دوره 21، شماره 5 - ( آذر و دی 1401 )
جلد 21 شماره 5 صفحات 33-21 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Danaei M, Asadsangabi Motlagh K, Momeni M. Investigating the Status of Health Literacy and Its Predictive Factors in Women with Breast Cancer Referring to Teaching Hospitals of Javad Al-Aemeh University and Clinic in Kerman, 2021. TB 2023; 21 (5) :21-33
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3420-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3420-fa.html
دانایی مینا، اسد سنگابی مطلق کسری، مومنی محسن. بررسی وضعیت سواد سلامت و عوامل پیشگویی کننده آن در زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان های آموزشی دانشگاه و کلینیک جوادالائمه شهر کرمان در سال 1400. طلوع بهداشت. 1401; 21 (5) :21-33
دانشکده پزشکی ، m.momeni@kmu.ac.ir
متن کامل [PDF 843 kb]
(338 دریافت)
| چکیده (HTML) (432 مشاهده)
متن کامل: (671 مشاهده)
بررسی وضعیت سواد سلامت و عوامل پیشگویی کننده آن در زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان های آموزشی دانشگاه و کلینیک جوادالائمه شهر کرمان در سال 1400
نویسندگان:مینا دانایی1، کسری اسد سنگابی مطلق2، محسن مومنی3
1. دانشیار گروه آموزشی پزشکی اجتماعی، مرکز تحقیقات علوم اعصاب، پژوهشکده نوروفارماکولوژی، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
2. پزشک عمومی، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده پزشکی افضلی پور، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
3. نویسنده مسئول:استادیار گروه آموزشی پزشکی اجتماعی، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، پژوهشکده آینده پژوهی در سلامت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
شماره تماس: 09131406404 m.momeni@kmu.ac.ir Email:
چکیده
مقدمه: یکی از موارد تاثیر گذار بر روند سرطان پستان، سواد سلامت بیماران است. این مطالعه با هدف تعیین وضعیت سواد سلامت و عوامل پیشگویی کننده آن در زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان های آموزشی دانشگاه و کلینیک جوادالائمه شهر کرمان در سال ۱۴۰۰ اجرا گردید.
روش بررسی: این مطالعه مقطعی در زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان های آموزشی دانشگاه و کلینیک جوادالائمه شهر کرمان در سال 1400 انجام شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه خود ایفا شامل مشخصات دموگرافیک بیماران و نسخه فارسی روا و پایای سنجش سواد سلامت زنان ایرانی مبتلا به سرطان پستان (HELBA:Health Literacy of Breast cancer for Adults) استفاده شد. داده ها وارد نرم افزار SPSS ورژن 20 شد و مورد آنالیز قرار گرفت.
یافته ها: در مطالعه حاضر، حدود 3/15% افراد سطح سواد سلامت ناکافی داشتند. طبق مدل رگرسیون لجستیک تک متغیره سطح سواد با تمامی متغیرهای دموگرافیک وارد شده در مطالعه به جز سن همسر ارتباط معنی دار داشت (05/0 P<). در مدل رگرسیون لجستیک چند متغیره تنها یک متغیر یعنی سطح تحصیلات همسر با سواد سلامت افراد شرکت کننده در مطالعه ارتباط معنی دار داشت. بدین صورت که در افراد دارای همسر با سطح تحصیلات دیپلم شانس داشتن سواد کافی ۳۳/۴ برابرو افراد دارای همسر با سطح تحصیلات دانشگاهی ۸۷/۵ برابر افراد دارای همسر با تحصیلات زیر دیپلم بود.
نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که سطح سواد سلامت در بسیاری از زنان مبتلا به سرطان پستان کافی است با این وجود باید برنامه ریزی آموزشی جهت ارتقای سطح سواد در این گروه خصوصا با تاکید بر همسران ایشان باید انجام گردد.
واژه های کلیدی: سرطان پستان ، سواد سلامت، پیشگیری اولیه، ارتقای سلامت
جدول 1: توزیع فراوانی و درصد فراوانی متغیرهای دموگرافیک کیفی در افراد شرکت کننده در مطالعه
جدول 2: شاخص های مرکزی و پراکندگی متغیرهای دموگرافیک کمی و نمرات سواد سلامت در افراد شرکت کننده در مطالعه
جدول 3: سطح سواد سلامت افراد شرکت کننده در مطالعه بر اساس رتبه بندی نمرات سواد سلامت
جدول 4: بررسی عوامل پیش گویی کننده برخورداری از سواد سلامت کافی بر اساس مدل رگرسیون لجستیک تک متغیره و چند متغیره
نویسندگان:مینا دانایی1، کسری اسد سنگابی مطلق2، محسن مومنی3
1. دانشیار گروه آموزشی پزشکی اجتماعی، مرکز تحقیقات علوم اعصاب، پژوهشکده نوروفارماکولوژی، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
2. پزشک عمومی، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده پزشکی افضلی پور، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
3. نویسنده مسئول:استادیار گروه آموزشی پزشکی اجتماعی، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، پژوهشکده آینده پژوهی در سلامت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
شماره تماس: 09131406404 m.momeni@kmu.ac.ir Email:
چکیده
مقدمه: یکی از موارد تاثیر گذار بر روند سرطان پستان، سواد سلامت بیماران است. این مطالعه با هدف تعیین وضعیت سواد سلامت و عوامل پیشگویی کننده آن در زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان های آموزشی دانشگاه و کلینیک جوادالائمه شهر کرمان در سال ۱۴۰۰ اجرا گردید.
روش بررسی: این مطالعه مقطعی در زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان های آموزشی دانشگاه و کلینیک جوادالائمه شهر کرمان در سال 1400 انجام شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه خود ایفا شامل مشخصات دموگرافیک بیماران و نسخه فارسی روا و پایای سنجش سواد سلامت زنان ایرانی مبتلا به سرطان پستان (HELBA:Health Literacy of Breast cancer for Adults) استفاده شد. داده ها وارد نرم افزار SPSS ورژن 20 شد و مورد آنالیز قرار گرفت.
یافته ها: در مطالعه حاضر، حدود 3/15% افراد سطح سواد سلامت ناکافی داشتند. طبق مدل رگرسیون لجستیک تک متغیره سطح سواد با تمامی متغیرهای دموگرافیک وارد شده در مطالعه به جز سن همسر ارتباط معنی دار داشت (05/0 P<). در مدل رگرسیون لجستیک چند متغیره تنها یک متغیر یعنی سطح تحصیلات همسر با سواد سلامت افراد شرکت کننده در مطالعه ارتباط معنی دار داشت. بدین صورت که در افراد دارای همسر با سطح تحصیلات دیپلم شانس داشتن سواد کافی ۳۳/۴ برابرو افراد دارای همسر با سطح تحصیلات دانشگاهی ۸۷/۵ برابر افراد دارای همسر با تحصیلات زیر دیپلم بود.
نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که سطح سواد سلامت در بسیاری از زنان مبتلا به سرطان پستان کافی است با این وجود باید برنامه ریزی آموزشی جهت ارتقای سطح سواد در این گروه خصوصا با تاکید بر همسران ایشان باید انجام گردد.
واژه های کلیدی: سرطان پستان ، سواد سلامت، پیشگیری اولیه، ارتقای سلامت
مقدمه
به رشد غیرطبیعی و لجام گسیخته سلول ها سرطان می گویند (1). سرطان یکی از مهم ترین عوامل منجر به مرگ در تمام کشور های دنیا است (2). پیش بینی می شود که تعداد افراد جدید مبتلا به سرطان از 14 میلیون نفر درسال 2012 به 24 میلیون نفر در سال 2035 افزایش یابد(3). بر اساس آمار منتشر شده در سال20۲۰، تعداد افراد جدید مبتلا به سرطان ۳/۱۹ میلیون نفر در دنیا می باشد و ۱۰ میلیون نفر نیز بر اثر سرطان فوت شده اند(4). در ایران حدود 110000 نفر مبتلای جدید و 56000 نفر بیمار فوت شده بر اثر ابتلا سرطان در سال 2018 گزارش شده است(5). هم چنین در استان کرمان در سال2012 ، 2838 مورد مبتلا به سرطان ثبت شده است(6).
