دوره 23، شماره 5 - ( آذر و دی 1403 )
جلد 23 شماره 5 صفحات 65-50 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.KMU.REC.1402.300
Clinical trials code: IRCT20230212057396N1
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mehrinejad A, Mehrinejad A, khosravi Z, kamali H. The Effectiveness of Mindfulness Integrated Cognitive Behavioral Therapy on Negative Emotions and Cognitive Regulation of Emotions in Patients with Multiple Sclerosis: A Clinical Trial Study. TB 2024; 23 (5) :50-65
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3678-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3678-fa.html
فخرمند عاطفه، مهری نژاد ابوالقاسم، خسروی زهره، کمالی هدا. اثربخشی درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی بر عواطف منفی و تنظیم شناختی هیجان در بیماران مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس: یک مطالعه کارآزمایی بالینی. طلوع بهداشت. 1403; 23 (5) :50-65
دانشگاه الزهرا تهران ، S.mehrinejad@alzahra.ac.ir
متن کامل [PDF 476 kb]
(11 دریافت)
| چکیده (HTML) (53 مشاهده)
متن کامل: (20 مشاهده)
اثربخشی درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی بر عواطف منفی و تنظیم شناختی هیجان در بیماران مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس: یک مطالعه کارآزمایی بالینی
نویسندگان: عاطفه فخرمند1، سید ابوالقاسم مهری نژاد2، زهره خسروی3، هداکمالی4
1. دانشجوی دکتری تخصصی روان شناسی عمومی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
2. نویسنده مسئول: دانشیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
شماره تماس: 85692303-021 Email: s.mehrinejad@alzahra.ac.ir
3. استاد گروه روان شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
4.استادیارگروه مغز و اعصاب، مرکز تحقیقات بیماری های مغز و اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
چکیده
مقدمه: مالتیپل اسکلروزیس بیماری خود ایمنی مزمن است که بر اعصاب مرکزی تاثیر میگذارد. بیماران اماس از مشکلاتی مانند عواطف منفی و تنظیم هیجان ضعیفی رنج میبرند. مطالعه حاضر به بررسی اثربخشی درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی بر عواطف منفی و تنظیم هیجان در بیماران اماس پرداخته است.
روش بررسی: این پژوهش یک مطالعه نیمه تجربی با استفاده از پیشآزمون-پسآزمون با گروه کنترل بود. تعداد 52 نفر از بیماران اماس مراجعهکننده به بیمارستان شفا در شهر کرمان در سال 1402 به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (26 نفر) و کنترل (26 نفر) قرار گرفتند. بیماران پرسشنامههای حالات عاطفی منفی DASS-21 و تنظیم هیجان گارنسفکی را در پیشآزمون و پسآزمون تکمیل کردند. دادهها در بخش توصیفی با استفاده از آزمون های تی مستقل، خی دو و در بخش استنباطی با استفاده از تحلیل کواریانس چند متغیره با نرم افزار SPDD-24 تجزیه و تحلیل شدند.
یافتهها: نتایج تحلیل کواریانس نشان داد که بین گروهها در افسردگی، استرس، اضطراب، راهبردهای مثبت و منفی هیجان در پس آزمون تفاوت معناداری وجود دارد (01/0>P). مقایسه میانگین ها نشان داد که در گروه MICBT افسردگی (46/14)، استرس (85/16)، اضطراب (38/11) و راهبردهای منفی تنظیم هیجان (38/35M=) کاهش یافته؛ در حالی که راهبردهای مثبت تنظیم هیجان (35/75M=) افزایش معناداری داشته است.
نتیجه‌گیری: درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی یک روش موثر در کاهش افسردگی، استرس، اضطراب و بهبود تنظیم شناختی هیجان بیماران مبتلا به اماس پیشنهاد میشود.
واژه هایکلیدی: مالتیپل اسکلروزیس، عواطف،افسردگی، تنظیم هیجان، ذهن آگاهی
جدول 1: پروتکل درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی
جدول 2: مشخصات جمعیت شناختی شرکت کنندگان
05/0>p
جدول 2: همبستگی متغیرهای پژوهش با متغیرهای جمعیت شناختی
05/0 *p<
جدول 4: متغیرهای پژوهش به تفکیک گروه و آزمون
جدول 5: نتایج تحلیل کواریانس متغیرهای پژوهش
نویسندگان: عاطفه فخرمند1، سید ابوالقاسم مهری نژاد2، زهره خسروی3، هداکمالی4
1. دانشجوی دکتری تخصصی روان شناسی عمومی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
2. نویسنده مسئول: دانشیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
شماره تماس: 85692303-021 Email: s.mehrinejad@alzahra.ac.ir
3. استاد گروه روان شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
4.استادیارگروه مغز و اعصاب، مرکز تحقیقات بیماری های مغز و اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
چکیده
مقدمه: مالتیپل اسکلروزیس بیماری خود ایمنی مزمن است که بر اعصاب مرکزی تاثیر میگذارد. بیماران اماس از مشکلاتی مانند عواطف منفی و تنظیم هیجان ضعیفی رنج میبرند. مطالعه حاضر به بررسی اثربخشی درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی بر عواطف منفی و تنظیم هیجان در بیماران اماس پرداخته است.
روش بررسی: این پژوهش یک مطالعه نیمه تجربی با استفاده از پیشآزمون-پسآزمون با گروه کنترل بود. تعداد 52 نفر از بیماران اماس مراجعهکننده به بیمارستان شفا در شهر کرمان در سال 1402 به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (26 نفر) و کنترل (26 نفر) قرار گرفتند. بیماران پرسشنامههای حالات عاطفی منفی DASS-21 و تنظیم هیجان گارنسفکی را در پیشآزمون و پسآزمون تکمیل کردند. دادهها در بخش توصیفی با استفاده از آزمون های تی مستقل، خی دو و در بخش استنباطی با استفاده از تحلیل کواریانس چند متغیره با نرم افزار SPDD-24 تجزیه و تحلیل شدند.
یافتهها: نتایج تحلیل کواریانس نشان داد که بین گروهها در افسردگی، استرس، اضطراب، راهبردهای مثبت و منفی هیجان در پس آزمون تفاوت معناداری وجود دارد (01/0>P). مقایسه میانگین ها نشان داد که در گروه MICBT افسردگی (46/14)، استرس (85/16)، اضطراب (38/11) و راهبردهای منفی تنظیم هیجان (38/35M=) کاهش یافته؛ در حالی که راهبردهای مثبت تنظیم هیجان (35/75M=) افزایش معناداری داشته است.
نتیجه‌گیری: درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی یک روش موثر در کاهش افسردگی، استرس، اضطراب و بهبود تنظیم شناختی هیجان بیماران مبتلا به اماس پیشنهاد میشود.
واژه هایکلیدی: مالتیپل اسکلروزیس، عواطف،افسردگی، تنظیم هیجان، ذهن آگاهی
مقدمه
مالتیپل اسکلروزیس (MS) Multiple Sclerosis یک بیماری خود ایمنی، التهابی، مزمن و پیشرونده است که ضایعات عصبی میتوانند با غلافهای آسیبدیده میلین در نواحی ماده سفید مغز، نخاع و اعصاب بینایی تشخیص داده شوند(1). اماس به انواع مختلفی از جمله اماس پیشرونده اولیه (PPMS) Primary Progressive MS، اماس پیشرونده ثانویه (SPMS) Secondary Progressive MSو اماس عودکننده-فروکشکننده (RRMS) Relapsing-Remitting MS با تکیه بر معیارهای مک دونالد از طریق بالینی و تصویربرداری مشخص شده است(2).
مطالعات اخیر نشان میدهند که شیوع بیماری اماس در سطح جهانی رو به افزایش است که این امر نگرانیهای زیادی را در حوزه سلامت عمومی به همراه دارد(3). در حال حاضر حدود 2 تا 3 میلیون نفر در دنیا به اماس مبتلا هستند. در ایران نیز حدود 40000 بیمار اماس وجود دارند که 9000 نفر از آنها ثبت شدهاند(4). این بیماری عمدتا افراد 20 تا 40 ساله را تحت تاثیر قرار میدهد و زنان دو برابر بیشتر از مردان به آن دچار میشوند؛ هرچند که پیشرفت بیماری معمولا در مردان شدیدتر است(5). از آن جا که اماس در سنین مرتبط با مسئولیتهای اجتماعی، خانوادگی و تولیدمثل بروز میکند تاثیرات زیادی بر زندگی فرد میگذارد و باعث ایجاد استرس میشود(6). علائم عصبی در اماس متنوع بوده و مسائل روانشناختی مانند افسردگی و اضطراب شایع است. طبق گزارشها 40 تا 65 درصد بیماران تغییرات روانی را تجربه میکنند و 6 تا 10 درصد موارد شدید است(7).
افسردگی و اضطراب در 48 درصد و 37 درصد بیماران به ترتیب بعد از تشخیص بیماری مشاهده میشود(9،8). این علائم میتوانند بر جنبههای عاطفی و شخصیتی فرد تاثیر گذاشته و کیفیت زندگی را کاهش دهند(8). افسردگی درمان نشده در بیماران میتواند منجر به تنظیم شناختی هیجان منفی، تشدید علائم جسمی، مراجعه مکرر به مراکز درمانی، افزایش هزینهها و حتی خودکشی شود(10). تنظیم شناختی هیجان که به فرد کمک می کند با موقعیتهای استرسزا کنار بیاید، در مدیریت بیماری ام اس نقش مهمی دارد(11). تنظیم شناختی هیجان به راهبردهایی اشاره دارد که برای کاهش تجربیات عاطفی منفی، تقویت یا حفظ تجربیات عاطفی مثبت استفاده میشود(12). راهبردهای تنظیم شناختی هیجان به دو دسته منفی و مثبت تقسیم میشوند. راهبردهای منفی شامل نشخوار فکری، سرزنش خود، سرزنش دیگران، فاجعه آمیز کردن است و راهبردهای مثبت شامل تمرکز مجدد مثبت، ارزیابی مجدد مثبت، پذیرش، تمرکز مجدد بر برنامهریزی، دیدگاهپذیری هستند(13).
