دوره 22، شماره 1 - ( فروردین و اردیبهشت 1402 )
جلد 22 شماره 1 صفحات 92-80 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Payahoo L, Amouei M, Shafaghi H, Bagherzade H, Askari S, Khajebishak Y. Assessment of the probiotic products usage barriers and the status of knowledge, attitude, practice in nurses and medical sciences students: A descriptive-analytical study. TB 2023; 22 (1) :80-92
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3456-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3456-fa.html
پیاهو لاله، عمویی محمد جواد، شفقی امام حانیه، باقرزاده حسین، عسکری شکیبا، خواجه بیشک یاسر. بررسی وضعیت آگاهی و نگرش و عملکردپرستاران و دانشجویان دانشکده علوم پزشکی مراغه در مورد محصولات پروبیوتیکی و موانع مصرف آن. طلوع بهداشت. 1402; 22 (1) :80-92
گروه تغذیه و صنایع غذایی، دانشکده علوم پزشکی مراغه، مراغه، ایران ، khajebishaky@mail.com
متن کامل [PDF 239 kb]
(445 دریافت)
| چکیده (HTML) (416 مشاهده)
متن کامل: (497 مشاهده)
بررسی وضعیت آگاهی و نگرش و عملکردپرستاران و دانشجویان دانشکده علوم پزشکی مراغه در مورد محصولات پروبیوتیکی و موانع مصرف آن
نویسندگان: لاله پیاهو1، محمد جواد عموئی2، حانیه شفقی اُمام2، حسین باقرزاده2، شکیبا عسکری2، یاسر خواجه بیشک3
1.استادیار تغذیه و رژیم درمانی، گروه تغذیه و صنایع غذایی، دانشکده علوم پزشکی مراغه، مراغه، ایران
2.کارشناس تغذیه و رژیم درمانی، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده علوم پزشکی مراغه، مراغه، ایران
3.نویسنده مسئول: استادیار تغذیه و رژیم درمانی، گروه تغذیه و صنایع غذایی، دانشکده علوم پزشکی مراغه، مراغه، ایران
تلفن تماس: 37276363-041 Email: khajebishak.y@gmail.com
چکیده
مقدمه: پروبیوتیکها، میکروارگانیسم‌های زنده ای که در صورت مصرف در مقادیر کافی ثرات سلامت بخشی دارند. نظر به محدودیت مطالعات در این زمینه، مطالعه حاضر با هدف بررسی موانع مصرف و وضعیت آگاهی، نگرش، عملکرد پرستاران و دانشجویان دانشکده علوم پــزشکی مراغه در مورد محصولات پروبیوتیکی انجام شد.
روش بررسی: این مطالعه توصیفی- تحلیلی بر روی 386 نفر از پرستاران ( 59 نفر) و دانشجویان (327 نفر) هر دو جنس در سال 1400-1399 انجام شد. نمونه گیری به روش در دسترس از مراکز آموزشی-درمانی دانشکده علوم پزشکی مراغه انجام گرفت. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه متشکل از 35 سوال بود. برای مقایسه وضعیت نمره آگاهی، نگرش و عملکرد و موانع مصرف بین دو گروه پرستاران و دانشجویان از آزمون تی مستقل و برای مقایسه متغیرهای کیفی از آزمون کای دو استفاده شد. مقادیر کمتر از 05/0 معنی دار لحاظ گردید.
یافته ها: در مجموع 386 نفر (129 مرد، 257 زن) مطالعه را تکمیل کردند. نزدیک به 54 درصد از شرکت کنندگان نسبت به پروبیوتیک ها آگاهی نداشتند. در مورد موانع مصرف، تقریبا 57 درصد اذعان داشتند که اطلاعات جامع و کافی در مورد محصولات پروبیوتیکی وجود ندارد. تقریبا 46 درصد ذکر کرده بودند که دسترسی به این محصولات ضعیف است. بین دو گروه از نظر علاقمندی به دانستن در مورد پروبیوتیکها، استقبال از کارگاه‌ها، استفاده از میکروبهای زنده در کنترل بیماری و نیز سبد غذایی خانوار، بهتر بودن غذای پروبیوتیکی در مقایسه با مکمل‌ها و تاثیر پروبیوتیکها بر پیامد هر پروتوکل درمانی اختلاف آماری معنیداری وجود داشت (001/0p<).
نتیجه‌گیری: مشارکت رسانه‌ها در اطلاع رسانی ایمن بودن محصولات پروبیوتیکی و آموزش همگانی در مدارس و جامعه از طریق پرستاران و مراقبین سلامت برای عموم مردم پیشنهاد می‌گردد.
واژه های کلیدی: آگاهی، دانشجو، پرستار، پروبیوتیک، نگرش، عملکرد
جدول 1: مشخصات دموگرافیک افراد شرکت کننده در مطالعه (386n=)
نویسندگان: لاله پیاهو1، محمد جواد عموئی2، حانیه شفقی اُمام2، حسین باقرزاده2، شکیبا عسکری2، یاسر خواجه بیشک3
1.استادیار تغذیه و رژیم درمانی، گروه تغذیه و صنایع غذایی، دانشکده علوم پزشکی مراغه، مراغه، ایران
2.کارشناس تغذیه و رژیم درمانی، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده علوم پزشکی مراغه، مراغه، ایران
3.نویسنده مسئول: استادیار تغذیه و رژیم درمانی، گروه تغذیه و صنایع غذایی، دانشکده علوم پزشکی مراغه، مراغه، ایران
تلفن تماس: 37276363-041 Email: khajebishak.y@gmail.com
چکیده
مقدمه: پروبیوتیکها، میکروارگانیسم‌های زنده ای که در صورت مصرف در مقادیر کافی ثرات سلامت بخشی دارند. نظر به محدودیت مطالعات در این زمینه، مطالعه حاضر با هدف بررسی موانع مصرف و وضعیت آگاهی، نگرش، عملکرد پرستاران و دانشجویان دانشکده علوم پــزشکی مراغه در مورد محصولات پروبیوتیکی انجام شد.
روش بررسی: این مطالعه توصیفی- تحلیلی بر روی 386 نفر از پرستاران ( 59 نفر) و دانشجویان (327 نفر) هر دو جنس در سال 1400-1399 انجام شد. نمونه گیری به روش در دسترس از مراکز آموزشی-درمانی دانشکده علوم پزشکی مراغه انجام گرفت. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه متشکل از 35 سوال بود. برای مقایسه وضعیت نمره آگاهی، نگرش و عملکرد و موانع مصرف بین دو گروه پرستاران و دانشجویان از آزمون تی مستقل و برای مقایسه متغیرهای کیفی از آزمون کای دو استفاده شد. مقادیر کمتر از 05/0 معنی دار لحاظ گردید.
یافته ها: در مجموع 386 نفر (129 مرد، 257 زن) مطالعه را تکمیل کردند. نزدیک به 54 درصد از شرکت کنندگان نسبت به پروبیوتیک ها آگاهی نداشتند. در مورد موانع مصرف، تقریبا 57 درصد اذعان داشتند که اطلاعات جامع و کافی در مورد محصولات پروبیوتیکی وجود ندارد. تقریبا 46 درصد ذکر کرده بودند که دسترسی به این محصولات ضعیف است. بین دو گروه از نظر علاقمندی به دانستن در مورد پروبیوتیکها، استقبال از کارگاه‌ها، استفاده از میکروبهای زنده در کنترل بیماری و نیز سبد غذایی خانوار، بهتر بودن غذای پروبیوتیکی در مقایسه با مکمل‌ها و تاثیر پروبیوتیکها بر پیامد هر پروتوکل درمانی اختلاف آماری معنیداری وجود داشت (001/0p<).
