دوره 22، شماره 3 - ( مرداد و شهریور 1402 )
جلد 22 شماره 3 صفحات 49-33 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.IAU.YAZD.REC.1401.073
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Saadat, Fallah M H, Vaziri Yazdi S. Examination of Cultural Components of Spouse Selection Based on Iranian Culture: A Qualitative Study. TB 2023; 22 (3) :33-49
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3500-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3500-fa.html
سعادت سید امین، فلاح محمد حسین، وزیری یزدی سعید. بررسی مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر بر اساس فرهنگ ایرانی: یک مطالعۀ کیفی. طلوع بهداشت. 1402; 22 (3) :33-49
دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران ، Fallahyazd@iauyazd.ac.ir
متن کامل [PDF 579 kb]
(127 دریافت)
| چکیده (HTML) (178 مشاهده)
متن کامل: (291 مشاهده)
بررسی مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر بر اساس فرهنگ ایرانی: یک مطالعۀ کیفی
نویسندگان: سید امین سعادت1، محمد حسین فلاح2، سعید وزیری یزدی3
1. دانشجوی دکتری رشتۀ مشاوره، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
2. نویسندۀ مسئول: دانشیار گروه روانشناسی و علوم تربیتی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
تلفن تماس: 3187100-0353 Email: Fallahyazd@iauyazd.ac.ir
3. استادیار گروه مشاوره و علوم تربیتی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یزد، یزد، ایران
5. کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، مدیریت آموزش و پرورش شهرستان بیرجند، بیرجند، ایران
چکیده
مقدمه: یکی از راه‌های ارتقای فرهنگ و ارزش‌های جامعه اسلامی در ایران شناسایی و معرفی مؤلفههای انتخاب همسر است. شناخت این مؤلفهها میتواند موجب انتخاب همسرگزینی مناسب و پیشگیری از خطاهای متداول در این زمینه گردد. از اینرو، پژوهش حاضر با هدف بررسی مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر در جامعۀ ایرانی انجام شد.
روش بررسی: این مطالعه از نوع کیفی و با ماهیت اکتشافی-توصیفی بود که با استفاده از نظریۀ داده بنیاد و به کارگیری روش نظام‌مند استراوس و کوربین به طور همزمان به گردآوری، اجرا و تحلیل داده‌ها پرداخته شد. جامعۀ آماری پژوهش شامل تمامی مشاوران خانواده، اساتید هیئت علمی و مدیران مراکز مشاوره دخیل در زمینۀ آموزش و مشاورۀ ازدواج شهرستان یزد در سال 1401 بود. از اینرو، برای نمونۀ پژوهش، 32 مشارکت‌کننده با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. داده‌ها نیز از طریق مصاحبۀ نیمه ساختارمند و ضبط مصاحبه‌ها گردآوری شد.
یافته‌ها: نتایج کدگذاری باز نشان داد از 254 گزاره استخراج شده، 27 مفاهیم در قالب 11 مقوله به دست آمد. کدگذاری محوری با ادغام و ارتباط بین مقولات، پنج مؤلفه اصلی (آگاهی از فلسفۀ ازدواج، انتخاب هوشمند، سواد ازدواج، راهبردهای عقلانی-هیجانی و سبک ارزشمند ازدواج) را مطرح نمود. کدگذاری انتخابی نیز با طراحی چارچوب پارادایم به صورت ترسیمی، نظریۀ نهایی خود را به نمایش گذاشت.
نتیجه‌گیری: شناسایی ابعاد و مؤلفههای همسرگزینی میتواند راهگشای سنجش و ارزیابی جوانان در شرف ازدواج توسط مشاوران پیش‌از ازدواج و زوج‌درمانگران باشد؛ زیرا موجب گرفتن تصمیمات حیاتی و مهم در انتخاب شریک زندگی برای جوانان خواهد بود.
واژه‌های کلیدی: انتخاب همسر، ازدواج، فرهنگ، نظریۀ داده بنیاد
این مقاله، برگرفته از پایان‌نامۀ دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد است.
هدف پژوهش حاضر، بررسی مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر بر اساس فرهنگ ایرانی بود. در ابتدا یافته‌ها روایی و پایایی پژوهش مورد تأیید قرار گرفت. در ادامه برای پرداختن به سؤال اول پژوهش؛ که مهمترین معیارهای ازدواج موفق در همسرگزینی مردان و زنان ایرانی چیست؟ یافته‌های کدگذاری باز نشان دادند از بین 254 گزاره استخراج شده، 27 مفاهیم در قالب 11 مقوله به دست آمد که عبارتند از: حکمت ازدواج، تجارب و ثمرات ازدواج، خردمندی در انتخاب، نگاه همه جانبه در انتخاب، سواد فرهنگی، سواد ارتباطی- اجتماعی، مدیریت فکری، مدیریت عاطفی، مدیریت و پیشگیری از آسیب‌ها، سبک ازدواج معین و داشتن سیستم‌های ارزشی. در این راستا، کدگذاری محوری با ادغام و ارتباط بین مقولات، پنج مؤلفه اصلی آگاهی از فلسفۀ ازدواج، انتخاب هوشمند، سواد ازدواج، راهبردهای عقلانی-هیجانی و سبک ارزشمند ازدواج را مطرح نمود و کدگذاری انتخابی با طراحی چارچوب پارادایم، نظریۀ نهایی خود را به نمایش گذاشت.
نتایج به دست آمده با پژوهشهای پیشین همسو است. برای مثال، عیسی‌نژاد و هوشمند (36) در یک پژوهشی در ایران به بررسی افراد دارای تجربه دوستی و بدون تجربه پرداختند تا معیارهای انتخاب همسر و دوست جنس دیگر آنها را بررسی نموده و تفاوت‌های جنسیتی در نوع انتخاب را مشخص نمایند. نتایج پژوهش حاضر نشان داد مردان نسبت به زنان به طور کلی میانگین معیارهای پایین‌تری برای انتخاب همسر داشتند و این یعنی زنان سختگیرانه‌تر و با دقت بیشتری همسر خود را انتخاب می‌کنند. در مردان اولین معیار برای انتخاب همسر عشق و علاقه (صمیمیت) بود، برای زنان این معیار دومین معیار مهم بود. این نتایج نشان دهنده این است که یکی از مهمترین معیارها برای انتخاب همسر صمیمیت و با احساس بودن است.
کنعانی و همکاران (15) در بررسی نحوۀ انتخاب همسر توسط مردان و زنان ازدواج کرده گزارش دادند که در جامعۀ ایران، هنوز مردان نقش انتخاب کننده و زنان نقش انتخاب شونده را ایفا می‌کنند و تفاوت‌های موجود در انتخاب همسر با مشارکت کمتر زنان در امر همسرگزینی و وابستگی بیشتر آنان به انتخاب شدن از طرف مردان مرتبط است. این در حالی است که مردان ایرانی به معیارهای جسمانی و زنان به معیارهای اقتصادی-اجتماعی در انتخاب همسر توجه بیشتری دارند و در سایر معیارها همچون ویژگی‌های عاطفی و شخصیتی بین مرد و زن تفاوتی وجود نداشت.
در مطالعۀ مشابهی جبرائیلی و همکاران (37) مهمترین ملاک انتخاب همسر در مردان را زیبایی و در زنان توانایی مالی و قابل اتکا بودن مرد گزارش دادند. مصلی‌نژاد و کارگر (38) نیز در پژوهشی نشان دادند که مردان در انتخاب همسر به معیارهای زیست‌شناختی نظیر سلامت چشم، وضعیت ظاهری و جذابیت توجه دارند، در حالی که دختران بیشتر معیارهای روان‌شناختی و اجتماعی همچون برخورد، رفتارهای اجتماعی، قدرت تصمیم‌گیری، سطح تحصیلات در همسر گزینی مد نظر دارند.
هراتیان و همکاران (28) در پژوهشی 13 عامل مهم در همسر
گزینی را داشتن شخصیت، دین‌داری و خانواده، ظرفیت اجتماعی، معیارهای جنسیتی، استحکام خود، هیجان مثبت، سلامتی و آراستگی، اقتصاد، عفت و حیا، مشخصات فردی، جذابیت ظاهری، موضع‌گیری مشابه، فرزند و فرزندپروری گزارش نمودند که آنان در چهار دستۀ اهمیت معیار و ارزیابی هنگام ازدواج و اهمیت و ارزیابی اکنون از همسر طبقه‌بندی میشود.
در یک مطالعۀ کیفی، Pirhayati و همکاران (17) نشان دادند ارزش‌های زیر بنایی انتخاب همسر میتواند در پنج مقوله دسته‌بندی شود که شامل: معنا، مسئولیت‌پذیری، اهداف، انتظارات، و معیارها هستند.
هرکدام از این مقوله‌ها به جز مقولۀ معنا دارای ابعادی هستند. مقولۀ مسئولیت‌پذیری تنها دارای بعد "همکاری در جهت استقلال مادی" و مقولۀ اهداف شامل پنج بعد "نیازهای ازدواج، دغدغه‌های ازدواج، آرامش و امنیت، تکمیل و تغییر و شکل‌گیری خانواده" و مقولۀ انتظارات شامل سه بعد "همراه و همپا بودن، داشتن خانواده خوب و مسائل جنسی" و مقولۀ معیار شامل شش بعد "فضیلت‌های اخلاقی، ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری، روابط عاطفی، تناسب و همسانی، جذابیت ظاهری و طریقه آشنایی" است.
در نهایت با تجمیع داده‌ها، مقولۀ مرکزی با عنوان "عشق محتوای زندگی" توانست پنج مقولۀ اولیه را برای انتخاب مناسب و با آگاهی همسر تشریح نماید. در تبیین این موضوع باید گفت در موضوع ازدواج، 5 مقوله اصلی وجود دارد که حاکی از مهم بودن این مفاهیم در موفقیت رابطه‌های زناشویی است.
مثلأ برای رسیدن به یک ازدواج موفق و رضایت‌بخش، آگاهی از اصول و مفاهیم مهمی مانند حکمت ازدواج، تجارب و ثمرات ازدواج و سبک ارزشمند ازدواج ضروری است. همچنین، مدیریت هوشمندانه عواطف و انتخاب های خردمندانه نقش‌های مهمی در فرایند ازدواج ایفا می‌کنند. در نهایت، فراگیر شدن مهارت‌های ارتباطی و مدیریت فکری نیز میتواند به تقویت روابط ازدواجی کمک نماید.
