و بازگشت به سطح سلامتی قبل از مشکلات گردد(15-13). آموزش مهارت تاب‌آوری یکی از راهبردهای مقابله‌ای است که به فرد‌کمک می‌کند تا‌تحمل، انعطاف‌پذیری و سازگاری مثبت در واکنش به شرایط تنش زا داشته باشد و منجر به بهبود‌کیفیت زندگی فرد و‌کارکرد و ارائه خدمات درمانی بهترتر و موثرتر گردد(18-16). مطالعات اخیر اثربخشی مداخلات‌آموزشی مثبت اندیشی در
زمینه‌های مختلف نظیر بهبود‌کیفیت زندگی‌کاری، شـادکامی و
و تاب آوری را تایید نموده اند(22-19).
از جمله مداخلات آموزشی‌که می‌تواند بر تاب‌آوری اثر‌گذارد می‌توان ذهن آگاهی، مهارتهای مدیریت تعارض، مهارتهای مثبت اندیشی، مهارتهای مدیریت استرس، بازخورد زیستی، مهارتهای ارتباطی و توسعه هوش هیجانی را نام برد(23). آغجه اوبه و همکاران آموزش مهارتهای مثبت اندیشی را یکی از روش‌های اثربخش، ساده و ارزان عنوان نموده اند(12). مثبت اندیشی به معنای داشتن تفکر خوشبینانه در مسیر زندگی است به نوعی، مثبت اندیشی یک فرد با جهت گیری خوش بینانه به آینده، موقعیت‌های اســترس زا را با نگاهی مثبت بررسی می‌کند و محاســبه خوبی از توانایی هایش بــرای عبور از چالشها دارد. افراد مثبت نگــر در مواجهه با موقعیت‌های اســترس آمیز از خود ثبات و اطمینان نشان می‌دهند و تمایــل دارند در مورد آینده، احتمالات مثبت را در مورد توجه قرار دهند و بیـــشتر از استراتژیهای مقابله‌ای مســئله مدار برای روبروشدن با مشــکلات استفاده نمایند. در نتیجه می توان گفت‌کـــه مثبت اندیشــی نقش مهمی در ســازگاری افراد با رویدادهای تنش زا ایفا می‌کند(24).
صدقی‌گوی آقاج و همکاران آموزش مهارتهای مثبت اندیشــی را موجـب کـاهـش فـرسـودگی شغـلـی روان پرستـاران عنـوان
نموده اند(25). مثبت اندیشی شیوه‌ای است‌که در آن ذهن فرد با تمرکز مثبت بر روی موارد سازنده و خوب، تفکرات و عواطف منفی و مخرب را از آن حذف می‌کند و باعث می‌شود فرد ارزیابی خوش بینانه‌ای از موقعیت‌های استرس زا داشته باشد و نگرش مثبت می تواند در ارتقاء تاب آوری فرد موثر باشد(26،21،19). بنابراین یک برنامه آموزشی مبتنی بر مثبت اندیشی نسبتاً کوتاه برای پرستاران می‌تواند به آنان کمک کند تا ضمن درک عوامل استرس زای شغلی و ارتقاء تاب‌آوری خود با غلبه بر تجارب و رویدادهای منفی و تبدیل شان به تجارب مثبت، خدمات درمانی بهتری ارائه کنند(20،19).
لذا با توجه به اهمیت سلامت روان پرستاران به ویژه در شرایط همه گیری کووید-19 و مطالعه با هدف بررسی تاثیر‌آموزش مهارتهای مثبت اندیشی برمبنای تئوری رفتار برنامه ریزی شده برتابآوری پرستاران در شرایط همه‌گیری‌کووید-19در بیمارستان‌های شهرستان‌های آباده و اقلید در استان فارس‌کشور ایران شد.
روش بررسی
پژوهش حاضــر یک پژوهش نیمه تجربی بر اســاس طرح پیش آزمون-پس آزمون همــراه با گروه کنترل بــود. جامعه پژوهش پرستار شاغل در بخش‌های اورژانس، ICU، داخلی و اطفال در بیمارستان‌های شهرستان‌های آباده و اقلید که دو شهر همسایه در شمال فارس، ایران بود. حجم نمونه(98=N) با استفاده از مطالعه میرزایی راد و همکاران با سطح معنی داری 5 درصد، توان آزمون 80 درصد و اندازه اثر 80 درصد با ریزش10 درصد 49 نفر در هر گروه برآورد شد(23).
