دوره 23، شماره 4 - ( مهر و آبان 1403 )
جلد 23 شماره 4 صفحات 30-15 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.SSU.SPH.REC.1400.113
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Tavallaei M, Hesaraki M, Seyhoon M, tahvilian N, Hosseinzadeh M. The Effectiveness of Treatment Based on Acceptance and Commitment Therapy on Psychological Capital, Weight and Fat Mass in Obese Women. TB 2024; 23 (4) :15-30
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3659-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3659-fa.html
تولاّئی مهدی، حصارکی شرق مطهره، سیحون مریم، تحویلیان نگین، حسین زاده مهدیه. اثربخشی درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش بر سرمایه روانشناختی، وزن و توده چربی در زنان مبتلا به چاقی. طلوع بهداشت. 1403; 23 (4) :15-30
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد ، hoseinzade.mahdie@gmail.com
متن کامل [PDF 855 kb]
(79 دریافت)
| چکیده (HTML) (179 مشاهده)
متن کامل: (101 مشاهده)
اثربخشی درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش بر سرمایه روانشناختی، وزن و توده چربی در زنان مبتلا به چاقی
نویسندگان: مهدی تولاّئی1، مطهره حصارکی شرق2، مریم سیحون3، نگین تحویلیان4، مهدیه حسین زاده5
1.استادیارگروه روانشناسی و علوم تربیتی، موسسه آموزش عالی غیرانتفاِعی امام جواد (ع)، یزد، ایران
2.کارشناس ارشد روانشناسی عمومی، گروه روانشناسی و علوم تربیتی، مؤسسه آموزش عالی غیرانتفاِعی امام جواد (ع)، یزد، ایران
3.کارشناس ارشد علوم تغذیه،گروه تغذیه، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران.
4.دانشجوی دکتری تخصصی علوم تغذیه، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران.
5.نویسنده مسئول: دانشیار گروه تغذیه، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران. شماره تماس: ۰۳۵۳۱۴۹۲۲۴۰ Email:hoseinzade.mahdie@gmail.com
چکیده
مقدمه: پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش (ACT) بر سرمایه روانشناختی، میزان وزن و توده چربی زنان چاق، انجام گرفت.
روش بررسی: این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی با روش پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری این پژوهش تمام زنان دارای اضافه‌وزن و چاق که در سال 1400 ساکن در شهر یزد بودند. با توجه به ملاک‌های ورود تعداد 30 نفر انتخاب و به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل (هر گروه 15 نفر) جایگزین شدند. ابزارهای پژوهش پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی و پرسشنامه سرمایه روانشناختی و همچنین پروتکل درمان ACT بود و پس از اجرای پیش‌آزمون، آزمودنی‌های گروه کنترل در معرض متغیر مستقل جلسات آموزشی درمان ACT قرار گرفتند. تعداد جلسات گروه‌درمانی 9 جلسه 5/1 ساعته بود. برای تحلیل داده‌ها از تحلیل کوواریانس (ANCOVA) استفاده شد.
یافته ها: در ابتدای پژوهش میانگین وزن در گروه آزمایش 85/73 کیلوگرم و در گروه کنترل 01/74 کیلوگرم بود. یافته‌های پژوهش نشان داد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد توانسته در افزایش سرمایه روانشناختی خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاق شهر یزد (001/0=p) نقش مؤثر داشته باشد. این درمان همچنین در کاهش توده چربی و کاهش وزن شرکت کنندگان (001/0=p) نیز اثربخش بود.
نتیجه گیری: با توجه به نتایج پژوهش حاضر به نظر می‌رسد درمان ACT میتواند نقش مؤثری در رفع مشکلات زنان دارای اضافه‌وزن داشته و منجر به افزایش سرمایه روانشناختی و همچنین کاهش وزن و توده چربی شود.