نتیجه‌گیری: مشارکت رسانه‌ها در اطلاع رسانی ایمن بودن محصولات پروبیوتیکی و آموزش همگانی در مدارس و جامعه از طریق پرستاران و مراقبین سلامت برای عموم مردم پیشنهاد می‌گردد.
واژه های کلیدی: آگاهی، دانشجو، پرستار، پروبیوتیک، نگرش، عملکرد
مقدمه
سازمان بهداشت جهانی، سلامتی را رفاه کامل جسمی و روانی و نه فقط عدم وجود بیماری تعریف کرده است(1). امروزه هدف اصلی محققان در حوزه‌های مختلف علوم پزشـکی، ارائـه راهکارهایی در جهت ارتقاء سلامتی عمومی و کاهش بار بیماریهای مزمنی است که شیوع رو به رشدی را در دهه‌های گذشته نشان داده‌اند(3،2). پروبیوتیکها میکروارگانیسم‌های مفیدی هستند کـه در صورت مصرف در مقادیر کافی اثرات سلامت بخشی بر روی میزبان خواهند داشت(5، 4). این مقادیر کافی، برای هر کشـور براساس استانداردهای آن بصورت متفاوتی تعریف شده اسـت(6). مطالعات مختلف نشان داده‌اند که پروبیوتیکها اثرات مفیدی در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریها دارند. اثرات ضد سرطانی(8 ،7)، کاهش پاسخهای التهابی و افـزایش حساسیت انسولینی(10،9)، کاهش جذب کلسـترول در روده(11)، ارتقاء پاسخهای ایمنی ذاتی و اکتسابی (13،12) وکاهش فشارخون و پیشگیری از آلرژی، از جمله خواص مفیـد باکتری‌های پروبیوتیکی هستند(14).
پروبیوتیک ها به طور طبیعی در لبنیات و غذاهای غیرلبنی یافت می شود، اگرچه غذاهای عملکردی حاوی پروبیوتیکها از جمله پنیر، بستنی، دسرهای بر پایه شیر، کره، مایونز و غذاهای تخمیری گیاهی، آب میوهها، غلات و حبوبات و سبزیجات، مالت و لوبیای سویا از دیگر منابع غذایی پروبیوتیک ها به حساب می آیند(16،15). با وجود در دسترس بودن انواع متنوعی از فرآوردههای پروبیوتیکی و نیز شواهد قوی مبنی بر اثرات سلامت بخش پروبیوتیکها در سال‌های اخیر، میزان استفاده از این فراوردهها پایین است. یکی از مهمترین علل تاثیرگذار بر این موضوع میتواند مربوط به آگاهی پایین مصرف کنندهها و مراقبین سلامت در سیستمهای بهداشتی باشد(17).
مطالعات انجام شده در زمینه بررسی وضعیت آگاهی در ارتباط با پروبیوتیکها، نتایج متناقضی نشان داده اند .مطالعه Chukwu و همکاران که بر روی 265 نفر از مراقبین سلامت (دانشجویان گروه پزشکی:164 نفر، پزشکان : 101 نفر) انجام شد. نتیجه مطالعه نشان داد که 11 درصد از دانشجویان و نزدیک به 39 درصد از پزشکان آگاهی بالایی نسبت به پروبیوتیک ها داشتند تقریبا 74 درصد از پاسخ دهندگان در مورد محصولات پروبیوتیکی مورد تایید اطلاعی نداشتند و برای درمان های پزشکی تجویز نمی کردند. 9/46 درصداز دانشجویان نسبت به پروبیوتیک ها بی تفاوت بودند و6/14درصد به طور قطع اظهار داشتند که در عمل استفاده از پروبیوتک ها را نمی پذیرند(18). مطالعه Philip و همکاران که بر روی 60 دانشجوی دندانپزشکی به منظور بررسی سطح آگاهی دانشجویان پیرامون پروبیوتیک ها انجام شد، نشان داد که 55 درصد از دانشجویان با وجود آشنا بودن با پروبیوتیک ها از نقش مفید آن ها در پیشگیری از بیماریهای پریودنتال یا پوسیدگی اطلاع نداشتند. همچنین 20 درصد از دانشجویان دلیل خاصی برای مصرف غذاهای پروبیوتیکی نداشته و 18 درصد از آنها از غذاهای پروبیوتیکی مصرف نمیکردند(19). مطالعه Ababneh و همکاران، بر روی 205 پزشک و داروساز بالینی انجام شد و نتایج مطالعه نشان داد که بیش از50 درصد از شرکت کنندگان از سطح دانش نسبتا پایینی درباره پروبیوتیک ها برخوردار بودند و متخصصین اطفال در راس شرکت کنندگان با آگاهی بالا قرار داشتند. تقریبا 59 درصد از مراقبین سلامت نگرش مثبتی نسبت به پروبیوتیک ها داشتند، اگرچه کمتر از 50 درصد آنها هیچ توصیه یا تجویزی از پروبیوتیکها برای بیماران داشتند(20). مطالعه Bridgman و همکاران، که بر روی 413 مادر انجام شد، نشان داد که با وجود آگاهی بالای مادران در ارتباط با پروبیوتیک ها و ماهیت آنها (بالای 85 درصد)، تنها تقریبا 50 درصد مادران محصولات پروبیوتیکی را برای کودکان خود مورد استفاده قرار میدادند. در مقایسه دو منبع پروبیوتیکها و سبزیجات سبز برگ تیره، مادران اذعان داشتند که 80 درصد از سبزیجات و تنها تقریبا 18 درصد از پروبیوتیکها استفاده می کردند. دو فاکتور اثرات مفید پروبیوتیکها و ایمنی آنها از عواملی بود که نیاز به بررسی بیشتر داشت تا از پروبیوتیک ها در آینده استفاده درمانی شود(21).
مطالعه پیاهو و همکاران به منظور بررسی وضعیت آگاهی دانشجویان گروه های علوم پزشکی (296n=) انجام شد و نتایج مطالعه نشان داد که تقریبا 37 درصد از دانشجویان در دسترس بودن فراورده های پروبیوتیکی را پایین گزارش کرده بودند و 12 درصد از دانشجویان با فرآوردههای پروبیوتیکی مختلف در دسترس آشنا نبودند(17). با در نظر گرفتن نتایج مطالعات انجام شده در این زمینه، آگاهی افراد در جوامع مختلف و در گروه های مختلف جامعه متفاوت بوده است.