شرکت کنندگان به صورت سرشماری انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه مداخله وکنترل تخصیص داده شدند. معیارها‌ی ورود به مطالعه شامل تمایل به شرکت درمطالعه، نداشتن سابقه آموزش مهارت مثبت اندیشی، سابقه‌کاری حداقل 6 ماه در بخش‌های مختلف بیمارستان، عدم مشارکت در مداخله مشابه به طور همزمان و عدم ابتلا به بیماری های روانی و مصرف داروهای روانپژشکی و شاغل بودن تا پایان مطالعه بود. همچنین عدم شرکت در بیش از یک جلسه، لغو قرار داد یا انتقال یا ماموریت به مرکز به عنوان معیار خروج در نظر گرفته شد. ابزارهای مورد استفاده در این مطالعه عبارتند از: 1- پرسشنامه مشخصات جمعیت شناختی پرســتاران (سن، جنســیت، وضعیت تــأهـل، میـزان تحـصـیـلات، بـخــش محـل فعــالیت بـالـینـی،
سابقه کار در شغل پرستـاری، برنامه شــیفت کاری، تعداد روزهای تعطیـل در یک ماه). 2- پرسـشنـامه‌کانـر‌و‌دیـویدسـون
(Connor-Davidson Recilience Scale)، با هدف بررسی
حوزه‌تاب‌آوری با مرور منابع پژوهشی۱۹۹۱- ۱۹۷۹ در سال 2003 تهیه کردندکه این ابزار مشتمل بر25 گویه است که شامل پنج بعد پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن (4 سوال)، تاثیرات معنوی (3 سوال)، تصور از شایستگی فردی (8 سوال)، کنترل (3 سوال) و اعتماد به غرایز منفی و تحمل عواطف منفی (7 سوال) می شد. نمره‌گذاری در مقیاس لیکرتی به صورت کاملا نادرست (صفر)، به ندرت (یک) ، گاهی درست (دو)، اغلب درست (سه)، همیشه درست (چهار) بود. بنابراین طیف نمرات آزمون بین حداقل صفر و حداکثر صد قرار دارد. نمرات بالاتر بیانگر تاب‌آوری بیشتر آزمودنی است(27).
کانر و دیویدسون ضریب آلفای‌کرونباخ تاب‌آوری را 89/0 گزارش کردند همچنین ضریب پایایی حاصل از روش بازآزمایی در یک فاصله 4 هفته‌ای 87/0بود(28)؛ همچنین این مقیاس در ایران توسط کیهانی و همکاران هنجاریابی شده است. وی برای تعیین پایایی مقیاس تاب‌آوری کانر و دیویدسون از روش آلـفای‌کرونبـاخ بهــره‌گـرفته و ضـریب پـایـایی 89/0 را
گزارش کرده است. ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه تاب آوری
در این مطالعه 973/0محاسبه شد(29).
3- پرسشنامه اینگرام و وینسکی با هدف بررسی مثبت اندیشی بر مبنای سازه‌های رفتار برنامه ریزی شده در سال 1988، توسط اینرگرام وینسگی تهیه شد. این ابزار دارای 45 گویه است که شامل سازه نگرش نسبت به رفتار (26 گویه)، سازه هنجارهای ذهنی ( 4 گویه)، سازه کنترل رفتاری درک شده ( 7 گویه) و سازه قصد رفتار (8 گویه) در مقیاس لیکرتی بین یک(کاملا مخالفم) و پنج (کاملا موافقم) می‌باشد. پایین ترین نمره آن 45 و بالاترین نمره آن 219 است که در پژوهشی‌که مطالعه‌ای توسط جعفری باغ خیراتی و همکاران در سال 2016 انجام شد ضریب آلفای کرونباخ کل پرسشنامه 91/0 برآورد شد و پایایی آن نیز تایید شد(30). ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه مثبت اندیشی در این مطالعه 989/0محاسبه شد.
برای انجام این پژوهش، ابتدا پژوهشگر به محیط‌های پژوهش مراجعه و اقدام به نمونه‌گیری نمود. پژوهشــگر پــس از توضیح اهداف و نحــوه ی انجام مطالعه و اخذ رضایت آگاهانــه، افراد هر دو گروه آزمون وکنترل را از نظر مشــخصات فردی- اجتماعی و شــغلی همانندســازی نمود. قبل از شــروع مداخله ابتدا پرسشنامه‌های مشــخصات دموگرافیک و تاب‌آوری توسط پرســتاران به شیوه خود گزارشــی تکمیل شد. ســپس مداخله در گروه آزمون اجرا شد. مداخله شامل آموزش مثبت اندیشی به شیوه بحث گروهی، برگرفته از کتاب مثبت اندیشــی و مثبت‌گرایی‌کاربردی کوئیلیام (Quilliam) بود(31) که در هشت جلسه آموزش 120 دقیقه ای آموزش حضوری به صورت هفته ای دو جلســه به مدت دو ماه و ارائه یک جزوه آموزشی مشتمل بر مباحث ارائه شده در جلسات آموزشی در گروه آزمون با مشارکت و حضور یکی از اعضای هیئت علمی گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت دانشگاه علوم پزشکی شیراز به همراه پژوهشــگر در سالن آموزشی بیمارستان شهرستان آباده انجام شــد. این روش ترکیبی از سخنرانی، بحث، پرســش و پاسخ و ابراز احساسات بود.برنامه آموزشی مثبت اندیشی‌که مداخله ای براساس دیدگاه سلیگمن و همکاران است در قالب 8 جلسه 2 ساعته بصورت هفته‌ای دو جلسه ساختاربندی شد و در طول سایر روزها پاسخگویی به سوالات و مباحث مطرح شده از سوی پرستاران صورت گرفت(32).