واژه های کلیدی: درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)، سرمایه روانشناختی، کاهش وزن، توده چربی، زنان
جدول1:محتوای جلسات درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد
یافته ها
مطالعه حاضردر بین 30 نفر از زنان دارای اضافه‌وزن و چاق که در سال 1400 ساکن در شهر یزد بودند انجام گرفت. تمامی شرکت کنندگان مطالعه را به اتمام رساندند. نتایج جدول2 شاخص‌های توصیفی متغیر سن و فراوانی و درصد متغیر تحصیلات افراد شرکت کننده را نشان می دهد.
یافته‌های توصیفی مربوط به فراوانی متغیر تحصیلات نشان دهنده این است که سطح تحصیلی کارشناسی ارشد با 13 شرکت کننده بیشترین فراوانی را با 3/43 درصد به خود اختصاص داده
و فوق دیپلم و لیسانـس با فـراوانـی 8 نفر و 7/26 درصدکمتـرین
فراوانی را خود اختصاص داده‌اند(جدول2).
آزمون کولموگروف-اسمیرنوف جهت تعیین نرمال بودن توزیع متغیرهای سرمایه‌های روانشناختی، کاهش وزن و توده چربی در گروه آزمایش و کنترل انجام شد. توزیع نمرات متغیرهای سرمایه‌های روانشناختی، کاهش وزن و توده چربی در هر دو گروه و در هر دو حالت پیش و پس از مطالعه نرمال بود(05/0p>). نتایج آزمون همگنی شیب‌های رگرسیون نشان داد که همگنی شیب های رگرسیون برای متغیرهای سرمایه‌های روانشناختی، کاهش وزن و توده چربی وجود دارد(05/0p>)؛ لذا می‌توان تحلیل کوواریانس را اجرا کنیم. همچنین از آزمون لوین به منظور بررسی همگنی واریانس‌ها استفاده شد. نتایج این آزمون نشان داد بین دو گروه آزمایش و کنترل در پیش آزمون‌های متغیرهای سرمایه‌های روانشناختی، کاهش وزن و توده چربی همگنی واریانس وجود دارد و از این رو پیش فرض‌ها رعایت شده است. به منظور آزمون فرضیه درمان مبتنی بر ACT بر میزان سرمایـه روان‌شنـاختی، تـوده چـربی و کاهـش
کاهش وزن خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاق از آزمون تجزیه تحلیل کوواریانس یک طرفه (ANCOVA) استفاده شد (جدول3). همان‌گونه که جدول3 نشان می دهد در سرمایه روانشناختی، میانگین نمرات پسآزمون گروه آزمایش بیش تر از پس آزمون گروه کنترل می باشد. در رابطه با توده چربی و کاهش وزن، میانگین نمرات پسآزمون گروه آزمایش کمتر از پس آزمون گروه کنترل می باشد. نتایج تحلیل کوواریانس مربوط به متغیر سرمایه روانشناختی، توده چربی و کاهش وزن در جدول4 آمده است. همان‌گونه که جدول4 نشان می‌دهد بعد از تعدیل نمره‌های پیش آزمون تفاوت معناداری بین دو گروه آزمایش و کنترل در میانگین نمرات نمره کل سرمایه روانشناختی؛ نمره کل توده چربی و نمره کاهش وزن بدست آمد. با توجه به نتایج کوواریانس تفاوت بین دو گروه آزمایش و کنترل در نمره کل سرمایه روانشناختی، توده چربی و کاهش وزن در سطح (001/0=p) معنی دار بوده و بر اساس (25/19 =F) و با توجه به مجذور اتا (416/0) 6/41 درصد تفاوت‌های فردی در سرمایه روان شناختی مربوط به تفاوت بین دو گروه آزمایش و کنترل بوده است. همچنین بر اساس (660/21= F) و با توجه به مجذور اتا (445/0) 5/44 درصد تفاوت‌های فردی در توده چربی مربوط به تفاوت بین دو گروه آزمایش و کنترل بوده است. به علاوه بر اساس (580/13 = F) و با توجه به مجذور اتا (33/0) 4/33 درصد تفاوت‌های فردی در کاهش وزن مربوط به تفاوت بین دو گروه آزمایش و کنترل بوده است؛ بنابراین درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد توانسته در افزایـش سرمایـه روان
شنـاختی، کاهـش توده چـربی و کـاهش وزن خـانـم‌های دارای
اضافه‌وزن و چاق نقش داشته باشد.
