The Journal of

فعالیت و تحرک جزء جدانشدنی زندگی بشر است که در هر دوره به شکلی خاص نمود پیدا می‌کند. زندگی ماشینی بشر امروزه موجبات دوری او از فعالیت را فراهم ساخته و این فقر حرکتی، نشاط و شادابی را از جسم او دور و به‌ جای آن عامل خطرآفرین چاقی را جایگزین کرده است(1). 60% جمعیت جهان حداقل فعالیت جسمانی توصیه‌شده با شدت متوسط را انجام نمی‌دهند(2). طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی، کم‌تحرکی، در جامعه ایرانی حدود 34% بوده که با همین روند پیش‌بینی می‌شود. در سال 2020، تقریباً 50% ایرانیان دچار معضل کم‌تحرکی یا بی‌تحرکی خواهند شد(3). نتایج حاصل از بررسی ملی در ایران که توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شده است، نشان داده است که شیوع بی‌تحرکی در مناطق شهری و روستایی با تأکید بر انجام فعالیت جسمانی اوقات فراغت، بین زنان و مردان گروه سنی 64-15 سال به ترتیب 3/76 % و 8/58 % و در مجموع در همان رده سنی 5/67% بوده است (2).
شیوه زندگی مدرن انسان‌ها را به موجوداتی کم‌تحرک تبدیل نموده که این موضوع موجب به خطر افتادن وضعیت سلامتی افراد گردیده است. نشستن روبروی تلویزیون، رایانه برای ساعت‌های طولانی و استفاده از آسانسور به جای پله، باعث رکود جسمی شده و فعالیت بدنی سهم کمتری از اعمال روزانه را در برمی‌گیرد. امروزه در کشورهای پیشرفته دنیا، میزان مشارکت عمومی زنان در ورزش، وضعیتی به مراتب بهتر از میزان مشارکت مردم در کشورهای جهان سوم دارد. یکی از نکاتی که ورزش حرفه‌ای را برای زنان منطقه ایران حائز اهمیت می‌کند، تأثیرات روحی است که ورزش دارد و دیگری کمکی است که ورزش حرفه‌ای به تداوم انجام ورزش به زنان می‌کند. می‌توان به جرأت گفت مهم‌ترین دلیل زنان ایرانی برای ورزش نکردن تنبلی و رخوت است. همت کردن برای شرکت در یک رشته ورزشی برای مدتی طولانی، خود هیجانی را برمی‌انگیزد که به‌ طور سنتی زنان ایرانی پس از سنی از آن دوری می‌جویند(4).
انجام رشته ورزشی خصوصاً به‌صورت گروهی نشاطی را به همراه می‌آورد که توأمان با تخلیه انرژی، از بین بردن انرژی‌های منفی، فراموشی مقطعی زندگی پرمشغله امروزی و شادی است. هرچند نباید نکته بسیار مهم انجام یک فعالیت دسته‌جمعی و مشارکت با سایرین را نیز از خاطر برد(4).
تحقیقات اخیر به‌ویژه در قرن بیستم نشان می‌دهد. تمرینات مناسب و مستمر موجب بهبود و افزایش میزان قدرت، استقامت عضلانی، استقامت قلبی- تنفسی، انعطاف‌پذیری و همچنین، سبب تناسب‌اندام و کاهش چربی‌های بدن می‌شود. در حقیقت هدف از فعالیت و ورزش مستمر، رسیدن به وضعیت مطلوب بدنی برای داشتن سلامتی و شادابی بیشتر و عمر مفید طولانی‌تر است(5). اهمیت و نقش فعالیت بدنی در کنترل وزن در این است که سطح مناسبی از فعالیت بدنی برای جلوگیری از چاقی تعیین می‌شود، بنابراین استفاده از روش علمی و مناسب جهت تسهیل سازگاری و حفظ مقدار مناسب فعالیت بدنی در کنترل وزن مهم و اساسی است(6).