هدف مداخلات افزایش مثبت اندیشی و افزایش تاب آوری در بین شرکت کنندگان بود. خلاصه جلسات آموزشی به شرح جدول1 ارائه شده است. برای تجزیه و تحلیل توصیفی ویژگی‌های اولیه شرکت‌کنندگان از آزمون‌های آماری توصیفی ( فراوانی، میانگین، انحراف معیار و ...) استفاده شد. مقایسات درون گروهی بین نمرات تاب آوری و مثبت اندیشی و ابعاد آنها با استفاده از آزمون تی-تست زوجی و مقایسات بین گروهی با استـفـاده از آزمـون تـی- تسـت مستقـل انجـام شـد. از تحـلیـل
کواریانس جهت تعدیل اثرپیش آزمون در نمرات پس‌آزمون استفاده شد. برای پردازش و تحلیل داده‌ها نرم افزار SPSS نسخه 26 مورد استفاده قرار گرفت. سطح معنی داری آزمون 5 درصد در نظر‌گرفته شد.
از جمله ملاحظات اخلاقی مطالعه اینکه هیچ‌گونه اطلاعات فردی و شخصی ثبت نشد و به شرکت‌کنندگان در مورد فرآیند تحقیق، محرمانه بودن اطلاعات اطمینان داده شد و فرم رضایت آگاهانه با توضیحات کامل فرآیند مطالعه تحویل شرکت‌کنندگان گردید و جهت شرکت در مطالعه رضایت کتبی اخذ شد. این مطالعه دارای کد اخلاق به شماره IR.SUMS.REC.1400.262 از دانشگاه علوم پزشکی شیراز می باشد.
جدول1: محتوای جلسات مثبت اندیشی براساس الگوی سلیگمن و همکاران
| جلسات | موضوع | محتوای آموزشی |
| اول | ایجاد ارتباط اولیه | معرفی و ایجاد رابطه، تعیین چارچوبها و قوانین گروه، تشــریح چگونگی انجام کار، آشنایی با مفهوم مثبت اندیشــی، تقسیم پرســتاران به گروههای کوچک، آشنایی با گروه و مقررات حاکم، ارائه تکلیف برای جلسات آینده |
| دوم | آشنایی با چگونگی شکل گیری و تفکر و نگرش | مرور تکلیف جلســه اول، تأکید بر این نکته که انســان افکار و باورهای خودش را به وجود می آورد. نوشــتن عناوین تجارب و خاطرات مثبت، تکنیک دکمه فشار آدلر و ذکر موارد و نکات مثبت اندیشی، ارائه تکلیف برای جلسه آینده |
| سوم | آموزش مثبت اندیشی | مرور تکلیف جلسه قبل، بررسی نقاط و تجربه های مثبت ذکر شده، آموزش مثبت اندیشی از طریق به چالش کشــیدن افکار منفی، تغییر تصاویر ذهنی، استفاده از زبان سازنده و تجدیدنظر بر باورها، بحث گروهی، ارائه تکلیف برای جلسات آینده |
| چهارم | افزایش افکارو بازخوردهای مثبت | مرور تکلیف جلســه قبلی، آموزش مثبت اندیشی از طریق نهادینه کردن استراتژیهای تفکر مثبت در زندگی، فرصتهای تفکر مثبت از طریق کنار آمدن و ســازگاری با مشــکالتی که نمی توانیم آنها را حل کنیم، ارائه تکلیف برای جلسات آینده |
| پنجم | ارائه راهکارهای مثبت اندیشی | مرور تکلیف جلســه قبلی، آموزش مثبت اندیشی از طریق آموزش شیوه توقف فکر، آرامسازی و تغییر نگرشها، الزام، مهار کردن و مبارزه طلبی، بازگویی تجربه های مثبت، ارائه تکلیف برای جلسات آینده |
| ششم | باورهای مثبت اندیشی | مرور تکلیف جلســه قبلی، واردکردن خنده به زندگی، ایجاد اعتماد به نفس و عادات مطلوب ورزشی، تعریف کردن لطیفه و خاطرات لذتبخش، بازگویی تجربه های مثبت، ارائه تکلیف برای جلسات آینده |
| هفتم | تمرینات مثبت اندیشی | مرور تکلیف جلســه قبلی، تمرین مثبت زندگی کردن از طریق ایجاد یک رابطه مثبت، آگاه شــدن از نقاط مثبت خود و دیگران، کنار آمدن با انتقادها، برقراری روابط خوب با اطرافیان، اتخاذ نگرش عاری از سرزنش، ارائه تکلیف جلسه بعدی |