استفاده از راهبردهای ناکارآمد در تنظیم هیجان ممکن است به ناهنجاریهای خلقی مانند اضطراب، افسردگی(14،15) و کاهش کیفیت زندگی منجر شود(16). این مشکلات میتوانند تبعیت ضعیف از درمانها را به دنبال داشته باشند(17)؛ بنابراین مدیریت این علائم روانشناختی با روابط متقابل پیچیده مهم است که اثرات درمانی بر علائم روانی چندگانه تاثیر بگذارد(18). یکی از انواع مداخلههای موج سوم روانشناختی، رویکردهای مبتنی بر ذهن آگاهی است. برخی از رویکردهای مبتنی بر ذهن آگاهی عبارت از: کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی (MBSR) Mindfulness Based Stress درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) Mindfulness Based Cognitive Therapy و درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی (MICBT) Mindfulness Integrated Cognitive Behavioral Therapy میباشند(19).
درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی با بهره گیری از مجموعه ای از فنون، سعی در جبران کاستیهای درمانهایی دارد که ذهن، بدن و رفتار را از یکدیگر جدا میدانند؛ چرا که در هر تجربه، ذهن و بدن نمیتوانند از هم تفکیک شوند. به گونهای که در این رویکرد عناصر درمان شناختی رفتاری با مراقبه ذهن آگاهی در قالب یک مدل چهار مرحلهای (مرحله فردی، مرحله مواجهه، مرحله بین فردی و مرحله همدلی) ترکیب میگردد(20). بیماران اماس در مرحله فردی از اصول یادگیری کنشگر مانند شرطی سازی و خاموشی احساسات بدنی، برای افزایش خود کنترلی و خود کارآمدی در مدیریت افکار و هیجانات، قبل از اینکه به استرسهای روزمره تبدیل شود مجهز میشوند(21،22،23).
در مرحله مواجهه، بیماران با تصویرسازی ذهنی به کاهش اجتناب و افزایش اعتماد به نفس پرداخته و یاد میگیرند تا واکنشهای درونی خود را کاهش دهند. مرحله بین فردی به تمرکز زدایی توجه از خود به دیگران میپردازد و مهارتهای میان فردی مانند جراتمندی را آموزش میدهد. در مرحله همدلی، مهرورزی به خود و دیگران از طریق شرطی سازی تقابلی آموزش داده میشود. بنابراین MICBT تلفیق ماهرانهای از اصول بنیادی ذهن اگاهی و رفتاردرمانی شناختی سنتی (CBT) Cognitive Behavioral Therapy است(24، 23). تحقیقات نشان داده است که درمانهای مبتنی بر ذهن آگاهی میتواند در کاهش مسائل روانی در بیماران مبتلا به اماس موثر باشند(25). ذهن آگاهی به عنوان یک رویکرد ارزشمند برای افزایش تنظیم شناختی هیجانی و مدیریت استرس شناخته شده است(26). پیشرفتهای اخیر در زمینه امیدوارکننده مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی بر علائم روانشناختی بیماران اماس(27) به ویژه علائم افسردگی، استرس، اضطراب(19) و تنظیم شناختی هیجان(28) را نشان دادهاند. با این حال مطالعات بیشتری برای معرفی این درمان به عنوان یک درمان موثر برای اماس مورد نیاز است. بنابراین مطالعه حاضر به بررسی اثربخشی درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی بر افسردگی، استرس، اضطراب و تنظیم شناختی هیجان بیماران اماس پرداخته است.
روش بررسی
پژوهش حاضر به شیوه نیمه آزمایشی با هدف کاربردی از نوع طرح پیشآزمون-پسآزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری شامل افراد مبتلا به اماس در بیمارستان شفا تحت نظر متخصص مغز و اعصاب در شهر کرمان به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. ابتدا مشارکتکنندگان این پژوهش برای هر گروه 30 نفر در نظر گرفته شد که در صورت خروج شرکتکنندگان، حجم نمونه به تعداد مورد قبول 52 نفر باقی بماند. در نهایت گمارش مشارکتکنندگان به گروههای آزمایش (26 نفر) و کنترل (26 نفر) به صورت تصادفی و با استفاده از روش قرعه کشی انجام شد؛ به این ترتیب که ابتدا اسامی 26 نفر که در قرعه کشی انتخاب شدند، در گروه مداخله قرار گرفتند و مابقی به گروه کنترل اختصاص یافتند. حجم نمونه در این مطالعه با استفاده از نرم افزار جی پاور با اندازه اثر80/0، آلفا 05/0، و توان تست 80/0 محاسبه شد.
بیماران اماس براساس معیارهای اصلاح شده مک دونالد در سال 2017(29) با ضریب ناتوانی کمتر از 6 (نمره کمتر از 6 بدون ناتوانی نسبتا شدید) در محدوده سنی 50-20 سال با مدرک تحصیلی حداقل دیپلم به منظور برخورداری از توانایی شناختی کافی برای درک سوالات، راستبرتر، عدم مصرف داروهای روان پزشکی، نداشتن سابقه صرع یا تشنج، عدم دریافت آموزشهای روان شناختی در 6 ماه اخیر، عدم مصرف الکل در دو هفته اخیر توسط متخصص مغز و اعصاب تعیین شدند. بیماران در سال 1402 در دو ماه (آذر و دی) پس از بررسی اولیه توسط متخصص مغز و اعصاب، به مجری طرح ارجاع شدند.
مجری طرح ضمن معرفی خود به معرفی طرح، هدف از آن، محرمانه بودن اطلاعات، رایگان بودن تمامی جلسات روان درمانی و امکان خروج از مطالعه در هر زمان پرداخت. پس از اعلام آمادگی مشارکتکننده در موعدی که به صورت مشترک برنامهریزی میشد مشارکتکننده به کلینیک توان بخشی امید در شهر کرمان (محل اجرای مداخله) مراجعه و در آنجا پس از توضیحات پژوهشگر، رضایت نامه کتبی را امضا و سپس پرسشنامههای مربوط به پژوهش را تکمیل نمود. این دادهها به عنوان پیش آزمون در نظر گرفته شد.
پس از اتمام جمع آوری دادهها در مرحله پیش آزمون برای شرکتکنندگان گروه آزمایش، 8 جلسه دو ساعته به صورت گروهی مداخله شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی توسط متخصص روانشناسی در چهارچوب پروتکل ذکرشده برونوکایون(23) اجرا شد(جدول 1). به گونهای که در تمام جلسات صندلی ها به صورت دایره ای 4/3 چیده شد تا بیماران بتوانند همدیگر را به راحتی ببینند و صدای یکدیگر را بشنوند. این چیدمان به نوبه خود پیوستگی گروهی را تسهیل کرد. در جلسه هشتم پس از جمع بندی و قدردانی از مشارکت بیماران، پرسشنامههای پژوهش جهت دادههای پس آزمون بین مشارکتکنندگان توزیع و تکمیل شد. لازم به ذکر است شرکتکنندگان گروه کنترل در هنگام اجرای پژوهش هیچ درمانی را دریافت نکردند و بعد از اتمام پژوهش درمان به صورت فشرده (هفتهای دو جلسه) جهت قدردانی از آنها اجرا شد.
در این پژوهش از پرسشنامه حالات عاطفی فرم کوتاه 21 سوالی DASS و پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان (CERQ)Cognitive Emotion Regulation Questionnaire استفاده شد. فرم کوتاه 21 سوالی DASS یک پرسشنامه ساختاریافته است که توسط لاویباند در سال 1995(30) تهیه شد. این پرسشنامه شامل خرده مقیاسهای افسردگی، استرس و اضطراب است که هر کدام از 7 عبارت تشکیل شده است. هر عبارت با مقیاس لیکرت دارای گزینههای اصلا، کم، متوسط و زیاد طراحی شده است. کمترین نمره مربوط به هر گویه صفر و بیشترین امتیاز 3 است. نمرات بالاتر در هر خرده مقیاس نشاندهنده سطوح بالاتر افسردگی، اضطراب و استرس است. دهقانی و محمد خان (1392) پایایی خرده مقیاسهای DASS-21 بر بیماران اماس شهر البرز مورد بررسی قرار دادند. همسانی درونی خرده مقیاسهای افسردگی، اضطراب و استرس به ترتیب 93/0، 90/0 و 90/0 به دست آمده است(31).
پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان گارنسفکی، کرایچ و اسپینهاون
36 سوالی است و 9 خرده مقیاس سرزنش خود، سرزنش دیگران، فاجعهآمیز کردن، نشخوار فکری، تمرکز مجدد مثبت،تمرکز مجدد بر برنامهریزی، ارزیابی مجدد مثبت، پذیرش، دیدگاهپذیری را در مقیاس لیکرت مورد ارزیابی قرار میدهد. پاسخهای این پرسشنامه در یک پیوستار 5 درجه ای (هرگز، اغلب اوقات، معمولا، گاهی، هرگز) جمع آوری میشود. کمترین نمره مربوط به هر گویه 1 و بیشترین امتیاز 5 است. هر چه نمره کسب شده بالاتر باشد، آن راهبرد تسط فرد بیشتر استفاده شده است.