در دنیای‌ امروز پیاده‌روی‌ بهترین‌ فعالیت‌ و طبیعی‌ترین‌ ورزش‌ در جهت‌ کسب‌ آمادگی‌ جسمانی‌ و روانی‌ است‌. پیاده‌روی‌ ورزش‌ لذت‌بخش‌ و کم‌خطری‌ است‌ که‌ در دسترس‌ همگان‌ بوده‌ و در همه‌جا و همه‌وقت‌ امکان‌ اجرای آن‌ وجود دارد و مهم‌تر اینکه‌ این‌ ورزش‌ یک‌ فعالیت‌ اجتماعی‌ است‌ که‌ امکان‌ ایجاد روابط‌ دوستانه‌ در آن‌ بسیار زیاد است (7).
پیاده‌روی، یکی از انواع مختلف ورزش‌های هوازی است که به خاطر محبوبیت، ایمنی و امکان‌پذیری بالا، نوعی فعالیت بدنی منحصربه‌فرد به شمار می‌آید. البته پایبندی افراد به برنامه‌های متناوب پیاده‌روی هم بیشتر از برنامه‌های مداوم بوده، افراد را قادر می‌سازد در دراز مدت این سبک زندگی فعال را حفظ کنند. در واقع تغییر در سبک زندگی و ادامه یافتن فعالیت بدنی در دراز مدت است که نتایج حاصل از برنامه کاهش وزن را بهبود می‌بخشد(7).
در تحقیقی، نشان داده شد بیش از دو سوم زنان خانه‌دار، اصلاً فعالیت فیزیکی در اوقات فراغت ندارند. از میان زنان خانه‌دار تنها 1/4% درصد زنان خانه‌دار به مدت نیم ساعت در هفته فعالیت فیزیکی در اوقات فراغت خود انجام می‌دادند و در گروه زنان شاغل نیز تنها 4/4%، نیم ساعت در هفته فعالیت فیزیکی اوقات فراغت داشتند که نتایج اسف‌باری را از نظر فعالیت بدنی اوقات فراغت داشتند (13).
به اذعان همه روانشناسان و کارشناسان امر، جامعه سالم بر پایه خانواده سالم بنا نهاده می‌شود و رکن اصلی خانواده را زنان تشکیل می‌دهند وبا توجه به گسترش روز افزون اختلالات روانی در جامعه بخصوص در میان بانوان که از طرفی مادران این سرزمین به شمار می‌روند ممکن است به علت احساس مسئولیت بیشتر نسبت به افراد خانواده، و تحرک کمتر این قشر نسبت به دیگر افراد جامعه موجب  شود تحت فشارهای روانی زیادی قرار گرفته و در معرض آسیب‌های جسمی و روحی قرار گیرند (8).
تحقیقات نشان داد مداخلات آموزش مبتنی بر وب، پیام کوتاه، مولتی‌مدیا، می‌تواند فعالیت بدنی را در کارکنان زن افزایش دهد. ممکن است از بیماری‌های ناشی از کم‌تحرکی، پیش‌گیری نماید(5).
در همین راستا ثابت شده است ورزش‌های هوازی دارای اثرات مفید آن در استرس، به‌طورکلی رفاه و کیفیت خواب در زنان خانه‌دار است که می‌تواند در جهت ارتقا سلامت روانی آنان باشد. علاوه بر این  درصد چربی بدن زنان خانه دار و فشارخون سیستولیک آنهاکاهش‌ می یابد، تعادل و دامنه حرکت در خم شدن شانه بهبود می یابد، و اختلال خواب به حداقل خواهد رسید (14).
همچنین در بررسی عوامل بازدارنده مؤثر بر میزان مشارکت معلمان زن در فعالیت‌های ورزشی نشان داده شد با افزایش میزان تنوع عوامل بازدارنده. میزان مشارکت در فعالیت‌های ورزشی کاهش می‌یابد و از شرکت بانوان معلم در ورزش جلوگیری می‌کند (8).  پژوهشگران بیان داشتند که انجام تمرینات ورزشی در کاهش سطح افسردگی زنان سودمند واقع گردید (10).
ازاین‌رو، با توجه به اهمیت فعالیت فیزیکی در جامعه، به‌خصوص زنان خانه‌دار که بخش زیادی از جمعیت را تشکیل داده و انجام امور منزل، وقت کمتری به اوقات فراغت و انجام فعالیت‌های ورزشی اختصاص می‌دهند، آگاهی به آنان در زمینه نقش تحرک بدنی در سلامت ضروری است.
به همین منظور، این مطالعه با هدف تعیین میزان تأثیر برنامه آموزشی بر تحرک بدنی خانم‌های خانه‌دار متأهل 45-20 ساله شهر نور سال 1394 انجام شد.