بنابراین توجه به این مفاهیم، میتواند به دقت بیشتر در انتخاب همسر برای ازدواج و استنباط نکات کلیدی از آنها مفید باشد. همچنین با نگاه همه جانبه به ازدواج و انتخاب همسر مناسب میتواند به نتایج مهمی دربارۀ مسائل ازدواج و روابط زناشویی دست یافت و این نتایج میتواند به پژوهشهای آتی در این زمینه کمک کند.
در نهایت، این پژوهش با هدف بررسی مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر بر اساس سبک و سیاق فرهنگ ایرانی-اسلامی، انجام شد.
داده‌های حاصل از طریق مصاحبههای نیمه ساختارمند نشان داد متغیرهای حکمت ازدواج، تجارب و ثمرات ازدواج، خردمندی در انتخاب، نگاه همه جانبه در انتخاب، سواد فرهنگی، سواد ارتباطی-اجتماعی، مدیریت فکری، مدیریت عاطفی، مدیریت و پیشگیری از آسیب‌ها، سبک ازدواج معین و داشتن سیستم‌های ارزشی نقش مهم و کلیدی در انتخاب همسر بر عهده دارند. همچنین آگاهی از فلسفۀ ازدواج، انتخاب هوشمند، سواد ازدواج،
راهبردهای عقلانی-هیجانی و سبک ارزشمند ازدواج جزو مؤلفههای کلیدی انتخاب همسر و آموزشی برای جوانان در شرف ازدواج است.
توجه به مؤلفههای مذکور میتواند راهگشای سنجش و ارزیابی جوانان در شرف ازدواج توسط مشاوران پیش‌از ازدواج و زوج‌درمانگران باشد. پیشنهاد می‌گردد در پژوهشهای آتی به طراحی پروتکل درمانی و آموزشی مؤلفههای انتخاب همسر برای مشاوران و زوج‌درمانگران نیز توجه گردد.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می‌دارند که هیچ‌گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
بر حسب وظیفه، نویسندگان این پژوهش از اساتید و متخصصین محترمی که در این پژوهش شرکت نمودند، کمال تشکر و سپاس‌گزاری دارند.
نویسندگان: سید امین سعادت1، محمد حسین فلاح2، سعید وزیری یزدی3
1. دانشجوی دکتری رشتۀ مشاوره، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
2. نویسندۀ مسئول: دانشیار گروه روانشناسی و علوم تربیتی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
تلفن تماس: 3187100-0353 Email: Fallahyazd@iauyazd.ac.ir
3. استادیار گروه مشاوره و علوم تربیتی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یزد، یزد، ایران
5. کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، مدیریت آموزش و پرورش شهرستان بیرجند، بیرجند، ایران
چکیده
مقدمه: یکی از راه‌های ارتقای فرهنگ و ارزش‌های جامعه اسلامی در ایران شناسایی و معرفی مؤلفههای انتخاب همسر است. شناخت این مؤلفهها میتواند موجب انتخاب همسرگزینی مناسب و پیشگیری از خطاهای متداول در این زمینه گردد. از اینرو، پژوهش حاضر با هدف بررسی مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر در جامعۀ ایرانی انجام شد.
روش بررسی: این مطالعه از نوع کیفی و با ماهیت اکتشافی-توصیفی بود که با استفاده از نظریۀ داده بنیاد و به کارگیری روش نظام‌مند استراوس و کوربین به طور همزمان به گردآوری، اجرا و تحلیل داده‌ها پرداخته شد. جامعۀ آماری پژوهش شامل تمامی مشاوران خانواده، اساتید هیئت علمی و مدیران مراکز مشاوره دخیل در زمینۀ آموزش و مشاورۀ ازدواج شهرستان یزد در سال 1401 بود. از اینرو، برای نمونۀ پژوهش، 32 مشارکت‌کننده با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. داده‌ها نیز از طریق مصاحبۀ نیمه ساختارمند و ضبط مصاحبه‌ها گردآوری شد.
یافته‌ها: نتایج کدگذاری باز نشان داد از 254 گزاره استخراج شده، 27 مفاهیم در قالب 11 مقوله به دست آمد. کدگذاری محوری با ادغام و ارتباط بین مقولات، پنج مؤلفه اصلی (آگاهی از فلسفۀ ازدواج، انتخاب هوشمند، سواد ازدواج، راهبردهای عقلانی-هیجانی و سبک ارزشمند ازدواج) را مطرح نمود. کدگذاری انتخابی نیز با طراحی چارچوب پارادایم به صورت ترسیمی، نظریۀ نهایی خود را به نمایش گذاشت.
نتیجه‌گیری: شناسایی ابعاد و مؤلفههای همسرگزینی میتواند راهگشای سنجش و ارزیابی جوانان در شرف ازدواج توسط مشاوران پیش‌از ازدواج و زوج‌درمانگران باشد؛ زیرا موجب گرفتن تصمیمات حیاتی و مهم در انتخاب شریک زندگی برای جوانان خواهد بود.
واژه‌های کلیدی: انتخاب همسر، ازدواج، فرهنگ، نظریۀ داده بنیاد
این مقاله، برگرفته از پایان‌نامۀ دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد است.
مقدمه
ازدواج یکی از مهمترین بخش‌های زندگی انسان به شمار می‌آیدکه نقش عمده‌ای در تعیین جهت‌گیری‌های فردی دارد(1). تقریباً در همۀ جوامع، ازدواج به عنوان یک نهاد اساسی شناخته شده و شامل پیامدهای مهم بین فردی، شخصی و مرتبط با رفاه افراد و خانواده‌ها محسوب می‌گردد. بررسی ازدواج‌ها در فرهنگ‌های مختلف میتواند فرصت‌های مهمی را فراهم سازد تا علاوه بر سنجش متغیرهایی که بر کیفیت زناشویی تأثیرگذار است، با ارائه فرصت‌های تحقیقاتی جدید به یک چشم‌انداز نظری گسترده روی آوریم. هر چند ممکن است در جوامع مختلف، تفاوت‌های فرهنگی در بسیاری از زمینه‌ها مانند شروع و مفهوم‌سازی ازدواج، نقش مردان و زنان و روابط با خانواده‌ها وجود داشته باشد(2).
هر فرهنگی تعریف خاصی از زندگی زناشویی دارد، بر داشتن مهارت‌های خاص تأکید می‌کند، اصول ارزشی و اخلاقی بعضأ متفاوتی را مبنای زندگی قرار می‌دهد و همچنین سطح و ماهیت انتظارات زناشویی را نیز تا حد زیادی تعیین می‌کند. بسته به نوع فرهنگ ممکن است زوجین به مهارت‌های مختلفی نیاز داشته باشند؛ تا بتوانند با تکیه برآن، رضایت را بر زندگی خود غالب کرده و از بروز تنش‌های زناشویی جلوگیری کنند(3).
برای مثال، در همه جای قارۀ آسیا، تقریباً ازدواج در سنین بسیار بالا اتفاق می‌افتد و در برخی مناطق این تأخیر در امر ازدواج به سطوح قابل توجهی رسیده است. هرچند اخیراً الگوها پیچیده‌تر شده‌اند و گرایش غیرقابل اجتناب به سوی ازدواج دیرتر، دیگر حتی با وضعیت سایر کشورهای دنیا در این زمینه، سازگار نیست (5،4).
بررسی روند ازدواج در آسیا (که همچنان حدود 60 درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است) به دلایل مختلفی مهم است. یک دلیل صرفاً چالش فکری درک ازدواج و تغییر خانواده در جوامعی است که به سرعت در حال تغییر هستند. دلیل دیگر، پیامدهای سیاسی تغییر ازدواج است. برای مثال، اکثر دولت‌های منطقه به دو دلیل عمده نسبت به افزایش مجردی نگرش منفی دارند: 1- ازدواج و تشکیل خانواده را بستری برای یک جامعه قوی می‌دانند. 2- در کشورهای آسیای شرقی، افزایش تعداد زنانی که ازدواج نکرده‌اند به طور قابل توجهی به روند باروری بسیار پایین که در بسیاری از این کشورها مشاهده میشود کمک می‌کند(7،6).
در ایران نیز «مشکلات و موانع ازدواج» همواره به عنوان یکی از مهمترین دغدغه‌های اجتماعی و محور گفتگوهای سیاستی مطرح
بوده است. شاید هیچ حوزه‌ای از امور جوانان به اندازه ازدواج شاهد سیاست‌گذاری و طرح‌های اجرایی مختلف و متنوع نبوده باشد(8). با این وجود، مردم به دلایل متعدد به دنبال افراد صمیمی و قابل اعتماد به عنوان همسری طولانی‌مدت هستند. در واقع، چنین افرادی ویژگی‌هایی نظیر تمایل به همکاری، داشتن مهارت‌های والدینی قوی و توانایی برآوردن نیاز همسرشان را دارند و ممکن است رابطه‌ای را فراهم نمایند که با صمیمیت، محافظت، پذیرش و امنیت بیشتر همراه باشد(9).
البته انسان‌ها به دلایل مختلفی همچون عشق، امنیت عاطفی، امنیت اقتصادی، فرار از تنهایی، احساس آرامش و حتی تمایلات جنسی گرایش به ازدواج دارند(10). احساس سرخوشی عشق که در اوایل آشنایی و ازدواج تجربه میشود، ممکن است به زودی توسط مسئولیت‌ها و تعهدات درون ازدواج به چالش کشیده شود. برای مثال، زندگی روزمره و تقابل بین تأمین نیازهای کار و خانواده به راحتی میتواند باعث ایجاد استرس و درگیری بین زوجین شود. این وضعیت زمانی بدتر میشود که زوج‌هایی که تازه ازدواج کرده‌اند، مسئولیت‌های جدیدی مانند مراقبت از یک نوزاد در خانواده را بر دوش می‌کشند(12, 11). فقدان زمان با کیفیت بین زن و شوهر نیز ممکن است به روابط عاشقانه زناشویی موجود آسیب برساند. این مسئله شامل ناتوانی در پیگیری فعالیت‌های مشترک با کیفیت توسط همسران هم میتواند باشد. بنابراین، احساسات سرخوشانه عشق رمانتیک تجربه شده بین زوجین در نهایت ضعیف‌تر میشود و به تدریج به سمت عشق منطقی می‌رود که حول تعهد در ازدواج می‌چرخد(13).