سرطان پستان یکی از اصلی ترین دلایل مرگ و میر ناشی از سرطان در زنان سراسر دنیا می باشد (7).طبق آمار گزارش شده ۳/۲ میلیون مورد جدید ابتلا به سرطان پستان در سال ۲۰۲۰ در دنیا گزارش شده است(8). بروز استاندارد شده سنی در کشور ایران ۸/۳۵ به ازای هر ۱۰۰۰۰۰ نفر در سال ۲۰۲۰ گزارش شده است(9). همچنین طبق بررسی انجام شده در استان کرمان در سال 2014، سرطان پستان دومین علت شایع سرطان در هر دو جنس مرد و زن و شایع ترین در بین زنان بوده است(6).
عوامل متعددی از جمله توسعه اقتصادی، عوامل اجتماعی، سبک زندگی و سواد سلامت بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان پستان تاثیر گذار هستند (۱۱-۹). سواد سلامت می تواند بر پیشگیری از بروز سرطان سینه و مدیریت علایم ناشی از این بیماری تاثیر داشته باشد(11). همچنین نتایج مطالعه ای نشان داد که سواد سلامت زنان از جمله درک مزایای استفاده از ماموگرافی، با انجام ماموگرافی توسط آنها مرتبط است (12).
متاسفانه در خصوص سواد سلامت مطالعات زیادی در کشورهای خاورمیانه انجام نشده است(13) . نتایج یک مطالعه متا آنالیز در سال 2018در کشور ایران نشان داده است که سطح سواد سلامت افراد جامعه ناکافی است، به خصوص سطح سواد سلامت گروه های آسیب پذیر ، با سطح تحصیلات پایین و بیکار پایین است (14). در مطالعه دیگری که انجام شد میانگین سطح سواد سلامت در زنان ایران در حد مرزی بوده و رابطه بین سواد سلامت و رفتارهای خودمراقیتی و خودکارآمدی از نظر آماری معنی دار بوده است(15) .
از سوی دیگر مطالعات نشان داده اند که افزایش سواد سلامت و دسترسی به اطلاعات بهداشتی در مبتلایان به سرطان پستان با کاهش سطح افسردگی و اضطراب در این افراد و بهبود کیفیت زندگی آنها همراه است(18-16).
با درنظرگرفتن میزان های بروز و شیوع سرطان پستان، هزینه بالای درمان بیماری و توجه به این نکته که این بیماری زنان جوانی را گرفتار می کند که از نظر اقتصادی و اجتماعی مولد بوده و در صورت تشخیص زودهنگام این بیماری )غربالگری توسط ماموگرافی(این بیماری از قابل علاج ترین سرطان ها به شمار میرود، اهمیت آن بیش از پیش آشکار می شود. سواد سلامت به عنوان عنصری مهم در توانایی یک زن برای درگیرشدن با فعالیت های ارتقای سلامت و پیشگیری برای خود و خانواده می تواند از ابتلا به سرطان پستان جلوگیری کند.به طوری که اگر زنان جامعه از سواد سلامت بالایی برخوردار باشند ، به تبع آن موارد پیشگیری اولیه و ابتدایی را بهتر رعایت خواهند کرد. از سوی دیگر زنان با سواد سلامت بالاتر اقدامات غربالگری را به هنگام انجام خواهند داد و در صورت ابتلا نیز تبعیت از درمان مناسب تری خواهند داشت. لذا مطالعه حاضر با هدف تعیین سطح سواد سلامت و عوامل پیشگویی کننده ان در زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان های اموزشی دانشگاه و کلینیک جوادالائمه شهر کرمان در سال ۱۴۰۰ انجام شد .
روش بررسی
مطالعه از نوع توصیفی -تحلیلی و از نظر زمانی مقطعی است. جامعه آماری آن زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان های آموزشی دانشگاه )شامل بیمارستان های افضلی پور، شفا و باهنر) و کلینیک جوادالائمه شهر کرمان در سال 1400 بود.
جمعیت مورد بررسی 355 نفر بود که شرایط ورود به مطالعه شامل تشخیص ابتلا به سرطان پستان با عبور از معاینات و حضور در فرآیند درمان و تمایل به همکاری بود و معیارهای خروج از مطالعه نیز عدم تمایل به ادامه همکاری در حین اجرای پرسشگری بود. روش نمونه گیری در دسترس بود.
با استفاده از مطالعات قبلی و با در نظر گرفتن فراوانی سواد سلامت عالی در مبتلایان به سرطان پستان 5/35 درصد (19) و 05/0: α و 05/0 d:با استفاده از فرمول زیر حجم نمونه 352 نفر محاسبه شد. که نهایتا 355 نفر وارد مطالعه شدند.
افراد مورد مطالعه با روش نمونه گیری آسان انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه خود ایفا استفاده شد . در قسمت ابتدایی مشخصات دموگرافیک بیماران شامل سن، وضعیت تاهل ، سطح تحصیلات خود و همسر ( درصورت متاهل بودن)، شغل خود و همسر ( درصورت متاهل بودن) و سطح درامد خانواده بررسی شد. سپس در قسمت دوم پرسشنامه از نسخه فارسی سنجش سواد سلامت زنان ایرانی مبتلا به سرطان پستان (HELBA :Health Literacy of Breast cancer for Adults) استفاده شد که توسط خلیلی و همکاران طراحی شده است (20).
این پرسشنامه شامل 34 گویه است که در پنج حیطه شامل خواندن ، دسترسی ، فهم و درک ، ارزیابی و قضاوت ، تصمیم گیری طراحی شده است. برای امتیاز دهی حیطه های خواندن ، دسترسی ، فهم و درک ، ارزیابی و قضاوت از سیستم 5 امتیازی لیکرت استفاده می شود که در آن امتیاز 1 کاملا سخت، امتیاز 2 سخت ، امتیاز 3 نه سخت نه ساده ، امتیاز 4 ساده و امتیاز 5 کاملا ساده در نظر گرفته شد. برای حیطه تصمیم گیری امتیاز 1 کاملا مخالف، امتیاز 2 مخالف ، امتیاز 3 نه مخالف نه موافق ، امتیاز 4 موافق و امتیاز 5 کاملا موافق در نظر گرفته شد. امتیازات خام در خرده سنجش ها جمع جبری شد سپس برای تبدیل این امتیاز به طیف 0 تا 100 از فرمول زیر استفاده شد.
همچنین رتبه بندی سطح سواد سلامت مخاطبان بین 0 تا 100 به این صورت انجام گرفت که نمره بین 0 تا 50 رتبه ناکافی ، بین 1/50 تا 66 رتبه نه چندان کافی ، بین 1/66 تا 84 رتبه کافی و بین 1/84 تا 100 رتبه عالی درنظر گرفته شد. بررسی روایی و پایایی این پرسشنامه در مطالعه خلیلی و همکاران انجام شد. روایی محتوایی و صوری آن مورد تایید قرار گرفت. نتای تحلیل عاملی اکتشافی نیز نشان داد که پرسشنامه با 5 عامل مجزا و 34 گویه و64 % از پراکندگی داده ها از روایی سازه مطلوبی برخوردار است. در همه حیطه ها الفای کرونباخ بالای 7/0 بود (20).
بعد از جمع اوری داده ها با نرم افزار 20 SPSS داده ها تجزیه و تحلیل شد. جهت توصیف داده ها از شاخص های میانگین و انحراف معیار و فراوانی و درصد استفاده شد. جهت پیشگویی عوامل موثر بر سواد سلامت از مدل رگرسیون لجستیک تک متغیره و چند متغیره استفاده شد. با توجه به تعداد کم افراد در برخی زیر گروه ها، متغیرهای سطح تحصیلات ( زیر دیپلم/ دیپلم/ دانشگاهی)، شغل( شاغل/ خانه دار)،وضعیت تاهل (مجرد/ متاهل)، سطح تحصیلات همسر(زیر دیپلم/ دیپلم/ دانشگاهی)، شغل همسر ( شاغل/ خانه دار) کد دهی مجدد شدند. همچنین جهت انجام آنالیز رگرسیون لجستیک متغیر سواد سلامت به دو گروه سواد سلامت ناکافی ( ناکافی، نه چندان کافی) و سواد کافی (کافی و عالی) کد دهی مجدد شد. سطح معنی داری کمتر از 05/0 درنظر گرفته شد.