اگر چه در مجموع استفاده از محصولات پروبیوتیکی پایین بود. نظر به محدود بودن مطالعات در این زمینه در منطقه و اهمیت موضوع براساس شواهد مربوط به اثرات سلامت بخش پروبیوتیکها، مطالعه حاضر با هدف بررسی موانع و مشکلات استفاده از محصولات پروبیوتیکی و وضعیت آگاهی، نگرش، عملکرد پرسنل پرستاری و دانشجویان علوم پزشکی شهرستان مراغه انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه توصیفی- تحلیلی بر روی 386 نفر از پرستاران شاغل در بخش های بیمارستان (59 نفر) و دانشجویان گروه علوم پزشکی (327 نفر) شهرستان مراغه در سال 1400-1399 انجام شد. محل نمونه گیری بیمارستان های آموزشی-درمانی امیرالمومنین، بوعلی سینا و شهید بهشتی شهرستان مراغه بود. روش نمونه گیری به صورت در دسترس و شرکت در مطالعه کاملا اختیاری بود. افراد به صورت داوطلبانه و از طریق فراخوان در مطالعه شرکت کردند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه دموگرافیک (سن، جنس، شغل، مدت زمان خدمت، در مورد دانشجویان سال تحصیل) و پرسشنامه بررسی آگاهی (12سوال)، نگرش و عملکرد (10سوال) و موانع مصرف (13سوال) پروبیوتیکها بود که براساس پرسشنامه های قبلی طراحی شد. روایی پرسشنامه براساس نظر متخصصین و خبرگان و نیز محاسبه CVR و CVI (به ترتیب >8/0 و >9/0) و پایایی پرسشنامه ها براساس ضریب آلفا کرونباخ بررسی و سطح قابل قبولی (75/)0 به دست آمد. مقیاس امتیازدهی سوالات براساس مقیاس لیکرت بود. در مورد سوالات آگاهی که مشتمل بر 12 سوال بود، در صورتی که شرکت کننده به کمتر از 6 سوال پاسخ صحیح داده بود در گروه با آگاهی پایین و درصورتی که تعداد پاسخهای صحیح 6 و بالاتر بود در گروه با آگاهی بالا دسته بندی می شدند. با در نظر گرفتن میزان رخداد متغیر اصلی (آگاهی) مطالعه مشابه Ababneh و همکاران (20)، اطمینان 95 درصد و با احتساب ده درصد خطای نسبی قابل تحمل در اطراف این درصد، حداقل حجم نمونه مورد نیاز بر اساس فرمول نسبت برای تعیین حجم نمونه: n=z2×p×(1-p)÷d2، در نهایت حداقل 369 نفر برآورد گردید.
پس از تکمیل پرسشنامه ها، دادههای بدست آمده وارد نرم افزار SPSS نسخه 21 شد. نرمالیته داده‌ها براساس آزمون کولموگروف اسمیرنوف بررسی شدند. از شاخص های آمار توصیفی شامل میانگین (انحراف معیار) برای دادههای کمی و فراوانی (درصد) برای دادههای کیفی برای ارائه نتایج داده های دموگرافیک استفاده شد. برای مقایسه وضعیت نمره آگاهی، نگرش و عملکرد و نیز آیتم‌های موانع مصرف بین دو گروه مورد ارزیابی از آزمون تی مستقل و از آزمون کای دو برای مقایسه متغیرهای کیفی بین دو گروه استفاده شد. مقادیر کمتر از 05/0 معنی دار در نظرگرفته شد.
این طرح در کمیته اخلاق دانشکده مطرح و پس از تصـویب بـلامـانع بودن انجـام آن و اختـصـاص کـد اخــلاق IR.MARAGHEHPHC.REC.1398.039، اقدام شد.
یافتهها
براساس نتایج به دست آمده، در مجموع 129 نفر مرد (4/33 درصد) و 257 نفر، زن (6/66 درصد) در مطالعه مشارکت داشتند. تقریبا 15درصد از افراد شرکت کننده پرستاران و 85 درصد از آنها از دانشجویان گروه های پزشکی بودند. بین دو گروه پرستاران و دانشجویان از نظر جنسیت اختلاف آماری معنی داری وجود داشت (001/0p<).
میانگین سنی پرستاران 22/8 ± 42/32 سال و دانشجویان
65/1 ± 79/21 سال بود. اختلاف آماری معنی داری بین سن افراد شـرکت کننده در مطـالعه در دو گروه پرستـاران و دانشجویان وجود داشت (001/0p<). جدول یک مشخصات دموگرافیک افراد شرکت کننده در مطالعه را نشان می‌دهد. نتایج مطالعه نشان داد که 1/54 درصد از افراد شرکت کننده نسبت به پروبیوتیکها آگاهی نداشتند. پرستاران در مقایسه با دانشجویان آگاهی بیشتری در مورد پروبیوتیک ها داشتند و این اختلاف از نظر آماری معنی دار بود (001/0p=). اما بین دو گروه مرد و زن از نظر سطح آگاهی تفاوتی مشاهده نشد (05/0p>).
نزدیک به 70 درصد از افراد تمایل داشتند که در مورد اثرات سلامت بخش پروبیوتیکها بیشتر بدانند و تقریبا 56 درصد از شرکت کنندگان از برگزاری کارگاهای آشنایی با کاربرد پروبیوتیک استقبال می کردند. 15 درصد از افراد اذعان داشتند که از محصولات پروبیوتیکی در درمان بیماریها استفاده نمی کردند.
براساس نتایج بدست آمده کمتر از 15 درصد با خرید محصولات پروبیوتیکی در سبد خرید خانواده کاملا موافق بودند. بین دو گروه پرستاران و دانشجویان از نظر آیتم های علاقمندی به دانستن بیشتر در مورد پروبیوتیکها، استقبال از کارگاههای پروبیوتیک، استفاده از میکروبهای زنده در کنترل و درمان بیماری، استفاده از محصولات پروبیوتیک درسبد غذایی خانوار و بهتر بودن غذاهای پروبیوتیکی در مقایسه با مکمل های موجود و نیز تاثیر پروبیوتیک ها بر پیامد هر پروتوکل درمانی اختلاف آماری معنی داری وجود داشت (05/0p<).
در جدول دو نتایج مربوط به وضعیت نگرش و عملکرد افراد شرکت کننده در مطالعه، با در نظر گرفتن دو گروه از مشارکت کنندگان-پرستاران و دانشجویان- ارائه شده است.
در مورد موانع مصرف پروبیوتیکها در افراد شرکت کننده، تقریبا 57 درصد از افراد شرکت کننده اذعان داشتند که اطلاعات جامع و کافی در مورد محصولات پروبیوتیکی وجود ندارد و 34 درصد از افراد شک و شبهه در مورد کیفیت محصولات پروبیوتیک را از جمله موانع مصرف ذکر کرده بودند. به ترتیب تقریبا 55 درصد و 46 درصد از افراد ذکر کرده بودند که تنوع محصولات پروبیوتیکی در بازار کم و همچنین دسترسی به محصولات را ضعیف اعلام کرده بودند.
نزدیک 51 درصد از افراد گران بودن این محصولات را علت عدم خرید و گرایش به این محصولات ذکر کرده بودند. بین دو گروه پرستاران و دانشجویان از نظر آیتم های عدم وجود محصول تایید شده برای استفاده بالینی، عدم کنترل مکمل های غذایی پروبیوتیکی توسط سازمان غذا و دارو، پایین بودن اثرات مفید پروبیوتیک در مقایسه با درمانهای استاندارد موجود، وجود تجربه منفی در مصارف قبلی محصولات پروبیوتیکی، تنوع پایین و دسترسی محدود اختلاف آماری معنی داری وجود داشت.
جدول 3 نتایج مربوط به موانع مصرف محصولات پروبیوتیکی افراد شرکت کننده در مطالعه با در نظر گرفتن دو گروه از مشارکت کنندگان را نشان می دهد.