همسرگزینی فرایندی است که در طی آن افراد برای انتخاب همسر به بررسی و سنجش ویژگی‌ها و جایگاه همسر آینده خود از لحاظ ظاهری، سطح تحصیلات، درآمد، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، وضعیت فرهنگی خانواده، شغل و ... می‌پردازند(14). به طوری که برخی از ویژگی‌ها ممکن است از اولویت بالاتری برخوردار باشد و تأثیر بیشتری در انتخاب همسر آینده برای فرد داشته باشد. اولویت‌بندی نمودن این ویژگی‌ها بر اساس تفاوت های
فرد و انتظاراتی شکل می‌گیرد که تحت عنوان "معیارهای همسر گزینی" از آن یاد میشود(15).
تشخیص معیارها و ترجیحات ایرانیان برای همسر ایده‌آل برای درک تحولات خانواده به‌ویژه تحولات اجتماعی کلیدی است. به عبارت دیگر، درک ویژگی‌های همسر ایده‌آل، درک لایه‌ای از دگرگونی‌های عمومی‌تر اجتماعی را افزایش می‌دهد. زیرا به دنبال مواجهه تدریجی با گروه‌های مختلف اجتماعی و متعاقب آن تحول ذهنیات، انتخاب‌های افراد از جمله انتخاب همسرکه تصمیمی حیاتی در زندگی شخصی هست نیز تغییر می‌کند. از طرفی دیگر افراد به لطف روش‌های آموزشی، شغلی و کسب مهارت‌هایی که معمولاً در سبک زندگی مدرن خود انجام می‌دهند به طور فزاینده‌ای از روابط قدرت سلسله مراتبی خانواده رهایی می‌یابند(16). از سوی دیگر، ترکیب فرهنگ مشترک و تجربه‌های شخصی هر فرد ترجیحات ارزشی آن شخص را تشکیل می‌دهند. بنابراین فرآیند انتخاب همسر اگر بر اساس ارزش‌های فرد و همراه با آگاهی اتفاق بیفتد، نتایج مطلوب‌تری را برای فرد و جامعه به بار خواهد آورد(17).
اسلام نیز بر دو مسئله دقت در انتخاب و معیارهای انتخاب همسرگزینی به عنوان موضوع مهمی در تحکیم خانواده تأکید دارد(18). باید اذعان داشت فرهنگ و وضعیت اجتماعی حاکم بر جامعه هم میتواند ملاک‌های همسر گزینی بین زن و مرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مواردی نظیر تحصیلات، ارتباط اجتماعی، معاشرتی بودن، تناسب موقعیت اقتصادی، فرهنگی و توجه به ارزش‌های سنتی و مذهبی از ارزش‌های اجتماعی حاکم بر جامعه نشأت می‌گیرد. از طرفی معیارهای مدرن ازدواج و انتخاب شریک زندگی در کشورهای غربی تحت تأثیر تحولات اجتماعی و توسعه دموکراسی است. علی‌رغم اینکه این بسترها در جامعه ایران وجود ندارد؛ اما رواج و گسترش این شاخص‌ها در بین جوانان ایرانی باعث ناهمخوانی و ناپایداری انتخاب همسر و ازدواج در ایران شده است(19). این بدین معنا است که جوانان با تغییر نگرش خود به انتخاب همسر و قرار دادن عشق، علاقه و آشنایی ابتدایی در اولویت خود معیارهایی مانند پذیرش والدین را دیگر خیلی مهم نمی‌دانند. در نتیجه معیارها برای انتخاب همسر تغییر کرده و ارزش‌های شخصی در اولویت قرار می‌گیرد؛ هرچند از لحاظ اقتصادی، فرهنگی و ارزشی به خانواده خود وابسته هستند. این تعارض و دوگانگی جوانان منجر به سردگمی آنها در این زمینه شده است(20). برخی پژوهشگران بر این باورند که داشتن خودآگاهی شناختی، هیجانی و مهارت‌های ارتباطی در دورۀ پیش از ازدواج میتواند منجر به یک ازدواج موفق و توام با رضایت مطلوب و با ثبات گردد(22،21).
در پژوهشی، Eastwick & Finkel (23) در بررسی انتخاب شریک زندگی نشان دادند افراد وقتی با جنس دیگری ملاقات داشتند که دارای ویژگی‌های بهتری در زمینه‌های سرگرم کننده/مهیج، پاسخگو بودن، قابل اعتماد/قابل اتکا و دوستانه بودند، این افراد را مطلوب‌تر می‌دیدند و احتمال بیشتری داشت که با آنها قرارهای ملاقات بعدی را بگذارند. در پژوهش دیگری Altuntaş & Atli (24) بر راهبردهای انتخاب همسر تمرکز نمودند تا مشخص نمایند که افراد به کدام ویژگی‌ها در انتخاب همسر اهمیت می‌دهند. این پژوهش راهبردهای انتخاب همسر را بر حسب هفت عامل توصیف کرد که به آنها اهمیت بیشتری داده شده است: نهاد خانواده و اعتماد، وضعیت اقتصادی، شباهت مذهبی و سیاسی، ویژگی‌های ظاهری، باکرگی، تربیت فرزند و عشق. در همین زمینه Keldal & Atli (25) اظهار داشتند که راهبردهای انتخاب همسر را می‌توان به عنوان فهرستی از ویژگی‌هایی تعریف کرد که افراد هنگام انتخاب‌های خود به آنها اهمیت می‌دهند.
در پژوهش دیگری Keldal (26) در بررسی همین هفت عامل با ویژگی‌های شخصیتی پنج عاملی نشان داد که افرادی با سطح وجدان کاری بالا و سطح پایین روان رنجوری و گشودگی به تجربه، بیشتر به باکرگی و شباهت مذهبی و سیاسی اهمیت می‌دهند. از طرفی Tsoukas & March (27) بر این باورند که روان‌پریشی، پیش‌بینی‌کنندۀ مثبت روابط کوتاه مدت و پیش‌بینی‌کنندۀ منفی برای روابط بلندمدت است. به این معنا که روان‌پریشی میتواند مانع ازدواج موفق باشد. طبیعتأ پشیمانی از انتخاب همسر و داشتن انتخاب ناموفق بر عملکرد روابط عاطفی و عاشقانه زوجین تأثیر منفی می‌گذارد و علاوه بر کاهش رضایت جنسی، باعث تضعیف ثبات زناشویی بین زوجین میشود(21).
برخی پژوهش‌ها ملاک‌های همسرگزینی را به دو بخش محتوایی و فرایندی دسته‌بندی می‌کنند که منظور از ملاک محتوایی ویژگی‌هایی است که فرد به همراه خود دارد مانند سن، شغل، تحصیلات، درآمد، سلامت جسمانی، مذهب و قومیت. از سوی دیگر، ملاک‌های فرایندی مجموعه اعمالی هستند که موجب سازمان‌دهی نظام خانواده می‌شوند و شامل درک و تفاهم، مهارت‌های ارتباطی-اجتماعی، مهارت حل مسئله، تصمیم‌گیری و قاطعیت است (29،28). در این راستا، نتایج عطار و قادری (30) نشان می‌دهد ملاک‌های محتوایی توان پیش‌بینی کیفیت زندگی و ملاک‌های فرایندی توان پیش‌بینی رضایت زناشویی در افراد را دارد. صالحی مبارکه و همکاران (21) در پژوهش خود نشان دادند استفاده از بستۀ آموزشی مشاوره پیش از ازدواج با بهره‌گیری از تجارب زنان دارای انتخاب ناموفق منجر به کاهش نگرش‌های ناکارآمد جوانان نسبت به انتخاب همسر میشود.
در واقع هدف از بهره‌گـیری مشـاورۀ پیش از ازدواج بالا بردن
سطح آگاهی، کمک به استحکام، ثبات ازدواج و انتخاب درست در راستای کاهش میل به طلاق است.
با توجه به آنچه گفته شد، در دهۀ اخیر اندک پژوهشی در زمینۀ مؤلفههای همسرگزینی بر اساس اندیشه‌های متخصصین و مشاوران
ازدواج در ایران صورت گرفته است و همچنان خلأ نظریۀ مشترکی که بتواند شناخت بهتر مؤلفههای همسرگزینی در ارتقاء کیفیت زندگی، روابط زناشویی و انتخاب برای ازدواج موفق را برنامه‌ریزی نماید، احساس میشود. مطالعۀ حاضر بر آن است تا به تدوین و طراحی مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر بر اساس جامعۀ ایرانی بپردازد. سؤال اساسی پژوهش آن است که مهمترین معیارهای ازدواج موفق در همسرگزینی مردان و زنان ایرانی چیست؟
روش بررسی
پژوهش حاضر یک مطالعۀ کیفی با ماهیت اکتشافی-توصیفی بود که هدف آن بسط و گسترش دادن شناخت موجود در عرصۀ ازدواج و انتخاب همسر با سبک و سیاق فرهنگ ایرانی-اسلامی بود. در تحقیق کیفی، یافته‌های پژوهش اغلب با روش‌های نوخاسته، سؤالات باز، تحلیل محتوا و نتیجه‌گیری نهایی به دست می‌آید(31).
بنابراین، در این پژوهش داده‌ها پس از کدگذاری با نظریۀ داده بنیاد (Grounded theory)، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند؛ زیرا در این نظریه، محقق با رویکرد پدیدارشناسی به بررسی استقرایی داده‌ها و یافته‌هایی که از طریق مصاحبۀ نیمه ساختارمند به دست می‌آورد، می‌پردازد. همچنین، محقق قادر خواهد بود از میان حجم انبوهی از اطلاعات، وجوه مشترک بین گزاره‌ها، مفاهیم و مقوله‌ها را استخراج نماید و به نظریه‌پردازی در حوزۀ مشخصی بپردازد. لازم به ذکر است در پژوهش حاضر، این نظریه با روش نظام‌مند Strauss & Corbin انجام شد و در اجرای تحقیق، گردآوری و تحلیل داده‌ها، سه فرایند اصلی تحلیل نظریۀ داده بنیاد (کدگذاری باز، کدگذاری محوری، کدگذاری انتخابی) به طور همزمان و آگاهانه به کار گرفته شد؛ تا جمع‌آوری داده‌های اولیه، به منظور شکل‌گیری روند گردآوری مداوم داده‌ها صورت گیرد. با این کار، فرصتی برای محقق فراهم شد تا میزان کفایت مقوله‌های مناسب را افزایش بخشد(32).