جدول2:اطلاعات توصیفی مربوط به سن
جدول3:شاخص‌های توصیفی نمرات سرمایه روانشناختی، توده چربی و کاهش وزن شرکت کنندگان برحسب مرحله و عضویت گروهی
جدول4:نتایج حاصل از تحلیل کواریانس یک طرفه بر روی میانگین نمرات سرمایه روان شناختی، توده چربی و کاهش وزن گروه‌های آزمایش و کنترل با کنترل پیش‌آزمون
بحث و نتیجه گیری
مطالعه حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر ACT بر میزان سرمایه روانشناختی و کاهش وزن و توده چربی در بین خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاق شهر یزد انجام گرفت. نتایج تحلیل کواریانس تک متغیره نشان داد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد توانست سرمایه روان شناختی را در بین شرکت کنندگان افزایش و توده چربی و وزن را در این افراد کاهش دهد.
با توجه به یافته‌های پژوهش درمان مبتنی بر ACT بر میزان سرمایه روانشناختی گروه هدف این مطالعه مؤثر است. این یافته پژوهش همسو با یافته‌های مطالعات پیشین می باشد، این مطالعات همه بر اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد تاکید دارند(28-24، 21).
همچنین لاولور و همکاران در فراتحلیلی در سال 2020 نشان دادند که مداخلات مبتنی ACT ثابت‌ترین اثربخشی را در بین درمان‌های موج سوم (3WCBT) شامل درمان مبتنی بر ACT، رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)، درمان شناختی رفتاری مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) و درمان متمرکز بر شفقت (CFT) داشته اند(29).
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، با ایجاد انعطاف‌پذیری روانشناختی از طریق فرایندهای تعهد و تغییر که به نام ارزشها و اقدامات متعهدانه شناخته می‌شود و فرایندهای ذهن آگاهی و پذیرش که با نام خود زمینه‌ای، لحظه حال (اینجا و اکنون)، پذیرش و گسلش شناختی شناخته می‌شوند می‌توانند شرایط را برای افزایش سرمایه روانشناختی در افراد ایجاد کنند.
درمان پذیرش و تعهد می تواند منجر به تاب آوری، امید واری و خوش بینی در افراد با شرایط مختلف از جمله اضطراب، افسردگی، مصرف مواد و همچنین چاقی گردد. این روش درمانی با شفاف‌سازی ارزشها باهدف فراهم آوردن مهم‌ترین جهات زندگی در فرد ازجمله تعیین هدف مؤثر تعهد به برداشتن این گامهای کوچک و مقابله با عقب‌نشینی‌ها است(31، 30، 18) که همه این موارد میتواند تاب آوری و خود کار آمدی که از مولفه‌های سرمایه روانشناختی است را تحت تاثیر خود قرار دهد.
روان‌درمانگران ACT، انعطاف‌ناپذیری روانشناختی و کاهش
تعامل ارزشی را به‌عنوان منبع اصلی مشکل مراجع به جای تجربه درونی نامطلوب در نظر می‌گیرند.
از جنبه‌های مهم درمان پذیرش و تعهد، عمل متعهدانه و کمک به شخص در تعقیب فعالانه اقدامات مرتبط با ارزشهای منتخب شخصی است. این عمل متعهدانه می تواند در رشد تاب آوری و خودکارآمدی مؤثر باشد و حتی منجر به امیدواری در فرد گردد. هدف از این فرایندهای ذهن آگاهی و پذیرش، کمک به فرد برای آگاهی یافتن و کنار آمدن با موانع درونی و خارجی است(34-32)؛ که میتواند تمام ابعاد سرمایه روانشناختی را تحت تاثیر خود قرار دهد.