روش بررسی

این مطالعه به‌صورت مطالعه مداخله­ای قبل و بعد درسال 1394 انجام شد. جامعه مورد مطالعه زنان متأهل خانه‌دار 45-20 ساله شهر نور بودند که با اطمینان 95% ، حجم نمونه 106 نفر (53 نفر گروه مداخله-53 نفر گروه کنترل) و انحراف معیار دو گروه 1/3 محاسبه شد، و این افراد از دو مرکز شهری شهرستان با توجه به دفتر باروری سالم که اسامی زنان واجد شرایط ثبت شده و، به صورت سیستماتیک به تعداد 53 نفر از هر مرکز انتخاب و خانه‌دار بودن آنان نیز مورد بررسی وتایید مرکز قرار گرفت، هم‌چنین آدرس و شماره تلفن آن‌ها از پرونده استخراج گردید. نمونه‌ها در قالب دو گروه، به‌صورت تصادفی برحسب اینکه از کدام دو مرکز باشند در دو گروه مداخله و کنترل مورد بررسی قرار گرفتند. داوطلبان سلامت، در شناسایی محل دقیق سکونت وهم چنین دعوت گروه مداخله به کلاس آموزشی نقش تسهیل‌کننده داشتند.
پرسش‌نامه طرح شامل متغیرهای دموگرافیک (سن، تحصیلات) و سؤالات استاندارد فعالیت فیزیکی میان شرکت‌کنندگان توزیع و تکمیل گردید. جهت تأثیر آموزش و سنجش دو گروه، نمایه توده بدنی نمونه‌های هر دو گروه اندازه‌گیری و میانگین تغییرات آن مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت افراد با نمایه توده بدنی 9/24-5/18 در طبقه نرمال، 9/29-25 (اضافه وزن)، 9/34-30 چاقی درجه یک طبقه‌بندی شدند. پرسشنامه بین‌المللی فعالیت فیزیکی دربرگیرنده 27 آیتم در 4 زمینه (کار اوقات فراغت، رفت‌وآمد و کار منزل) می‌باشد که سؤالاتی در پنج بخش طی 7 روز گذشته: (الف) زمان صرف شده در حالت نشسته (ب) تفریح ورزش و فعالیت بدنی در اوقات فراغت (ج) کار منزل امور تعمیراتی منزل و مراقبت از خانواده (د) فعالیت بدنی جهت حمل‌ونقل (رفت‌وآمد) (هـ) فعالیت بدنی مرتبط با کار روزانه است؛ انجام فعالیت‌ها را به سه شکل پیاده‌روی، فعالیت متوسط و شدید و یک بخش زمان صرف شده در حال نشسته اندازه می‌گیرد. فعالیت‌های سبک مانند پیاده‌روی در حد قدم زدن، فعالیت‌های متوسط مثل پیاده‌روی معمولی و فعالیت‌های سنگین مثل بلند کردن اجسام سنگین، ورزش‌های هوازی، دوچرخه‌سواری سریع، دویدن و غیره. مداخله انجام شده برای گروه مواجهه در حد آموزش بوده و هیچ‌گونه ضرری یا هزینه‌ای متوجه نمونه‌ها نشد. درعین‌حال پس از انتخاب افراد واجد شرایط این مطالعه و تشریح اهداف رضایت‌نامه کتبی جهت شرکت اخذ و کلیه اطلاعات مربوط به هر دو گروه کاملاً محرمانه حفظ شد. مراجعین هر زمان تمایل نداشتند می‌توانستند از ادامه کار منصرف شوند.. شرایط ورود افراد به مطالعه: 1) زنان متاهل که 45-20 سال سن داشته باشند، 2) حداقل سواد خواندن و  نوشتن داشته باشند، 3) ساکن شهرستان نور باشند، 4) از شش ماه گذشته تاکنون در هیچ برنامه آموزشی مرتبط با تحرک بدنی شرکت نکرده باشند، 5) عدم ابتلا به بیماری های مرتبط با فعالیت بدنی نداشته باشند ( مثل آرتریت روماتوئید)، 6) تمایل به شرکت در مطالعه داشته باشند. شرایط خروج از مطالعه: 1)زن خانه دار از شهرستان نور نقل مکان کرده باشد، 2) عدم تمایل به شرکت در مطالعه داشته باشد، 3) یک جلسه یا بیشتر از کلاس آموزشی غیبت داشته باشد.
پرسشنامه در قالب 12 سؤال ،مدت‌زمان سؤال اول به ساعت و بقیه سؤال‌ها به دقیقه که حد انتظار بیش از 10 دقیقه بود نحوه محاسبه. برای فعالیت‌های بدنی ذکرشده معادل‌های متابولیک در نظر گرفته شد. معادل متابولیک ضرایب دریافت اکسیژن فرد در حالت استراحت است که همه فعالیت‌های جسمانی را می‌توان به‌عنوان مضرب‌هایی از میزان مصرف انرژی در حال استراحت دسته‌بندی کرد. معادل متابولیک برای پیاده‌روی اوقات فراغت 3/3، فعالیت شدید اوقات فراغت 8، فعالیت متوسط اوقات فراغت 4، فعالیت‌های شدید امور منزل 5/5، فعالیت‌های متوسط درون منزل 3 و حیاط 4، پیاده‌روی جهت رفتن از مکانی به مکان دیگر 3/3، فعالیت‌های شدید محل کار 8، فعالیت‌های متوسط محل کار 4 و پیاده‌روی‌های مربوط به محل کار 3/3 در نظر گرفته می‌شود. این اعداد در مدت‌زمان فعالیت بدنی به دقیقه و تعداد روزهای انجام آن فعالیت در هفته ضرب گردید، در پایان مجموع مقادیر به‌دست‌آمده محاسبه گردید. پایایی و روایی آن در ایران تائید شده است (با روش آلفا کرونباخ 42% وبا روش بازآزمایی 70%)(5، 2).
پس از انتخاب نمونه‌ها از هردو گروه پرسشنامه استاندارد بین‌المللی فعالیت فیزیکی برای آنها تکمیل شد.نمایه توده بدنی ابتدایی دوگروه با اندازه گیری وزن وقد مشخص شد. متون موردنیاز بر اساس نتایج تهیه و به گروه آزمون، آموزش در زمینه انجام ورزش‌های هوازی و فواید آن، کار با دستگاه‌های ورزشی در باشگاه، شنا و پیاده‌روی با استفاده از روش پاورپوینت و سخنرانی همراه با پرسش و پاسخ و پمفلت آموزشی داده شد تا انگیزه‌ای برای انجام فعالیت‌های ورزشی و پیاده‌روی منظم، سه بار در هفته حداقل 30 دقیقه باشد.این جلسه آموزشی ،طی چهارجلسه با سرفصل های مختلف وعناوین مرتبط، برای گروه مداخله در سالن آموزشگاه بهورزی شهرستان نور برگزار شد.سی دی حاوی پاورپوینت سخنرانی وپمفلت هم در اختیار مراجعین قرارگرفت. پس از سه ماه مجدداً پرسشنامه موردنظر توسط هردو گروه (بعد مداخله) تکمیل،( Body Mass Index)   BMI نهایی سنجش و نتایج با یکدیگر مقایسه و تجزیه‌ و تحلیل شد.  تجزیه ‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 21، انجام گرفت. از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آماراستنباطی، (ضریب همبستگی پیرسون، آزمون من­ویتنی، کروسکال والیس و ویلکاکسون) با توجه به نرمال نبودن داده­ها، برای تجزیه وتحلیل استفاده شد و برای کلیه آزمون‌ها، سطح خطای کمتر از 05/0 معنی‌دار فرض شده است.