| هشتم | جمع بندی جلسات | مرور تکلیف جلســه قبلی، جمع بندی و رســیدن به نقاط مثبت اصلی و گرفتن بازخورد از پرســتاران، تمرین توانایی اعتماد به توانمندیهای خود، تقدیر و تشکر، انجام پس آزمون |
یافته ها
از مجموع 98 نفر پرستاران شرکت کننده در این مطالعه اکثریت زن (6/78) درصد، متأهل (4/70) درصد، با تحصیلات لیسانس (9/92) درصـد و دارای درآمد ماهیانه بیشتر از 6 میلیون (8/91) درصد، با سابقه‌کار بین 5-1 سال (7/35) درصد و شاغل در بخش اورژانس (6/31) درصد بودنـد.
میـانگین سنی پرستـاران (04/7±55/35) بود. همچنین بین گروه کنترل و مداخله تفاوت آماری معنی‌داری از نظر ویژگی‌های دموگرافیکی وجود نداشت(05/0<P).
نتایج آزمون تی مستقل در جدول 2 نشان داد پیش از مداخله بین میانگین نمره تاب آوری و تمام ابعادآن به جزء متغیر کنترل در دو گروه اختلاف معنی داری وجود داشت(05/0>P).
نتایج آزمون آنالیز کواریانس در جدول شماره 3 نشان داد پس ازمداخـله میـانگین نمـره تـاب آوری و تمـام ابـعاد آن در گـروه
مداخله به صورت معنی داری بیشتر از گروه کنترل بود (001/0 >P).
جهت بررسی مقایسه درون گروهی از آزمون تی زوجی استفاده شد. نتایج جدول شماره 4 نشان داد که بعد از مداخله آموزش میانگین نمرات بعد‌کنترل در گروه مداخله، افزایش معنی داری داشته است (001/0P<).
همچنین نتایج آزمون تی‌مستقل در جدول شماره 4 نشان داد که پیش از مداخله آموزشی بین نمرات مثبت اندیشی براساس سازه‌های‌کنترل رفتاری، قصد رفتاری در دو‌گروه اختلاف معنی‌داری وجود داشت(05/0>P).
نتایج آزمون آنالیز کواریانس در جدول شماره 5 نشان داد با کنترل اثر نمرات قبل از آموزش، میانگین نمرات کنترل رفتاری درک شده و قصد رفتاری در گروه مداخله به صورت معنی داری بیشتر از گروه کنترل بود (001/0 >P).
جدول2: مقایسه میانگین نمره تاب آوری و زیر مقیاس‌های آن در دو گروه کنترل و مداخله قبل و بعد از آموزش
| نتیجه آزمون آماری t-test مستقل | کنترل(49= N) SD=X |
مداخله(49= N) SD=X |
گروه مورد مطالعه (زمان) |
متغیر | |
| t=3/4 | P=42/0 | 5/3 ± 6/52 | 6/2 ± 02/60 | قبل از مداخله | تاب آوری |
| 3/7=t | P<001/0** | 6/3 ± 18/53 | 1/3 ± 6/89 | بعد از مداخله | |
| t= -799/0 P= 428/0 |
t =02/27 *001/0 > P |
نتیجه آزمون | |||
| 01/3 = t | P=032/0 | 24/2 ± 59/17 | 18/3 51±/19 | قبل از مداخله | تصور از شایستگی فردی |
| 453/3 =t | P<001/0** | 89/1 ± 61/16 | 65/1 ± 53/28 | بعد از مداخله | |
| t= -208/2 P= 032/0* |
t= 79/17 *001/0 > P |
نتیجه آزمون | |||
| 327/5 =t | 15/0=P | 78/1 ± 86/14 | 58/2 ± 2/18 | قبل از مداخله | اعتماد به غرایز منفی، تحمل عواطف منفی |
| 472/7 =t | P<001/0** | 69/1 ± 27/14 | 15/1 ± 8/24 | بعد از مداخله | |
| t= -465/1 P= 149/0 |
t= 107/15 *001/0 > P |
نتیجه آزمون | |||
| 316/4 =t | 64/0=P | 08/1 ± 86/4 | 9/±0 88/5 | قبل از مداخله | تاثیرات معنوی |
| 07/5=t | P<001/0** | 17/1 ± 96/4 | 6/0 ± 37/7 | بعد از مداخله | |
| t= 475/0 P=637/0 |