پژوهش حاضر در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی با کد اخلاق (IR.KMU.AH.REC.1399.176) مورد تایید و تصویب قرار گرفت.
یافته ها
در این مطالعه 355 نفر خانم مبتلا به سرطان پستان از طریق پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفتند. همانطور که در جدول 1 مشاهده می شود حدود 5/35 % از افراد شرکت کننده در مطالعه (126 نفر) دارای مدرک دیپلم بودند،3/27% (97 نفر) تحصیلات زیر دیپلم داشتند و تنها 5/6% (۲۳ نفر) تحصیلات فوق لیسانس و بالاتر داشتند.
حدود 82 % از افراد شرکت کننده (291 نفر) متاهل بودند. بیشتر افراد شرکت کننده در مطالعه خانه دار یا بازنشسته بودند که 7/63 % ( 226 نفر) از افراد را تشکیل می داد. حدود 4/50 % افراد شرکت کننده (179 نفر) سطح درآمد خانواده خود را نسبتا کافی گزارش کرده بودند.
حدود 8/35 % از افراد شرکت کننده در مطالعه (101 نفر) همسرانشان دارای مدرک دیپلم بودند. اکثر افراد شرکت کننده در مطالعه یعنی 2/58 % (164 نفر) دارای همسرانی با شغل آزاد بودند.
میانگین± انحراف معیار سن افراد شرکت کننده 49/11±76/40 سال با بازه سنی 17 تا 90 سال بود. میانگین± انحراف معیار سن همسران این افراد 38/10±46/44 سال و بازه سنی 21 تا 88 سال بود.
در بررسی پرسشنامه سواد سلامت که در 5 حیطه بررسی شد پس از تبدیل نمرات به طیف صفر تا صد، بیشترین میانگین نمره مربوط به قسمت تصمیم گیری و رفتار با میانگین± انحراف معیار نمره6/12±96/90 و کمترین میانگین نمره مربوط به ارزیابی و قضاوت با میانگین± انحراف معیار 10/28±75/58 بود ( جدول 2).
با توجه به سیستم امتیاز بندی و رتبه بندی سطح سواد سلامت و نتایج مشاهده شده در جدول 3 فراوانی سواد سلامت ناکافی در حیطه خواندن 29% (103 نفر) ، در حیطه دسترسی 2/37 % (132 نفر) ، در حیطه فهم و درک 3/32 % (114 نفر) ، درحیطه ارزیابی و قضاوت 9/45 % (163 نفر) ، در حیطه تصمیم گیری و رفتار تنها 8/0 % (3 نفر) بود. در مجموع سوالات پرسشنامه نیز 3/15 % (54 نفر) افراد سطح سواد سلامت ناکافی داشتند.
به رشد غیرطبیعی و لجام گسیخته سلول ها سرطان می گویند (1). سرطان یکی از مهم ترین عوامل منجر به مرگ در تمام کشور های دنیا است (2). پیش بینی می شود که تعداد افراد جدید مبتلا به سرطان از 14 میلیون نفر درسال 2012 به 24 میلیون نفر در سال 2035 افزایش یابد(3). بر اساس آمار منتشر شده در سال20۲۰، تعداد افراد جدید مبتلا به سرطان ۳/۱۹ میلیون نفر در دنیا می باشد و ۱۰ میلیون نفر نیز بر اثر سرطان فوت شده اند(4). در ایران حدود 110000 نفر مبتلای جدید و 56000 نفر بیمار فوت شده بر اثر ابتلا سرطان در سال 2018 گزارش شده است(5). هم چنین در استان کرمان در سال2012 ، 2838 مورد مبتلا به سرطان ثبت شده است(6).
سرطان پستان یکی از اصلی ترین دلایل مرگ و میر ناشی از سرطان در زنان سراسر دنیا می باشد (7).طبق آمار گزارش شده ۳/۲ میلیون مورد جدید ابتلا به سرطان پستان در سال ۲۰۲۰ در دنیا گزارش شده است(8). بروز استاندارد شده سنی در کشور ایران ۸/۳۵ به ازای هر ۱۰۰۰۰۰ نفر در سال ۲۰۲۰ گزارش شده است(9). همچنین طبق بررسی انجام شده در استان کرمان در سال 2014، سرطان پستان دومین علت شایع سرطان در هر دو جنس مرد و زن و شایع ترین در بین زنان بوده است(6).
عوامل متعددی از جمله توسعه اقتصادی، عوامل اجتماعی، سبک زندگی و سواد سلامت بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان پستان تاثیر گذار هستند (۱۱-۹). سواد سلامت می تواند بر پیشگیری از بروز سرطان سینه و مدیریت علایم ناشی از این بیماری تاثیر داشته باشد(11). همچنین نتایج مطالعه ای نشان داد که سواد سلامت زنان از جمله درک مزایای استفاده از ماموگرافی، با انجام ماموگرافی توسط آنها مرتبط است (12).
متاسفانه در خصوص سواد سلامت مطالعات زیادی در کشورهای خاورمیانه انجام نشده است(13) . نتایج یک مطالعه متا آنالیز در سال 2018در کشور ایران نشان داده است که سطح سواد سلامت افراد جامعه ناکافی است، به خصوص سطح سواد سلامت گروه های آسیب پذیر ، با سطح تحصیلات پایین و بیکار پایین است (14). در مطالعه دیگری که انجام شد میانگین سطح سواد سلامت در زنان ایران در حد مرزی بوده و رابطه بین سواد سلامت و رفتارهای خودمراقیتی و خودکارآمدی از نظر آماری معنی دار بوده است(15) .
از سوی دیگر مطالعات نشان داده اند که افزایش سواد سلامت و دسترسی به اطلاعات بهداشتی در مبتلایان به سرطان پستان با کاهش سطح افسردگی و اضطراب در این افراد و بهبود کیفیت زندگی آنها همراه است(18-16).
با درنظرگرفتن میزان های بروز و شیوع سرطان پستان، هزینه بالای درمان بیماری و توجه به این نکته که این بیماری زنان جوانی را گرفتار می کند که از نظر اقتصادی و اجتماعی مولد بوده و در صورت تشخیص زودهنگام این بیماری )غربالگری توسط ماموگرافی(این بیماری از قابل علاج ترین سرطان ها به شمار میرود، اهمیت آن بیش از پیش آشکار می شود. سواد سلامت به عنوان عنصری مهم در توانایی یک زن برای درگیرشدن با فعالیت های ارتقای سلامت و پیشگیری برای خود و خانواده می تواند از ابتلا به سرطان پستان جلوگیری کند.به طوری که اگر زنان جامعه از سواد سلامت بالایی برخوردار باشند ، به تبع آن موارد پیشگیری اولیه و ابتدایی را بهتر رعایت خواهند کرد. از سوی دیگر زنان با سواد سلامت بالاتر اقدامات غربالگری را به هنگام انجام خواهند داد و در صورت ابتلا نیز تبعیت از درمان مناسب تری خواهند داشت. لذا مطالعه حاضر با هدف تعیین سطح سواد سلامت و عوامل پیشگویی کننده ان در زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان های اموزشی دانشگاه و کلینیک جوادالائمه شهر کرمان در سال ۱۴۰۰ انجام شد .
روش بررسی
مطالعه از نوع توصیفی -تحلیلی و از نظر زمانی مقطعی است. جامعه آماری آن زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان های آموزشی دانشگاه )شامل بیمارستان های افضلی پور، شفا و باهنر) و کلینیک جوادالائمه شهر کرمان در سال 1400 بود.