سازمان بهداشت جهانی، سلامتی را رفاه کامل جسمی و روانی و نه فقط عدم وجود بیماری تعریف کرده است(1). امروزه هدف اصلی محققان در حوزه‌های مختلف علوم پزشـکی، ارائـه راهکارهایی در جهت ارتقاء سلامتی عمومی و کاهش بار بیماریهای مزمنی است که شیوع رو به رشدی را در دهه‌های گذشته نشان داده‌اند(3،2). پروبیوتیکها میکروارگانیسم‌های مفیدی هستند کـه در صورت مصرف در مقادیر کافی اثرات سلامت بخشی بر روی میزبان خواهند داشت(5، 4). این مقادیر کافی، برای هر کشـور براساس استانداردهای آن بصورت متفاوتی تعریف شده اسـت(6). مطالعات مختلف نشان داده‌اند که پروبیوتیکها اثرات مفیدی در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریها دارند. اثرات ضد سرطانی(8 ،7)، کاهش پاسخهای التهابی و افـزایش حساسیت انسولینی(10،9)، کاهش جذب کلسـترول در روده(11)، ارتقاء پاسخهای ایمنی ذاتی و اکتسابی (13،12) وکاهش فشارخون و پیشگیری از آلرژی، از جمله خواص مفیـد باکتری‌های پروبیوتیکی هستند(14).
پروبیوتیک ها به طور طبیعی در لبنیات و غذاهای غیرلبنی یافت می شود، اگرچه غذاهای عملکردی حاوی پروبیوتیکها از جمله پنیر، بستنی، دسرهای بر پایه شیر، کره، مایونز و غذاهای تخمیری گیاهی، آب میوهها، غلات و حبوبات و سبزیجات، مالت و لوبیای سویا از دیگر منابع غذایی پروبیوتیک ها به حساب می آیند(16،15). با وجود در دسترس بودن انواع متنوعی از فرآوردههای پروبیوتیکی و نیز شواهد قوی مبنی بر اثرات سلامت بخش پروبیوتیکها در سال‌های اخیر، میزان استفاده از این فراوردهها پایین است. یکی از مهمترین علل تاثیرگذار بر این موضوع میتواند مربوط به آگاهی پایین مصرف کنندهها و مراقبین سلامت در سیستمهای بهداشتی باشد(17).
مطالعات انجام شده در زمینه بررسی وضعیت آگاهی در ارتباط با پروبیوتیکها، نتایج متناقضی نشان داده اند .مطالعه Chukwu و همکاران که بر روی 265 نفر از مراقبین سلامت (دانشجویان گروه پزشکی:164 نفر، پزشکان : 101 نفر) انجام شد. نتیجه مطالعه نشان داد که 11 درصد از دانشجویان و نزدیک به 39 درصد از پزشکان آگاهی بالایی نسبت به پروبیوتیک ها داشتند تقریبا 74 درصد از پاسخ دهندگان در مورد محصولات پروبیوتیکی مورد تایید اطلاعی نداشتند و برای درمان های پزشکی تجویز نمی کردند. 9/46 درصداز دانشجویان نسبت به پروبیوتیک ها بی تفاوت بودند و6/14درصد به طور قطع اظهار داشتند که در عمل استفاده از پروبیوتک ها را نمی پذیرند(18). مطالعه Philip و همکاران که بر روی 60 دانشجوی دندانپزشکی به منظور بررسی سطح آگاهی دانشجویان پیرامون پروبیوتیک ها انجام شد، نشان داد که 55 درصد از دانشجویان با وجود آشنا بودن با پروبیوتیک ها از نقش مفید آن ها در پیشگیری از بیماریهای پریودنتال یا پوسیدگی اطلاع نداشتند. همچنین 20 درصد از دانشجویان دلیل خاصی برای مصرف غذاهای پروبیوتیکی نداشته و 18 درصد از آنها از غذاهای پروبیوتیکی مصرف نمیکردند(19). مطالعه Ababneh و همکاران، بر روی 205 پزشک و داروساز بالینی انجام شد و نتایج مطالعه نشان داد که بیش از50 درصد از شرکت کنندگان از سطح دانش نسبتا پایینی درباره پروبیوتیک ها برخوردار بودند و متخصصین اطفال در راس شرکت کنندگان با آگاهی بالا قرار داشتند. تقریبا 59 درصد از مراقبین سلامت نگرش مثبتی نسبت به پروبیوتیک ها داشتند، اگرچه کمتر از 50 درصد آنها هیچ توصیه یا تجویزی از پروبیوتیکها برای بیماران داشتند(20). مطالعه Bridgman و همکاران، که بر روی 413 مادر انجام شد، نشان داد که با وجود آگاهی بالای مادران در ارتباط با پروبیوتیک ها و ماهیت آنها (بالای 85 درصد)، تنها تقریبا 50 درصد مادران محصولات پروبیوتیکی را برای کودکان خود مورد استفاده قرار میدادند. در مقایسه دو منبع پروبیوتیکها و سبزیجات سبز برگ تیره، مادران اذعان داشتند که 80 درصد از سبزیجات و تنها تقریبا 18 درصد از پروبیوتیکها استفاده می کردند. دو فاکتور اثرات مفید پروبیوتیکها و ایمنی آنها از عواملی بود که نیاز به بررسی بیشتر داشت تا از پروبیوتیک ها در آینده استفاده درمانی شود(21).
مطالعه پیاهو و همکاران به منظور بررسی وضعیت آگاهی دانشجویان گروه های علوم پزشکی (296n=) انجام شد و نتایج مطالعه نشان داد که تقریبا 37 درصد از دانشجویان در دسترس بودن فراورده های پروبیوتیکی را پایین گزارش کرده بودند و 12 درصد از دانشجویان با فرآوردههای پروبیوتیکی مختلف در دسترس آشنا نبودند(17). با در نظر گرفتن نتایج مطالعات انجام شده در این زمینه، آگاهی افراد در جوامع مختلف و در گروه های مختلف جامعه متفاوت بوده است.
اگر چه در مجموع استفاده از محصولات پروبیوتیکی پایین بود. نظر به محدود بودن مطالعات در این زمینه در منطقه و اهمیت موضوع براساس شواهد مربوط به اثرات سلامت بخش پروبیوتیکها، مطالعه حاضر با هدف بررسی موانع و مشکلات استفاده از محصولات پروبیوتیکی و وضعیت آگاهی، نگرش، عملکرد پرسنل پرستاری و دانشجویان علوم پزشکی شهرستان مراغه انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه توصیفی- تحلیلی بر روی 386 نفر از پرستاران شاغل در بخش های بیمارستان (59 نفر) و دانشجویان گروه علوم پزشکی (327 نفر) شهرستان مراغه در سال 1400-1399 انجام شد. محل نمونه گیری بیمارستان های آموزشی-درمانی امیرالمومنین، بوعلی سینا و شهید بهشتی شهرستان مراغه بود. روش نمونه گیری به صورت در دسترس و شرکت در مطالعه کاملا اختیاری بود. افراد به صورت داوطلبانه و از طریق فراخوان در مطالعه شرکت کردند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه دموگرافیک (سن، جنس، شغل، مدت زمان خدمت، در مورد دانشجویان سال تحصیل) و پرسشنامه بررسی آگاهی (12سوال)، نگرش و عملکرد (10سوال) و موانع مصرف (13سوال) پروبیوتیکها بود که براساس پرسشنامه های قبلی طراحی شد. روایی پرسشنامه براساس نظر متخصصین و خبرگان و نیز محاسبه CVR و CVI (به ترتیب >8/0 و >9/0) و پایایی پرسشنامه ها براساس ضریب آلفا کرونباخ بررسی و سطح قابل قبولی (75/)0 به دست آمد. مقیاس امتیازدهی سوالات براساس مقیاس لیکرت بود. در مورد سوالات آگاهی که مشتمل بر 12 سوال بود، در صورتی که شرکت کننده به کمتر از 6 سوال پاسخ صحیح داده بود در گروه با آگاهی پایین و درصورتی که تعداد پاسخهای صحیح 6 و بالاتر بود در گروه با آگاهی بالا دسته بندی می شدند. با در نظر گرفتن میزان رخداد متغیر اصلی (آگاهی) مطالعه مشابه Ababneh و همکاران (20)، اطمینان 95 درصد و با احتساب ده درصد خطای نسبی قابل تحمل در اطراف این درصد، حداقل حجم نمونه مورد نیاز بر اساس فرمول نسبت برای تعیین حجم نمونه: n=z2×p×(1-p)÷d2، در نهایت حداقل 369 نفر برآورد گردید.