t= 309/9 *001/0 > P |
نتیجه آزمون | |||
| 233/0- = t | 34/0=P | 22/1 ± 02/7 | 27/1 ± 88/6 | قبل از مداخله | کنترل |
| 569/0- = t | 571/0=P | 28/1 ± 78/6 | 01/1 ± 18/10 | بعد از مداخله | |
| t= -96/0 P=342/0 |
t= 492/14 *001/0 > P |
نتیجه آزمون | |||
| 482/5 =t | 76/0=P | 53/1 ± 9/12 | 84/1 ± 08/15 | قبل از مداخله | پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن |
| 396/6 =t | P<001/0** | 72/1 ± 13 | 25/1 ± 26/22 | بعد از مداخله | |
| t= 304/0 P= 762/0 |
t= 063/22 *001/0 > P |
نتیجه آزمون | |||
| * تی تست زوجی، ** تی تست مستقل | |||||
جدول 3: نتایج آزمون آنالیز‌کوواریانس برای نمرات تاب آوری و زیر مقیاس‌های آن
| منبع اثر نمرات پیش آزمون | مجموع مربعات | درجه آزادی | میانگین مربعات | آماره F | مقدار معنی داری |
| تاب آوری | 166/34 | 1 | 166/34 | 113/3 | 081/0 = P |
| گروه (مداخله) | 380/22028 | 1 | 380/22028 | 250/2007 | 001/0 > P |
| تصور از شایستگی فردی | 668/0 | 1 | 668/0 | 213/0 | 645/0= P |
| گروه(مداخله) | 038/3126 | 1 | 038/3126 | 343/999 | 001/0 > P |
| اعتماد به غرایز‌منفی، تحمل‌عواطف منفی | 258/13 | 1 | 13/258 | 690/6 | 011/0= P |
| گروه(مداخله) | 813/1905 | 1 | 1905/813 | 752/961 | 001/0 > P |
| تاثیرات معنوی | 254/0 | 1 | 254/0 | 290/0 | 591/0 = P |
| گروه(مداخله) | 221/107 | 1 | 221/107 | 646/122 | 001/0 > P |
| پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن | 446/0 | 1 | 446/0 | 195/0 | 660/0 = P |
| گروه | 968/1502 | 1 | 968/1502 | 664/657 | 001/0 > P |
جدول 4:مقایسه میانگین نمره مثبت اندیشی و زیر مقیاس‌های آن در دو گروه کنترل و مداخله قبل و بعد از آموزش
| نتیجه آزمون آماری t-test مستقل | کنترل(49= N) SD=X |
مداخله(49= N) SD=X |
گروه مورد مطالعه (زمان) |
سازه مدل | |
| t= -779/1 | 078/0 P= | 22/53 ± 19/3 | 98/51 ±72/3 | قبل از مداخله | نگرش |
| 64/73 = t | *001/0>P | 55/3 ± 78/52 | 72/2 ± 82/99 | بعد از مداخله | |
| t= -815/0 P=419/0 |
t= 06/69 *001/0>P |
نتیجه آزمون | |||
| 14/1 = t | 257/0 =P | 98/6 ± 66/1 | 52/1 ±35/7 | قبل از مداخله | هنجار ذهنی |
| 69/25 = t | 001/0 >P | 02/7 ± 53/1 | 69/1 ± 41/15 | بعد از مداخله | |
| t= 123/0 P=903/0 |
t= 76/28 *001/0 >P |
نتیجه آزمون | |||
| 223/6- = t | 82/0 =P | 39/12 ± 35/1 | 65/10 ± 41/1 | قبل از مداخله | کنترل رفتاری درک شده |
| 103/7- = t | **001/0>P | 84/11 ± 2/1 | 08/29 ±17/1 | بعد از مداخله | |
| t= -619/2 P=012/0* |
t=789/69 *001/0 >P |
نتیجه آزمون | |||
| 657/2= t | 01/0 =P | 82/13 ± 93/1 | 41/13 ± 98/1 | قبل از مداخله | قصد رفتاری |
| 01/4= t | **009/0> P | 73/14 ± 45/1 | 24/29 ± 01/2 | بعد از مداخله | |
| t= -306/1 P=198/0 |
t= 34/42 *001/0 >P |
نتیجه آزمون | |||
| 215/2- = t | 091/0= P | 35/4 ± 41/86 | 71/84 ± 33/5 | قبل از مداخله | مثبت اندیشی |
| 709/1- = t | **001/0>P | 04/85 ±1/5 | 6/173 ± 75/4 | بعد از مداخله | |
| t= 852/1- P=07/0 |