جمعیت مورد بررسی 355 نفر بود که شرایط ورود به مطالعه شامل تشخیص ابتلا به سرطان پستان با عبور از معاینات و حضور در فرآیند درمان و تمایل به همکاری بود و معیارهای خروج از مطالعه نیز عدم تمایل به ادامه همکاری در حین اجرای پرسشگری بود. روش نمونه گیری در دسترس بود.
با استفاده از مطالعات قبلی و با در نظر گرفتن فراوانی سواد سلامت عالی در مبتلایان به سرطان پستان 5/35 درصد (19) و 05/0: α و 05/0 d:با استفاده از فرمول زیر حجم نمونه 352 نفر محاسبه شد. که نهایتا 355 نفر وارد مطالعه شدند.
افراد مورد مطالعه با روش نمونه گیری آسان انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه خود ایفا استفاده شد . در قسمت ابتدایی مشخصات دموگرافیک بیماران شامل سن، وضعیت تاهل ، سطح تحصیلات خود و همسر ( درصورت متاهل بودن)، شغل خود و همسر ( درصورت متاهل بودن) و سطح درامد خانواده بررسی شد. سپس در قسمت دوم پرسشنامه از نسخه فارسی سنجش سواد سلامت زنان ایرانی مبتلا به سرطان پستان (HELBA :Health Literacy of Breast cancer for Adults) استفاده شد که توسط خلیلی و همکاران طراحی شده است (20).
این پرسشنامه شامل 34 گویه است که در پنج حیطه شامل خواندن ، دسترسی ، فهم و درک ، ارزیابی و قضاوت ، تصمیم گیری طراحی شده است. برای امتیاز دهی حیطه های خواندن ، دسترسی ، فهم و درک ، ارزیابی و قضاوت از سیستم 5 امتیازی لیکرت استفاده می شود که در آن امتیاز 1 کاملا سخت، امتیاز 2 سخت ، امتیاز 3 نه سخت نه ساده ، امتیاز 4 ساده و امتیاز 5 کاملا ساده در نظر گرفته شد. برای حیطه تصمیم گیری امتیاز 1 کاملا مخالف، امتیاز 2 مخالف ، امتیاز 3 نه مخالف نه موافق ، امتیاز 4 موافق و امتیاز 5 کاملا موافق در نظر گرفته شد. امتیازات خام در خرده سنجش ها جمع جبری شد سپس برای تبدیل این امتیاز به طیف 0 تا 100 از فرمول زیر استفاده شد.
همچنین رتبه بندی سطح سواد سلامت مخاطبان بین 0 تا 100 به این صورت انجام گرفت که نمره بین 0 تا 50 رتبه ناکافی ، بین 1/50 تا 66 رتبه نه چندان کافی ، بین 1/66 تا 84 رتبه کافی و بین 1/84 تا 100 رتبه عالی درنظر گرفته شد. بررسی روایی و پایایی این پرسشنامه در مطالعه خلیلی و همکاران انجام شد. روایی محتوایی و صوری آن مورد تایید قرار گرفت. نتای تحلیل عاملی اکتشافی نیز نشان داد که پرسشنامه با 5 عامل مجزا و 34 گویه و64 % از پراکندگی داده ها از روایی سازه مطلوبی برخوردار است. در همه حیطه ها الفای کرونباخ بالای 7/0 بود (20).
بعد از جمع اوری داده ها با نرم افزار 20 SPSS داده ها تجزیه و تحلیل شد. جهت توصیف داده ها از شاخص های میانگین و انحراف معیار و فراوانی و درصد استفاده شد. جهت پیشگویی عوامل موثر بر سواد سلامت از مدل رگرسیون لجستیک تک متغیره و چند متغیره استفاده شد. با توجه به تعداد کم افراد در برخی زیر گروه ها، متغیرهای سطح تحصیلات ( زیر دیپلم/ دیپلم/ دانشگاهی)، شغل( شاغل/ خانه دار)،وضعیت تاهل (مجرد/ متاهل)، سطح تحصیلات همسر(زیر دیپلم/ دیپلم/ دانشگاهی)، شغل همسر ( شاغل/ خانه دار) کد دهی مجدد شدند. همچنین جهت انجام آنالیز رگرسیون لجستیک متغیر سواد سلامت به دو گروه سواد سلامت ناکافی ( ناکافی، نه چندان کافی) و سواد کافی (کافی و عالی) کد دهی مجدد شد. سطح معنی داری کمتر از 05/0 درنظر گرفته شد.
پژوهش حاضر در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی با کد اخلاق (IR.KMU.AH.REC.1399.176) مورد تایید و تصویب قرار گرفت.
یافته ها
در این مطالعه 355 نفر خانم مبتلا به سرطان پستان از طریق پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفتند. همانطور که در جدول 1 مشاهده می شود حدود 5/35 % از افراد شرکت کننده در مطالعه (126 نفر) دارای مدرک دیپلم بودند،3/27% (97 نفر) تحصیلات زیر دیپلم داشتند و تنها 5/6% (۲۳ نفر) تحصیلات فوق لیسانس و بالاتر داشتند.
حدود 82 % از افراد شرکت کننده (291 نفر) متاهل بودند. بیشتر افراد شرکت کننده در مطالعه خانه دار یا بازنشسته بودند که 7/63 % ( 226 نفر) از افراد را تشکیل می داد. حدود 4/50 % افراد شرکت کننده (179 نفر) سطح درآمد خانواده خود را نسبتا کافی گزارش کرده بودند.
حدود 8/35 % از افراد شرکت کننده در مطالعه (101 نفر) همسرانشان دارای مدرک دیپلم بودند. اکثر افراد شرکت کننده در مطالعه یعنی 2/58 % (164 نفر) دارای همسرانی با شغل آزاد بودند.
میانگین± انحراف معیار سن افراد شرکت کننده 49/11±76/40 سال با بازه سنی 17 تا 90 سال بود. میانگین± انحراف معیار سن همسران این افراد 38/10±46/44 سال و بازه سنی 21 تا 88 سال بود.
در بررسی پرسشنامه سواد سلامت که در 5 حیطه بررسی شد پس از تبدیل نمرات به طیف صفر تا صد، بیشترین میانگین نمره مربوط به قسمت تصمیم گیری و رفتار با میانگین± انحراف معیار نمره6/12±96/90 و کمترین میانگین نمره مربوط به ارزیابی و قضاوت با میانگین± انحراف معیار 10/28±75/58 بود ( جدول 2).
با توجه به سیستم امتیاز بندی و رتبه بندی سطح سواد سلامت و نتایج مشاهده شده در جدول 3 فراوانی سواد سلامت ناکافی در حیطه خواندن 29% (103 نفر) ، در حیطه دسترسی 2/37 % (132 نفر) ، در حیطه فهم و درک 3/32 % (114 نفر) ، درحیطه ارزیابی و قضاوت 9/45 % (163 نفر) ، در حیطه تصمیم گیری و رفتار تنها 8/0 % (3 نفر) بود. در مجموع سوالات پرسشنامه نیز 3/15 % (54 نفر) افراد سطح سواد سلامت ناکافی داشتند.