پس از تکمیل پرسشنامه ها، دادههای بدست آمده وارد نرم افزار SPSS نسخه 21 شد. نرمالیته داده‌ها براساس آزمون کولموگروف اسمیرنوف بررسی شدند. از شاخص های آمار توصیفی شامل میانگین (انحراف معیار) برای دادههای کمی و فراوانی (درصد) برای دادههای کیفی برای ارائه نتایج داده های دموگرافیک استفاده شد. برای مقایسه وضعیت نمره آگاهی، نگرش و عملکرد و نیز آیتم‌های موانع مصرف بین دو گروه مورد ارزیابی از آزمون تی مستقل و از آزمون کای دو برای مقایسه متغیرهای کیفی بین دو گروه استفاده شد. مقادیر کمتر از 05/0 معنی دار در نظرگرفته شد.
این طرح در کمیته اخلاق دانشکده مطرح و پس از تصـویب بـلامـانع بودن انجـام آن و اختـصـاص کـد اخــلاق IR.MARAGHEHPHC.REC.1398.039، اقدام شد.
یافتهها
براساس نتایج به دست آمده، در مجموع 129 نفر مرد (4/33 درصد) و 257 نفر، زن (6/66 درصد) در مطالعه مشارکت داشتند. تقریبا 15درصد از افراد شرکت کننده پرستاران و 85 درصد از آنها از دانشجویان گروه های پزشکی بودند. بین دو گروه پرستاران و دانشجویان از نظر جنسیت اختلاف آماری معنی داری وجود داشت (001/0p<).
میانگین سنی پرستاران 22/8 ± 42/32 سال و دانشجویان
65/1 ± 79/21 سال بود. اختلاف آماری معنی داری بین سن افراد شـرکت کننده در مطـالعه در دو گروه پرستـاران و دانشجویان وجود داشت (001/0p<). جدول یک مشخصات دموگرافیک افراد شرکت کننده در مطالعه را نشان می‌دهد. نتایج مطالعه نشان داد که 1/54 درصد از افراد شرکت کننده نسبت به پروبیوتیکها آگاهی نداشتند. پرستاران در مقایسه با دانشجویان آگاهی بیشتری در مورد پروبیوتیک ها داشتند و این اختلاف از نظر آماری معنی دار بود (001/0p=). اما بین دو گروه مرد و زن از نظر سطح آگاهی تفاوتی مشاهده نشد (05/0p>).
نزدیک به 70 درصد از افراد تمایل داشتند که در مورد اثرات سلامت بخش پروبیوتیکها بیشتر بدانند و تقریبا 56 درصد از شرکت کنندگان از برگزاری کارگاهای آشنایی با کاربرد پروبیوتیک استقبال می کردند. 15 درصد از افراد اذعان داشتند که از محصولات پروبیوتیکی در درمان بیماریها استفاده نمی کردند.
براساس نتایج بدست آمده کمتر از 15 درصد با خرید محصولات پروبیوتیکی در سبد خرید خانواده کاملا موافق بودند. بین دو گروه پرستاران و دانشجویان از نظر آیتم های علاقمندی به دانستن بیشتر در مورد پروبیوتیکها، استقبال از کارگاههای پروبیوتیک، استفاده از میکروبهای زنده در کنترل و درمان بیماری، استفاده از محصولات پروبیوتیک درسبد غذایی خانوار و بهتر بودن غذاهای پروبیوتیکی در مقایسه با مکمل های موجود و نیز تاثیر پروبیوتیک ها بر پیامد هر پروتوکل درمانی اختلاف آماری معنی داری وجود داشت (05/0p<).
در جدول دو نتایج مربوط به وضعیت نگرش و عملکرد افراد شرکت کننده در مطالعه، با در نظر گرفتن دو گروه از مشارکت کنندگان-پرستاران و دانشجویان- ارائه شده است.
در مورد موانع مصرف پروبیوتیکها در افراد شرکت کننده، تقریبا 57 درصد از افراد شرکت کننده اذعان داشتند که اطلاعات جامع و کافی در مورد محصولات پروبیوتیکی وجود ندارد و 34 درصد از افراد شک و شبهه در مورد کیفیت محصولات پروبیوتیک را از جمله موانع مصرف ذکر کرده بودند. به ترتیب تقریبا 55 درصد و 46 درصد از افراد ذکر کرده بودند که تنوع محصولات پروبیوتیکی در بازار کم و همچنین دسترسی به محصولات را ضعیف اعلام کرده بودند.
نزدیک 51 درصد از افراد گران بودن این محصولات را علت عدم خرید و گرایش به این محصولات ذکر کرده بودند. بین دو گروه پرستاران و دانشجویان از نظر آیتم های عدم وجود محصول تایید شده برای استفاده بالینی، عدم کنترل مکمل های غذایی پروبیوتیکی توسط سازمان غذا و دارو، پایین بودن اثرات مفید پروبیوتیک در مقایسه با درمانهای استاندارد موجود، وجود تجربه منفی در مصارف قبلی محصولات پروبیوتیکی، تنوع پایین و دسترسی محدود اختلاف آماری معنی داری وجود داشت.
جدول 3 نتایج مربوط به موانع مصرف محصولات پروبیوتیکی افراد شرکت کننده در مطالعه با در نظر گرفتن دو گروه از مشارکت کنندگان را نشان می دهد.