با توجه به یافته‌های پژوهش درمان مبتنی بر ACT بر کاهش توده چربی و کاهش وزن خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاق شهر یزد مؤثر است. این یافته پژوهش همسو با یافته‌های مطالعات پیشین است(35، 26، 25). پیتیل و همکاران در مطالعه مروری سیستماتیک هفت مطالعه و 698 شرکت کننده دارای اضافه وزن یا چاق از هر دو جنس را بررسی کردند. نتایج نشان داد بهبود مشکلات مربوط به وزن و همچنین درصد کاهش وزن در گروه ACT به طور معنی داری بیشتر از گروه های کنترل بود. در این مطالعه مروری از ACT به عنوان یک مداخله موثر پشتیبانی می کند که می تواند به بزرگسالان مبتلا به مشکلات مرتبط با وزن و اضافه وزن کمک کند(36).
نوریان و آقایی در مطالعه‌ای با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شاخص توده بدنی در زنان مبتلابه چاقی در شهر اصفهان نشان داد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در مرحله پیگیری میتواند به کاهش شاخص توده بدنی زنان مبتلابه چاقی انجامد(37). فنایی و سجادیان در پژوهشی با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اجتناب تجربی افراد دارای اضافه‌وزن و چاق در شهر اصفهان نشان داند که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، اجتناب تجربی شرکت‌کنندگان گروه آزمایش را در مقایسه با گروه شاهد به‌طور معنی‌داری کاهش داده و این اثر در مرحله پیگیری نیز پایدار است(38). عبدالکریمی و همکاران در پژوهشی با عنوان اثربخشی بسته فراتشخیصی مبتنی بر درمان پذیرش و تعهد، درمان متمرکز بر شفقت و رفتاردرمانی دیالکتیکی بر تنظیم هیجان و رفتار خوردن زنان مبتلابه اضافه‌وزن و چاقی نشان داد که مداخله‌های مذکور بر تنظیم هیجان و رفتار خوردن زنان مبتلابه اضافه‌وزن و چاقی تأثیر معناداری داشته است(39).
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، با ایجاد انعطاف‌پذیری روانشناختی و کاهش اضطراب از طریق فرایندهای تعهد و تغییر که به نام ارزشها و اقدامات متعهدانه شناخته می‌شود و فرایندهای ذهن آگاهی و پذیرش که با نام خود زمینه‌ای، لحظه حال (اینجا و اکنون)، پذیرش و گسلش شناختی شناخته می‌شوند.
این درمان روانشناختی می‌توانند فرد را به لحاظ روانشناختی توانمند سازد و این توانمندی روانشناختی کمک می کند تا بتواند تغییرات مانند برنامه‌های رژیمی و کاهش وزن خود ادامه دهد(41،40). این درمان همچنین به افراد در تعقیب فعالانه اقدامات مرتبط با ارزشهای منتخب شخصی کمک میکند که میتواند در پیگیری برنامه‌های کاهش وزن نیز مؤثر باشد(18).
مطالعه حاضر همانند بسیاری از پژوهش‌های میدانی با موانع و محدودیت‌هایی مواجه بوده برای مثال با توجه به شرایط همه‌گیری کرونا، جلسات درمانی به صورت مجازی برگزار شد و همچنین پرسشنامه‌ها نیز به‌صورت آنلاین طراحی گردید و در اختیار مشارکت‌کنندگان قرار گرفت.
به علاوه پژوهش حاضر صرفا در بر روی زنان مبتلا به اضافه وزن و چاقی انجام گرفت. پیشنهاد می شود جهت مقایسه روش‌های آموزش مجازی و حضوری محققان آینده به تکرار این پژوهش و اجرا این پژوهش به صورت حضوری در بین هر دوی زنان و مردان بپردازند. همچنین پیشنهاد می گردد با توجه به اثربخشی درمان مبتنی بر تعهد و پذیریش جهت مقایسه اثربخشی این درمان‌های رایج در ارتباط با متغیرهای پژوهش، سایر درمان‌ها همانند درمان‌های شناختی رفتاری مورد مقایسه قرار گیرند.