یافته ها

به منظور آمار توصیفی از مجموع 106 آزمودنی شرکت کننده در تحقیق تغییرات نمایه توده بدنی در دو گروه مداخله و کنترل ارائه شد (جدول 1) .
تعداد افراد موجود بر اساس محاسبه میانگین این شاخص وتغییرات آن مشخص شده‌اند. براساس این جدول، بیشترین افراد در گروه مداخله در دسته اضافه وزن جای دارند (2/47%) اما در گروه کنترل بیشترین فراوانی مربوط به افراد نرمال می‌باشد (جدول 1). که این اختلاف از نظر آماری معنی­دار نمی­باشد (05/0 P>).
آزمون من ویتنی نشان دادکه میانگین نمره تفریح و فعالیت اوقات فراغت گروه کنترل بعد از مداخله تفاوت معنی­داری وجود ندارد (05/0>р(، از طرفی اختلاف معنی­داری در میانگین نمره تفریح و فعالیت اوقات فراغت گروه مداخله در ابتدا و پایان مطالعه مشاهده شد(05/0<р(. اما این معنی­داری در جهت مثبت می­باشد. درصورتی‌که میانگین نمره گروه کنترل در آغاز و پایان مطالعه تفاوت معنی‌داری را نشان نمی‌دهد (05/0=р( (جدول 2).
معادل پیاده‌روی کلی در دو گروه مداخله و کنترل قبل از مداخله (05/0>р) اختلاف معنی‌داری مشاهده می‌شود و نتیجه آزمون تفاوت معنی‌داری را به لحاظ تغییرات نمره میانگین  دو
گروه گزارش می­کند.(05/0>р). نتایج آزمون ویلکاکسون نشان می‌دهد معادل پیاده‌روی کلی در گروه مداخله (05/0>р) و در گروه کنترل (05/0>р) تفاوت معنی‌دار می‌باشد که این معنی داری با توجه به کاهش میانگین بعد مداخله در گروه مداخله، درجهت مثبت می باشد (جدول 3).
 