t= 001/98 *001/0>P |
نتیجه آزمون | |||
| * تی تست زوجی، ** تی تست مستقل | |||||
جدول 5: نتایج آزمون آنالیز کوواریانس برای نمرات کنترل رفتاری درک شده و قصد رفتاری
| منبع اثر نمرات پیش آزمون | مجموع مربعات | درجه آزادی | میانگین مربعات | آماره F | مقدار معنی داری |
| کنترل رفتاری درک شده | 282/3 | 1 | 282/3 | 379/2 | 126/0 = P |
| گروه(مداخله) | 384/5332 | 1 | 384/5332 | 481/3684 | 001/0> P |
| قصد رفتاری | 280/21 | 1 | 850/21 | 705/5 | 019/0 = P |
| گروه(مداخله) | 101/5541 | 1 | 101/5541 | 010/1465 | 001/0> P |
هدف مطالعه‌کنونی، تأثیر آموزش مهارتهای مثبت اندیشی بر تاب‌آوری پرستاران شاغل در بخش‌های اورژانس، مراقبت‌های ویژه، داخلی و اطفال بیمارستان‌های امام خمینی (ره) شهرستان آباده و حضرت ولیعصر(عج) شهرستان اقلید در استان فارس مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور تعداد 98 پرستار شاغل در بخش‌های اورژانس، ICU، داخلی و اطفال در دو‌گروه مداخله (49 نفر) وکنترل (49 نفر) وارد تحقیق شده اند.
به طور‌کلی یافته‌های پژوهش حاضر نشان دادکه فرضیه اصلی مبنی بر اینکه میانگین نمره تاب‌آوری در دو‌گروه آزمون وکنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است تایید شده است. یافته‌ها به طور‌کلی حاکی از بهبود متغیرهای موثر بر تاب آوری پرستاران در شرکت کنندگان مطالعه بود. به طوری‌که میانگین تعدیل شده نمره تاب آوری بعد از آموزش مثبت اندیشی در‌گروه مداخله نسبت بعه قبل از آموزش 29 نمره افزایش‌یافته است.
همچنین‌آموزش مثبت اندیشی تاثیرمعنی داری براندیشی بر مولفه‌های تاب‌آوری (تصور از شایستگی فردی، اعتماد به غرایز منفی، تحمل‌عواطف منفی، تاثیرات معنوی، کنترل، پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن) در‌گروه مداخله وکنترل گذاشت. از طرفی یافته‌های مطالعه نشان دادکه نمره میانگین مثبت اندیشی در‌گروه مداخله در پس آزمون 89 نمره نسبت به پس آزمون افزایش یافته است که این تغییرات افزایشی در تمام ابعاد مثبت اندیشی قابل توجه بود.
یافته‌های دیگر این مطالعه، نشان دادکه تاب‌آوری در پس آزمون در گروه مداخله (1/3 ± 6/89) در حد متوسط است که با مطالعه یوسفی و همکاران(2021) و‌کیانی و همکاران(2020) هم خوانی دارد(33،19). همچنین در مطالعه که توسط مه آفرید و همکارانش در سال 2015 در قوچان انجام شد نشان داد که آموزش مثبت اندیشی منجر به افزایش تاب آوری، افزایش سرسختی و کاهش فرسودگی شغلی در پرستاران شده است(24) که این مطالعات با نتایج حاصل از تحقیق حاضر همخوانی دارد.
Wei وهمکارانش نیز تحقیق‌کیفی‌گزارش‌کردند از جمله استراتژیهای موثر بر افزایش تاب آوری ارتقای مثبت‌اندیشی و‌تقویت تمرین ذهن‌آگاهی و انتقال نوع‌دوستی، تشویق پرستاران به خودمراقبتی، تسهیل ارتباطات اجتماعی و سرمایه‌گذاری بر نقاط قوت پرستاران بود(34).
مطالعه Chesak SSدر سال 2015 با موضوع تاب‌آوری در پرستاران جدید نشان داد اجرای یک بر نامه‌کوتاه مدت مدیریت استرس و آموزش تاب آوری منجر به افزایش نمرات ذهن وتاب آوری و‌کاهش نمرات اضطراب و استرس در‌گروه مداخله شد(35).