جدول 1: مشخصات دموگرافیک افراد شرکت کننده در مطالعه (386n=)
| متغیر | میانگین ](انحراف معیار)[ |
| سن | |
| پرستار | 22/8 ± 42/32 |
| دانشجو | 65/1± 79/21 |
| جنس ]فراوانی(درصد)[ | |
| مرد | (4/33) 129 |
| زن | (6/66) 257 |
| شغل ]فراوانی(درصد)[ | |
| پرستار | (3/15) 59 |
| دانشجو | (7/84) 327 |
| جدول 2: نتایج مربوطه به وضعیت نگرش و عملکرد افراد شرکت کننده در مطالعه (386n=) | |||||||||||||
| متغیر | کاملا موافقم | موافقم | نظری ندارم | کم مخالفم | کاملا مخالفم | p* | |||||||
| علاقمند هستم در مورد پروبیوتیک بیشتر بدانم | (0/36) 139 | (4/33) 129 | (0/21) 81 | (0/6) 23 | (6/3) 14 | 003/0 | |||||||
| از کارگاههای مربوط به کاربردهای پروبیوتیک استقبال میکنم | (2/19) 74 | (3/37) 144 | (0/29) 112 | (3/9) 36 | (2/5) 20 | 031/0 | |||||||
| از محصولات پروبیوتیکی در درمان برخی از بیماریها استفاده میکنم | (6/17) 68 | (5/33) 129 | (9/33) 131 | (2/13) 51 | (8/1) 7 | 060/0 | |||||||
| استفاده از میکروبهای زنده را در کنترل و درمان بیماری قبول دارم | (6/25) 99 | (2/35) 136 | (4/23) 90 | (9/10) 42 | (9/4) 19 | 012/0 | |||||||
| در سبد غذایی خانوار از محصولات مختلف پروبیوتیکی استفاده می کنم | (4/15) 60 | (0/36) 142 | (8/30) 119 | (6/11) 45 | (2/6) 20 | 017/0 | |||||||
| در شرایطی که بیماری توسط آنتی بیوتیک و پروبیوتیک قابلیت درمان دارد، ترجیح میدهم از آنتی بیوتیکها بیشتر استفاده کنم | (4/12) 48 | (5/20) 79 | (5/29) 114 | (6/24) 95 | (0/13) 50 | 067/0 | |||||||
| غذاهای پروبیوتیکی بهتر از مکمل های پروبیوتیکی هستند | (2/21) 82 | (1/32) 124 | (7/33) 130 | (8/8) 34 | (2/4) 16 | 018/0 | |||||||
| در هنگام خرید محصولات لبنی از انواع پروبیوتیکی خرید می کنم | (7/16) 56 | (2/35) 136 | (8/30) 125 | (4/13) 47 | (9/3) 22 | 095/0 | |||||||
| پروبیوتیکها بر پیامد هر پروتوکول درمانی تاثیرگذارند | (7/12) 49 | (2/21) 82 | (8/49) 192 | (4/11) 44 | (9/4) 19 | 001/0< | |||||||
| با اطمینان از محصولات پروبیوتیکی خرید کرده و استفاده می کنم | (3/15) 59 | (6/32) 126 | (2/34) 132 | (9/11) 46 | (0/6) 23 | 133/0 | |||||||
| داده ها به صورت فراوانی (درصد) ارائه شده است. *آزمون کای دو p کمتر از 05/0: معنی دار |
|||||||||||||
| جدول 3: نتایج مربوطه به موانع مصرف محصولات پروبیوتیکی از نظر افراد شرکت کننده در مطالعه (386n=) | |||||||||||||
سوال |
کاملا موافقم | موافقم | نظری ندارم | مخالفم | کاملا مخالفم | p | |||||||
| اطلاعات جامع و کافی در مورد محصولات پروبیوتیکی وجود ندارد | (8/23) 92 | (4/33) 129 | (4/26) 102 | (7/13) 53 | (7/2) 10 | 795/0 | |||||||
| اطلاعاتی در مورد ایمن بودن محصولات پروبیوتیکی وجود ندارد | (3/15) 59 | (8/23) 92 | (9/31) 123 | (5/22) 87 | (5/6) 25 | 186/0 | |||||||
| در مورد استفاده بالینی از پروبیوتیک نتایج متناقضی وجود دارد | (4/6) 25 | (9/24) 96 | (7/54) 211 | (4/11) 44 | (6/2) 10 | 112/0 | |||||||
| در مورد کیفیت محصولات پروبیوتیکی شک و شبهه وجود دارد | (3/9) 36 | (1/25) 97 | (1/45) 174 | (3/15) 59 | (2/5) 20 | 384/0 | |||||||
| محصول پروبیوتیکی تایید شده برای استفاده بالینی وجود ندارد یا محدود است. | (4/8) 32 | (6/25) 99 | (5/43) 168 | (4/19) 75 | (1/3) 12 | 001/0 | |||||||
| مکملهای غذایی پروبیوتیکی توسط FDA کنترل نمیشوند | (0/7) 27 | (4/19) 75 | (1/52) 201 | (5/14) 56 | (0/7) 27 | 005/0 | |||||||
| پروبیوتیکها گران هستند | (2/19) 74 | (6/31) 122 | (4/33) 129 | (5/13) 52 | (3/2) 9 | 127/0 | |||||||
| اثرات مفید پروبیوتیک پایین است و در مقایسه با درمانهای استاندارد مزیت و برتری ندارند | (7/6) 26 | (7/13) 53 | (4/39) 152 | (1/32) 124 | (1/8) 31 | 01/0 | |||||||
| در مصارف قبلی محصولات پروبیوتیکی، تجربه منفی وجود دارد | (8/7) 30 | (8/14) 57 | (5/42) 164 | (5/27) 106 | (4/7) 29 | 002/0 | |||||||
| خطر عفونت ناشی از مصرف محصولات پروبیوتیکی وجود دارد | (6/8) 33 | (3/16) 63 | (0/44) 170 | (8/22) 88 | (3/8) 32 | 258/0 | |||||||
| پروبیوتیک ها اثرات مفیدی بر روی سلامتی ندارند و شانس بروز بیماری را کاهش نمیدهد | (0/8) 31 | (0/13) 50 | (8/30) 119 | (7/33) 130 | (5/14) 56 | 187/0 | |||||||
| تنوع محصولات پروبیوتیک در بازار پایین است | (7/19) 76 | (8/35) 138 | (2/28) 109 | (2/13) 51 | (1/3) 12 | 005/0 | |||||||
| دسترسی به محصولات پروبیوتیک محدود است. | (0/14) 54 | (9/32) 127 | (6/32) 126 | (7/13) 53 | (8/6) 26 | 031/0 | |||||||
| داده ها به صورت فراوانی (درصد) ارائه شده است. *آزمون کای دو p کمتر از 05/0 معنی دار می باشد. |
|||||||||||||
بحث و نتیجه گیری
مطالعه حاضر با هدف بررسی موانع مصرف و وضعیت آگاهی، نگرش، عملکرد و محصولات پروبیوتیک در پرسنل پرستاری و دانشجویان علوم پزشکی شهرستان مراغه انجام شد.
نتایج حاصل از مطالعه نشان داد که بیش از نصف افراد شرکت کننده آگاهی کافی در مورد محصولات پروبیوتیکی نداشتند. مطالعه Amarauche و همکاران که بر روی 221 نفر از مراقبین مرتبط با سلامت هر دو جنس شامل داروسازان، پرستاران، پزشکان و دندانپزشکان کشور نیجریه انجام شد، نشان داد که با وجود آشنایی نسبتا بالا (4/72 درصد) با کلمه پروبیوتیک، 8/25 درصد از افراد شرکت کننده بیان کرده بودند که هر نوع از محصولات پروبیوتیک ها را تجویز می کنند. تنها 16 درصد از افراد با تحقیقات در حوزه پروبیوتیک ها آشنا بودند.
عفونت زایی پروبیوتیک ها، کارسینوژن بودن و گران بودن از مهمترین موانع مصرف پروبیوتیکها مطرح شده بود(22). در مجموع آگاهی مراقیبن سلامت در حوزه پروبیوتیک ضعیف برآورده بود. مطالعه Chukwu و همکاران بر روی 265 پزشک و دانشجوی گروه پزشکی انجام شد. امتیاز آگاهی دانشجویان پایین بود. 3/57 درصد از دانشجویان قبلا واژه پروبیوتیک را نشنیده بودند.
73 درصد از آنها با محصولات پروبیوتیکی موجود در بازار آشنا نبودند و هیچکدام فراورده های پروبیوتیکی را برای اهداف پزشکی تجویز نمیکردند(18).