ضرایب آلفای کرونباخ برای راهبردهای مثبت 91/0، راهبردهای منفی 87/0 و همچنین همبستگی راهبردهای منفی و راهبردهای مثبت با افسردگی را به ترتیب 48/0 و 11/0- گزارش کردند. امین آبادی (1388) در مطالعه ای 36 سوال این پرسشنامه را به 26 سوال و 9 خرده مقیاس را به 4 خرده مقیاس (سرزنش خود و فاجعه آمیز کردن، مقابله و پذیرش، تمرکز مجدد مثبت و سرزنش دیگران) کاهش داد و ضرایب پایایی به ترتیب 77/0، 70/0، 76/0 و 64/0 و برای کل پرسشنامه 70/0 نشان داد(32).
بعد از جمع آوری اطلاعات دادههای جمع آوری شده از دو منظر توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در بعد توصیفی ابتدا با استفاده از شاخصهایی از قبیل فراوانی و درصد برای متغیرهای کیفی، محاسبه شاخصهای مرکزی و انحراف استاندارد برای متغیرهای کمی به توصیف متغیرهای دموگرافیک نمونه مورد مطالعه پرداخته شد.
برای تجزیه تحلیل دادهها از جدول فراوانی، آزمونt مستقل، آزمون خی دو زمینه را برای استنباطی سطحی از دادهها استفاده کردیم. در بخش استنباطی با هدف پاسخگویی به سوال پژوهش از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده گردید. کلیه آزمونهای آماری با استفاده از نرم افزارSPSS نسخه 24 و در سطح معناداری 5 درصد مورد تجزیه تحلیل قرار گرفت.
مالتیپل اسکلروزیس (MS) Multiple Sclerosis یک بیماری خود ایمنی، التهابی، مزمن و پیشرونده است که ضایعات عصبی میتوانند با غلافهای آسیبدیده میلین در نواحی ماده سفید مغز، نخاع و اعصاب بینایی تشخیص داده شوند(1). اماس به انواع مختلفی از جمله اماس پیشرونده اولیه (PPMS) Primary Progressive MS، اماس پیشرونده ثانویه (SPMS) Secondary Progressive MSو اماس عودکننده-فروکشکننده (RRMS) Relapsing-Remitting MS با تکیه بر معیارهای مک دونالد از طریق بالینی و تصویربرداری مشخص شده است(2).
مطالعات اخیر نشان میدهند که شیوع بیماری اماس در سطح جهانی رو به افزایش است که این امر نگرانیهای زیادی را در حوزه سلامت عمومی به همراه دارد(3). در حال حاضر حدود 2 تا 3 میلیون نفر در دنیا به اماس مبتلا هستند. در ایران نیز حدود 40000 بیمار اماس وجود دارند که 9000 نفر از آنها ثبت شدهاند(4). این بیماری عمدتا افراد 20 تا 40 ساله را تحت تاثیر قرار میدهد و زنان دو برابر بیشتر از مردان به آن دچار میشوند؛ هرچند که پیشرفت بیماری معمولا در مردان شدیدتر است(5). از آن جا که اماس در سنین مرتبط با مسئولیتهای اجتماعی، خانوادگی و تولیدمثل بروز میکند تاثیرات زیادی بر زندگی فرد میگذارد و باعث ایجاد استرس میشود(6). علائم عصبی در اماس متنوع بوده و مسائل روانشناختی مانند افسردگی و اضطراب شایع است. طبق گزارشها 40 تا 65 درصد بیماران تغییرات روانی را تجربه میکنند و 6 تا 10 درصد موارد شدید است(7).
افسردگی و اضطراب در 48 درصد و 37 درصد بیماران به ترتیب بعد از تشخیص بیماری مشاهده میشود(9،8). این علائم میتوانند بر جنبههای عاطفی و شخصیتی فرد تاثیر گذاشته و کیفیت زندگی را کاهش دهند(8). افسردگی درمان نشده در بیماران میتواند منجر به تنظیم شناختی هیجان منفی، تشدید علائم جسمی، مراجعه مکرر به مراکز درمانی، افزایش هزینهها و حتی خودکشی شود(10). تنظیم شناختی هیجان که به فرد کمک می کند با موقعیتهای استرسزا کنار بیاید، در مدیریت بیماری ام اس نقش مهمی دارد(11). تنظیم شناختی هیجان به راهبردهایی اشاره دارد که برای کاهش تجربیات عاطفی منفی، تقویت یا حفظ تجربیات عاطفی مثبت استفاده میشود(12). راهبردهای تنظیم شناختی هیجان به دو دسته منفی و مثبت تقسیم میشوند. راهبردهای منفی شامل نشخوار فکری، سرزنش خود، سرزنش دیگران، فاجعه آمیز کردن است و راهبردهای مثبت شامل تمرکز مجدد مثبت، ارزیابی مجدد مثبت، پذیرش، تمرکز مجدد بر برنامهریزی، دیدگاهپذیری هستند(13).
استفاده از راهبردهای ناکارآمد در تنظیم هیجان ممکن است به ناهنجاریهای خلقی مانند اضطراب، افسردگی(14،15) و کاهش کیفیت زندگی منجر شود(16). این مشکلات میتوانند تبعیت ضعیف از درمانها را به دنبال داشته باشند(17)؛ بنابراین مدیریت این علائم روانشناختی با روابط متقابل پیچیده مهم است که اثرات درمانی بر علائم روانی چندگانه تاثیر بگذارد(18). یکی از انواع مداخلههای موج سوم روانشناختی، رویکردهای مبتنی بر ذهن آگاهی است. برخی از رویکردهای مبتنی بر ذهن آگاهی عبارت از: کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی (MBSR) Mindfulness Based Stress درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) Mindfulness Based Cognitive Therapy و درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی (MICBT) Mindfulness Integrated Cognitive Behavioral Therapy میباشند(19).
درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی با بهره گیری از مجموعه ای از فنون، سعی در جبران کاستیهای درمانهایی دارد که ذهن، بدن و رفتار را از یکدیگر جدا میدانند؛ چرا که در هر تجربه، ذهن و بدن نمیتوانند از هم تفکیک شوند. به گونهای که در این رویکرد عناصر درمان شناختی رفتاری با مراقبه ذهن آگاهی در قالب یک مدل چهار مرحلهای (مرحله فردی، مرحله مواجهه، مرحله بین فردی و مرحله همدلی) ترکیب میگردد(20). بیماران اماس در مرحله فردی از اصول یادگیری کنشگر مانند شرطی سازی و خاموشی احساسات بدنی، برای افزایش خود کنترلی و خود کارآمدی در مدیریت افکار و هیجانات، قبل از اینکه به استرسهای روزمره تبدیل شود مجهز میشوند(21،22،23).
در مرحله مواجهه، بیماران با تصویرسازی ذهنی به کاهش اجتناب و افزایش اعتماد به نفس پرداخته و یاد میگیرند تا واکنشهای درونی خود را کاهش دهند. مرحله بین فردی به تمرکز زدایی توجه از خود به دیگران میپردازد و مهارتهای میان فردی مانند جراتمندی را آموزش میدهد. در مرحله همدلی، مهرورزی به خود و دیگران از طریق شرطی سازی تقابلی آموزش داده میشود. بنابراین MICBT تلفیق ماهرانهای از اصول بنیادی ذهن اگاهی و رفتاردرمانی شناختی سنتی (CBT) Cognitive Behavioral Therapy است(24، 23). تحقیقات نشان داده است که درمانهای مبتنی بر ذهن آگاهی میتواند در کاهش مسائل روانی در بیماران مبتلا به اماس موثر باشند(25). ذهن آگاهی به عنوان یک رویکرد ارزشمند برای افزایش تنظیم شناختی هیجانی و مدیریت استرس شناخته شده است(26). پیشرفتهای اخیر در زمینه امیدوارکننده مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی بر علائم روانشناختی بیماران اماس(27) به ویژه علائم افسردگی، استرس، اضطراب(19) و تنظیم شناختی هیجان(28) را نشان دادهاند. با این حال مطالعات بیشتری برای معرفی این درمان به عنوان یک درمان موثر برای اماس مورد نیاز است. بنابراین مطالعه حاضر به بررسی اثربخشی درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی بر افسردگی، استرس، اضطراب و تنظیم شناختی هیجان بیماران اماس پرداخته است.
روش بررسی
پژوهش حاضر به شیوه نیمه آزمایشی با هدف کاربردی از نوع طرح پیشآزمون-پسآزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری شامل افراد مبتلا به اماس در بیمارستان شفا تحت نظر متخصص مغز و اعصاب در شهر کرمان به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. ابتدا مشارکتکنندگان این پژوهش برای هر گروه 30 نفر در نظر گرفته شد که در صورت خروج شرکتکنندگان، حجم نمونه به تعداد مورد قبول 52 نفر باقی بماند. در نهایت گمارش مشارکتکنندگان به گروههای آزمایش (26 نفر) و کنترل (26 نفر) به صورت تصادفی و با استفاده از روش قرعه کشی انجام شد؛ به این ترتیب که ابتدا اسامی 26 نفر که در قرعه کشی انتخاب شدند، در گروه مداخله قرار گرفتند و مابقی به گروه کنترل اختصاص یافتند. حجم نمونه در این مطالعه با استفاده از نرم افزار جی پاور با اندازه اثر80/0، آلفا 05/0، و توان تست 80/0 محاسبه شد.
بیماران اماس براساس معیارهای اصلاح شده مک دونالد در سال 2017(29) با ضریب ناتوانی کمتر از 6 (نمره کمتر از 6 بدون ناتوانی نسبتا شدید) در محدوده سنی 50-20 سال با مدرک تحصیلی حداقل دیپلم به منظور برخورداری از توانایی شناختی کافی برای درک سوالات، راستبرتر، عدم مصرف داروهای روان پزشکی، نداشتن سابقه صرع یا تشنج، عدم دریافت آموزشهای روان شناختی در 6 ماه اخیر، عدم مصرف الکل در دو هفته اخیر توسط متخصص مغز و اعصاب تعیین شدند. بیماران در سال 1402 در دو ماه (آذر و دی) پس از بررسی اولیه توسط متخصص مغز و اعصاب، به مجری طرح ارجاع شدند.