همچنین در رابطه با تایید فرضیه اول می توان گفت میانگین نمرات زیر مقیاس تصور از شایستگی فردی در دو گروه آزمون وکنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است مورد تایید قرار گرفت. یافته‌های نشان داد که میانگین نمرات مولفه تصور شایستگی در‌گروه مداخله از 51/19در پیش آزمون به 53/28 در پس‌آزمون افزایش قابل توجهی‌یافت. مطالعات نشان دادند که ارتقای شایستگی‌های پرستاران در بلایا بر سطوح تاب‌آوری روانشناختی آنها نیز تأثیر مثبت دارد(36) و Hwang و همکارانش گزارش‌کردند یک برنامه آموزشی شبیه سازی توسعه یافته در برابر بیماریهای همه‌گیر آمادگی و شایستگی پرستاران در بلایا و اعتماد به پرستاران را از لحاظ آماری بهبود معنی‌داری را بخشیده است و همچنین بر اعتماد به پرستاران تاثیر مثبتی داشت(37).
درمطالعه ای در ترکیه گزارش شد که بین شایستگی پرستاران و تاب آوری روانی همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت(36). با توجه به تاثیر برنامه‌های آموزشی بر شایستگی و اعتماد به نفس پرستاران در بلایا برای حمایت از صلاحیت آنها باید برنامه‌های آماده سازی پرستاران و ارائه آموزش‌ها و تمرینات مربوط به بلایا به طور منظم مهم اجرا شود(36). نتایج این پژوهش‌ها، یافته‌های مظالعه حاضر را در مورد تاثیر مثبت اندیشی بر افزایش مولفه تصور شایستگی تایید می کند.
فرضیه دوم مبنی بر این است که میانگین نمرات زیر مقیاس اعتماد به غرایز منفی، تحمل عواطف منفی در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است تایید شد. میانگین نمرات اعتماد به غرایز منفی، تحمل عواطف در‌گروه مداخله از 2/18در پیش آزمون به 8/24 در پس‌آزمون افزایش قابل توجهی یافت. مطالعات نشان دادند‌که سطوح بالاتر حالت عاطفی منفی منجر به کاهش سطح تاب آوری روانی می شود(38) و نتایج مطالعات تاثیر برنامه‌های آموزشی بر افزیش مهارتهای تاب آوری و بهبود سلامت عاطفی بهبود توانایی پرستاران در مدیریت استرس و جلوگیری از خستگی عاطفی را مشاهده کردند(39).
Delaney و همکارانش تاثیر یک برنامه آموزشی پایلوت را بر افزایش تاب آوری و کاهش خستگی عاطفی و فرسودگی شغلی پرستاران مثبت ارزیابی‌کردند(40). برای افزایش احساسات مثبت و تضعیف احساسات منفی مراقبین بهداشتی باید نیازهای آنها در اولویت قرار گیرد‌که منجر به‌کیفیت و افزایش عملکرد مراقبان بهداشتی در محل کار می شود(41). نتایج این پژوهش‌ها یافته‌های ما را در مورد تاثیر مثبت اندیشی بر افزایش نمرات اعتماد به غرایز منفی، تحمل عواطف منفی تایید می کند.
فرضیه سوم مبنی بر این است که میانگین نمرات زیر مقیاس تاثیرات معنوی در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است مورد تایید قرار گرفت. یافته‌های نشان داد که میانگین نمرات بعد معنوی در گروه مداخله از 88/5 در پیش آزمون به 37/7 در پس آزمون افزایش قابل توجهی یافت محققان تاثیر مثبت معنویت بر بهبود عاطفی و تاب آوری را گزارش کردند(41) و Roberto و همکارانش با استفاده از یک مدل آمیخته تاثیر مثبت معنویات را بر تاب آوری، امید، خوش بینی و آرامش در افراد در دوران همه گیری نشان دادند(41).
نتایج مطالعه دان و همکارانش نشان داد که سلامت معنوی پرستاران بر کیفیت مراقبت آنها تاثیر مستقیم می‌گذارد(42) و منجر به رضایت بیماران از مراقبت‌های پرستاری می‌گردد(43). کیم و همکارانش گزارش کردند که با افزایش سطوح معنوی همراه با سطوح بالای عملکرد خانواده و تاب آوری منجر به کاهش دو تا شش برابری استرس متوسط تا شدید یا افسردگی در پرستاران در دوران همه گیری شود(44). نتایج این مطالعات تاثیر آموزش مثبت اندیشی بر افزایش نمرات بعد معنوی پرستاران تایید می کند.
همچنین در رابطه با تایید فرضیه چهارم می توان گفت که میانگین نمرات زیر مقیاس‌کنترل در دو گروه آزمون وکنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است تایید شد. یافته‌های نشان دادکه در بعد‌کنترل( 88/6 در مقابل 18/10) میانگین نمرات پرستاران در پس آزمون نسبت به پیش‌آزمون افزایش معنی داری یافت.