 
جدول 1:توزیع فراوانی تغییرات نمایه توده بدنی در دو گروه مداخله و کنترل
 

گروه بندی	گروه مداخله		گروه کنترل		Pearson Chi-Square
	تعداد	درصد	تعداد	درصد
نرمال 5/18 – 99/24	15	3/28	25	2/47	132/0
اضافه وزن 25 – 99/29	25	2/47	19	8/35
چاقی درجه 1 – 30 – 99/34	13	5/24	9	17

 
جدول 2: مقایسه نمره حیطه تفریح، ورزش و فعالیت اوقات فراغت پرسشنامه IPAQ و تغییرات آن در دو گروه
 

PV = ***	گروه کنترل			گروه مداخله			زمان پژوهش	متغیر
	میانه	انحراف معیار	میانگین	میانه	انحراف معیار	میانگین
001/0	198	62/472	74/328	297	24/1806	1072	قبل	تفریح و فعالیت اوقات فراغت
238/0	198	13/814	28/538	780	19/2705	1600	بعد
001/0	0	64/768	53/209	198	40/2464	70/528	تغییرات دو گروه قبل و بعد
	05/0			** 003/0			P.V = **

 

جدول 3: مقایسه مقادیر محاسبه‌شده معادل پیاده‌روی کلی فعالیت بدنی برای دو گروه (قبل و بعد مداخله)

PV = ***	گروه کنترل			گروه مداخله			زمان پژوهش	شاخص
	میانه	انحراف معیار	میانگین	میانه	انحراف معیار	میانگین
001/0	742	53/1322	55/1135	742	264	98/519	قبل	معادل پیاده‌روی کلی
517/0	455	24/1565	43/958	455	346	44/965	بعد
*** 003/0	162-	81/1636	12/177-	162-	50/49	14/954	تغییرات قبل و بعد
	** 048/0			** 023/0			P.V = **

 