ملاحظات اخلاقی
این مقاله بر گرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی می باشد. اصول اخلاقی این مقاله با کد اخلاق IR.SSU.SPH.REC.1400.113 در دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد به تصویب رسیده است و کلیه اصول اخلاقس از جمله محرمانه بودن اطلاعات شرکت کنندگان و کسب رضایت آگاهانه کتبی در این پژوهش رعایت شده است.
سهم نویسندگان
مهدی تولاّئی، مطهره حصارکی شرق، مهدیه حسین زاده مطالعه را طراحی کردند، مهدی تولاّئی، مطهره حصارکی شرق، مریم سیحون، مهدیه حسین زاده در روند بیمارگیری مشارکت داشتند، مهدی تولاّئی، مطهره حصارکی شرق داده های مطالعـه را تجزیـه تحلیـل کردند، مهـدیه حسیـن زاده و نگیـن تحویلیـان
نسخه خطی را نوشتند. تمامی مراحل مورد تایید همه نویسندگان
می باشد.
حمایت مالی
پژوهش حاضر از هیچ ارگانی حمایت مالی نداشته است.
تضاد منافع
هیچ گونه تعارض منافع توسط نویسندگان بیان نشده است.
تقدیر و تشکر
مقاله حاضر حاصل پایان نامه تحقیقاتی می باشد از این رو از موسسه آموزش عالی امام جواد (ع) و دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد و همچنین کلیه دست اندرکاران تشکر می کنیم.
نویسندگان: مهدی تولاّئی1، مطهره حصارکی شرق2، مریم سیحون3، نگین تحویلیان4، مهدیه حسین زاده5
1.استادیارگروه روانشناسی و علوم تربیتی، موسسه آموزش عالی غیرانتفاِعی امام جواد (ع)، یزد، ایران
2.کارشناس ارشد روانشناسی عمومی، گروه روانشناسی و علوم تربیتی، مؤسسه آموزش عالی غیرانتفاِعی امام جواد (ع)، یزد، ایران
3.کارشناس ارشد علوم تغذیه،گروه تغذیه، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران.
4.دانشجوی دکتری تخصصی علوم تغذیه، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران.
5.نویسنده مسئول: دانشیار گروه تغذیه، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران. شماره تماس: ۰۳۵۳۱۴۹۲۲۴۰ Email:hoseinzade.mahdie@gmail.com
چکیده
مقدمه: پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش (ACT) بر سرمایه روانشناختی، میزان وزن و توده چربی زنان چاق، انجام گرفت.
روش بررسی: این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی با روش پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری این پژوهش تمام زنان دارای اضافه‌وزن و چاق که در سال 1400 ساکن در شهر یزد بودند. با توجه به ملاک‌های ورود تعداد 30 نفر انتخاب و به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل (هر گروه 15 نفر) جایگزین شدند. ابزارهای پژوهش پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی و پرسشنامه سرمایه روانشناختی و همچنین پروتکل درمان ACT بود و پس از اجرای پیش‌آزمون، آزمودنی‌های گروه کنترل در معرض متغیر مستقل جلسات آموزشی درمان ACT قرار گرفتند. تعداد جلسات گروه‌درمانی 9 جلسه 5/1 ساعته بود. برای تحلیل داده‌ها از تحلیل کوواریانس (ANCOVA) استفاده شد.
یافته ها: در ابتدای پژوهش میانگین وزن در گروه آزمایش 85/73 کیلوگرم و در گروه کنترل 01/74 کیلوگرم بود. یافته‌های پژوهش نشان داد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد توانسته در افزایش سرمایه روانشناختی خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاق شهر یزد (001/0=p) نقش مؤثر داشته باشد. این درمان همچنین در کاهش توده چربی و کاهش وزن شرکت کنندگان (001/0=p) نیز اثربخش بود.