در مطالعه Edmunds و همکاران(23) که با هدف تعیین میزان تجویز مکمل های پروبیوتیکی توسط 63 پزشکان خانواده اهل Nova Scotia انجام شد نتایج نشان داد که تنها 32 درصد از پزشکان به همراه تجویز آنتی بیوتیک به بیماران، پروبیوتیک نیز تجویز می کنند. تنها 18 درصد با تحقیقات در حوزه پروبیوتیک ها آشنا بودند و دلایل عدم تجویز پروبیوتیک ها را، عدم وجود تحقیقات کافی در این زمینه، ناآشنا بودن، ضروری نبودن و اضافه هزینه کردن ذکر کرده بودند. در مطالعه Ababneh و همکاران(20) نیز که بر روی 205 پزشک و داروساز بالینی انجام شده بود و 12 درصد آگاهی ضعیفی نسبت به پروبیوتیک ها وخواص آنها داشتند و 3/85 درصد از آنها پروبیوتیک ها را تجویز نمی کردند، مهمترین علت عدم مصرف محصولات پروبیوتیکی، نبود اطلاعات کافی در مورد محصولات پروبیوتیکی موجود ذکر شده بود. اگر چه در مطالعه Philip و همکاران(19) که بر روی 60 نفر از دانشجویان دندانپزشکی در Thodupuzha انجام شد، نتایج مطالعه نشان داد که 66 درصد از افراد با واژه پروبیوتیک آشنا بودند. 30 درصد از پاسخ دهندگان ذکر کرده بودند که پروبیوتیک ها برای بهبود مشکلات گوارشی مفید می باشند و 83 درصد از آنها موافق اثرات سلامت بخش پروبیوتیک ها بر سلامتی بودند. 75 درصد از آنها ذکر کرده بودند که پروبیوتیک ها ایمن هستند، اگر چه 56 درصد از آنها تا کنون از پروبیوتیک ها به عنوان دارو مصرف نکرده بودند و پیشنهاد شده بود استفاده از محصولات پروبیوتیکی بایستی توسط متخصصان پزشکی و صاحبان صنایع غذا مورد توجه قرار گیرد. از آنجا درجه علمی افراد از عوامل تاثیر گذار بر سطح آگاهی در مورد پروبیوتیک ها مطرح شده است(24).
براساس نتایج به دست آمده در این مطالعه با توجه به اینکه پرستاران با وارد شدن به محیط کار و پس از فارغ التحصیلی شرایط شرکت در برنامه های آموزشی و مشارکت در کارگاه های مربوطه به نسبت بیشتر است و در مقابل دانشجویان در دوران تحصیل عمدتا به گذراندن واحدهای درسی تعریف شده مشغول می شوند فلذا احتمال می رود آگاهی به نسبت پایین تر دانشجویان با در نظر گرفتن این موارد قابل توجیح باشد. از طرفی محدود بودن دانشجویان به زندگی های خوابگاهی به خصوص برای دانشجویان غیر بومی و استفاده از امکانات تغذیه ای تعریف شده برای آنها و برای دانشجویان بومی نیز مسئول خرید نبودن در خانواده ها می تواند از دیگر دلایل آگاهی پایین دانشجویان ذکر گردد. طبیعی است که با سطح آگاهی پایین و آشنا نبودن با فواید پروبیوتیک ها و بی ضرر بودن آنها نگرش و عملکرد افراد نیز پایین خواهد بود.
از دیگر عوامل موثر بر سطح آگاهی نسبت به پروبیوتیک در میان دانشجویان، رشته تحصیلی آنها ذکر شده است، دانشجویان رشته های مرتبط با علوم سلامت و پزشکی نسبت به رشته های مهندسی و علوم پایه آگاهی بیشتری دارد(25). حتی در میان دانشجویان گروه‌های پزشکی، دانشجویان رشته‌های داروسازی و تغذیه آگاهی بیشتری داشته اند(17). با توجه به اینکه منبع اصلی آگاهی دانشجویان با محصولات پروبیوتیکی، واحدهای درسی مرتبط و نیز در درجه بعدی رسانه ها به خصوص تبلیغات تلویزیون ذکر شده است(24)، به نظر می رسد با افزایش درجه علمی دانشجویان میزان واحدهای درسی مرتبط نیز بیشترخواهد بود و با توجه به اینکه همه دانشجویان شرکت کننده در مطالعه حاضردر مقطع کارشناسی بودند که به علت تعدد زیاد واحدهای درسی فرصت کافی برای تماشای برنامه های تلویزیون ندارند، از این روآگاهی پایین دانشجویان در مقایسه با پرستاران می تواند قابل توجیح باشد. با علم به متون موجود، مطالعه حاضر برای اولین بار در منطقه سطح آگاهی، نگرش ، عملکرد و موانع مصرف پروبیوتیکها را در پرستاران و دانشجویان علوم پزشکی بررسی کرد، با این وجود عدم مشارکت نسبتا پایین پرستاران به دلیل مشغله زیاد آنها از مهمترین محدودیتهای مطالعه حاضر به حساب می آید. عدم مصرف کافی محصولات پروبیوتیک ها نشان از آگاهی پایین افراد و وجود موانعی در استفاده از این محصولات است. شرکت کنندگان علل مختلفی از جمله عدم ایمن بودن، دسترسی ضعیف و گران بودن را علت عدم مصرف ذکر کرده بودند. مشارکت هر چه بیشتر کارخانجات صنایع غذایی در تولید محصولات پروبیوتیکی متنوع و مشارکت رسانه ها در افزایش اطلاع رسانی انواع محصولات حاوی پروبیوتیک ها و نیز ایمن بودن این محصولات و از طرفی آموزش های همگانی در مدارس و عموم مردم از طریق پرستاران، دانشجویـان گروه پزشکی و مراقبین سلامت به عنوان پیام آوران سلامت برای عموم جامعه در مورد اثرات سلامت بخش آنها می تواند راهکارهای مفیدی در افزایش گرایش افراد به مصرف محصولات پروبیوتیکی باشد. طبیعی است که با افزایش آگاهی افراد، نگرش و عملکرد افراد نیز نسبت به این محصولات مطلوب خواهد بود. انجام مطالعات بیشتر در خصوص عوارض جانبی احتمالی پروبیوتیک ها، و سایر عواملی که از نظر مصرف کنندگان به عنوان موانع مصرف مطرح هستند پیشنهاد می گردد.
تقدیر و تشکر
گروه نویسندگان از کمیته تحقیقات و فناوری دانشجویی دانشکده علوم پزشکی مراغه به جهت حمایت مالی این پژوهش و نیز افراد شرکت کننده در مطالعه تقدیر و تشکر می نمایند.
مطالعه حاضر با هدف بررسی موانع مصرف و وضعیت آگاهی، نگرش، عملکرد و محصولات پروبیوتیک در پرسنل پرستاری و دانشجویان علوم پزشکی شهرستان مراغه انجام شد.
نتایج حاصل از مطالعه نشان داد که بیش از نصف افراد شرکت کننده آگاهی کافی در مورد محصولات پروبیوتیکی نداشتند. مطالعه Amarauche و همکاران که بر روی 221 نفر از مراقبین مرتبط با سلامت هر دو جنس شامل داروسازان، پرستاران، پزشکان و دندانپزشکان کشور نیجریه انجام شد، نشان داد که با وجود آشنایی نسبتا بالا (4/72 درصد) با کلمه پروبیوتیک، 8/25 درصد از افراد شرکت کننده بیان کرده بودند که هر نوع از محصولات پروبیوتیک ها را تجویز می کنند. تنها 16 درصد از افراد با تحقیقات در حوزه پروبیوتیک ها آشنا بودند.