جامعۀ آماری پژوهش شامل تمامی مشاوران خانواده، اساتید هیئت علمی و مدیران مراکز مشاوره دخیل در زمینۀ آموزش و مشاورۀ ازدواج شهرستان یزد در سال 1401 بود. نظر به انتخاب نظریۀ داده بنیاد، به‌طور معمول استفاده از 30 تا 50 مصاحبه شونده، کافی است(33). از اینرو، برای انجام این پژوهش، 32 مشارکت کننده با روش "نمونه‌گیری نظری" انتخاب شدند؛ که این انتخاب بر اساس ویژگی و سازه‌های نظری مرتبط با فعالیت آنان بود. نمونه‌گیری نظری نوعی نمونه‌گیری هدفمند محسوب میشود که پژوهشگر با بهره‌گیری از نظرات و دانش آگاه‌ترین افراد سعی می‌کند دربارۀ موضوع و اهداف پژوهش به موشکافی و واکاوی رویداد و پدیدۀ مورد نظر بپردازد(34).
از این تعداد، 9/46 درصد را متخصصین مرد و 1/53 درصد را زنان با حداقل تحصیلات کارشناسی ارشد تشکیل دادند. دامنه سنی این متخصصین بین 35 تا 60 سال بود که حداقل دارای سابقه کاری بالای سه سال بودند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات، مصاحبۀ عمیق با خبرگان و متخصصین حـوزۀ ازدواج و خانواده بود. بنابراین، در ابتدا پژوهشـگر اصـلی به بررسی مرور ادبیـات
برای آشنایی با مبانی نظری ازدواج و نظریات مرتبط با آموزش و انتخاب درست همسر پرداخت. سپس به تحقق و طراحی الگوی آموزشی انتخاب همسر، اقدام به تدوین سؤالات و اجرای مصاحبه نیمه ساختاریافته با صاحب‌نظران و خبرگان پرداخت. مدت زمان مصاحبه برای هر فرد، به‌طور میانگین بین 30 الی 50 دقیقه بود و مطالب مطرح‌شده توسط محقق ثبت و ضبط گردید.
لازم به ذکر است که جلسات مصاحبه از خرداد تا آبان ماه سال 1401 به طول انجامید. همچنین تمامی مطالب و مصاحبههای ضبط شده بر روی کاغذ پیاده شدند و اطلاعات لازم از میان تمامی مصاحبه‌ها استخراج، طبقه‌بندی و مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت، اطلاعات مصاحبه‌ها توسط محقق دیگری جمع‌آوری و کدگذاری شده و تحلیل همزمان روی آنها صورت پذیرفت. از طریق مقایسۀ مداوم با مصاحبههای قبلی، اطلاعات مورد سنجش قرار گرفتند؛ تا یافته‌ها به حالت اشباع برسند (موارد جدیدی در مصاحبه وجود نداشته باشد).
برای سنجش قابلیت اعتماد (Trustworthiness) تحقیق، در ابتدا به بررسی روایی با روش بازبینی اعضاء پرداخته شد. بدین منظور یافته‌های پژوهش برای چهار مشـارکت‌کننده ارائه شد تا
متن نظریه‌پردازی توسط آنان مطالعه، بررسی و بازبینی شود. در
ایشان درخواست شد تا هر کدام از مصاحبه‌ها، کـدهایی که در
نظر او مناسب هستند به صورت "توافق" و کدهای غیر مشابه با عنوان "عدم توافق" اعمال نماید. در نهایت، ضریب کاپای کوهن (Cohen’s Kappa Coefficient) جهت گزارش میزان توافق کدگذاری بین دو ارزیاب برابر با 73/0 به‌دست‌آمد، که حاکی از ثبات مطلوب کدگذاری بود.
در اجرای پژوهش، پژوهشگر اصلی تحقیق تمام تلاش خود را به کار گرفت، تا ملاحظات اخلاقی تحقیق نظیر استفاده از متخصصین مرتبط با حیطۀ ازدواج، کسب رضایت آگاهانه از آنان جهت شرکت در فرایند پژوهش و تلاش برای حفظ شأن و عزت‌نفس مصاحبه‌شوندگان در طی مصاحبه رعایت شود.
همچنین توضیحات لازم دربارۀ موضوع پژوهش، اهداف، اهمیت و نحوۀ اجرای تحقیق، کسب اجازه برای ثبت و ضبط صدا و پرسیدن سؤالات بدون جهت‌گیری و اعمال‌نظر آزاد از سوی مشارکت‌کنندگان نیز مدنظر گرفته شد. علاوه بر این، پژوهش حاضر در کمیتۀ اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی یزد با اخذ کد اخلاق IR.IAU.YAZD.REC.1401.073 به ثبت رسیده است.
یافته ها
در پژوهـش حاضر، منبع اصلی داده‌ها به صورت مطـالعۀ اسنـاد
ازدواج یکی از مهمترین بخش‌های زندگی انسان به شمار می‌آیدکه نقش عمده‌ای در تعیین جهت‌گیری‌های فردی دارد(1). تقریباً در همۀ جوامع، ازدواج به عنوان یک نهاد اساسی شناخته شده و شامل پیامدهای مهم بین فردی، شخصی و مرتبط با رفاه افراد و خانواده‌ها محسوب می‌گردد. بررسی ازدواج‌ها در فرهنگ‌های مختلف میتواند فرصت‌های مهمی را فراهم سازد تا علاوه بر سنجش متغیرهایی که بر کیفیت زناشویی تأثیرگذار است، با ارائه فرصت‌های تحقیقاتی جدید به یک چشم‌انداز نظری گسترده روی آوریم. هر چند ممکن است در جوامع مختلف، تفاوت‌های فرهنگی در بسیاری از زمینه‌ها مانند شروع و مفهوم‌سازی ازدواج، نقش مردان و زنان و روابط با خانواده‌ها وجود داشته باشد(2).
هر فرهنگی تعریف خاصی از زندگی زناشویی دارد، بر داشتن مهارت‌های خاص تأکید می‌کند، اصول ارزشی و اخلاقی بعضأ متفاوتی را مبنای زندگی قرار می‌دهد و همچنین سطح و ماهیت انتظارات زناشویی را نیز تا حد زیادی تعیین می‌کند. بسته به نوع فرهنگ ممکن است زوجین به مهارت‌های مختلفی نیاز داشته باشند؛ تا بتوانند با تکیه برآن، رضایت را بر زندگی خود غالب کرده و از بروز تنش‌های زناشویی جلوگیری کنند(3).
برای مثال، در همه جای قارۀ آسیا، تقریباً ازدواج در سنین بسیار بالا اتفاق می‌افتد و در برخی مناطق این تأخیر در امر ازدواج به سطوح قابل توجهی رسیده است. هرچند اخیراً الگوها پیچیده‌تر شده‌اند و گرایش غیرقابل اجتناب به سوی ازدواج دیرتر، دیگر حتی با وضعیت سایر کشورهای دنیا در این زمینه، سازگار نیست (5،4).
بررسی روند ازدواج در آسیا (که همچنان حدود 60 درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است) به دلایل مختلفی مهم است. یک دلیل صرفاً چالش فکری درک ازدواج و تغییر خانواده در جوامعی است که به سرعت در حال تغییر هستند. دلیل دیگر، پیامدهای سیاسی تغییر ازدواج است. برای مثال، اکثر دولت‌های منطقه به دو دلیل عمده نسبت به افزایش مجردی نگرش منفی دارند: 1- ازدواج و تشکیل خانواده را بستری برای یک جامعه قوی می‌دانند. 2- در کشورهای آسیای شرقی، افزایش تعداد زنانی که ازدواج نکرده‌اند به طور قابل توجهی به روند باروری بسیار پایین که در بسیاری از این کشورها مشاهده میشود کمک می‌کند(7،6).
در ایران نیز «مشکلات و موانع ازدواج» همواره به عنوان یکی از مهمترین دغدغه‌های اجتماعی و محور گفتگوهای سیاستی مطرح
بوده است. شاید هیچ حوزه‌ای از امور جوانان به اندازه ازدواج شاهد سیاست‌گذاری و طرح‌های اجرایی مختلف و متنوع نبوده باشد(8). با این وجود، مردم به دلایل متعدد به دنبال افراد صمیمی و قابل اعتماد به عنوان همسری طولانی‌مدت هستند. در واقع، چنین افرادی ویژگی‌هایی نظیر تمایل به همکاری، داشتن مهارت‌های والدینی قوی و توانایی برآوردن نیاز همسرشان را دارند و ممکن است رابطه‌ای را فراهم نمایند که با صمیمیت، محافظت، پذیرش و امنیت بیشتر همراه باشد(9).
البته انسان‌ها به دلایل مختلفی همچون عشق، امنیت عاطفی، امنیت اقتصادی، فرار از تنهایی، احساس آرامش و حتی تمایلات جنسی گرایش به ازدواج دارند(10). احساس سرخوشی عشق که در اوایل آشنایی و ازدواج تجربه میشود، ممکن است به زودی توسط مسئولیت‌ها و تعهدات درون ازدواج به چالش کشیده شود. برای مثال، زندگی روزمره و تقابل بین تأمین نیازهای کار و خانواده به راحتی میتواند باعث ایجاد استرس و درگیری بین زوجین شود. این وضعیت زمانی بدتر میشود که زوج‌هایی که تازه ازدواج کرده‌اند، مسئولیت‌های جدیدی مانند مراقبت از یک نوزاد در خانواده را بر دوش می‌کشند(12, 11). فقدان زمان با کیفیت بین زن و شوهر نیز ممکن است به روابط عاشقانه زناشویی موجود آسیب برساند. این مسئله شامل ناتوانی در پیگیری فعالیت‌های مشترک با کیفیت توسط همسران هم میتواند باشد. بنابراین، احساسات سرخوشانه عشق رمانتیک تجربه شده بین زوجین در نهایت ضعیف‌تر میشود و به تدریج به سمت عشق منطقی می‌رود که حول تعهد در ازدواج می‌چرخد(13).