جدول 1: توزیع فراوانی و درصد فراوانی متغیرهای دموگرافیک کیفی در افراد شرکت کننده در مطالعه
| نام متغیر | فراوانی | درصد | |
| سطح تحصیلات | زیر دیپلم | 97 | 3/27 |
| دیپلم | 126 | 5/35 | |
| فوق دیپلم | 26 | 3/7 | |
| لیسانس | 83 | 4/23 | |
| فوق لیسانس و بالاتر | 23 | 5/6 | |
| وضعیت تاهل | مجرد | 41 | 5/11 |
| متاهل | 291 | 82 | |
| مطلقه | 23 | 5/6 | |
| شغل | آزاد | 63 | 7/17 |
| کارمند | 66 | 6/18 | |
| خانه دار/ بازنشسته | 226 | 7/63 | |
| سطح درآمد | کافی | 89 | 1/25 |
| نسبتا کافی | 179 | 4/50 | |
| ناکافی | 87 | 5/24 | |
| سطح تحصیلات همسر | زیر دیپلم | 98 | 8/34 |
| دیپلم | 101 | 8/35 | |
| فوق دیپلم | 17 | 6 | |
| لیسسانس | 44 | 6/15 | |
| فوق لیسانس و بالاتر | 22 | 8/7 | |
| شغل همسر | آزاد | 164 | 2/58 |
| کارمند | 85 | 1/30 | |
| بیکار/ بازنشسته | 33 | 7/11 |
جدول 2: شاخص های مرکزی و پراکندگی متغیرهای دموگرافیک کمی و نمرات سواد سلامت در افراد شرکت کننده در مطالعه
| متغیر | میانگین | انحراف معیار | حداقل | حداکثر |
| متغیرهای دموگرافیک | ||||
| سن (سال) | 76/40 | 49/11 | 17 | 90 |
| سن همسر (سال) | 46/44 | 38/10 | 21 | 88 |
| پرسشنامه سواد سلامت (نمره) | ||||
| خواندن | 50/67 | 22/26 | 0 | 100 |
| دسترسی | 95/60 | 88/25 | 0 | 100 |
| فهم و درک | 73/63 | 75/25 | 0 | 100 |
| ارزیابی و قضاوت | 75/58 | 10/28 | 0 | 100 |
| تصمیم گیری و رفتار | 96/90 | 66/12 | 0 | 100 |
| مجموع | 26/68 | 72/18 | 0 | 100 |
جدول 3: سطح سواد سلامت افراد شرکت کننده در مطالعه بر اساس رتبه بندی نمرات سواد سلامت
| متغیر | ناکافی | نه چندان کافی | کافی | عالی |
| (درصد) فراوانی | (درصد) فراوانی | (درصد) فراوانی | (درصد) فراوانی | |
| خواندن | (0/29)103 | (9/14)53 | (2/26)93 | (9/29)106 |
| دسترسی | (2/37)132 | (0/18)64 | (4/25)90 | (4/19)69 |
| فهم و درک | (3/32)114 | (4/16)58 | (9/30)109 | (4/20)72 |
| ارزیابی و قضاوت | (9/45)163 | (4/12)44 | (8/22)81 | (9/18)67 |
| تصمیم گیری و رفتار | (8/0)3 | (7/1)6 | (24)85 | (4/73)260 |
| مجموع | (3/15)54 | (9/28)102 | (6/34)122 | (2/21)75 |
طبق نتایج حاصل که درجدول 4 مشاهده می شود سطح سواد سلامت افراد شرکت کننده در مطالعه طبق مدل رگرسیون لجستیک تک متغیره با تمامی متغیرهای دموگرافیک وارد شده در مطالعه به جز سن همسر ارتباط معنی دار داشت. بدین صورت که به ازای هر سال افزایش سن افراد شرکت کننده شانس داشتن سواد کافی 97/۰ برابر (دامنه اطمینان 99/0-95/۰) بود.
در افراد دارای سطح تحصیلات دیپلم شانس داشتن سواد کافی 86/1 برابر (دامنه اطمینان 2۰/08-3/۱) و در افراد دارای مدرک دانشگاهی 05/4 برابر (دامنه اطمینان 09/7- 31/2) افراد دارای تحصیلات زیر دیپلم بود. در افراد شاغل شانس داشتن سواد کافی 93/1 برابر (دامنه اطمینان 02/3-23/1) افراد خانه دار/بازنشسته بود. در افراد متاهل شانس داشتن سواد کافی 13/2 برابر (دامنه اطمینان 82/3-19/1) افراد مجرد/مطلقه بود.
همچنین در افراد دارای همسر با سطح تحصیلات دیپلم شانس داشتن سواد کافی 39/2 برابر(دامنه اطمینان 26/4-34/1) و افراد
دارای همسر با سطح تحصیلات دانشگاهی 21/۵ برابر (دامنه اطمینان90/9-74/2) افراد دارای همسر با تحصیلات زیر دیپلم بود. در افراد دارای همسر شاغل شانس برخورداری از سواد سلامت کافی 31/2 برابر(دامنه اطمینان 01/5-07/1 ) افراد دارای همسر بیکار/بازنشسته بود.
در افرادی که در آمد خانواده خود را نسبتا کافی بیان کرده بودند شانس داشتن سواد کافی 48/2 برابر (دامنه اطمینان58/4-34/1) افراد با درآمد خانواده ناکافی بود.
هنگامی که متغیرهای مستقل در حضور یکدیگر در مدل رگرسیون لجستیک چند متغیره بررسی شدند تنها یک متغیر یعنی سطح تحصیلات همسر با سواد سلامت افراد شرکت کننده در مطالعه ارتباط معنی دار داشت. بدین صورت که در افراد دارای همسر با سطح تحصیلات دیپلم شانس داشتن سواد کافی ۳9/2 برابر(دامنه اطمینان 26/4-34/1) و افراد دارای همسر با سطح تحصیلات دانشگاهی 21/۵ برابر (دامنه اطمینان90/9-74/2) افراد دارای همسر با تحصیلات زیر دیپلم بود.
در افراد دارای سطح تحصیلات دیپلم شانس داشتن سواد کافی 86/1 برابر (دامنه اطمینان 2۰/08-3/۱) و در افراد دارای مدرک دانشگاهی 05/4 برابر (دامنه اطمینان 09/7- 31/2) افراد دارای تحصیلات زیر دیپلم بود. در افراد شاغل شانس داشتن سواد کافی 93/1 برابر (دامنه اطمینان 02/3-23/1) افراد خانه دار/بازنشسته بود. در افراد متاهل شانس داشتن سواد کافی 13/2 برابر (دامنه اطمینان 82/3-19/1) افراد مجرد/مطلقه بود.
همچنین در افراد دارای همسر با سطح تحصیلات دیپلم شانس داشتن سواد کافی 39/2 برابر(دامنه اطمینان 26/4-34/1) و افراد
دارای همسر با سطح تحصیلات دانشگاهی 21/۵ برابر (دامنه اطمینان90/9-74/2) افراد دارای همسر با تحصیلات زیر دیپلم بود. در افراد دارای همسر شاغل شانس برخورداری از سواد سلامت کافی 31/2 برابر(دامنه اطمینان 01/5-07/1 ) افراد دارای همسر بیکار/بازنشسته بود.
در افرادی که در آمد خانواده خود را نسبتا کافی بیان کرده بودند شانس داشتن سواد کافی 48/2 برابر (دامنه اطمینان58/4-34/1) افراد با درآمد خانواده ناکافی بود.
هنگامی که متغیرهای مستقل در حضور یکدیگر در مدل رگرسیون لجستیک چند متغیره بررسی شدند تنها یک متغیر یعنی سطح تحصیلات همسر با سواد سلامت افراد شرکت کننده در مطالعه ارتباط معنی دار داشت. بدین صورت که در افراد دارای همسر با سطح تحصیلات دیپلم شانس داشتن سواد کافی ۳9/2 برابر(دامنه اطمینان 26/4-34/1) و افراد دارای همسر با سطح تحصیلات دانشگاهی 21/۵ برابر (دامنه اطمینان90/9-74/2) افراد دارای همسر با تحصیلات زیر دیپلم بود.