نتایج مطالعه ای در لهستان نشان داد که سرکوب ترس در بین احساسات منفی بیشتر در بین پرستاران شاغل بخش عفونی در همه گیری کووید-19 رخ داده بود(45). میزان بالایی از سرکوب احساسات به ویژه سرکوب احساس ترس در پرستاران شاغل در دوران کرونا رخ داده بود که اشاره به نیاز حماتی از پرستاران دارد(45).
همچنین در رابطه با تایید فرضیه پنجم می توان گفت که میانگین نمرات زیر مقیاس پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن در دو‌گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله متفاوت است مورد تایید قرار گرفت.
یافته‌های پژوهش نشان داد که در بعد و پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن(08/15 در مقابل 26/22) میانگین نمرات پرستاران در پس‌آزمون نسبت به پیش آزمون افزایش معنی داری یافت. پرستاران در همه گیری کووید-19 برای به اشتراک گذاشتن احساس رفاقت و به شوخی و جوک به عنوان رهکارهایی برای کاهش استرس خود و همنوعان شان اشاره کردند(45) نتایج مطالعات مثبت اندیشی و خوش بینی را در جلوگیری از فرسودگی، کاهش خستگی عاطفی و بهبود کارایی پرستارن را مثبت ارزیابی کردند(46، 45).
در مطالعه Jeong سرمایه روانشناختی مثبت از جمله عوامل موثر بر قصد پرستار در مراقبت از بیماران کووید شناسایی شد(47). نتیجه یک مطالعه پدیدارشناختی نشان دادکه چالش‌های عاطفی پرستـاران شامل استرس، اضـطراب، خستگی، ناامیدی، احسـاس
گناه و‌تنهایی بود و این چالشها با آموزش، توانایی توانایی مشارکت، انسجام تیم و حمایت جامعه را می توان کاهش داد(48).
نتایج این مطالعه نشان دادکه آموزش مهارت مثبت اندیشی منجر به افـزایش قابل توجـهی در تـاب‌آوری پرستــاران در پــاندمی
کووید-19 شد و افزایش تاب آوری پرستاران تحت تاثیر جنسیت و یا بخش بیمارستانی قرار نداشت. اگرچه در برخی مطالعات اشاره شده است که تاب آوری ممکن است تحت تاثیر سابقه‌کاری، سن ، جنسیت، و سایر عوامل فردی-اجتماعی قرار بگیرد(52-49). تفکر مثبت و قدرت تاب آوری بالا سبب می‌شود‌که مقاومت شخص افزایش یافته و میزان مواجه وی با فرسودگی شغلی‌کم شود و همچنین منجر به کاهش مواجهه با علل فرسودگی شغلی کم می شود. راهبردهای افزایش روانشناختی مثبت از جمله افزایش تاب آوری پرستاران از طریق آموزش تفکر مثبت برای افزایش تمایل و بهبود‌کیفیت مراقبت پرستاری در هنگام مواجهه با بیماریهای عفونی جدید لازم می باشد(19).
از محدودیت‌های این پژوهش این بود‌که بیمارستان‌های مورد مطالعه از نوع بیمارستان‌های عمومی بوده و نتایج این پژوهش‌کمتر قابل تعمیم به بیمارستان‌های تخصصی و آموزشی می باشد.
همچنین پرستاران شاغل در این دو بیمارستان از لحاظ حجم‌کار جز بیمارستان‌های با حجم‌کار متوسط بود و نسبت به بیمارستان‌های مرکز استان حجم‌کاری کمتری دارد و با موارد کمتر بیماران مواجه هستند.
انجام مطالعات مشابه درکلان شهرها و در بیمارستان‌های تخصصی و آموزشی و بیمارستان‌های دارای حجم کاری بالاتر پیشنهاد می گردد. آموزش مهارتهای مثبت اندیشی تاثیر معنی‌داری جهت ارتقای تاب‌آوری در پرستاران در همه‌گیری‌کووید- 19 نشان داد.
مهارتهای مثبت اندیشی یک رویکرد بدون عارضه، کم هزینه و قابل اجرا است لذا می‌توان از آن به صورت فراگیر به عنوان یک برنامه توانمندسازی استفاده کرد.
تضاد منافع
هیچ گونه تعارض منافع از سوی نویسندگان گزارش نشده است.
تقدیر و تشکر
از همکاری کلیه مشارکت کنندگان گرامی که دراجرای این پژوهش ما را یاری نمودند، صمیمانه تشکر و قدردانی می گردد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