همسرگزینی فرایندی است که در طی آن افراد برای انتخاب همسر به بررسی و سنجش ویژگی‌ها و جایگاه همسر آینده خود از لحاظ ظاهری، سطح تحصیلات، درآمد، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، وضعیت فرهنگی خانواده، شغل و ... می‌پردازند(14). به طوری که برخی از ویژگی‌ها ممکن است از اولویت بالاتری برخوردار باشد و تأثیر بیشتری در انتخاب همسر آینده برای فرد داشته باشد. اولویت‌بندی نمودن این ویژگی‌ها بر اساس تفاوت های
فرد و انتظاراتی شکل می‌گیرد که تحت عنوان "معیارهای همسر گزینی" از آن یاد میشود(15).
تشخیص معیارها و ترجیحات ایرانیان برای همسر ایده‌آل برای درک تحولات خانواده به‌ویژه تحولات اجتماعی کلیدی است. به عبارت دیگر، درک ویژگی‌های همسر ایده‌آل، درک لایه‌ای از دگرگونی‌های عمومی‌تر اجتماعی را افزایش می‌دهد. زیرا به دنبال مواجهه تدریجی با گروه‌های مختلف اجتماعی و متعاقب آن تحول ذهنیات، انتخاب‌های افراد از جمله انتخاب همسرکه تصمیمی حیاتی در زندگی شخصی هست نیز تغییر می‌کند. از طرفی دیگر افراد به لطف روش‌های آموزشی، شغلی و کسب مهارت‌هایی که معمولاً در سبک زندگی مدرن خود انجام می‌دهند به طور فزاینده‌ای از روابط قدرت سلسله مراتبی خانواده رهایی می‌یابند(16). از سوی دیگر، ترکیب فرهنگ مشترک و تجربه‌های شخصی هر فرد ترجیحات ارزشی آن شخص را تشکیل می‌دهند. بنابراین فرآیند انتخاب همسر اگر بر اساس ارزش‌های فرد و همراه با آگاهی اتفاق بیفتد، نتایج مطلوب‌تری را برای فرد و جامعه به بار خواهد آورد(17).
اسلام نیز بر دو مسئله دقت در انتخاب و معیارهای انتخاب همسرگزینی به عنوان موضوع مهمی در تحکیم خانواده تأکید دارد(18). باید اذعان داشت فرهنگ و وضعیت اجتماعی حاکم بر جامعه هم میتواند ملاک‌های همسر گزینی بین زن و مرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مواردی نظیر تحصیلات، ارتباط اجتماعی، معاشرتی بودن، تناسب موقعیت اقتصادی، فرهنگی و توجه به ارزش‌های سنتی و مذهبی از ارزش‌های اجتماعی حاکم بر جامعه نشأت می‌گیرد. از طرفی معیارهای مدرن ازدواج و انتخاب شریک زندگی در کشورهای غربی تحت تأثیر تحولات اجتماعی و توسعه دموکراسی است. علی‌رغم اینکه این بسترها در جامعه ایران وجود ندارد؛ اما رواج و گسترش این شاخص‌ها در بین جوانان ایرانی باعث ناهمخوانی و ناپایداری انتخاب همسر و ازدواج در ایران شده است(19). این بدین معنا است که جوانان با تغییر نگرش خود به انتخاب همسر و قرار دادن عشق، علاقه و آشنایی ابتدایی در اولویت خود معیارهایی مانند پذیرش والدین را دیگر خیلی مهم نمی‌دانند. در نتیجه معیارها برای انتخاب همسر تغییر کرده و ارزش‌های شخصی در اولویت قرار می‌گیرد؛ هرچند از لحاظ اقتصادی، فرهنگی و ارزشی به خانواده خود وابسته هستند. این تعارض و دوگانگی جوانان منجر به سردگمی آنها در این زمینه شده است(20). برخی پژوهشگران بر این باورند که داشتن خودآگاهی شناختی، هیجانی و مهارت‌های ارتباطی در دورۀ پیش از ازدواج میتواند منجر به یک ازدواج موفق و توام با رضایت مطلوب و با ثبات گردد(22،21).
در پژوهشی، Eastwick & Finkel (23) در بررسی انتخاب شریک زندگی نشان دادند افراد وقتی با جنس دیگری ملاقات داشتند که دارای ویژگی‌های بهتری در زمینه‌های سرگرم کننده/مهیج، پاسخگو بودن، قابل اعتماد/قابل اتکا و دوستانه بودند، این افراد را مطلوب‌تر می‌دیدند و احتمال بیشتری داشت که با آنها قرارهای ملاقات بعدی را بگذارند. در پژوهش دیگری Altuntaş & Atli (24) بر راهبردهای انتخاب همسر تمرکز نمودند تا مشخص نمایند که افراد به کدام ویژگی‌ها در انتخاب همسر اهمیت می‌دهند. این پژوهش راهبردهای انتخاب همسر را بر حسب هفت عامل توصیف کرد که به آنها اهمیت بیشتری داده شده است: نهاد خانواده و اعتماد، وضعیت اقتصادی، شباهت مذهبی و سیاسی، ویژگی‌های ظاهری، باکرگی، تربیت فرزند و عشق. در همین زمینه Keldal & Atli (25) اظهار داشتند که راهبردهای انتخاب همسر را می‌توان به عنوان فهرستی از ویژگی‌هایی تعریف کرد که افراد هنگام انتخاب‌های خود به آنها اهمیت می‌دهند.
در پژوهش دیگری Keldal (26) در بررسی همین هفت عامل با ویژگی‌های شخصیتی پنج عاملی نشان داد که افرادی با سطح وجدان کاری بالا و سطح پایین روان رنجوری و گشودگی به تجربه، بیشتر به باکرگی و شباهت مذهبی و سیاسی اهمیت می‌دهند. از طرفی Tsoukas & March (27) بر این باورند که روان‌پریشی، پیش‌بینی‌کنندۀ مثبت روابط کوتاه مدت و پیش‌بینی‌کنندۀ منفی برای روابط بلندمدت است. به این معنا که روان‌پریشی میتواند مانع ازدواج موفق باشد. طبیعتأ پشیمانی از انتخاب همسر و داشتن انتخاب ناموفق بر عملکرد روابط عاطفی و عاشقانه زوجین تأثیر منفی می‌گذارد و علاوه بر کاهش رضایت جنسی، باعث تضعیف ثبات زناشویی بین زوجین میشود(21).
برخی پژوهش‌ها ملاک‌های همسرگزینی را به دو بخش محتوایی و فرایندی دسته‌بندی می‌کنند که منظور از ملاک محتوایی ویژگی‌هایی است که فرد به همراه خود دارد مانند سن، شغل، تحصیلات، درآمد، سلامت جسمانی، مذهب و قومیت. از سوی دیگر، ملاک‌های فرایندی مجموعه اعمالی هستند که موجب سازمان‌دهی نظام خانواده می‌شوند و شامل درک و تفاهم، مهارت‌های ارتباطی-اجتماعی، مهارت حل مسئله، تصمیم‌گیری و قاطعیت است (29،28). در این راستا، نتایج عطار و قادری (30) نشان می‌دهد ملاک‌های محتوایی توان پیش‌بینی کیفیت زندگی و ملاک‌های فرایندی توان پیش‌بینی رضایت زناشویی در افراد را دارد. صالحی مبارکه و همکاران (21) در پژوهش خود نشان دادند استفاده از بستۀ آموزشی مشاوره پیش از ازدواج با بهره‌گیری از تجارب زنان دارای انتخاب ناموفق منجر به کاهش نگرش‌های ناکارآمد جوانان نسبت به انتخاب همسر میشود.
در واقع هدف از بهره‌گـیری مشـاورۀ پیش از ازدواج بالا بردن
سطح آگاهی، کمک به استحکام، ثبات ازدواج و انتخاب درست در راستای کاهش میل به طلاق است.
با توجه به آنچه گفته شد، در دهۀ اخیر اندک پژوهشی در زمینۀ مؤلفههای همسرگزینی بر اساس اندیشه‌های متخصصین و مشاوران
ازدواج در ایران صورت گرفته است و همچنان خلأ نظریۀ مشترکی که بتواند شناخت بهتر مؤلفههای همسرگزینی در ارتقاء کیفیت زندگی، روابط زناشویی و انتخاب برای ازدواج موفق را برنامه‌ریزی نماید، احساس میشود. مطالعۀ حاضر بر آن است تا به تدوین و طراحی مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر بر اساس جامعۀ ایرانی بپردازد. سؤال اساسی پژوهش آن است که مهمترین معیارهای ازدواج موفق در همسرگزینی مردان و زنان ایرانی چیست؟
روش بررسی
پژوهش حاضر یک مطالعۀ کیفی با ماهیت اکتشافی-توصیفی بود که هدف آن بسط و گسترش دادن شناخت موجود در عرصۀ ازدواج و انتخاب همسر با سبک و سیاق فرهنگ ایرانی-اسلامی بود. در تحقیق کیفی، یافته‌های پژوهش اغلب با روش‌های نوخاسته، سؤالات باز، تحلیل محتوا و نتیجه‌گیری نهایی به دست می‌آید(31).
بنابراین، در این پژوهش داده‌ها پس از کدگذاری با نظریۀ داده بنیاد (Grounded theory)، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند؛ زیرا در این نظریه، محقق با رویکرد پدیدارشناسی به بررسی استقرایی داده‌ها و یافته‌هایی که از طریق مصاحبۀ نیمه ساختارمند به دست می‌آورد، می‌پردازد. همچنین، محقق قادر خواهد بود از میان حجم انبوهی از اطلاعات، وجوه مشترک بین گزاره‌ها، مفاهیم و مقوله‌ها را استخراج نماید و به نظریه‌پردازی در حوزۀ مشخصی بپردازد. لازم به ذکر است در پژوهش حاضر، این نظریه با روش نظام‌مند Strauss & Corbin انجام شد و در اجرای تحقیق، گردآوری و تحلیل داده‌ها، سه فرایند اصلی تحلیل نظریۀ داده بنیاد (کدگذاری باز، کدگذاری محوری، کدگذاری انتخابی) به طور همزمان و آگاهانه به کار گرفته شد؛ تا جمع‌آوری داده‌های اولیه، به منظور شکل‌گیری روند گردآوری مداوم داده‌ها صورت گیرد. با این کار، فرصتی برای محقق فراهم شد تا میزان کفایت مقوله‌های مناسب را افزایش بخشد(32).