جدول 4: بررسی عوامل پیش گویی کننده برخورداری از سواد سلامت کافی بر اساس مدل رگرسیون لجستیک تک متغیره و چند متغیره
| متغیر | آنالیز تک متغیره | آنالیز چند متغیره | |||||
| نسبت شانس | دامنه اطمینان 95% نسبت شانس | سطح معنی داری | نسبت شانس | دامنه اطمینان 95% نسبت شانس | سطح معنی داری | ||
| سن (سال) | 97/0 | 99/0-95/0 | 004/0 | - | - | - | |
| سن همسر (سال) | 98/0 | 03/1-95/0 | 091/0 | - | - | - | |
| سطح تحصیلات | |||||||
| زیر دیپلم | 1 | - | - | - | - | - | |
| دیپلم | 86/1 | 20/3-08/1 | 025/0 | - | - | - | |
| دانشگاهی | 05/4 | 09/7-31/2 | 0۰1/0> | - | - | - | |
| شغل | |||||||
| خانه دار/بازنشسته | 1 | - | - | - | - | - | |
| شاغل | 93/1 | 02/3-23/1 | 004/0 | - | - | - | |
| شغل همسر | |||||||
| بیکار/بازنشسته | 1 | - | - | - | - | - | |
| شاغل | 31/2 | 01/5-07/1 | 033/0 | - | - | - | |
| سطح تحصیلات همسر | |||||||
| زیر دیپلم | 1 | - | - | 1 | - | - | |
| دیپلم | 39/2 | 26/4-34/1 | 003/0 | 39/2 | 26/4-34/1 | 003/0 | |
| دانشگاهی | 21/5 | 90/9-74/2 | 0۰1/0> | 21/5 | 90/9-74/2 | 0۰1/0> | |
| سطح درآمد | |||||||
| ناکافی | 1 | - | - | - | - | - | |
| نسبتا کافی | 48/2 | 58/4-34/1 | 004/0 | - | - | - | |
| کافی | 61/1 | 72/2-96/0 | 068/0 | - | - | - | |
| وضعیت تاهل | |||||||
| مجرد/مطلقه | 1 | - | - | - | |||
| متاهل | 13/2 | 82/3-19/1 | 011/0 | - | - | - | |
بحث و نتیجه گیری
نتایج این مطالعه نشان داد که سطح سواد سلامت در اکثر زنان مبتلا به سرطان پستان در حد متوسط است. به گونه ای که در بررسی نمرات پرسشنامه سواد سلامت پس از تبدیل نمرات به طیف صفر تا صد، در تمامی حیطه ها و در مجموع میانگین نمره افراد شرکت کننده بالاتر از 50 بود. در بررسی پرسشنامه سواد سلامت که در 5 حیطه بررسی شد پس از تبدیل نمرات به طیف صفر تا صد، بیشترین میانگین نمره مربوط به قسمت تصمیم گیری و رفتار با میانگین± انحراف معیار نمره6/12±96/90 و کمترین میانگین نمره مربوط به ارزیابی و قضاوت با میانگین± انحراف معیار 10/28±75/58 بود. با توجه به سیستم امتیاز بندی و رتبه بندی سطح سواد سلامت فراوانی سواد سلامت ناکافی در حیطه خواندن 29% (103 نفر) ، در حیطه دسترسی 2/37 % (132 نفر) ، در حیطه فهم و درک 3/32 % (114 نفر) ، درحیطه ارزیابی و قضاوت 9/45 % (163 نفر) ، در حیطه تصمیم گیری و رفتار تنها 8/0 % (3 نفر) بود. در مجموع سوالات پرسشنامه نیز 3/15 % (54 نفر) افراد سطح سواد سلامت ناکافی داشتند. در یک مطالعه مروری که در سال 1398 بر روی مطالعات سواد سلامت در زنان مبتلا به سرطان پستان انجام شد نشان داد که سطح سواد سلامت در جهان و در ایران در زنان مبتلا به سرطان پستان که به مراکز مختلف بهداشتی یا درمانی یا مراکز تحقیقاتی مراجعه کرده بودند در حد مناسب و مطلوب نیست (11) در مطالعه دیگری که در نروژ در سال ۲۰۲۲ در زنان زنده مانده با ابتلا به سرطان پستان بین سال های ۲۰۱۱ -۲۰۱۲ با درگیری مرحله ۱-۳ سرطان پستان صورت گرفت نشان داد بعد از ۸ سال از ابتلا ۳۹ درصد افراد مطالعه که زنده مانده بودند دارای سطح سواد سلامت متوسط و ۱۹ درصد ناکافی یا مرزی می باشند (21). در مطالعه دیگری نیز که در آمریکا در سال ۲۰۲۲ جهت بررسی بازماندگان مبتلا به سرطان از سال ۲۰۱۶ انجام گرفت نشان داد به ازای هر ۶ مبتلا به سرطان ۱ نفر سطح سواد سلامت ناکافی دارند(22)در مطالعه ای که در ایرلند سال ۲۰۱۸ جهت بررسی ارتباط بین سواد سلامت و درصد ریسک ابتلا به سرطان پستان در افراد با سابقه فامیلی سرطان پستان مراجعه کننده به کلینیک نشان داد سواد سلامت در ۳۷ درصد از زنان مبتلا به سرطان پستان به طور بالقوه ناکافی است(23) در مطالعه دیگری که در آمریکا سال ۲۰۱۲ جهت بررسی ارتباط سواد سلامت و غربالگری سرطان پستان بر روی ۷۲۲ نفر از زنان ساکن در منطقه تگزاس انجام گرفت پی بردند که حدود 51% افراد مورد بررسی سواد سلامت ناکافی داشتند(24) مطالعه دیگری که در ایران با هدف بررسی سواد سلامت و پیشگیری از سرطان بر روی ۷۷۰ نفر از زنان که به صورت حضور در محل منزل انها صورت گرفت مشخص شد که ۶۳ درصد افراد سواد سلامت کافی و ۳۷درصد سواد ناکافی داشته اند (25) در مطالعه دیگری که بر روی ۵۰۰ خانم مراجعه کننده به مرکز درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال ۲۰۱۷ صورت گرفت ۴۸ درصد افراد سطح سواد سلامت ناکافی و ۲۴ درصد مرزی و ۲۷ درصد کافی داشتند(26). مقایسه سطح سواد سلامت در مطالعه حاضر با سایر مطالعات حاکی از آن است که سطح سواد سلامت افراد شرکت کننده در مطالعه حاضر نسبتا بهتر بوده است. با این حال با توجه به استفاده از ابزارهای گوناگون جهت بررسی سواد سلامت ممکن است تفاوت های موجود در مطالعات به دلیل روش های گوناگون سنجش سواد سلامت باشد. همچنین در مطالعه حاضر اکثر افراد سواد در حد متوسط داشتند که ارائه مداخلات آموزشی اثربخش جهت ارتقای سطح سلامت این افراد ضروری به نظر می رسد.
طبق نتایج این مطالعه، در ۵ حیطه مورد بررسی در پرسشنامه سواد سلامت حیطه تصمیم گیری و رفتار کمترین درصد فراوانی را از لحاظ سواد ناکافی داشته است و حیطه ارزیابی و قضاوت بیشترین درصد فراوانی را از لحاظ سواد ناکافی داشته است. بنابراین سواد ناکافی کلی در افراد مورد مطالعه می تواند بیشتر از حیطه های دیگر تحت تاثیر حیطه ارزیابی و قضاوت باشد. طبق مطالعه ی دیگری که انجام شده حیطه تصمیم گیری و رفتار می تواند نسبت به بقیه حیطه ها باعث اقدامات مناسب در به کار گیری سواد سلامت شود و از اهمیت بیشتری برخوردار است(27).
در مطالعه ی مقطعی که بر روی ۳۷۵ نفر از دانشجویان دانشگاهی در قزوین سال ۱۳۹۸ با استفاده از پرسشنامه استاندارد سنجش سواد سلامت بزرگسالان و پرسشنامه ی سنجش رفتارهای پیشگیرانه سرطان پستان جهت تعیین مهارتهای مؤثر سواد سلامت در پیشگویی رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان پستان انجام شد میانگین و انحراف معیار نمره اتخاذ رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان پستان ۸۲/۱± ۹۲/۸ از ۱۶ بود. در میان ابعاد پنجگانه سواد سلامت، بالاترین میانگین در بعد درک و پایین ترین میانگین در بعد تصمیم گیری و کاربرد اطلاعات سلامت برآورد شد (28).