مجری طرح ضمن معرفی خود به معرفی طرح، هدف از آن، محرمانه بودن اطلاعات، رایگان بودن تمامی جلسات روان درمانی و امکان خروج از مطالعه در هر زمان پرداخت. پس از اعلام آمادگی مشارکتکننده در موعدی که به صورت مشترک برنامهریزی میشد مشارکتکننده به کلینیک توان بخشی امید در شهر کرمان (محل اجرای مداخله) مراجعه و در آنجا پس از توضیحات پژوهشگر، رضایت نامه کتبی را امضا و سپس پرسشنامههای مربوط به پژوهش را تکمیل نمود. این دادهها به عنوان پیش آزمون در نظر گرفته شد.
پس از اتمام جمع آوری دادهها در مرحله پیش آزمون برای شرکتکنندگان گروه آزمایش، 8 جلسه دو ساعته به صورت گروهی مداخله شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی توسط متخصص روانشناسی در چهارچوب پروتکل ذکرشده برونوکایون(23) اجرا شد(جدول 1). به گونهای که در تمام جلسات صندلی ها به صورت دایره ای 4/3 چیده شد تا بیماران بتوانند همدیگر را به راحتی ببینند و صدای یکدیگر را بشنوند. این چیدمان به نوبه خود پیوستگی گروهی را تسهیل کرد. در جلسه هشتم پس از جمع بندی و قدردانی از مشارکت بیماران، پرسشنامههای پژوهش جهت دادههای پس آزمون بین مشارکتکنندگان توزیع و تکمیل شد. لازم به ذکر است شرکتکنندگان گروه کنترل در هنگام اجرای پژوهش هیچ درمانی را دریافت نکردند و بعد از اتمام پژوهش درمان به صورت فشرده (هفتهای دو جلسه) جهت قدردانی از آنها اجرا شد.
در این پژوهش از پرسشنامه حالات عاطفی فرم کوتاه 21 سوالی DASS و پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان (CERQ)Cognitive Emotion Regulation Questionnaire استفاده شد. فرم کوتاه 21 سوالی DASS یک پرسشنامه ساختاریافته است که توسط لاویباند در سال 1995(30) تهیه شد. این پرسشنامه شامل خرده مقیاسهای افسردگی، استرس و اضطراب است که هر کدام از 7 عبارت تشکیل شده است. هر عبارت با مقیاس لیکرت دارای گزینههای اصلا، کم، متوسط و زیاد طراحی شده است. کمترین نمره مربوط به هر گویه صفر و بیشترین امتیاز 3 است. نمرات بالاتر در هر خرده مقیاس نشاندهنده سطوح بالاتر افسردگی، اضطراب و استرس است. دهقانی و محمد خان (1392) پایایی خرده مقیاسهای DASS-21 بر بیماران اماس شهر البرز مورد بررسی قرار دادند. همسانی درونی خرده مقیاسهای افسردگی، اضطراب و استرس به ترتیب 93/0، 90/0 و 90/0 به دست آمده است(31).
پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان گارنسفکی، کرایچ و اسپینهاون
36 سوالی است و 9 خرده مقیاس سرزنش خود، سرزنش دیگران، فاجعهآمیز کردن، نشخوار فکری، تمرکز مجدد مثبت،تمرکز مجدد بر برنامهریزی، ارزیابی مجدد مثبت، پذیرش، دیدگاهپذیری را در مقیاس لیکرت مورد ارزیابی قرار میدهد. پاسخهای این پرسشنامه در یک پیوستار 5 درجه ای (هرگز، اغلب اوقات، معمولا، گاهی، هرگز) جمع آوری میشود. کمترین نمره مربوط به هر گویه 1 و بیشترین امتیاز 5 است. هر چه نمره کسب شده بالاتر باشد، آن راهبرد تسط فرد بیشتر استفاده شده است.
ضرایب آلفای کرونباخ برای راهبردهای مثبت 91/0، راهبردهای منفی 87/0 و همچنین همبستگی راهبردهای منفی و راهبردهای مثبت با افسردگی را به ترتیب 48/0 و 11/0- گزارش کردند. امین آبادی (1388) در مطالعه ای 36 سوال این پرسشنامه را به 26 سوال و 9 خرده مقیاس را به 4 خرده مقیاس (سرزنش خود و فاجعه آمیز کردن، مقابله و پذیرش، تمرکز مجدد مثبت و سرزنش دیگران) کاهش داد و ضرایب پایایی به ترتیب 77/0، 70/0، 76/0 و 64/0 و برای کل پرسشنامه 70/0 نشان داد(32).
بعد از جمع آوری اطلاعات دادههای جمع آوری شده از دو منظر توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در بعد توصیفی ابتدا با استفاده از شاخصهایی از قبیل فراوانی و درصد برای متغیرهای کیفی، محاسبه شاخصهای مرکزی و انحراف استاندارد برای متغیرهای کمی به توصیف متغیرهای دموگرافیک نمونه مورد مطالعه پرداخته شد.
برای تجزیه تحلیل دادهها از جدول فراوانی، آزمونt مستقل، آزمون خی دو زمینه را برای استنباطی سطحی از دادهها استفاده کردیم. در بخش استنباطی با هدف پاسخگویی به سوال پژوهش از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده گردید. کلیه آزمونهای آماری با استفاده از نرم افزارSPSS نسخه 24 و در سطح معناداری 5 درصد مورد تجزیه تحلیل قرار گرفت.
جدول 1: پروتکل درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی
| جلسه | فرایند جلسه |
| اول | -آموزش اصول، فهم کافی از برنامه و توافق برای اصول و قواعد درمان، تکمیل فرم رضایت آگاهانه و اجرای پیشآزمون -سنجش مشکلات بیماران که موجب شده است در این درمان شرکت کنند -اجرای ریلکسیشن پیش رونده، تکلیف در منزل: ریلکسیشن روزی دو بار |
| دوم | -بررسی تکالیف جلسه گذشته، بازخورد گرفتن از بیماران -توضیح در خصوص مفاهیم CBT، بررسی علتهای افکار مزاحم و ماندگاری آنها - مبنای نظری آموزش به هوشیاری، آموزش مراقبه ی تنفس و اجرای آن، تکلیف در منزل: مراقبه تنفس دوبار در روز |
| سوم | -بررسی تکالیف جلسه گذشته، بازخورد گرفتن از بیماران، بررسی مشکلات در زمان مراقبه تنفس در منزل و کمک به حل آنها -توضیح ارتباط بین حس های بدنی، هیجانات، افکار و رفتار، الگوی هم نمود تقویت، عوامل موثر بر واکنش به رویدادهای ذهنی و تجارب -ارائه منطق و اجرا مراقبه ی وارسی بدن مرحله به مرحله، تکلیف در منزل: انجام وارسی بدن روزی دوبار |
| چهارم | -بررسی تکالیف جلسه گذشته، بازخورد گرفتن از بیماران، بررسی مشکلات در زمان مراقبه وارسی بدن در منزل و کمک به حل آنها -توضیح چرخهی واکنش، آموزش پیشرفته وارسی بدن و جمع بندی مرحله اول (متمرکز بر خود فرد) -معرفی مرحله دوم (متمرکز بر مشکلات زندگی)، انجام مراقبهی غیر رسمی (وارسی بدن بدون شنیدن ضبط صدا در روز) |
| پنجم | -بررسی تکالیف جلسه گذشته، بازخورد گرفتن از بیماران -مواجه خیالی با رویدادهای استرسزا، آموزش رویارویی، توضیح تعادل تجربی (رابطه تحریک تخیلی و واقعی)، بازسازی تعادل در سیستم پردازش اطلاعات، نیازمند راه اندازی مجدد پارامترهای جدید است که فقط آموزش ذهن آگاهی آن را ممکن می سازد. -معرفی مرحله سوم (متمرکز بر دیگران)، اجرای مراقبه ی وارسی متقارن، انجام وارسی متقارن دو بار در روز، مواجه خیالی با حداقل دو رویداد اضطراب زا |
| ششم | -بررسی تکالیف جلسه گذشته، بازخورد گرفتن از بیماران -آموزش مالکیت تجربی(پذیرفتن مسئولیت کامل برای فکرها و حس های بدنی مان و مالکیت زدایی از فکرها و حس های دیگران) -آموزش مهارت جرات ورزی، ایفای نقش و فرایند خاموشی، بررسی واکنش های افراطی و مقابله ای -اجرای تمرین 15 دقیقه ای وارسی کردن بخش به بخش بدن، آموزش وارسی جمعی (کل بدن)، انجام وارسی جمعی دو بار در روز |
| هفتم | -بررسی تکالیف جلسه گذشته، بازخورد گرفتن از بیماران -معرفی پنج چالش اخلاقی، آموزش همدلی، فواید همدلی -یک تمرین گروهی 5 دقیقه ای برای ورانداز کردن همه اندام های بدن به دنبال آن 10 دقیقه مراقبه دوست دار مهربانی (همدلی) -اجرای اسکن کردن متقاطع (یا در صورت نیاز وارسی همه اندام ها) دوبار در روز یکی با شنیدن ضبط صدا و دیگری غیر رسمی |
| هشتم | -بررسی تکالیف جلسه گذشته، بازخورد گرفتن از بیماران -ارائه جمع بندی و خلاصه جلسات گذشته، ارائه نکاتی جهت حفظ خونسردی در موقعیتهای زندگی و پیشگیری از عود -اجرای پس آزمون، تشکر و قدردانی از مشارکت بیماران در درمان |
یافته ها
در مطالعه حاضر ابتدا مشارکتکنندگان این پژوهش 60 نفر در نظر گرفته شد. پس از شروع جلسات تعدادی از شرکتکنندگان به دلیل مشکلات حرکتی، شغلی قادر به ادامه شرکت در مطالعه نبودند. به همین دلیل تعداد 52 نفر در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند و 8 نفر از مشارکت در پژوهش انصراف دادند. مشارکت کنندگان در گروههای آزمایش (26 نفر) و کنترل (26 نفر) به طور تصادفی قرار گرفتند. حجم نمونه در این پژوهش با استفاده نرم افزار جی پاور 52 نفر مشخص شده بود.