بحث و نتیجه‌گیری

هدف از این مطالعه بررسی تأثیر آموزش بر تحرک بدنی خانم‌های خانه‌دار 45-20 ساله بود. بیشترین فراوانی سنی در دو گروه مداخله و کنترل مربوط به دسته 45-31 سال بوده(7/57 %). نتایج حاصل از بررسی آماری نشان داد انجام فعالیت‌های ورزشی و استمرار به انجام آن، با تغییر نمایه توده بدنی ارتباط داشت. در بررسی حاضر بیشترین فراوانی در گروه مداخله در طبقه­بندی اضافه وزن قرار داشت 2/47 %. اما در گروه کنترل به همین مقدار، بیشترین فراوانی در دسته نرمال جای داشت (132/0=р) که معنی‌داری مشاهده نشد. تغییرات نمایه توده بدنی قبل و بعد مداخله بین نمونه‌ها، نیز در سه گروه کم، ثابت و افزایش طبقه‌بندی‌شد. در گروه مداخله و کنترل بیشترین تغییرات در جهت افزایش بود.به طور کلی نتایج حاکی از تاثیر آموزش درمیزان پیاده روی ، تفریح و فعالیت اوقات فراغت گروه مداخله بود اما در میزان نمره تفریح و فعالیت اوقات فراغت گروه کنترل تفاوتی مشاهده نشد. با توجه به اینکه تأثیر آموزش به تحرک بدنی و تغییر نمایه توده بدنی در مدت طولانی‌تری خود رانشان می‌دهد. و فاصله آموزش و اندازه‌گیری نمایه توده بدنی نزدیک به سه ماه بوده است، تغییرات جزئی در راستای کاهش و افزایش در نمونه‌ها اتفاق افتاده است. این نتایج حاکی از تاثیر آموزش به وسیله سی دی و پمفلت در کنار آموزش با پاورپوینت و وسایل کمک‌آموزشی بر افزایش فعالیت بدنی زنان خانه دار بود.
همچنین نتایج آمار توصیفی نشان داد در طبقه‌بندی تحصیلات، بیشترین تحصیلات نمونه‌ها در هر دو گروه، دیپلم، که در گروه مداخله (5/61%) و در گروه کنترل (1/73%) است. بعد از آن تحصیلات دیپلم و بالاتر در گروه مداخله (1/23%) و در گروه کنترل (4/15%) در مرتبه دوم بود. در بررسی حیطه زمان صرف شده حالت نشسته بر مبنای تحصیلات زیر دیپلم، دیپلم و بالاتر از دیپلم، معنی‌داری در گروه مداخله در تحصیلات زیر دیپلم 017/0=р مشاهده‌ شد که در گروه کنترل این معنی‌داری در افراد با تحصیلات دیپلم و بالاتر از دیپلم دیده شد. در بررسی حیطه ورزش، پیاده‌روی و اوقات فراغت معنی‌داری در گروه مداخله دیده شد (005/0=р).
این معنی‌داری در افراد با تحصیلات دیپلم مشاهده‌شد. با توجه به آموزش این گروه که محوریت پیاده‌روی و انجام ورزش در اوقات فراغت را داشت، تأثیر آموزش در قشری که تحصیلات متوسطی دارند نشان می‌دهد. در حیطه‌های مراقبت منزل و امور خانواده، رفت‌وآمد و فعالیت مرتبط با کار روزانه معنی‌داری در هیچ‌کدام از طبقه‌بندی‌های تحصیلات دیده نشد.
در بررسی پنج حیطه پرسشنامه استاندارد فعالیت فیزیکی، حیطه اول، زمان صرف شده حالت نشسته، معنی‌داری در گروه مداخله، بعد مداخله (003/0=р) مشاهده شد. در حیطه ورزش و فعالیت بدنی اوقات فراغت، در دو گروه مداخله (003/0=р) و کنترل (05/0=р) هر دو گروه، معنی‌داری دیده شد. این حیطه شامل (پیاده‌روی اوقات فراغت، فعالیت بدنی شدید و متوسط اوقات فراغت) که اهمیت بخشی از آن در برنامه آموزشی به گروه مداخله، گنجانده شده بود.
در حیطه کار منزل و مراقبت از خانواده، در دو گروه مداخله (109/0=р) و کنترل (806/0=р) و مقایسه هر دو گروه، معنی‌داری دیده نشد. حیطه فعالیت بدنی جهت حمل‌ونقل، معنی‌داری در گروه مداخله، بعد مداخله (482/0=р) دیده نشد. هم‌چنین مقایسه دو گروه هم معنی‌داری را بعد مداخله (030/0=р) نشان داد. در گروه کنترل نیز معنی‌داری دیده شد (016/0=р).
معادل متابولیک کلی فعالیت بدنی، در گروه مداخله (74/0=р) معنی‌دار نبود ولی در گروه کنترل (004/0=р) معنی‌دار بود. ولی معنی‌داری در تغییرات نمره میانگین دو گروه مشاهده ‌شد (027/0=р). معادل پیاده‌روی کلی در گروه مداخله (048/0=р) معنی‌دار بود، در گروه کنترل نیز (023/0=р) معنی‌دار بود. معنی‌داری در تغییرات نمره میانگین دو گروه نیز مشاهده‌ شد(003/0=р).
بی‌تحرکی یکی از ده علت عمده مرگ و ناتوانی است و بیش از 3/2 علت عمده مرگ‌ها در هرسال به علت نداشتن فعالیت بدنی می‌باشد (12). شواهد علمی حاکی از آن است که خطر ناشی از بیماری‌های کم‌تحرکی به میزان قابل‌توجهی در افرادی که فعالیت جسمانی منظم دارند و به آمادگی جسمانی مناسبی دست می‌یابند کاهش می‌یابد (1).
فعالیت فیزیکی اثرات محافظتی در مقابل بسیاری از بیماری‌های مزمن ازجمله بیماری‌های عروق کرونر قلب، فشارخون بالا، چاقی، دیابت، استئوپروز، سرطان، افسردگی و اضطراب دارد (2). این در حالی است که حداقل 60% جمعیت جهان حداقل میزان توصـیه‌ شده فعالیت با شـدت متـوسط را انجام نمی‌دهند(3،4).