در مطالعه دیگری از نوع مقطعی که بر روی ۳۰۰ نفر از زنان مراجعه کننده به مرکز سلامت جامع شهر کرج در سال ۱۳۹۷به وسیله پرسشنامه سنجش سواد سلامت((HELIA انجام شد نتایج نشان داد سواد سلامت و تمامی ابعاد پنجگانه آن با اتخاذ رفتارهای پیشگیریکننده از سرطان پستان ارتباط آماری معنیدار داشته است که بیشترین تاثیر را حیطه تصمیم گیری و رفتار و دسترسی داشته و کمترین تاثیر را حیطه خواندن و فهم و درک داشته است (19). در مطالعات مختلف، ابعاد مختلفی از سواد سلامت کمترین فراوانی را به خود اختصاص داده بودند که می تواند ناشی از تفاوت های فرهنگی افراد در مطالعات گوناگون باشد. با توجه به نتایج مطالعه سیاستگذاران باید مداخلات آموزشی در زمینه افزایش سواد سلامت زنان در مورد سرطان پستان را به گونه ای طراحی نمایند که بتوانند بر ابعاد مختلف سواد سلامت خصوصا حیطه ارزیابی و قضاوت تاثیر گذار باشند.
بر حسب نتایج حاصله در بررسی خصوصیات دموگرافیگ سطح سواد سلامت زنان مبتلا به سرطان پستان طبق مدل رگرسیون لجستیک تک متغیره، سواد سلامت با متغیرهایی نظیر سن فرد ، وضعیت تاهل، سطح تحصیلات فرد و همسر وی، شغل فرد و همسر وی و سطح درآمد ارتباط معنی دار داشت، اما در رگرسیون چند متغیره فقط با سطح تحصیلات همسر ارتباط معنی دار داشت. در مطالعه دیگری که در نروژ در سال ۲۰۲۲ در زنان مبتلا به سرطان پستان صورت گرفت نشان داد در بررسی خصوصیات دموگرافیک سطح سواد سلامت ارتباط معناداری بین سن سطح درآمد و دستیابی به اطلاعات آموزشی با سطح سواد سلامت از نظر آماری وجود دارد. همچنین در بررسی چند متغیره رابطه معناداری بین سطح درامد و تحصیلات عالی بیشتر از ۴ سال از نظر آماری وجود داشت(21) .
همچنین در مطالعه دیگری که در سال ۲۰۲۲ در آمریکا با جهت بررسی سطح سواد سلامت در مبتلایان به سرطان انجام گرفت نشان داد سطح تحصیلات با سطح سواد سلامت از لحاظ آماری رابطه معناداری دارند (001/0P<) به طوری که افراد دارای مدرک دیپلم در مقایسه با افراد همسن انها با مدرک دانشگاهی ۲۷ درصد شانس بالاتری از لحاظ برخورداری از سطح سواد سلامت ناکافی داشتند. همچنین سطح تحصیلات و درامد نیز با سواد سلامت رابطه معناری از لحاظ آماری داشتند (001/0P<)که با افزایش سطح تحصیلات و درامد افراد شانس کمتری از لحاظ برخورداری از سطح سواد سلامت ناکافی داشتند(22). بنابراین هنگام برگزاری دوره های آموزشی توجه به گروه های جمعیتی پر خطر و در نظر گرفتن عوامل اجتماعی-اقتصادی موثر بر سلامت ضروری است.
نتایج مدل رگرسیون چند متغیره در مطالعه ما نشان دهنده اهمیت نقش مردان در افزایش آگاهی های همسرانشان و نیز به تبع آن بهبود رفتارهای پیشگیرانه در زنان از نظر ابتلا به سرطان پستان است. بنابراین با وجود این که سرطان پستان بیشتر در زنان شایع است لازم است برنامه های آموزشی مدون برای گروه هدف مردان خصوصا مردان متاهل جهت افزایش سواد سلامت همسرانشان و ایجاد انگیزه و تقویت رفتار مثبت همسران در زمینه پیشگیری و تشخیص زودرس سرطان پستان برگزار گردد.
از مهمترین نقاط قوت این پژوهش میتوان به حجم نمونه مناسب و استفاده از ابزار معتبر جهت دستیابی به اهداف طرح و دقت درجمع آوری اطلاعات اشاره نمود. همچنین این مطالعه دارای نقاط ضعفی از قبیل استفاده از روش نمونه گیری در دسترس، انتخاب افراد از مراکز درمانی میباشد که منجر به ایجاد محدودیت در تعمیم پذیری نتایج به جمعیت هدف می گردد. پیشنهاد می گردد در آینده مطالعاتی در این زمینه باروش نمونه گیری قویتر و بر اساس جمعیت انجام گیرد تا تعمیم پذیری نتایج افزایش یابد.
تعارض در منافع
هیچیک از نویسندگان این مطالعه تعارض منافعی برای انتشار این مقاله ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان بدینوسیله کمال تشکر و قدردانی خود را نسبت به افراد شرکت کننده در مطالعه، که با همکاری صمیمانه امکان پژوهش حاضر را فراهم ساختند ابراز می دارند.
نتایج این مطالعه نشان داد که سطح سواد سلامت در اکثر زنان مبتلا به سرطان پستان در حد متوسط است. به گونه ای که در بررسی نمرات پرسشنامه سواد سلامت پس از تبدیل نمرات به طیف صفر تا صد، در تمامی حیطه ها و در مجموع میانگین نمره افراد شرکت کننده بالاتر از 50 بود. در بررسی پرسشنامه سواد سلامت که در 5 حیطه بررسی شد پس از تبدیل نمرات به طیف صفر تا صد، بیشترین میانگین نمره مربوط به قسمت تصمیم گیری و رفتار با میانگین± انحراف معیار نمره6/12±96/90 و کمترین میانگین نمره مربوط به ارزیابی و قضاوت با میانگین± انحراف معیار 10/28±75/58 بود. با توجه به سیستم امتیاز بندی و رتبه بندی سطح سواد سلامت فراوانی سواد سلامت ناکافی در حیطه خواندن 29% (103 نفر) ، در حیطه دسترسی 2/37 % (132 نفر) ، در حیطه فهم و درک 3/32 % (114 نفر) ، درحیطه ارزیابی و قضاوت 9/45 % (163 نفر) ، در حیطه تصمیم گیری و رفتار تنها 8/0 % (3 نفر) بود. در مجموع سوالات پرسشنامه نیز 3/15 % (54 نفر) افراد سطح سواد سلامت ناکافی داشتند. در یک مطالعه مروری که در سال 1398 بر روی مطالعات سواد سلامت در زنان مبتلا به سرطان پستان انجام شد نشان داد که سطح سواد سلامت در جهان و در ایران در زنان مبتلا به سرطان پستان که به مراکز مختلف بهداشتی یا درمانی یا مراکز تحقیقاتی مراجعه کرده بودند در حد مناسب و مطلوب نیست (11) در مطالعه دیگری که در نروژ در سال ۲۰۲۲ در زنان زنده مانده با ابتلا به سرطان پستان بین سال های ۲۰۱۱ -۲۰۱۲ با درگیری مرحله ۱-۳ سرطان پستان صورت گرفت نشان داد بعد از ۸ سال از ابتلا ۳۹ درصد افراد مطالعه که زنده مانده بودند دارای سطح سواد سلامت متوسط و ۱۹ درصد ناکافی یا مرزی می باشند (21). در مطالعه دیگری نیز که در آمریکا در سال ۲۰۲۲ جهت بررسی بازماندگان مبتلا به سرطان از سال ۲۰۱۶ انجام گرفت نشان داد به ازای هر ۶ مبتلا به سرطان ۱ نفر سطح سواد سلامت ناکافی دارند(22)در مطالعه ای که در ایرلند سال ۲۰۱۸ جهت بررسی ارتباط بین سواد سلامت و درصد ریسک ابتلا به سرطان پستان در افراد با سابقه فامیلی سرطان پستان مراجعه کننده به کلینیک نشان داد سواد سلامت در ۳۷ درصد از زنان مبتلا به سرطان پستان به طور بالقوه ناکافی است(23) در مطالعه دیگری که در آمریکا سال ۲۰۱۲ جهت بررسی ارتباط سواد سلامت و غربالگری سرطان پستان بر روی ۷۲۲ نفر از زنان ساکن در منطقه تگزاس انجام گرفت پی بردند که حدود 51% افراد مورد بررسی سواد سلامت ناکافی داشتند(24) مطالعه دیگری که در ایران با هدف بررسی سواد سلامت و پیشگیری از سرطان بر روی ۷۷۰ نفر از زنان که به صورت حضور در محل منزل انها صورت گرفت مشخص شد که ۶۳ درصد افراد سواد سلامت کافی و ۳۷درصد سواد ناکافی داشته اند (25) در مطالعه دیگری که بر روی ۵۰۰ خانم مراجعه کننده به مرکز درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال ۲۰۱۷ صورت گرفت ۴۸ درصد افراد سطح سواد سلامت ناکافی و ۲۴ درصد مرزی و ۲۷ درصد کافی داشتند(26). مقایسه سطح سواد سلامت در مطالعه حاضر با سایر مطالعات حاکی از آن است که سطح سواد سلامت افراد شرکت کننده در مطالعه حاضر نسبتا بهتر بوده است. با این حال با توجه به استفاده از ابزارهای گوناگون جهت بررسی سواد سلامت ممکن است تفاوت های موجود در مطالعات به دلیل روش های گوناگون سنجش سواد سلامت باشد. همچنین در مطالعه حاضر اکثر افراد سواد در حد متوسط داشتند که ارائه مداخلات آموزشی اثربخش جهت ارتقای سطح سلامت این افراد ضروری به نظر می رسد.