جامعۀ آماری پژوهش شامل تمامی مشاوران خانواده، اساتید هیئت علمی و مدیران مراکز مشاوره دخیل در زمینۀ آموزش و مشاورۀ ازدواج شهرستان یزد در سال 1401 بود. نظر به انتخاب نظریۀ داده بنیاد، به‌طور معمول استفاده از 30 تا 50 مصاحبه شونده، کافی است(33). از اینرو، برای انجام این پژوهش، 32 مشارکت کننده با روش "نمونه‌گیری نظری" انتخاب شدند؛ که این انتخاب بر اساس ویژگی و سازه‌های نظری مرتبط با فعالیت آنان بود. نمونه‌گیری نظری نوعی نمونه‌گیری هدفمند محسوب میشود که پژوهشگر با بهره‌گیری از نظرات و دانش آگاه‌ترین افراد سعی می‌کند دربارۀ موضوع و اهداف پژوهش به موشکافی و واکاوی رویداد و پدیدۀ مورد نظر بپردازد(34).
از این تعداد، 9/46 درصد را متخصصین مرد و 1/53 درصد را زنان با حداقل تحصیلات کارشناسی ارشد تشکیل دادند. دامنه سنی این متخصصین بین 35 تا 60 سال بود که حداقل دارای سابقه کاری بالای سه سال بودند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات، مصاحبۀ عمیق با خبرگان و متخصصین حـوزۀ ازدواج و خانواده بود. بنابراین، در ابتدا پژوهشـگر اصـلی به بررسی مرور ادبیـات
برای آشنایی با مبانی نظری ازدواج و نظریات مرتبط با آموزش و انتخاب درست همسر پرداخت. سپس به تحقق و طراحی الگوی آموزشی انتخاب همسر، اقدام به تدوین سؤالات و اجرای مصاحبه نیمه ساختاریافته با صاحب‌نظران و خبرگان پرداخت. مدت زمان مصاحبه برای هر فرد، به‌طور میانگین بین 30 الی 50 دقیقه بود و مطالب مطرح‌شده توسط محقق ثبت و ضبط گردید.
لازم به ذکر است که جلسات مصاحبه از خرداد تا آبان ماه سال 1401 به طول انجامید. همچنین تمامی مطالب و مصاحبههای ضبط شده بر روی کاغذ پیاده شدند و اطلاعات لازم از میان تمامی مصاحبه‌ها استخراج، طبقه‌بندی و مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت، اطلاعات مصاحبه‌ها توسط محقق دیگری جمع‌آوری و کدگذاری شده و تحلیل همزمان روی آنها صورت پذیرفت. از طریق مقایسۀ مداوم با مصاحبههای قبلی، اطلاعات مورد سنجش قرار گرفتند؛ تا یافته‌ها به حالت اشباع برسند (موارد جدیدی در مصاحبه وجود نداشته باشد).
برای سنجش قابلیت اعتماد (Trustworthiness) تحقیق، در ابتدا به بررسی روایی با روش بازبینی اعضاء پرداخته شد. بدین منظور یافته‌های پژوهش برای چهار مشـارکت‌کننده ارائه شد تا
متن نظریه‌پردازی توسط آنان مطالعه، بررسی و بازبینی شود. در
ایشان درخواست شد تا هر کدام از مصاحبه‌ها، کـدهایی که در
نظر او مناسب هستند به صورت "توافق" و کدهای غیر مشابه با عنوان "عدم توافق" اعمال نماید. در نهایت، ضریب کاپای کوهن (Cohen’s Kappa Coefficient) جهت گزارش میزان توافق کدگذاری بین دو ارزیاب برابر با 73/0 به‌دست‌آمد، که حاکی از ثبات مطلوب کدگذاری بود.
در اجرای پژوهش، پژوهشگر اصلی تحقیق تمام تلاش خود را به کار گرفت، تا ملاحظات اخلاقی تحقیق نظیر استفاده از متخصصین مرتبط با حیطۀ ازدواج، کسب رضایت آگاهانه از آنان جهت شرکت در فرایند پژوهش و تلاش برای حفظ شأن و عزت‌نفس مصاحبه‌شوندگان در طی مصاحبه رعایت شود.
همچنین توضیحات لازم دربارۀ موضوع پژوهش، اهداف، اهمیت و نحوۀ اجرای تحقیق، کسب اجازه برای ثبت و ضبط صدا و پرسیدن سؤالات بدون جهت‌گیری و اعمال‌نظر آزاد از سوی مشارکت‌کنندگان نیز مدنظر گرفته شد. علاوه بر این، پژوهش حاضر در کمیتۀ اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی یزد با اخذ کد اخلاق IR.IAU.YAZD.REC.1401.073 به ثبت رسیده است.
یافته ها
در پژوهـش حاضر، منبع اصلی داده‌ها به صورت مطـالعۀ اسنـاد
برخی موارد متن و تحلیل‌ها اصلاح و تغییر نظریۀ نهایی اعمال داده شد. در نهایت به یک توافق و تأیید نهایی مدل کلی تحقیق
انجـامید. در ادامـه، برای بررسـی پـایایی از روش توافـق درون
موضـوعی (از دو کـدگذار) استفاده شد. بدین معنـا که تمـامی
صفحات کدگذاری‌های انجام‌شده توسط تحلیلگر قبلی، در اختیار یک دانشجوی دکتری روانشناسی دیگری داده شد؛ و از
بالادستی و مصاحبه‌ای بود. بدین معنا که مصاحبههای ابتدایی به صورت اکتشافی و توصیفی مد نظر گرفته شده و پس از مصاحبه، کدگذاری داده‌های انجام می‌گردید. همچنین با مقایسۀ دائمی داده‌ها، کدهای نظری از طریق کدگذاری باز فراهم گردید و به همین ترتیب کدگذاری 32 مشارکت‌کننده و اسناد بالادستی انجام گرفت. نتایج به دست آمده از اظهارات و دیدگاه‌های صاحب‌نظران نشان داد که 254 گزاره از تجربیات و دیدگاه‌های آنان از مواردی که باید مدل آموزش پیش از ازدواج گنجانده شود، استخراج شد. به دلیل محدودیت متن و صفحۀ انتشار، تنها به نحوۀ کدگذاری باز، طبقات محوری و مدل بسنده نموده و به ترتیب تفسیر و به نمایش گذاشته میشود. قسمت‌های کوچکی از نتایج کدگذاری باز که بر اساس استخراج 254 گزاره اولیه به دست آمده است؛ در طبقه‌بندی مفاهیم و مقولات ارائه شده است (جدول 1).
انجـامید. در ادامـه، برای بررسـی پـایایی از روش توافـق درون
موضـوعی (از دو کـدگذار) استفاده شد. بدین معنـا که تمـامی
صفحات کدگذاری‌های انجام‌شده توسط تحلیلگر قبلی، در اختیار یک دانشجوی دکتری روانشناسی دیگری داده شد؛ و از
بالادستی و مصاحبه‌ای بود. بدین معنا که مصاحبههای ابتدایی به صورت اکتشافی و توصیفی مد نظر گرفته شده و پس از مصاحبه، کدگذاری داده‌های انجام می‌گردید. همچنین با مقایسۀ دائمی داده‌ها، کدهای نظری از طریق کدگذاری باز فراهم گردید و به همین ترتیب کدگذاری 32 مشارکت‌کننده و اسناد بالادستی انجام گرفت. نتایج به دست آمده از اظهارات و دیدگاه‌های صاحب‌نظران نشان داد که 254 گزاره از تجربیات و دیدگاه‌های آنان از مواردی که باید مدل آموزش پیش از ازدواج گنجانده شود، استخراج شد. به دلیل محدودیت متن و صفحۀ انتشار، تنها به نحوۀ کدگذاری باز، طبقات محوری و مدل بسنده نموده و به ترتیب تفسیر و به نمایش گذاشته میشود. قسمت‌های کوچکی از نتایج کدگذاری باز که بر اساس استخراج 254 گزاره اولیه به دست آمده است؛ در طبقه‌بندی مفاهیم و مقولات ارائه شده است (جدول 1).