یافتههای حاصل از تحلیل دادههای جمعیت شناختی گویای آن است تفاوت آماری معنی‌داری بین گروههای مورد مطالعه در متغیرهای جمعیت شناختی مشاهده نشد. مقایسه میانگین سن، مدت بیماری مشارکتکنندگان دو گروه با آزمون t مستقل نشان دادند که بین دو گروه از نظر سن و مدت بیماری تفاوت معناداری وجود ندارند؛ یعنی دو گروه از نظر سن و مدت بیماری در شرایط یکسان قرار دارند.
همچنین بررسی شاخصهای دیگر وضعیت تاهل، تحصیلات، جنسیت، وضعیت داشتن حمله و وضعیت ناتوانی فیزیکی نیز نشان داد هر دو گروه شرایط یکسان داشتند که میتواند گواهی بر اعتبار درونی نتایج باشد (05/0P>) (جدول 2).
در بررسی ارتباط بین متغیرهای جمعیت شناختی و متغیرهای کمی مطالعه (افسردگی، اضطراب، استرس، راهبردهای مثبت هیجان و راهبردهای منفی هیجان) که بر روی نمونهای شامل 52 نفر انجام شد نتایج نشان داد که به طور کلی هیچ گونه ارتباط معناداری بین این متغیرها وجود ندارد (05/0p>). با این حال دو استثنا وجود دارد: اول بین استرس و وضعیت حمله همبستگی معناداری مشاهده شد و دوم بین راهبردهای مثبت هیجان و وضعیت تاهل همبستگی معنادار یافت شد (05/0p<).(جدول 3). این نتایج میتوانند حاکی از آن باشند که در این نمونه، متغیرهای جمعیت شناختی به طور کلی تاثیر زیادی بر افسردگی، اضطراب، استرس و راهبردهای هیجانی نداشتهاند، مگر در موارد خاص که در آنها ارتباطهای معناداری مشاهده شد.
قبـل از اجــرای تحـلیـل کواریانـس ابتدا پیـش فـرضهای آن از
جمله نرمال بودن، یکسانی پراکندگی، خطی بودن رابطهی متغیر همپراش و مستقل و همگنی شیب رگرسیون تحلیل کواریانس بررسی شد و بعد از اطمینان از رعایت شدن پیش فرضها تحلیل کواریانس اجرا گردید.
با توجه به نتایج جدول 5 میتوان گفت که پس از تعدیل نمرات پیشآزمون تفاوت معناداری بین گروههای مورد مطالعه در متغیرهای افسردگی، استرس و اضطراب وجود داشته است. بررسی اندازه اثر در قالب مجذوراتا نیز نشان میدهد که تغییرات ایجاد شده در بین گروه ناشی از اثر درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی بر حالات عاطفی منفی است. به طوری که بررسی میانگینهای حالات عاطفی منفی در پسآزمون دو گروه نیز نشانگر آن است که میانگین افسردگی، استرس و اضطراب در گروه MICBT نسبت به گروه کنترل کاهش معناداری داشته است(جدول 4).
همچنین تفاوت معناداری بین گروه MICBTبا گروه کنترل در راهبردهای مثبت تنظیم شناختی هیجان و راهبردهای منفی تنظیم شناختی هیجان وجود دارد(جدول 5). یعنی مداخله شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهنآگاهی توانسته است راهبردهای مثبت تنظیم شناختی هیجان گروه آزمایش را در مقایسه با گروه کنترل بهطور معناداری افزایش و راهبردهای منفی گروه آزمایش را کاهش دهد(جدول 4). بنابراین درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی اثربخشی معناداری بر کاهش افسردگی، استرس، اضطراب و بهبود تنظیم شناختی هیجان بیماران اماس نشان داد.
در مطالعه حاضر ابتدا مشارکتکنندگان این پژوهش 60 نفر در نظر گرفته شد. پس از شروع جلسات تعدادی از شرکتکنندگان به دلیل مشکلات حرکتی، شغلی قادر به ادامه شرکت در مطالعه نبودند. به همین دلیل تعداد 52 نفر در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند و 8 نفر از مشارکت در پژوهش انصراف دادند. مشارکت کنندگان در گروههای آزمایش (26 نفر) و کنترل (26 نفر) به طور تصادفی قرار گرفتند. حجم نمونه در این پژوهش با استفاده نرم افزار جی پاور 52 نفر مشخص شده بود.
یافتههای حاصل از تحلیل دادههای جمعیت شناختی گویای آن است تفاوت آماری معنی‌داری بین گروههای مورد مطالعه در متغیرهای جمعیت شناختی مشاهده نشد. مقایسه میانگین سن، مدت بیماری مشارکتکنندگان دو گروه با آزمون t مستقل نشان دادند که بین دو گروه از نظر سن و مدت بیماری تفاوت معناداری وجود ندارند؛ یعنی دو گروه از نظر سن و مدت بیماری در شرایط یکسان قرار دارند.
همچنین بررسی شاخصهای دیگر وضعیت تاهل، تحصیلات، جنسیت، وضعیت داشتن حمله و وضعیت ناتوانی فیزیکی نیز نشان داد هر دو گروه شرایط یکسان داشتند که میتواند گواهی بر اعتبار درونی نتایج باشد (05/0P>) (جدول 2).
در بررسی ارتباط بین متغیرهای جمعیت شناختی و متغیرهای کمی مطالعه (افسردگی، اضطراب، استرس، راهبردهای مثبت هیجان و راهبردهای منفی هیجان) که بر روی نمونهای شامل 52 نفر انجام شد نتایج نشان داد که به طور کلی هیچ گونه ارتباط معناداری بین این متغیرها وجود ندارد (05/0p>). با این حال دو استثنا وجود دارد: اول بین استرس و وضعیت حمله همبستگی معناداری مشاهده شد و دوم بین راهبردهای مثبت هیجان و وضعیت تاهل همبستگی معنادار یافت شد (05/0p<).(جدول 3). این نتایج میتوانند حاکی از آن باشند که در این نمونه، متغیرهای جمعیت شناختی به طور کلی تاثیر زیادی بر افسردگی، اضطراب، استرس و راهبردهای هیجانی نداشتهاند، مگر در موارد خاص که در آنها ارتباطهای معناداری مشاهده شد.
قبـل از اجــرای تحـلیـل کواریانـس ابتدا پیـش فـرضهای آن از
جمله نرمال بودن، یکسانی پراکندگی، خطی بودن رابطهی متغیر همپراش و مستقل و همگنی شیب رگرسیون تحلیل کواریانس بررسی شد و بعد از اطمینان از رعایت شدن پیش فرضها تحلیل کواریانس اجرا گردید.
با توجه به نتایج جدول 5 میتوان گفت که پس از تعدیل نمرات پیشآزمون تفاوت معناداری بین گروههای مورد مطالعه در متغیرهای افسردگی، استرس و اضطراب وجود داشته است. بررسی اندازه اثر در قالب مجذوراتا نیز نشان میدهد که تغییرات ایجاد شده در بین گروه ناشی از اثر درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی بر حالات عاطفی منفی است. به طوری که بررسی میانگینهای حالات عاطفی منفی در پسآزمون دو گروه نیز نشانگر آن است که میانگین افسردگی، استرس و اضطراب در گروه MICBT نسبت به گروه کنترل کاهش معناداری داشته است(جدول 4).
همچنین تفاوت معناداری بین گروه MICBTبا گروه کنترل در راهبردهای مثبت تنظیم شناختی هیجان و راهبردهای منفی تنظیم شناختی هیجان وجود دارد(جدول 5). یعنی مداخله شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهنآگاهی توانسته است راهبردهای مثبت تنظیم شناختی هیجان گروه آزمایش را در مقایسه با گروه کنترل بهطور معناداری افزایش و راهبردهای منفی گروه آزمایش را کاهش دهد(جدول 4). بنابراین درمان شناختی رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی اثربخشی معناداری بر کاهش افسردگی، استرس، اضطراب و بهبود تنظیم شناختی هیجان بیماران اماس نشان داد.
