دوماهنامه علمی پژوهشی

---

مقدمه: سبزیجات از اجزای مهم رژیم غذایی هستند و قرار گرفتن در معرض رژیم غذایی آلوده به فلزات سنگین از طریق مصرف سبزیجات، یک خطر برای سلامت انسان محسوب می‌شود. این تحقیق با هدف تعیین غلظت فلزات کادمیوم، نیکل، سرب و روی در خاک و جعفری و ارزیابی خطر سلامتی این فلزات در سبزی جعفری برداشت شده از برخی مزارع شهر همدان صورت گرفته است. روش بررسی: این تحقیق یک مطالعه کاربردی بوده، برای این منظور از جعفری و خاک ۳ مزرعه در شهر همدان با ۳ تکرار برای هریک از مزارع نمونه‌برداری به عمل آمد. در کل، در این بررسی تعداد ۹ نمونه جعفری و ۹ نمونه خاک مورد ارزیابی قرار گرفت. نمونه‌ها در آزمایشگاه با استفاده از روش هضم اسیدی، هضم شدند. سپس غلظت عناصر توسط دستگاه نشر اتمی قرائت گردید و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم افزار SPSSورژن ۱۹ با سطح معناداری ۰۵/۰ استفاده شد. یافته‌ها: میانگین غلظت کادمیوم، نیکل، سرب و روی در سبزی جعفری به ترتیب برابر۱۴/۱، ۵۶/۲، ۶۵/۱۶، ۲۳/۲۵ میلی‌گرم بر کیلوگرم و میانگین غلظت این فلزات به ترتیب در خاک برابر ۲۳/۰، ۵۱/۲۳، ۸۵/۲۰، ۵/۵۷ میلی‌گرم بر کیلوگرم است. یافته‌های این مطالعه نشان داد که میانگین غلظت فلزات کادمیوم و سرب در گیاه جعفری بالاتر از حد استاندارد (WHO/FAO)است. این در حالی است که میانگین غلظت فلزات نیکل و روی در گیاه جعفری کمتر از حد استاندارد (WHO/FAO) تشخیص داده شد. همچنین میانگین غلظت هر چهار فلز مورد بررسی در خاک مزارع کمتر از حد استاندارد (WHO/FAO) بوده است. از طرفی مقدار شاخص خطر و سلامت(HRI)برای فلز سرب در جعفری بیش از ۱ بوده و برای فلزات کادمیوم، نیکل و روی کمتر از ۱ می باشد. نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌های مطالعه، جعفری کشت شده در این منطقه به فلزات سنگین کادمیوم و سرب آلوده بوده‌است و نتایج، حاکی از انتقال بسیار ساده این فلزات از خاک به جعفری است که برای مصرف روزانه انسان سالم نبوده و شاخص خطر و سلامت (HRI) بیش از ۱ برای فلز سرب، نشان دهنده خطر بالقوه بهداشتی این فلز در ارتباط با مصرف جعفری آلوده در رژیم غذایی روزانه انسان است.

---

مقدمه: امروزه با گسترش روزافزون صنایع، آلودگی­های ناشی از آن توجه مجامع علمی و زیست محیطی را به خود جلب نموده است. تحقیق حاضر به منظور مطالعه غلظت و پراکنش فلزات سنگین در خاک سطحی منطقه­ ای صنعتی در شهرستان اردکان انجام شد.
روش بررسی: بدین منظور در منطقه ­ای به وسعت ۲۰۰۰۰ هکتار نمونه­ برداری از خاک سطحی (عمق صفر تا پنج سانتی متری) در قالب ۵ ترانسکت خطی انجام شد. در مجموع در ۴۵ نمونه خاک غلظت آرسنیک، کادمیوم، کروم، نیکل، مولیبدن، سرب، وانادیوم و روی به روش ICP-OES اندازه ­گیری گردید. سپس شاخص­های فاکتور آلودگی ( )، ریسک بالقوه اکولوژیکی ( ) و خطر بالقوه اکولوژیکی کل (RI) محاسبه شد. همچنین از همبستگی پیرسون برای بررسی رابطه بین فلزات سنگین مختلف با یکدیگر استفاده شد.
یافته ها: یافته ­های تحقیق نشان داد میانگین غلظت فلزات مورد بررسی معادل ۸۵/۹، ۳۱/۰، ۳۳/۳۵، ۰۰۱/۱، ۲۸/۴۳، ۵۱/ ۱۸، ۸/۴۴، ۳/۷۸ به ترتیب برای عناصر As، Cd، Cr، Mo، Ni، Pb، V و Zn میلی­گرم بر کیلوگرم در خاک منطقه است. غلظت تمام عناصر مورد بررسی به جز مولیبدن و نیکل، در پایین دست و نزدیکی صنایع فولاد، گندله و کاشی و سرامیک در بالاترین مقدار اندازه­ گیری شده بود. E_rⁱ
عناصر و  RI نیز در پایین دست صنایع افزایش چشمگیری نشان داد. قوی­ترین میزان همبستگی میان غلظت جفت عناصر Cr-Ni، Cd-Zn و As-Cr وجود داشت که بیانگر منشاء انتشار مشابه برای فلزات مذکور می­باشد.
نتیجه گیری: گرچه ریسک اکولوژیک کل منطقه مورد بررسی در کلاسه ریسک کم ارزیابی شد، اما نتایج تحقیق حاضر بیانگر ضروریت اقدامات پیشگیرانه نظیر گیاه­ پالایی در پایین دست صنایع این منطقه است.