طبق نتایج این مطالعه، در ۵ حیطه مورد بررسی در پرسشنامه سواد سلامت حیطه تصمیم گیری و رفتار کمترین درصد فراوانی را از لحاظ سواد ناکافی داشته است و حیطه ارزیابی و قضاوت بیشترین درصد فراوانی را از لحاظ سواد ناکافی داشته است. بنابراین سواد ناکافی کلی در افراد مورد مطالعه می تواند بیشتر از حیطه های دیگر تحت تاثیر حیطه ارزیابی و قضاوت باشد. طبق مطالعه ی دیگری که انجام شده حیطه تصمیم گیری و رفتار می تواند نسبت به بقیه حیطه ها باعث اقدامات مناسب در به کار گیری سواد سلامت شود و از اهمیت بیشتری برخوردار است(27).
در مطالعه ی مقطعی که بر روی ۳۷۵ نفر از دانشجویان دانشگاهی در قزوین سال ۱۳۹۸ با استفاده از پرسشنامه استاندارد سنجش سواد سلامت بزرگسالان و پرسشنامه ی سنجش رفتارهای پیشگیرانه سرطان پستان جهت تعیین مهارتهای مؤثر سواد سلامت در پیشگویی رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان پستان انجام شد میانگین و انحراف معیار نمره اتخاذ رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان پستان ۸۲/۱± ۹۲/۸ از ۱۶ بود. در میان ابعاد پنجگانه سواد سلامت، بالاترین میانگین در بعد درک و پایین ترین میانگین در بعد تصمیم گیری و کاربرد اطلاعات سلامت برآورد شد (28).
در مطالعه دیگری از نوع مقطعی که بر روی ۳۰۰ نفر از زنان مراجعه کننده به مرکز سلامت جامع شهر کرج در سال ۱۳۹۷به وسیله پرسشنامه سنجش سواد سلامت((HELIA انجام شد نتایج نشان داد سواد سلامت و تمامی ابعاد پنجگانه آن با اتخاذ رفتارهای پیشگیریکننده از سرطان پستان ارتباط آماری معنیدار داشته است که بیشترین تاثیر را حیطه تصمیم گیری و رفتار و دسترسی داشته و کمترین تاثیر را حیطه خواندن و فهم و درک داشته است (19). در مطالعات مختلف، ابعاد مختلفی از سواد سلامت کمترین فراوانی را به خود اختصاص داده بودند که می تواند ناشی از تفاوت های فرهنگی افراد در مطالعات گوناگون باشد. با توجه به نتایج مطالعه سیاستگذاران باید مداخلات آموزشی در زمینه افزایش سواد سلامت زنان در مورد سرطان پستان را به گونه ای طراحی نمایند که بتوانند بر ابعاد مختلف سواد سلامت خصوصا حیطه ارزیابی و قضاوت تاثیر گذار باشند.
بر حسب نتایج حاصله در بررسی خصوصیات دموگرافیگ سطح سواد سلامت زنان مبتلا به سرطان پستان طبق مدل رگرسیون لجستیک تک متغیره، سواد سلامت با متغیرهایی نظیر سن فرد ، وضعیت تاهل، سطح تحصیلات فرد و همسر وی، شغل فرد و همسر وی و سطح درآمد ارتباط معنی دار داشت، اما در رگرسیون چند متغیره فقط با سطح تحصیلات همسر ارتباط معنی دار داشت. در مطالعه دیگری که در نروژ در سال ۲۰۲۲ در زنان مبتلا به سرطان پستان صورت گرفت نشان داد در بررسی خصوصیات دموگرافیک سطح سواد سلامت ارتباط معناداری بین سن سطح درآمد و دستیابی به اطلاعات آموزشی با سطح سواد سلامت از نظر آماری وجود دارد. همچنین در بررسی چند متغیره رابطه معناداری بین سطح درامد و تحصیلات عالی بیشتر از ۴ سال از نظر آماری وجود داشت(21) .
همچنین در مطالعه دیگری که در سال ۲۰۲۲ در آمریکا با جهت بررسی سطح سواد سلامت در مبتلایان به سرطان انجام گرفت نشان داد سطح تحصیلات با سطح سواد سلامت از لحاظ آماری رابطه معناداری دارند (001/0P<) به طوری که افراد دارای مدرک دیپلم در مقایسه با افراد همسن انها با مدرک دانشگاهی ۲۷ درصد شانس بالاتری از لحاظ برخورداری از سطح سواد سلامت ناکافی داشتند. همچنین سطح تحصیلات و درامد نیز با سواد سلامت رابطه معناری از لحاظ آماری داشتند (001/0P<)که با افزایش سطح تحصیلات و درامد افراد شانس کمتری از لحاظ برخورداری از سطح سواد سلامت ناکافی داشتند(22). بنابراین هنگام برگزاری دوره های آموزشی توجه به گروه های جمعیتی پر خطر و در نظر گرفتن عوامل اجتماعی-اقتصادی موثر بر سلامت ضروری است.
نتایج مدل رگرسیون چند متغیره در مطالعه ما نشان دهنده اهمیت نقش مردان در افزایش آگاهی های همسرانشان و نیز به تبع آن بهبود رفتارهای پیشگیرانه در زنان از نظر ابتلا به سرطان پستان است. بنابراین با وجود این که سرطان پستان بیشتر در زنان شایع است لازم است برنامه های آموزشی مدون برای گروه هدف مردان خصوصا مردان متاهل جهت افزایش سواد سلامت همسرانشان و ایجاد انگیزه و تقویت رفتار مثبت همسران در زمینه پیشگیری و تشخیص زودرس سرطان پستان برگزار گردد.
از مهمترین نقاط قوت این پژوهش میتوان به حجم نمونه مناسب و استفاده از ابزار معتبر جهت دستیابی به اهداف طرح و دقت درجمع آوری اطلاعات اشاره نمود. همچنین این مطالعه دارای نقاط ضعفی از قبیل استفاده از روش نمونه گیری در دسترس، انتخاب افراد از مراکز درمانی میباشد که منجر به ایجاد محدودیت در تعمیم پذیری نتایج به جمعیت هدف می گردد. پیشنهاد می گردد در آینده مطالعاتی در این زمینه باروش نمونه گیری قویتر و بر اساس جمعیت انجام گیرد تا تعمیم پذیری نتایج افزایش یابد.
تعارض در منافع
هیچیک از نویسندگان این مطالعه تعارض منافعی برای انتشار این مقاله ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان بدینوسیله کمال تشکر و قدردانی خود را نسبت به افراد شرکت کننده در مطالعه، که با همکاری صمیمانه امکان پژوهش حاضر را فراهم ساختند ابراز می دارند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