جدول 2: مشخصات جمعیت شناختی شرکت کنندگان
| متغیرها | آزمایش (MICBT) | کنترل | تی مستقل (درجه آزادی:50) |
|||
| میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | |||
| سن (سال) | 23/34 | 47/8 | 5/37 | 20/8 | 41/1- | |
| طول مدت بیماری (ماه) | 38/34 | 36/28 | 85/44 | 11/25 | 15/1- | |
| زیر مجموعه | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | آماره خی دو | |
| وضعیت تاهل | مجرد | 10 | 5/38 | 5 | 2/19 | ** 03/1 |
| متاهل | 16 | 5/61 | 21 | 8/80 | ||
| جنسیت |
مرد | 2 | 7/7 | 3 | 5/11 | ** 33/0 |
| زن | 24 | 3/92 | 23 | 5/88 | ||
| تحصیلات | دیپلم | 14 | 8/53 | 15 | 7/57 | ** 23/0 |
| لیسانس | 9 | 6/34 | 9 | 6/34 | ||
| فوق لیسانس | 3 | 5/11 | 2 | 7/7 | ||
| وضعیت داشتن حمله | دارد | 5 | 2/19 | 7 | 9/26 | ** 43/0 |
| ندارد | 21 | 8/80 | 19 | 1/73 | ||
| وضعیت ناتوانی فیزیکی (EDSS) | (0-3) | 14 | 8/53 | 10 | 5/38 | ** 23/1 |
| (5/3- 6) | 12 | 2/46 | 16 | 5/61 | ||
جدول 2: همبستگی متغیرهای پژوهش با متغیرهای جمعیت شناختی
| وضعیت ناتوانی فیزیکی | تحصیلات | جنسیت | وضعیت تاهل | وضعیت حمله | طول مدت بیماری | سن | متغیرهای پژوهش |
| 18/0 | (04/0) | 18/0 | 35/0- | 23/0- | 14/0 | 33/0- | افسردگی |
| 01/0 | (23/0) | 3/0 | 13/0 | 11/0 | 16/0- | 1/0- | اضطراب |
| 12/0 | (01/0) | 11/0 | 31/0- | 33/0* | 07/0 | 35/0- | استرس |
| 01/0 | (87/0-) | 45/0-* | 14/0 | 15/0- | 11/0 | 53/0 | راهبرد های مثبت هیجان |
| 14/0 | (02/0-) | 17/0 | 24/0- | 47/0 | 01/0 | 15/0- | راهبردهای منفی هیجان |
جدول 4: متغیرهای پژوهش به تفکیک گروه و آزمون
| متغیر | مولفه | آزمون | گروه آزمایش | گروه کنترل | |||
| میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | ||||
عواطف منفی |
افسردگی | پیش آزمون | 38/33 | 75/4 | 31/33 | 55/4 | |
| پس آزمون | 46/14 | 94/4 | 31/33 | 23/4 | |||
| استرس | پیش آزمون | 77/38 | 48/4 | 77/38 | 49/3 | ||
| پس آزمون | 85/16 | 31/4 | 54/38 | 97/3 | |||
| اضطراب | پیش آزمون | 62/30 | 11/6 | 92/29 | 61/4 | ||
| پس آزمون | 38/11 | 03/3 | 85/29 | 45/5 | |||
تنظیم هیجان |
راهبردهای مثبت | پیش آزمون | 00/54 | 25/9 | 54/58 | 95/7 | |
| پس آزمون | 35/75 | 83/7 | 15/57 | 61/7 | |||
| راهبردهای منفی | پیش آزمون | 08/56 | 87/7 | 62/53 | 46/7 | ||
| پس آزمون | 38/35 | 50/5 | 35/57 | 61/7 | |||
جدول 5: نتایج تحلیل کواریانس متغیرهای پژوهش
| متغیر وابسته | مجموع مجذورها | درجه آزادی | میانگین مجذورها | مقدار F | سطح معناداری | اندازه اثر |
| اقسردگی | 13/4528 | 1 | 13/4528 | 67/260 | 001/0 | 84/0 |
| استرس | 88/6025 | 1 | 88/6025 | 70/452 | 001/0 | 90/0 |
| اضطراب | 83/4599 | 1 | 83/4599 | 21/357 | 001/0 | 88/0 |
| راهبردهای مثیت تنظیم هیجان | 06/543 | 1 | 06/5443 | 84/230 | 001/0 | 82/0 |
| راهبردهای منفی تنظیم هیجان | 19/6935 | 1 | 19/6935 | 37/507 | 001/0 | 91/0 |
بحث و نتیجه گیری
دادههای به دست آمده حاکی از آن است که MICBT اثرات مثبتی بر کاهش افسردگی، استرس، اضطراب و بهبود تنظیم شناختی هیجان در بیماران اماس دارد. این یافتهها با سایر مطالعات
مربوط به اثربخـشی درمانهای مبتنـی بر ذهن آگاهی در بیـماران
اماس مطابقت دارد(6،19،28،33،34).
پژوهش حاضر مطالعهای جدید برای ارزیابی اثرات درمانیMICBT برتنظیم شناختی هیجانی بیماران مبتلا به اماس میباشد و پژوهشهای گذشته مربوط به درمانهای دیگر مبتنی بر ذهن آگاهی میباشند. به طوری که عالیکلایی و همکاران (1402) در مطالعهای با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر روی تنظیم هیجان و ادراک طرد در 30 زن مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس در شهر تهران نشان دادند تنظیم شناختی هیجان بیماران ام¬اس پس از مداخله بهبود یافت که این اثر در مرحله پیگیری نیز حفظ شد(28). با این حال این مطالعه تنها به بررسی زنان مبتلا به اماس پرداخته است، در حالی که شدت بیماری در مردان بیشتر مشاهده می¬شود و علاوه بر این، محدود بودن حجم نمونه ممکن است موجب مشکل در تعمیم پذیری نتایج گردد.
همچنین نوبخت و همکاران (1401) به بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر تنظیم شناختی هیجان بیماران ام¬اس در شهر سیستان و بلوچستان پرداختند. نتایج این مطالعه نشان داد آموزشهای ذهن آگاهی در بهبود تنظیم شناختی هیجانی بیماران ام¬اس موثر بوده است و موجب افزایش تنظیم هیجانی مثبت در این بیماران در مقایسه با گروه کنترل شده است و حتی این پژوهشگران درمان ذهن آگاهی را به عنوان گزینه درمانی مناسبی برای بیماریهای دیگر توصیه کردند(35).
اکبرزاده و همکاران (1401) در مطالعه ای نیز به مقایسه اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی و تحریک مستقیم از روی جمجمه بر بهبود نگرانی و تنظیم هیجانی در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا در شهر تهران پرداختند. در این مطالعه آنها نشان دادند درمان مبتنی بر ذهن آگاهی به نسبت دارونما و تحریک مستقیم از روی جمجمه در هر دو راهبردهای هیجانی مثبت و منفی موثر بود به طوری که راهبردهای تنظیم هیجان مثبت را افزایش و نمرات نگرانی و راهبردهای تنظیم هیجانی منفی را کاهش داد(36). این یافته¬ها نیز با نتایج مطالعه حاضر همسو است. پژوهشهای پیشین تنها به برخی علائم روانشناختی مؤثر در بیماری اماس پرداختهاند؛ در حالی که سایر متغیرها نادیده گرفته شدهاند. این متغیرها روابط پیچیده و متقابلی با یکدیگر دارند. بنابراین اهمیت دارد که اثرات درمانی بر این حوزه‌های به‌هم‌پیوندیافته بررسی شوند. در این راستا اگر مداخلات روانشناختی بر علائم روانشناختی تأثیر می‌گذارند باید بررسی شود که آیا این تأثیرات بر تنظیم شناختی هیجانات بیماران نیز مشاهده میشود. همچنین روابط متقابل پیچیده علائم روانشناختی و تنظیم هیجانات اهمیت دارد و ضروری است که رویکرد درمانی استفاده شود که با تاثیر بر شناخت، بدن و رفتار قادر به تاثیرگذاری بر علائم روانی چندگانه باشد.
در تبیین یافتههای مطالعه حاضر می¬توان اشاره کرد تمرینات MICBT افراد را قادر میسازد در زمان حال زندگی کنند، از پدیدههای درونی و بیرونی آگاهی داشته باشند، نگرش غیر قضاوتی نسبت به رویدادها داشته باشند و آنها را به راحتی بپذیرند و به جای استفاده از رویکردهای غیر سازنده به پدیدهها پاسخ سازنده دهند. از این رو میتوانند با وقایع زندگی خیلی بهتر برخورد کنند و در جنبههای مختلف زندگی بهتر عمل کنند. این میتواند به افراد کمک کند تا احساسات خوشایند و ناخوشایند را تعدیل و مدیریت کنند و به آنها کمک کند به راحتی تحت تأثیر احساسات منفی قرار نگیرند(6). آنها ممکن است بتوانند راهبردهای مقابلهای را برای مدیریت این موقعیتهای ناخوشایند بیابند و از راهبردهای تنظیم عملکردی مثبت هیجان استفاده کنند؛ در نتیجه بتوانند به مشکلات زندگی به شیوهای بهتر پاسخ دهند و به طور موثر با ناراحتی روانی ناشی از بیماری مقابله کنند(35).
درمانهای مبتنی بر ذهن آگاهی راهبردهای منفی تنظیم شناختی هیجانی (فاجعه آمیز کردن، نشخوار فکری، سرزنش خود و دیگران) را کاهش دادکه همین عامل نیز به نوبه خود منجر به بهبود مدیریت اضطراب، افسردگی و استرس میشود. این مهارتها به ویژه برای زنان مبتلا به اماس (تعداد بیشتر بیماران ام¬اس در مطالعه حاضر) که اغلب به دلیل وضعیت سلامتی خود با چالشهای عاطفی منحصر به فردی روبرو هستند، حیاتی است. ذهن آگاهی پذیرش را تقویت میکند که میتواند برای بیماری اماس که بروز و عود آن غیرقابل پیش بینی است کمک کند و بیماران را توانمند سازد(28).
در مقابل سایر یافتهها در زمینه اثربخشی ذهن آگاهی بر جنبههای روانشناختی بیماران مبتلا به اماس در مطالعهای اثر معناداری بین گروه مداخله و کنترل از لحاظ افسردگی، اضطراب و استرس نشان نداده است(37). در آموزشهای ذهن آگاهی مشارکتکنندگان نیاز است جلسات تقویتی منظم، تکالیف خانگی، تمرینات مدیتیشن حداقل 3 بار در خارج از جلسات گروهی برای به دست آوردن بهبودی و پایدار ماندن داشته باشند ممکن است در مطالعه ذکر شده این تمرینها جدی تلقی نشدند که در نتیجه اثر معنی داری را در کاهش عواطف منفی نداشتند.