جدول 1: مفاهیم و مقولات مربوط به مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر
| فراوانی | گزاره‌ها | مفاهیم | مقولات |
| 23 | - آشنایی با فلسفه زوجیت - تبیین نوع نگاه‌ها در تن دادن به ازدواج - تبیین فلسفه عالم هستی و به تبع آن فلسفه ازدواج - توجه به مبنای انسان‌شناسی هستی |
فلسفۀ ازدواج |
حکمت ازدواج |
| - هدف از ازدواج کردن - آشنایی با حکمت ازدواج - شفاف کردن انگیزه‌های ازدواج |
اهداف ازدواج |
||
| 18 | - پرهیز از ازدواج‌های اینترنتی - دوری از انتخاب‌های از طریق شبکه‌های اجتماعی - اجتناب از ازدواج‌های مجازی و دوست‌یابی |
پرهیز از ازدواج‌های مجازی |
سبک ازدواج معین |
| - پرهیز از رد و بدل کردن دختر و پسر در بین دوستان و همکاران - پرهیز از بده بستان‌های دختر و پسر در اقوام - پرهیز از سفارشی کردن ازدواج و دلالی‌گری - پرهیز از دوست‌گرایی در ازدواج فرزندان |
پرهیز از ازدواج‌های بده بستانی |
||
| - انتخاب همسر به دست والدین - اجبار به ازدواج با انتخاب والدین - ازدواج‌های فامیلی، سنتی با اجبار خانواده و فامیل |
پرهیز از ازدواج‌های اجباری |
||
| 24 | - پیروی از عقل و خرد - آموزش خردورزی - استفاده از آزمون خردمندی - توجه به تفکر محوری |
توجه به عقل و خرد |
خردمندی در انتخاب |
| - دوری از شتابزدگی و انتخاب معقولانه - تمایز بین عشق‌های ساده‌انگارانه کودکی با انتخاب معقولانه - بررسی عقلانی بودن انتظارات و ایده آلها |
انتخاب عقلانی |
||
| - توجه به نشانه‌های پختگی - رسیدن به بلوغ فکری و پختگی - توجه به تکامل و رسش عقلی |
توجه به رسش عقلی |
||
| 22 | - داشتن سیستم ارزشی عاطفی - توجه به ارزش‌های خانوادگی - داشتن ارزش‌های ارتباطی و اجتماعی |
داشتن ارزش‌های مشخص (عاطفی، اجتماعی) |
داشتن سیستم‌های ارزشی |
| - داشتن خط قرمزها و معیارها - معیارها و خط قرمزی در جلسات خواستگاری - آگاهی بخشی از ملاک‌های خط قرمزی طرفین |
داشتن معیار و مشخص بودن حد و مرز (اخلاقی، جنسی) | ||
| 23 | - توجه به همۀ ویژگی و پارامترهای فرد مورد نظر - توجه همه جانبه به انواع استعلام‌ها و تحقیقات - همه جانبه نگری به صبحت های قبل از ازدواج - توجه به شیوه‌های درست تحقیق کردن |
توجه همه جانبه به تحقیق |
نگاه همه جانبه در انتخاب |
| - پرهیز از انتخاب شتاب‌زده بدون بررسی همه جانبه - پرهیز از داشتن ملاک‌های ساده انگارانه و عجولانه |
پرهیز از انتخاب عجولانه | ||
| - دوری از توجه قفل شده معطوف به شخص خاص - پرهیز از توجه قفل شده - عدم توجه به کانالی واحد و وجهی واحد در تصمیم‌گیری - اتکای بیش از حد به یک صفت شخص و عدم اغراق در امر توصیف |
پرهیز از تمرکز توجه قفل شده |
||
| 27 | - گنجاندن تجارب زیسته ازدواج‌های ناموفق - تبیین عوامل پیش‌بینی کننده ازدواج موفق و ناموفق - استفاده از تجربیات تلخ و شیرین ازدواج‌های موفق و ناموفق - گفتگو با آدم‌های موفق در امر ازدواج |
استفاده از تجارب موفق و ناموفق |
تجارب و ثمرات ازدواج |
| - آشنایی با ثمرات ازدواج - تبیین رسیدن به آرامش - تبیین تأمین سلامت روانی و معنوی - توجه به سلامت جسمی-روانی طرفین |
آگاهی از ثمرات و فواید ازدواج |
||
| 25 | - پرهیز از اغراق و خیال‌پردازی در ساختن زندگی ایده‌آل - بررسی انتظارات ایده‌آل و غیرمنطقی زوجین - توجه به همسانی انتظارات و عملکرد خانواده‌ها و زوجین - پرهیز از انتظارات بیش از دختر یا پسر توسط خانواده‌هایشان - توجه به عوامل منطقی به ازدواج درست در جامعه خود و جوامع دیگر |
مدیریت انتظارات و ایده‌آل‌ها |
مدیریت فکری |
| - توجه به تفاوت‌های فردی، اجتماعی، روان‌شناختی - آشنایی با ویژگی شخصیتی متفاوت - آموزش یافتن شخصیت همسان و سازگار - بررسی سطح تفاوت فردی زوجین و دیدگاهای جنسیتی - بررسی علائق افراد، نحوه گذران اوقات فراغت - بررسی دیدگاه‌های مالی |
توجه به ویژگی‌های فردی |
||
| - توجه به تناسب عقیدتی و مذهبی در امر ازدواج - توجه به تناسب خانوادگی، اعتقادی و اخلاقی - توجه به تناسب ظاهری، سنی و تحصیلی - همسانی با خانواده متناسب با تفکرات خود - توجه به سطح فرهنگی، اقتصادی و طبقۀ اجتماعی |
توجه به تناسب‌ها |
||
| 28 | - غلبه شناخت بر هیجان در انتخاب درست - دوری از تصمیم‌گیری‌های هیجانی و احساسی - پرهیز از حب‌گرایی احساسی در امر انتخاب |
مدیریت هیجان |
مدیریت عاطفی |
| - توجه به معیار و ملاک‌ها جهت شفاف سازی تردیدها - توجه به علایم هشدار دهندۀ انتخاب درست - توجه به دلایل موردهایی که برای ازدواج مناسب نیستند - تأمل بر سویه‌های مثبت و منفی انتخاب همسر - احترام به شک‌های درونی و بیرونی مربوط به انتخاب |
احترام به شک و تردیدها |
||
| 24 | - توجه به شکست‌های عشقی گذشته - عدم اتکا به روابط عاشقانه و احساسی دوران کودکی - مهارت نه گفتن به افراد، احساسات قبلی و ... - مدیریت واکنش‌های خانواده به شکست‌های عشقی |
مدیریت در شکست‌های عاطفی قبلی |
مدیریت و پیشگیری از آسیب‌ها |
| - توجه به آسیب‌های فردی - مدیریت آسیب‌ها با آموزش قبل از ازدواج - آشنایی با آسیب‌های احتمالی زناشویی - مدیریت در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی - توجه به آسیب‌های قبل از ازدواج |
مدیریت و پیشگیری از آسیب‌های احتمالی |
||
| - تصمیم درست در ماندن یا نماندن در رابطه زناشویی - توجه و مدیریت روابط فرازناشویی |
مدیریت در روابط احتمالی فرازناشویی | ||
| 18 | - شیوه درست تحقیق کردن با بررسی اصالت خانواده - عدم اکتفا به یک کانال در تحقیق - شیوه درست کسب اطلاعات و شناخت بیشتر - استفاده از تحقیق درست در انتخاب همسر مخصوصاً افراد غیر بومی |
شیوۀ درست تحقیق کردن |
سواد ارتباطی-اجتماعی |
| - مدیریت دخالت‌های دیگر در امور زناشویی - توجه به میزان دخالت و نصایح خانواده‌ها - دخالت‌های خانوادگی در مدیریت زندگی |
مدیریت از دخالت دیگران |
||
| 22 | - داشتن شرایط بافت فرهنگی برای ازدواج - توجه به تنوع قومیتی و فرهنگی در آموزش‌ها - آگاهی بخشی از کلیشه‌های قومیتی و فرهنگی - آشنایی با آداب و رسوم قومیت‌ها |
بررسی آدام و رسوم بافت فرهنگی | سواد فرهنگی |
| - آشنایی با تفاوت‌های فرهنگی و اصالت خانواده - آگاهی بخشی از مرزهای تغییر شخصیت در پذیرش تفاوت‌ها - توجه به انعطاف پذیری خانواده برای پذیرش عضو جدید - جلوگیری از کودک همسر با بالا بردن سواد فرهنگی - توجه به تفکرات خانواده |
بررسی اصالت و فرهنگ خانوادگی |
پس از تعیین استخراج مقوله‌ها که در جدول بالا گزارش شده است، نوبت به کدگذاری محوری می‌رسد. در این کدگذاری رویه‌ها با ارتباط برقرار کردن بین مقولات و مرتبط کردن آنان با یکدیگر ایجاد میشود. این کار باعث دقت و ظرافت بخشیدن به ویژگی‌های یک مقوله شده و آن را "خرده مقیاس" می گویند.
اگرچه روش‌های تحلیلی کدگذاری باز و محوری با هم متفاوت
متفاوت است؛ اما زمانی که محقق به تجزیه و تحلیل کیفی داده‌ها مشغول است، مرتبأ از به همسانی و ادغام یک به یک داده‌ها می‌پردازد. از اینرو، در نظریۀ داده بنیاد مؤلفههای اصلی بیانی از شرایط علّی، پدیده، زمینه، مداخله‌گر، راهبرد و پیامد است که براساس سلسه روابطی با یک مقوله به دست می‌آید (32). از سوی دیگر، برای تبدیل تحلیل‌ها به نظریه ضروری است که مؤلفهها به طور منظم با یکدیگر مرتبط شوند.
برای انجام این فعالیت، کدگذاری انتخابی با استفاده از نتایج دو مرحله پیشین کدگذاری (باز و محوری)، به نظریه‌پردازی روی می‌آورد. بدین معنا که مؤلفۀ محوری را به شکل منظم با دیگر مؤلفهها مرتبط نموده و ضمن بیان روابط در یک چارچوب معین، به بهبود، توسعه و اصلاح طبقه‌هایی که نیاز است می‌پردازد.
در واقع، در این مرحله محقق بر حسب میزان فهم و ادراک خود از مفاهیم کسب کرده، یک چارچوب پارادایم روایتی عرضه می‌نماید و به صورت ترسیمی نظریۀ نهایی خود را به نمایش می‌گذارد (35).
مؤلفههای اصلی انتخاب همسر بر اساس نتایج کدگذاری محوری و با توجه مقولات اصلی در کدگذاری باز فراهم شد (جدول 2).
همانطور که مشاهده میشود، کدگذاری محوری با ادغام و ارتباط بین مقولات، پنج مؤلفه اصلی (آگاهی از فلسفۀ ازدواج، انتخاب هوشمند، سواد ازدواج، راهبردهای عقلانی-هیجانی و سبک ارزشمند ازدواج) را مطرح نمود. کدگذاری انتخابی نیز با طراحی چارچوب پارادایم به صورت ترسیمی نمایش داده شده است (شکل 1).
اگرچه روش‌های تحلیلی کدگذاری باز و محوری با هم متفاوت
متفاوت است؛ اما زمانی که محقق به تجزیه و تحلیل کیفی داده‌ها مشغول است، مرتبأ از به همسانی و ادغام یک به یک داده‌ها می‌پردازد. از اینرو، در نظریۀ داده بنیاد مؤلفههای اصلی بیانی از شرایط علّی، پدیده، زمینه، مداخله‌گر، راهبرد و پیامد است که براساس سلسه روابطی با یک مقوله به دست می‌آید (32). از سوی دیگر، برای تبدیل تحلیل‌ها به نظریه ضروری است که مؤلفهها به طور منظم با یکدیگر مرتبط شوند.
برای انجام این فعالیت، کدگذاری انتخابی با استفاده از نتایج دو مرحله پیشین کدگذاری (باز و محوری)، به نظریه‌پردازی روی می‌آورد. بدین معنا که مؤلفۀ محوری را به شکل منظم با دیگر مؤلفهها مرتبط نموده و ضمن بیان روابط در یک چارچوب معین، به بهبود، توسعه و اصلاح طبقه‌هایی که نیاز است می‌پردازد.
در واقع، در این مرحله محقق بر حسب میزان فهم و ادراک خود از مفاهیم کسب کرده، یک چارچوب پارادایم روایتی عرضه می‌نماید و به صورت ترسیمی نظریۀ نهایی خود را به نمایش می‌گذارد (35).