این نتایج با مطالعات امینی و همکاران (2014)، هزاوه ای و همکاران (2009)، پازوکی و همکاران (2007)، نایان و رامش (2014)، ترتیبیان و زرنشان (2008)، جلالی نیا و همکاران (2010) سازگار است. امینی و همکاران (2014)در بررسی اثربخشی برنامه آموزش الکترونیکی که بر افزایش میزان فعالیت بدنی و نمایه توده بدنی کارکنان زن، نشان دادند در مورد میزان فعالیت بدنی قبل از آموزش اختلاف معنی‌داری در نمره افراد گروه مداخله و شاهد وجود نداشته است، ولی بعدازآن میانگین نمره در گروه مداخله تا سه برابر افزایش یافت و به‌طور معنی‌دار بیشتر از گروه شاهد بود که این نتایج تأثیر مثبت برنامه‌های آموزشی در گروه مداخله را نشان می‌دهد نتیجه اینکه مداخلات آموزش مبتنی بر وب، پیام کوتاه، مولتی‌مدیا، می‌تواند فعالیت بدنی را در کارکنان زن افزایش دهد. ممکن است از بیماری‌های ناشی از کم‌تحرکی، پیش‌گیری نماید (5). هزاوه ای و همکاران (2009) در بررسی تأثیر برنامه واحد درسی تربیت‌بدنی 2 تنظیم شده بر اساس مدل بزنف بر فعالیت منظم دانشجویان دختر دانشگاه علوم پزشکی، به این نتیجه رسیدند که میانگین نمرات متغیرهای اجزای مدل بزنف بین گروه کنترل و مداخله بعد از مداخله آموزشی اختلاف معنی‌داری را نشان داد. گروه مداخله به‌طور معنی‌داری عملکرد بهتری در خصوص انجام فعالیت جسمانی منظم در 2 و 4 ماه پس از پایان برنامه آموزشی              داشت (2). پازوکی و همکاران (2007) در بررسی اثرات یک برنامه جامعه محور قلب سالم در افزایش فعالیت زنانف کار آزمایی شاهد دار تصادفی با هدایت پژوهش مشارکتی جامعه محور نشان دادند از میان شرکت‌کنندگان درصدی که داشتن فعالیت بدنی را گزارش نمودند از 3 درصد و 7/2 درصد در ابتدای مطالعه به 4/13 درصد و 3 درصد در انتهای مطالعه به ترتیب در گروه مداخله و شاهد افزایش یافت. شرکت‌کنندگان در گروه مداخله دقایق فعالیت بدنی بیشتری را در هفته نسبت به زنان گروه شاهد نشان دادند. گروه مداخله کاهش قابل‌توجهی در فشارخون سیستولی نشان داد. مداخله بر اساس روش پژوهش مشارکتی جامعه‌محور می‌تواند در کوتاه‌مدت برای تغییر فعالیت بدنی در زنان اثربخش باشد(15).
 نایان و رامش (2014) در بررسی اثر ورزش هوازی بر سلامت روانی زنان خانه‌دار در هندوستان بیان کردند که پس از 12 هفته برنامه ورزشی هوازی، گروه ورزش بهبود قابل‌توجهی در شاخص‌های سلامت روانی، کاهش در نمره استرس درک شده و بهبود در نمره شاخص کیفیت خواب نشان دادند. به طور کلی ورزش‌های هوازی دارای اثرات مفید آن در استرس، به‌طورکلی رفاه و کیفیت خواب در زنان خانه‌دار است که می‌تواند در جهت ارتقا سلامت روانی آنان باشد (14).
جلالی نیا و همکاران (2010) در بررسی تأثیر تمرینات ورزش و افسردگی زنان چاق نشان دادند که انجام تمرینات ورزشی در کاهش سطح افسردگی زنان سودمند واقع گردید (16).
ترتیبیان و زرنشان (2008) اثر یک دوره برنامه تمرینی منتخب هوازی 10 هفته‌ای بر 17 بتا استرادیول سرم (نشانگر سرطان سینه) و چاقی زنان یائسه را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که غلظت بتا استرادیول و شاخص توده بدنی کاهش معناداری را بر اثر این تمرینات نشان دادند. همچنین بین تغییرات اختلاف میانگین غلظت بتا استرادیول و شاخص توده بدنی بین دو گروه تفاوت معناداری مشاهده شد. این نشان می‌دهد که بتا استرادیول بر اثر تمرینات هوازی منتخب در زنان یائسه کاهش می‌یابد (17).
در مقابل، نتایج تحقیق حاضر با یافته های نیک پور و همکاران (1383) در تضاد بود. نیک پور و همکاران (1383) در مقایسه فعالیت ورزشی زنان و مردان شاغل دانشگاه علوم پزشکی، در بررسی وضعیت فعالیت‌های ورزشی زنان برحسب شاخص توده بدنی نشان دادند که میانگین شاخص توده بدنی زنان فعال 61/3±83/23 کیلوگرم بر مترمربع و میانگین شاخص توده بدنی زنان غیرفعال،78/3±44/24 کیلوگرم بر مترمربع بود، نتایج آزمون تی مستقل نشان داد که میانگین شاخص توده بدنی، در دو گروه زنان فعال و غیرفعال از نظر آماری تفاوت معنی‌داری نداشت (5). این تناقض را می توان با تفاوت در نوع آموزش و ابزار مورد استفاده توجیح کرد.
با توجه به اینکه آموزش در زمینه تحرک بدنی و فعالیت ورزشی تأثیر بسزایی در انجام رفتارهای ورزشی دارد.
می‌توان در مراکز بهداشتی درمانی تحت پوشش با برگزاری کلاس‌های آموزشی بر ای جمعیت تحت پوشش و هم‌چنین استفاده از داوطلبان سلامت در امر انتقال و نشر پیام‌های بهداشتی در این زمینه، و ایجاد شرایط و بسترهایی در سطح شهر و استفاده از دستگاه‌های ورزشی و برنامه‌های پیاده‌روی همگانی، در انجام حرکات ورزشی و تحرک بدنی بهره جست.
هم چنین پرسش از میزان فعالیت بدنی و تحرک در پرسشنامه جهت شناخت بیشتر گروه هدف، برای پیشبرد انجام فعالیت بدنی میتواند موثر باشد.
علاوه بر این استفاده از رسانه­های آموزشی مانند سی دی و پمفلت در کنار آموزش با پاورپوینت و وسایل کمک‌آموزشی مانند پروژکشن و استمرار آن می­تواند در ایجاد انگیزه برای انجام فعالیت ورزشی و تحرک بدنی مفید و مثمر ثمر باشد.