آموزش مهارتهای MICBT میتواند به کاهش افسردگی، اضطراب، استرس از طرق مختلف کمک کند: تمرینهای مبتنی بر ذهن آگاهی به بیماران اماس کمک میکند، افکار خود را رویدادهای ذهنی در حال گذر ببینند به جای اینکه این افکار را قطعی و واقعی تلقی کنند.
در نتیجه افراد یاد میگیرند که چگونه بدون واکنش دادن تنها به مشاهده افکار مزاحم خود بپردازند و از محتوای مثبت و منفی افکار و احساسات خود آگاه شوند که این یادگیری منجر به غرق نشدن در افکار گذشته و آینده میشود(34،36).
تمرینات MICBT با تمرکز بر تنفس به ییماران اماس زندگی در لحظه را آموزش میدهد که با زندگی در لحظه، افراد میتوانند در برابر افسردگی، اضطراب و استرس محافظت شوند(33). ام اس با ویژگی های ناتوانکننده، مزمن و غیرقابل پیش بینیاش چالشهای زیادی را بر زندگی بیماران تحمیل میکند. آموزش ذهن آگاهی به بیماران کمک میکند تا احساسات و پدیدههای فیزیکی را در زمان وقوع به وضوح تجربه کرده و بپذیرند(34).
تنفس آگاهانه در MICBT به بیماران کمک میکند تا چرخه نشخوار فکری را متوقف کنند و به تدریج حس خودکنترلی و توانایی تحمل و پذیرش تجربیات ناخوشایند را تقویت کنند تا بهتر با آنچه می‌گذرانند کنار بیایند(38).
نوع دیگر از تمرینات MICBT اسکن بدن میباشد. اسکن بدن قصد دارد آگاهی و پذیرش درون نگر احساسات جسمی را در موقعیتهای روزمره بالا ببرد. در واقع به نظر میرسد بیمارانی که در این تمرین مهارت به دست میآورند میتوانند احساسات اولیه بدن را بدون واکنش نشان دادن به همان صورتی که در جسم اتفاق میافتد را درک کنند و تشخیص این احساسات اولیه موجب شناخت احساسات پیچیدهتر در آینده میشود(39).
در نتیجه افراد میتوانند احساسات خود را در موقعیتهای روزمره بهتر مدیریت کنند که این خود موجب کاهش استرس در بیماران ام اس می شود، امید به زندگی آنها را افزایش میدهـد، آنها مـی تواننـد با افسـردگی، ناامیدی کنـار بیایند و در
نهایت خـوش بینی، اعتمـاد به دسـت آورند و در نتیـجـه شنـاخت
احساسات،سلامت روانی بیماران را بهبود میبخشد(34).
در مجموع نتایج به دست آمده در این مداخله نشان میدهد که MICBT برای بیماران اماس موثر بوده است. درمان MICBT از طریق تکنیکهایی مانند تجربه حال، تنفس عمیق، آرامش، درک بهتر احساسات و حالات جسمانی به فرد آسیبدیده در رسیدن به پذیرش کمک میکند. بنابراین بیمار میتواند برای شناسایی راهبردهای مقابلهای مناسب برای مدیریت موقعیتهای چالش برانگیز آمادگی بهتری پیدا کند. بنابراین با توجه به اثربخشی MICBT در کاهش عواطف منفی و بهبود تنظیم شناختی هیجان و با توجه به افزایش روزافزون بروز اماس در کشور، نتایج این مطالعه میتواند برای برنامهها و خدمات درمانی بیماران اماس سودمند باشد.
از محدودیتهای مطالعه فقدان پیشینه نظری به دلیل جدید بودن مداخله بود. در این مطالعه از ابزار مشابه در پیشآزمون و پسآزمون استفاده شد که ممکن است آشنایی با آزمون در نتایج پسآزمون تاثیر بگذارد. در نتیجه بهتر است در مطالعات آینده از پرسشنامههای موازی استفاده شود. همچنین بیماران بعد از گذشت سه ماه دردسترس نبودند به همین دلیل در این مطالعه مرحله پیگیری اجرا نشد که پیشنهاد می شود در پژوهش های بعدی نتایج در سه مرحله پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری بررسی شوند تا تعمیم یافتهها به خوبی تضمین شود و چشم انداز بهتری به دست آید به طوری که ابتدای شروع مطالعه تمامی شرکتکنندگان به گروهی در پیام رسانهای اجتماعی دعوت شوند تا بعد از گذشت چند ماه بیماران در دسترس محقق باشند.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه در سایت ثبت کارآزماییهای بالینی ایران با شماره
IRCT20230212057396N1 به ثبت رسیده و تایید شده است و همچنین از لحاظ اخلاقی و علمی در کمیته اخلاق مرکز
تحقیقـات بیمـاریهای مغـز و اعصـاب دانشـگـاه علوم پزشـکی
کـرمـــان بررسـی شـــده اسـت و با کـد اخــلاقــی به شمــاره
IR.KMU.REC.1402.300 به تایید رسیده است.
سهم نویسندگان
در ایـن پژوهـش عـاطفـه فـخـرمنـد: گـردآوری دادهها، اجـرای مداخـله شنـاختی رفـتـاری یکپـارچـه شـده با ذهن آگاهی، سید ابوالقاسم مهری نژاد: نظارت بر کل مراحل پژوهش، زهره خسروی: مشاور اول پژوهش، تجزیه و تحلیل دادهها، هداکمالی: مشاور دوم پژوهش و بررسی مشارکتکنندگان براساس ملاکهای ورود و خروج مطالعه مشارکت داشتند و همچنین نویسندگان نسخه نهایی را مطالعه و تایید نموده و مسئولیت پاسخگویی در قبال پژوهش را پذیرفتهاند.
حمایت مالی
این پایان نامه با حمایت مرکز تحقیقات بیماریهای مغز و اعصاب و مرکز توانبخشی امید در شهر کرمان انجام شده است.
تضاد منافع
هیچ گونه تضاد منافعی در این مقاله وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
این مقاله بخشی از پایان نامه دکتری روانشناسی عمومی در دانشگاه الزهرا تهران است. از تمامی شرکتکنندگان در این مطالعه، مرکز تحقیقات بیماریهای مغز و اعصاب کرمان جهت ثبت کد اخلاق، کلینیک توان بخشی امید کرمان جهت همکاری در این مطالعه بسیار سپاسگزاری میشود.
دادههای به دست آمده حاکی از آن است که MICBT اثرات مثبتی بر کاهش افسردگی، استرس، اضطراب و بهبود تنظیم شناختی هیجان در بیماران اماس دارد. این یافتهها با سایر مطالعات
مربوط به اثربخـشی درمانهای مبتنـی بر ذهن آگاهی در بیـماران
اماس مطابقت دارد(6،19،28،33،34).
پژوهش حاضر مطالعهای جدید برای ارزیابی اثرات درمانیMICBT برتنظیم شناختی هیجانی بیماران مبتلا به اماس میباشد و پژوهشهای گذشته مربوط به درمانهای دیگر مبتنی بر ذهن آگاهی میباشند. به طوری که عالیکلایی و همکاران (1402) در مطالعهای با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر روی تنظیم هیجان و ادراک طرد در 30 زن مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس در شهر تهران نشان دادند تنظیم شناختی هیجان بیماران ام¬اس پس از مداخله بهبود یافت که این اثر در مرحله پیگیری نیز حفظ شد(28). با این حال این مطالعه تنها به بررسی زنان مبتلا به اماس پرداخته است، در حالی که شدت بیماری در مردان بیشتر مشاهده می¬شود و علاوه بر این، محدود بودن حجم نمونه ممکن است موجب مشکل در تعمیم پذیری نتایج گردد.
همچنین نوبخت و همکاران (1401) به بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر تنظیم شناختی هیجان بیماران ام¬اس در شهر سیستان و بلوچستان پرداختند. نتایج این مطالعه نشان داد آموزشهای ذهن آگاهی در بهبود تنظیم شناختی هیجانی بیماران ام¬اس موثر بوده است و موجب افزایش تنظیم هیجانی مثبت در این بیماران در مقایسه با گروه کنترل شده است و حتی این پژوهشگران درمان ذهن آگاهی را به عنوان گزینه درمانی مناسبی برای بیماریهای دیگر توصیه کردند(35).
اکبرزاده و همکاران (1401) در مطالعه ای نیز به مقایسه اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی و تحریک مستقیم از روی جمجمه بر بهبود نگرانی و تنظیم هیجانی در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا در شهر تهران پرداختند. در این مطالعه آنها نشان دادند درمان مبتنی بر ذهن آگاهی به نسبت دارونما و تحریک مستقیم از روی جمجمه در هر دو راهبردهای هیجانی مثبت و منفی موثر بود به طوری که راهبردهای تنظیم هیجان مثبت را افزایش و نمرات نگرانی و راهبردهای تنظیم هیجانی منفی را کاهش داد(36). این یافته¬ها نیز با نتایج مطالعه حاضر همسو است. پژوهشهای پیشین تنها به برخی علائم روانشناختی مؤثر در بیماری اماس پرداختهاند؛ در حالی که سایر متغیرها نادیده گرفته شدهاند. این متغیرها روابط پیچیده و متقابلی با یکدیگر دارند. بنابراین اهمیت دارد که اثرات درمانی بر این حوزه‌های به‌هم‌پیوندیافته بررسی شوند. در این راستا اگر مداخلات روانشناختی بر علائم روانشناختی تأثیر می‌گذارند باید بررسی شود که آیا این تأثیرات بر تنظیم شناختی هیجانات بیماران نیز مشاهده میشود. همچنین روابط متقابل پیچیده علائم روانشناختی و تنظیم هیجانات اهمیت دارد و ضروری است که رویکرد درمانی استفاده شود که با تاثیر بر شناخت، بدن و رفتار قادر به تاثیرگذاری بر علائم روانی چندگانه باشد.