مؤلفههای اصلی انتخاب همسر بر اساس نتایج کدگذاری محوری و با توجه مقولات اصلی در کدگذاری باز فراهم شد (جدول 2).
همانطور که مشاهده میشود، کدگذاری محوری با ادغام و ارتباط بین مقولات، پنج مؤلفه اصلی (آگاهی از فلسفۀ ازدواج، انتخاب هوشمند، سواد ازدواج، راهبردهای عقلانی-هیجانی و سبک ارزشمند ازدواج) را مطرح نمود. کدگذاری انتخابی نیز با طراحی چارچوب پارادایم به صورت ترسیمی نمایش داده شده است (شکل 1).
جدول 2: شکل‌دهی مؤلفههای اصلی انتخاب همسر برای جوانان
شکل 1: مدل پارادایمی مؤلفههای انتخاب همسر بر اساس فرهنگ ایرانی
بحث و نتیجه گیری| مؤلفههای اصلی | مقولات |
| آگاهی از فلسفۀ ازدواج | آگاهی از حکمت ازدواج |
| آگاهی از تجارب و ثمرات ازدواج | |
| انتخاب هوشمند | خردمندی در انتخاب |
| نگاه همه جانبه در انتخاب | |
| سواد ازدواج | سواد فرهنگی |
| سواد ارتباطی- اجتماعی | |
راهبردهای عقلانی-هیجانی |
مدیریت فکری |
| مدیریت عاطفی | |
| مدیریت و پیشگیری از آسیب‌ها | |
| سبک ارزشمند ازدواج | سبک ازدواج معین |
| داشتن سیستم‌های ارزشی |
شکل 1: مدل پارادایمی مؤلفههای انتخاب همسر بر اساس فرهنگ ایرانی
هدف پژوهش حاضر، بررسی مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر بر اساس فرهنگ ایرانی بود. در ابتدا یافته‌ها روایی و پایایی پژوهش مورد تأیید قرار گرفت. در ادامه برای پرداختن به سؤال اول پژوهش؛ که مهمترین معیارهای ازدواج موفق در همسرگزینی مردان و زنان ایرانی چیست؟ یافته‌های کدگذاری باز نشان دادند از بین 254 گزاره استخراج شده، 27 مفاهیم در قالب 11 مقوله به دست آمد که عبارتند از: حکمت ازدواج، تجارب و ثمرات ازدواج، خردمندی در انتخاب، نگاه همه جانبه در انتخاب، سواد فرهنگی، سواد ارتباطی- اجتماعی، مدیریت فکری، مدیریت عاطفی، مدیریت و پیشگیری از آسیب‌ها، سبک ازدواج معین و داشتن سیستم‌های ارزشی. در این راستا، کدگذاری محوری با ادغام و ارتباط بین مقولات، پنج مؤلفه اصلی آگاهی از فلسفۀ ازدواج، انتخاب هوشمند، سواد ازدواج، راهبردهای عقلانی-هیجانی و سبک ارزشمند ازدواج را مطرح نمود و کدگذاری انتخابی با طراحی چارچوب پارادایم، نظریۀ نهایی خود را به نمایش گذاشت.
نتایج به دست آمده با پژوهشهای پیشین همسو است. برای مثال، عیسی‌نژاد و هوشمند (36) در یک پژوهشی در ایران به بررسی افراد دارای تجربه دوستی و بدون تجربه پرداختند تا معیارهای انتخاب همسر و دوست جنس دیگر آنها را بررسی نموده و تفاوت‌های جنسیتی در نوع انتخاب را مشخص نمایند. نتایج پژوهش حاضر نشان داد مردان نسبت به زنان به طور کلی میانگین معیارهای پایین‌تری برای انتخاب همسر داشتند و این یعنی زنان سختگیرانه‌تر و با دقت بیشتری همسر خود را انتخاب می‌کنند. در مردان اولین معیار برای انتخاب همسر عشق و علاقه (صمیمیت) بود، برای زنان این معیار دومین معیار مهم بود. این نتایج نشان دهنده این است که یکی از مهمترین معیارها برای انتخاب همسر صمیمیت و با احساس بودن است.
کنعانی و همکاران (15) در بررسی نحوۀ انتخاب همسر توسط مردان و زنان ازدواج کرده گزارش دادند که در جامعۀ ایران، هنوز مردان نقش انتخاب کننده و زنان نقش انتخاب شونده را ایفا می‌کنند و تفاوت‌های موجود در انتخاب همسر با مشارکت کمتر زنان در امر همسرگزینی و وابستگی بیشتر آنان به انتخاب شدن از طرف مردان مرتبط است. این در حالی است که مردان ایرانی به معیارهای جسمانی و زنان به معیارهای اقتصادی-اجتماعی در انتخاب همسر توجه بیشتری دارند و در سایر معیارها همچون ویژگی‌های عاطفی و شخصیتی بین مرد و زن تفاوتی وجود نداشت.
در مطالعۀ مشابهی جبرائیلی و همکاران (37) مهمترین ملاک انتخاب همسر در مردان را زیبایی و در زنان توانایی مالی و قابل اتکا بودن مرد گزارش دادند. مصلی‌نژاد و کارگر (38) نیز در پژوهشی نشان دادند که مردان در انتخاب همسر به معیارهای زیست‌شناختی نظیر سلامت چشم، وضعیت ظاهری و جذابیت توجه دارند، در حالی که دختران بیشتر معیارهای روان‌شناختی و اجتماعی همچون برخورد، رفتارهای اجتماعی، قدرت تصمیم‌گیری، سطح تحصیلات در همسر گزینی مد نظر دارند.
هراتیان و همکاران (28) در پژوهشی 13 عامل مهم در همسر
گزینی را داشتن شخصیت، دین‌داری و خانواده، ظرفیت اجتماعی، معیارهای جنسیتی، استحکام خود، هیجان مثبت، سلامتی و آراستگی، اقتصاد، عفت و حیا، مشخصات فردی، جذابیت ظاهری، موضع‌گیری مشابه، فرزند و فرزندپروری گزارش نمودند که آنان در چهار دستۀ اهمیت معیار و ارزیابی هنگام ازدواج و اهمیت و ارزیابی اکنون از همسر طبقه‌بندی میشود.
در یک مطالعۀ کیفی، Pirhayati و همکاران (17) نشان دادند ارزش‌های زیر بنایی انتخاب همسر میتواند در پنج مقوله دسته‌بندی شود که شامل: معنا، مسئولیت‌پذیری، اهداف، انتظارات، و معیارها هستند.
هرکدام از این مقوله‌ها به جز مقولۀ معنا دارای ابعادی هستند. مقولۀ مسئولیت‌پذیری تنها دارای بعد "همکاری در جهت استقلال مادی" و مقولۀ اهداف شامل پنج بعد "نیازهای ازدواج، دغدغه‌های ازدواج، آرامش و امنیت، تکمیل و تغییر و شکل‌گیری خانواده" و مقولۀ انتظارات شامل سه بعد "همراه و همپا بودن، داشتن خانواده خوب و مسائل جنسی" و مقولۀ معیار شامل شش بعد "فضیلت‌های اخلاقی، ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری، روابط عاطفی، تناسب و همسانی، جذابیت ظاهری و طریقه آشنایی" است.
در نهایت با تجمیع داده‌ها، مقولۀ مرکزی با عنوان "عشق محتوای زندگی" توانست پنج مقولۀ اولیه را برای انتخاب مناسب و با آگاهی همسر تشریح نماید. در تبیین این موضوع باید گفت در موضوع ازدواج، 5 مقوله اصلی وجود دارد که حاکی از مهم بودن این مفاهیم در موفقیت رابطه‌های زناشویی است.
مثلأ برای رسیدن به یک ازدواج موفق و رضایت‌بخش، آگاهی از اصول و مفاهیم مهمی مانند حکمت ازدواج، تجارب و ثمرات ازدواج و سبک ارزشمند ازدواج ضروری است. همچنین، مدیریت هوشمندانه عواطف و انتخاب های خردمندانه نقش‌های مهمی در فرایند ازدواج ایفا می‌کنند. در نهایت، فراگیر شدن مهارت‌های ارتباطی و مدیریت فکری نیز میتواند به تقویت روابط ازدواجی کمک نماید.
بنابراین توجه به این مفاهیم، میتواند به دقت بیشتر در انتخاب همسر برای ازدواج و استنباط نکات کلیدی از آنها مفید باشد. همچنین با نگاه همه جانبه به ازدواج و انتخاب همسر مناسب میتواند به نتایج مهمی دربارۀ مسائل ازدواج و روابط زناشویی دست یافت و این نتایج میتواند به پژوهشهای آتی در این زمینه کمک کند.
در نهایت، این پژوهش با هدف بررسی مؤلفههای آموزشی انتخاب همسر بر اساس سبک و سیاق فرهنگ ایرانی-اسلامی، انجام شد.
داده‌های حاصل از طریق مصاحبههای نیمه ساختارمند نشان داد متغیرهای حکمت ازدواج، تجارب و ثمرات ازدواج، خردمندی در انتخاب، نگاه همه جانبه در انتخاب، سواد فرهنگی، سواد ارتباطی-اجتماعی، مدیریت فکری، مدیریت عاطفی، مدیریت و پیشگیری از آسیب‌ها، سبک ازدواج معین و داشتن سیستم‌های ارزشی نقش مهم و کلیدی در انتخاب همسر بر عهده دارند. همچنین آگاهی از فلسفۀ ازدواج، انتخاب هوشمند، سواد ازدواج،
راهبردهای عقلانی-هیجانی و سبک ارزشمند ازدواج جزو مؤلفههای کلیدی انتخاب همسر و آموزشی برای جوانان در شرف ازدواج است.
توجه به مؤلفههای مذکور میتواند راهگشای سنجش و ارزیابی جوانان در شرف ازدواج توسط مشاوران پیش‌از ازدواج و زوج‌درمانگران باشد. پیشنهاد می‌گردد در پژوهشهای آتی به طراحی پروتکل درمانی و آموزشی مؤلفههای انتخاب همسر برای مشاوران و زوج‌درمانگران نیز توجه گردد.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می‌دارند که هیچ‌گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
بر حسب وظیفه، نویسندگان این پژوهش از اساتید و متخصصین محترمی که در این پژوهش شرکت نمودند، کمال تشکر و سپاس‌گزاری دارند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