عفونت زایی پروبیوتیک ها، کارسینوژن بودن و گران بودن از مهمترین موانع مصرف پروبیوتیکها مطرح شده بود(22). در مجموع آگاهی مراقیبن سلامت در حوزه پروبیوتیک ضعیف برآورده بود. مطالعه Chukwu و همکاران بر روی 265 پزشک و دانشجوی گروه پزشکی انجام شد. امتیاز آگاهی دانشجویان پایین بود. 3/57 درصد از دانشجویان قبلا واژه پروبیوتیک را نشنیده بودند.
73 درصد از آنها با محصولات پروبیوتیکی موجود در بازار آشنا نبودند و هیچکدام فراورده های پروبیوتیکی را برای اهداف پزشکی تجویز نمیکردند(18).
در مطالعه Edmunds و همکاران(23) که با هدف تعیین میزان تجویز مکمل های پروبیوتیکی توسط 63 پزشکان خانواده اهل Nova Scotia انجام شد نتایج نشان داد که تنها 32 درصد از پزشکان به همراه تجویز آنتی بیوتیک به بیماران، پروبیوتیک نیز تجویز می کنند. تنها 18 درصد با تحقیقات در حوزه پروبیوتیک ها آشنا بودند و دلایل عدم تجویز پروبیوتیک ها را، عدم وجود تحقیقات کافی در این زمینه، ناآشنا بودن، ضروری نبودن و اضافه هزینه کردن ذکر کرده بودند. در مطالعه Ababneh و همکاران(20) نیز که بر روی 205 پزشک و داروساز بالینی انجام شده بود و 12 درصد آگاهی ضعیفی نسبت به پروبیوتیک ها وخواص آنها داشتند و 3/85 درصد از آنها پروبیوتیک ها را تجویز نمی کردند، مهمترین علت عدم مصرف محصولات پروبیوتیکی، نبود اطلاعات کافی در مورد محصولات پروبیوتیکی موجود ذکر شده بود. اگر چه در مطالعه Philip و همکاران(19) که بر روی 60 نفر از دانشجویان دندانپزشکی در Thodupuzha انجام شد، نتایج مطالعه نشان داد که 66 درصد از افراد با واژه پروبیوتیک آشنا بودند. 30 درصد از پاسخ دهندگان ذکر کرده بودند که پروبیوتیک ها برای بهبود مشکلات گوارشی مفید می باشند و 83 درصد از آنها موافق اثرات سلامت بخش پروبیوتیک ها بر سلامتی بودند. 75 درصد از آنها ذکر کرده بودند که پروبیوتیک ها ایمن هستند، اگر چه 56 درصد از آنها تا کنون از پروبیوتیک ها به عنوان دارو مصرف نکرده بودند و پیشنهاد شده بود استفاده از محصولات پروبیوتیکی بایستی توسط متخصصان پزشکی و صاحبان صنایع غذا مورد توجه قرار گیرد. از آنجا درجه علمی افراد از عوامل تاثیر گذار بر سطح آگاهی در مورد پروبیوتیک ها مطرح شده است(24).
براساس نتایج به دست آمده در این مطالعه با توجه به اینکه پرستاران با وارد شدن به محیط کار و پس از فارغ التحصیلی شرایط شرکت در برنامه های آموزشی و مشارکت در کارگاه های مربوطه به نسبت بیشتر است و در مقابل دانشجویان در دوران تحصیل عمدتا به گذراندن واحدهای درسی تعریف شده مشغول می شوند فلذا احتمال می رود آگاهی به نسبت پایین تر دانشجویان با در نظر گرفتن این موارد قابل توجیح باشد. از طرفی محدود بودن دانشجویان به زندگی های خوابگاهی به خصوص برای دانشجویان غیر بومی و استفاده از امکانات تغذیه ای تعریف شده برای آنها و برای دانشجویان بومی نیز مسئول خرید نبودن در خانواده ها می تواند از دیگر دلایل آگاهی پایین دانشجویان ذکر گردد. طبیعی است که با سطح آگاهی پایین و آشنا نبودن با فواید پروبیوتیک ها و بی ضرر بودن آنها نگرش و عملکرد افراد نیز پایین خواهد بود.
از دیگر عوامل موثر بر سطح آگاهی نسبت به پروبیوتیک در میان دانشجویان، رشته تحصیلی آنها ذکر شده است، دانشجویان رشته های مرتبط با علوم سلامت و پزشکی نسبت به رشته های مهندسی و علوم پایه آگاهی بیشتری دارد(25). حتی در میان دانشجویان گروه‌های پزشکی، دانشجویان رشته‌های داروسازی و تغذیه آگاهی بیشتری داشته اند(17). با توجه به اینکه منبع اصلی آگاهی دانشجویان با محصولات پروبیوتیکی، واحدهای درسی مرتبط و نیز در درجه بعدی رسانه ها به خصوص تبلیغات تلویزیون ذکر شده است(24)، به نظر می رسد با افزایش درجه علمی دانشجویان میزان واحدهای درسی مرتبط نیز بیشترخواهد بود و با توجه به اینکه همه دانشجویان شرکت کننده در مطالعه حاضردر مقطع کارشناسی بودند که به علت تعدد زیاد واحدهای درسی فرصت کافی برای تماشای برنامه های تلویزیون ندارند، از این روآگاهی پایین دانشجویان در مقایسه با پرستاران می تواند قابل توجیح باشد. با علم به متون موجود، مطالعه حاضر برای اولین بار در منطقه سطح آگاهی، نگرش ، عملکرد و موانع مصرف پروبیوتیکها را در پرستاران و دانشجویان علوم پزشکی بررسی کرد، با این وجود عدم مشارکت نسبتا پایین پرستاران به دلیل مشغله زیاد آنها از مهمترین محدودیتهای مطالعه حاضر به حساب می آید. عدم مصرف کافی محصولات پروبیوتیک ها نشان از آگاهی پایین افراد و وجود موانعی در استفاده از این محصولات است. شرکت کنندگان علل مختلفی از جمله عدم ایمن بودن، دسترسی ضعیف و گران بودن را علت عدم مصرف ذکر کرده بودند. مشارکت هر چه بیشتر کارخانجات صنایع غذایی در تولید محصولات پروبیوتیکی متنوع و مشارکت رسانه ها در افزایش اطلاع رسانی انواع محصولات حاوی پروبیوتیک ها و نیز ایمن بودن این محصولات و از طرفی آموزش های همگانی در مدارس و عموم مردم از طریق پرستاران، دانشجویـان گروه پزشکی و مراقبین سلامت به عنوان پیام آوران سلامت برای عموم جامعه در مورد اثرات سلامت بخش آنها می تواند راهکارهای مفیدی در افزایش گرایش افراد به مصرف محصولات پروبیوتیکی باشد. طبیعی است که با افزایش آگاهی افراد، نگرش و عملکرد افراد نیز نسبت به این محصولات مطلوب خواهد بود. انجام مطالعات بیشتر در خصوص عوارض جانبی احتمالی پروبیوتیک ها، و سایر عواملی که از نظر مصرف کنندگان به عنوان موانع مصرف مطرح هستند پیشنهاد می گردد.
تقدیر و تشکر
گروه نویسندگان از کمیته تحقیقات و فناوری دانشجویی دانشکده علوم پزشکی مراغه به جهت حمایت مالی این پژوهش و نیز افراد شرکت کننده در مطالعه تقدیر و تشکر می نمایند.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله اعلام می دارند که بین نویسندگان تعارض منافعی وجود ندارد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