در تبیین یافتههای مطالعه حاضر می¬توان اشاره کرد تمرینات MICBT افراد را قادر میسازد در زمان حال زندگی کنند، از پدیدههای درونی و بیرونی آگاهی داشته باشند، نگرش غیر قضاوتی نسبت به رویدادها داشته باشند و آنها را به راحتی بپذیرند و به جای استفاده از رویکردهای غیر سازنده به پدیدهها پاسخ سازنده دهند. از این رو میتوانند با وقایع زندگی خیلی بهتر برخورد کنند و در جنبههای مختلف زندگی بهتر عمل کنند. این میتواند به افراد کمک کند تا احساسات خوشایند و ناخوشایند را تعدیل و مدیریت کنند و به آنها کمک کند به راحتی تحت تأثیر احساسات منفی قرار نگیرند(6). آنها ممکن است بتوانند راهبردهای مقابلهای را برای مدیریت این موقعیتهای ناخوشایند بیابند و از راهبردهای تنظیم عملکردی مثبت هیجان استفاده کنند؛ در نتیجه بتوانند به مشکلات زندگی به شیوهای بهتر پاسخ دهند و به طور موثر با ناراحتی روانی ناشی از بیماری مقابله کنند(35).
درمانهای مبتنی بر ذهن آگاهی راهبردهای منفی تنظیم شناختی هیجانی (فاجعه آمیز کردن، نشخوار فکری، سرزنش خود و دیگران) را کاهش دادکه همین عامل نیز به نوبه خود منجر به بهبود مدیریت اضطراب، افسردگی و استرس میشود. این مهارتها به ویژه برای زنان مبتلا به اماس (تعداد بیشتر بیماران ام¬اس در مطالعه حاضر) که اغلب به دلیل وضعیت سلامتی خود با چالشهای عاطفی منحصر به فردی روبرو هستند، حیاتی است. ذهن آگاهی پذیرش را تقویت میکند که میتواند برای بیماری اماس که بروز و عود آن غیرقابل پیش بینی است کمک کند و بیماران را توانمند سازد(28).
در مقابل سایر یافتهها در زمینه اثربخشی ذهن آگاهی بر جنبههای روانشناختی بیماران مبتلا به اماس در مطالعهای اثر معناداری بین گروه مداخله و کنترل از لحاظ افسردگی، اضطراب و استرس نشان نداده است(37). در آموزشهای ذهن آگاهی مشارکتکنندگان نیاز است جلسات تقویتی منظم، تکالیف خانگی، تمرینات مدیتیشن حداقل 3 بار در خارج از جلسات گروهی برای به دست آوردن بهبودی و پایدار ماندن داشته باشند ممکن است در مطالعه ذکر شده این تمرینها جدی تلقی نشدند که در نتیجه اثر معنی داری را در کاهش عواطف منفی نداشتند.
آموزش مهارتهای MICBT میتواند به کاهش افسردگی، اضطراب، استرس از طرق مختلف کمک کند: تمرینهای مبتنی بر ذهن آگاهی به بیماران اماس کمک میکند، افکار خود را رویدادهای ذهنی در حال گذر ببینند به جای اینکه این افکار را قطعی و واقعی تلقی کنند.
در نتیجه افراد یاد میگیرند که چگونه بدون واکنش دادن تنها به مشاهده افکار مزاحم خود بپردازند و از محتوای مثبت و منفی افکار و احساسات خود آگاه شوند که این یادگیری منجر به غرق نشدن در افکار گذشته و آینده میشود(34،36).
تمرینات MICBT با تمرکز بر تنفس به ییماران اماس زندگی در لحظه را آموزش میدهد که با زندگی در لحظه، افراد میتوانند در برابر افسردگی، اضطراب و استرس محافظت شوند(33). ام اس با ویژگی های ناتوانکننده، مزمن و غیرقابل پیش بینیاش چالشهای زیادی را بر زندگی بیماران تحمیل میکند. آموزش ذهن آگاهی به بیماران کمک میکند تا احساسات و پدیدههای فیزیکی را در زمان وقوع به وضوح تجربه کرده و بپذیرند(34).
تنفس آگاهانه در MICBT به بیماران کمک میکند تا چرخه نشخوار فکری را متوقف کنند و به تدریج حس خودکنترلی و توانایی تحمل و پذیرش تجربیات ناخوشایند را تقویت کنند تا بهتر با آنچه می‌گذرانند کنار بیایند(38).
نوع دیگر از تمرینات MICBT اسکن بدن میباشد. اسکن بدن قصد دارد آگاهی و پذیرش درون نگر احساسات جسمی را در موقعیتهای روزمره بالا ببرد. در واقع به نظر میرسد بیمارانی که در این تمرین مهارت به دست میآورند میتوانند احساسات اولیه بدن را بدون واکنش نشان دادن به همان صورتی که در جسم اتفاق میافتد را درک کنند و تشخیص این احساسات اولیه موجب شناخت احساسات پیچیدهتر در آینده میشود(39).
در نتیجه افراد میتوانند احساسات خود را در موقعیتهای روزمره بهتر مدیریت کنند که این خود موجب کاهش استرس در بیماران ام اس می شود، امید به زندگی آنها را افزایش میدهـد، آنها مـی تواننـد با افسـردگی، ناامیدی کنـار بیایند و در
نهایت خـوش بینی، اعتمـاد به دسـت آورند و در نتیـجـه شنـاخت
احساسات،سلامت روانی بیماران را بهبود میبخشد(34).
در مجموع نتایج به دست آمده در این مداخله نشان میدهد که MICBT برای بیماران اماس موثر بوده است. درمان MICBT از طریق تکنیکهایی مانند تجربه حال، تنفس عمیق، آرامش، درک بهتر احساسات و حالات جسمانی به فرد آسیبدیده در رسیدن به پذیرش کمک میکند. بنابراین بیمار میتواند برای شناسایی راهبردهای مقابلهای مناسب برای مدیریت موقعیتهای چالش برانگیز آمادگی بهتری پیدا کند. بنابراین با توجه به اثربخشی MICBT در کاهش عواطف منفی و بهبود تنظیم شناختی هیجان و با توجه به افزایش روزافزون بروز اماس در کشور، نتایج این مطالعه میتواند برای برنامهها و خدمات درمانی بیماران اماس سودمند باشد.
از محدودیتهای مطالعه فقدان پیشینه نظری به دلیل جدید بودن مداخله بود. در این مطالعه از ابزار مشابه در پیشآزمون و پسآزمون استفاده شد که ممکن است آشنایی با آزمون در نتایج پسآزمون تاثیر بگذارد. در نتیجه بهتر است در مطالعات آینده از پرسشنامههای موازی استفاده شود. همچنین بیماران بعد از گذشت سه ماه دردسترس نبودند به همین دلیل در این مطالعه مرحله پیگیری اجرا نشد که پیشنهاد می شود در پژوهش های بعدی نتایج در سه مرحله پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری بررسی شوند تا تعمیم یافتهها به خوبی تضمین شود و چشم انداز بهتری به دست آید به طوری که ابتدای شروع مطالعه تمامی شرکتکنندگان به گروهی در پیام رسانهای اجتماعی دعوت شوند تا بعد از گذشت چند ماه بیماران در دسترس محقق باشند.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه در سایت ثبت کارآزماییهای بالینی ایران با شماره
IRCT20230212057396N1 به ثبت رسیده و تایید شده است و همچنین از لحاظ اخلاقی و علمی در کمیته اخلاق مرکز
تحقیقـات بیمـاریهای مغـز و اعصـاب دانشـگـاه علوم پزشـکی
کـرمـــان بررسـی شـــده اسـت و با کـد اخــلاقــی به شمــاره
IR.KMU.REC.1402.300 به تایید رسیده است.
سهم نویسندگان
در ایـن پژوهـش عـاطفـه فـخـرمنـد: گـردآوری دادهها، اجـرای مداخـله شنـاختی رفـتـاری یکپـارچـه شـده با ذهن آگاهی، سید ابوالقاسم مهری نژاد: نظارت بر کل مراحل پژوهش، زهره خسروی: مشاور اول پژوهش، تجزیه و تحلیل دادهها، هداکمالی: مشاور دوم پژوهش و بررسی مشارکتکنندگان براساس ملاکهای ورود و خروج مطالعه مشارکت داشتند و همچنین نویسندگان نسخه نهایی را مطالعه و تایید نموده و مسئولیت پاسخگویی در قبال پژوهش را پذیرفتهاند.
حمایت مالی
این پایان نامه با حمایت مرکز تحقیقات بیماریهای مغز و اعصاب و مرکز توانبخشی امید در شهر کرمان انجام شده است.
تضاد منافع
هیچ گونه تضاد منافعی در این مقاله وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
این مقاله بخشی از پایان نامه دکتری روانشناسی عمومی در دانشگاه الزهرا تهران است. از تمامی شرکتکنندگان در این مطالعه، مرکز تحقیقات بیماریهای مغز و اعصاب کرمان جهت ثبت کد اخلاق، کلینیک توان بخشی امید کرمان جهت همکاری در این مطالعه بسیار سپاسگزاری میشود.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
روان شناسی
دریافت: 1403/5/15 | پذیرش: 1403/8/6 | انتشار: 1403/10/10
دریافت: 1403/5/15 | پذیرش: 1403/8/6 | انتشار: 1403/10/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