تشکر و قدردانی

از مدیریت محترم شبکه بهداشت، همکاران مراکز بهداشتی شهری نور یک و دو شهرستان نور، اساتید و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی یزد، استاد دانشگاه الزهرا وتمام خانم‌های خانه‌دار شرکت‌کننده در این مطالعه کمال تشکر را دارم.

مشارکت نویسندگان

طراحی پژوهش:سید سعید مظلومی محمودآباد،  رزا رهاوی،محمد حسین باقیانی مقدم،نجمه نیک نژاد جمع آوری دادها :نجمه نیک نژاد تحلیل داده ها:علی دهقانی
نگارش و اصلاح :رزا رهاوی،نجمه نیک نژاد

سازمان حمایت کننده

این مقاله برگرفته از پایان نامه دانشجویی دانشجویی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت  دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می باشد و از سوی هیچ سازمانی موردحمایت مالی قرار نگرفته است

1-Hojjati Z, Alipour V. Relationship between physical activity and health related anthropometric indices of university female staffs. Journal of Hormozgan University of Medical Sciences, 2014; 2(74):159-67. [Persian]
2-Hazavehei SM, Asadi Z, Hasanzade A, Shekarchizadeh P. A Study on the Effect of Physical Education (Π) Curriculum Based on BASNEF Model on Female Students’ Regular Physical Activity in Isfahan University of Medical Sciences. ZUMS Journal. 2009 Dec 1;17(69):70-83.[Persian]
3-Najarmohyabadi M, Sadeghi Avval Shahr H, Amini L, Haghani H. Assessment level of physical activity and its associated beliefs. Iranian Journal of Nursing Research, 2014; 9(32): 40-47. [Persian]
4-Rezaei A. The importance of exercise for women, 2015. [Online]. Available: http://akbarrezaii.blogfa.com. Accessed 30 10 2015. [Persian]
5- Amini N, Shojaeezadeh D, Saffari M. The study of the effect of e-education on physical activity and body mass index of female employees. Sjsph, 2014; 11 (3) :95-106. [Persian]
6-Jafari A, Moradi M, Salimi A, Mohammadi E, Jafari A. Comparison of the Effects of number of walking 27 Changes in the composition of the week Physical sedentary women. Olympic Journal, 2007; 15(37): 27-36. [Persian]
7-Tejari F. Walking; best and most natural sport activities in order to achieve physical and mental fitness, 2015. [Online]. Available: http://www.ana.ir/news/60278. Accessed 28 10 2015, [Persian].
8-Qhahremani j, Moharramzadeh M, Saeidy S. Investigation barriers of sports participation of women teachers in Three educational levels in Marand city. Arsmb Journals, 2013; 2(6): 57-66, [Persian].
9-Zabihi A, Jafarian S R, FarokhiFar M, Babaei F, Salehi Omran M, Bizhani A. Study on Physical Activities in Babol City, 2009; 11(6): 71-76. [Persian]
10-Jalilian F, Emdadi s, Mirzaei Olvijeh M, Barati M. The Survey Physical Activity Status of Employed Women in Hamadan University of Medical Sciences: The Relationship Between the Benefits, Barriers, Self-Efficacy and Stages of Change, Toloo-e-Behdasht, 2011; 4(30): 89-99. [Persian]
11-Nikpour S, Rahimiha F , Haghani H. Comparing the Status of Sport Activities in Women and Men Working at Iran University of Medical Sciences and Health Services. Razi Journal of Medical Sciences, 2006; 13(52): 205-16.[Persian]
12- Robabi H, Eghbali K, Zareban I, Karimy M, Mirhaghi AH, Sanainasab H. An assessment of physical activity levels among bank employees in Iranshahar in 2011. Journal of Health Chimes| Torbat Heydariyeh University of Medical Sciences. 2013 Jul 15;1(2):55-62.[Persian]
13-Saeidi M. Its physical activity in their leisure time watching television with risk factors in housewives and employed women. Journal of Kermansha University of Medical Sciences, 2004; 4(33): 8-21. [Persian]
14- Nayna, M. & Ramesh, M. Effect of Aerobic Exercise on Psychological Well-Being of Housewives. JHSR, 2014; 4(11): 159-65.
15- Pazoki R, Nabipour I, Seyednezami N, Imami SR. Effects of a community-based healthy heart program on increasing healthy women's physical activity: a randomized controlled trial guided by Community-based Participatory Research (CBPR). BMC public health. 2007 Aug 23;7(1):216.
16- Jalali Nia S F, Varaei S, Rasoulzadeh N, & Kazem Nejad A. Effect of physical activity on depression in obese women. Iranian Journal of Nursing Research (IJNR), 2010; 5(18):33-41.
17-Tartibian B, Zarneshan A. Effects of a 10-week aerobic exercise program on selected 17 betaestradiol levels (a marker of breast cancer) and obese postmenopausal women. Olympic. 2008;43(3):45-52.