نتیجه گیری: با توجه به نتایج پژوهش حاضر به نظر می‌رسد درمان ACT میتواند نقش مؤثری در رفع مشکلات زنان دارای اضافه‌وزن داشته و منجر به افزایش سرمایه روانشناختی و همچنین کاهش وزن و توده چربی شود.
واژه های کلیدی: درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)، سرمایه روانشناختی، کاهش وزن، توده چربی، زنان
مقدمه
چاقی یک بیماری مزمن، پیشرونده و عودکننده با شیوع جهانی رو به افزایش است که با افزایش عوارض و مرگ و میر و کاهش کیفیت زندگی همراه است(1). در سطح جهانی شاخص توده بدنی (BMI) رایج ترین شاخص عملی مورد استفاده برای اضافه وزن و چاقی است(2). بر اساس گزارش اطلس چاقی جهانی 2023، 38 درصد از جمعیت جهان در حال حاضر از مشکل اضافه وزن یا چاقی رنج می برند و BMI بالاتر از 25 کیلوگرم بر متر مربع دارند. پیش بینی می شود تا سال 2035، شیوع اضافه وزن و چاقی در جهان به 51 درصد برسد(3).
درمان چاقی نیازمند یک رویکرد پزشکی جامع است که شامل مداخلات سبک زندگی و رفتاری، دارودرمانی و در مرحله آخر جراحی چاقی است(1). مداخلات رفتاری و تغییر سبک زندگی جهت درمان چاقی اولین خط درمان است که به طور ایده آل شامل حداقل 14 جلسه در 6 ماه برای ارتقاء تغییرات سبک زندگی می شود. از جمله مؤلفه هایی این مداخلات شامل تعیین هدف و نظارت بر وزن، مشاوره رژیم غذایی و تجویز رژیم های غذایی کم‌کالری، فعالیت بدنی، تنظیم سرنخ‌های محیطی و تقویت‌کننده های رفتاری به‌منظور حمایت از تغییرات در رفتارهای خوردن و ورزش و آموزش حل مسئله (Problem Solving Training(Pst)) یا روش‌های پیشگیری از عود به‌منظور بهبود مقابله با سدها و موانع پیشرفت است که اغلب باعث کاهش وزن 5 تا 10 درصدی می شود؛ اگرچه بازگشت وزن مجدد در 25 درصد یا بیشتر از شرکت کنندگان در پیگیری 2 ساله رخ می دهد(4).
دارو درمانـی برای کاهـش وزن می تـواند بـرای افـراد با BMI
بالاتر و مساوی 30 کیلوگرم بر متر مربع یا BMI بالاتر و مساوی 27 کیلوگرم بر متر مربع با عوارض مرتبط با چاقی مانند بیماری دیابت همراه با تغذیه درمانی پزشکی، فعالیت بدنی و مداخلات روانی مورد استفاده قرار گیرد. جراحی چاقی ممکن است برای افرادی با BMI بالاتر و مساوی 40 کیلوگرم بر متر مربع یا BMI بالاتر و مساوی 35 کیلوگرم بر متر مربع با حداقل 1 بیماری مرتبط با چاقی در نظر گرفته شود(5).
مطالعات پیشین نشان داده است که مداخلات رفتاری مانند افزایش فعالیت فیزیکی و رژیم غذایی در تقویت کاهش اولیه وزن مؤثر است اما به دلیل عدم حفظ این تغییرات در سبک زندگی سالم، ثبات و پایداری در کاهش وزن معمولاً دشوار است(8-6).
از طرفی شواهدی وجود دارد مبنی بر این‌که افرادی از شدت نشانه‌های پرخوری برخوردارند در معرض آشفتگی‌های شناختی، خود انتقادگری شدید نسبت به خود و شرم از تصویر بدنی خوددارند. نتایج مطالعات پیشین نشان داد افرادی که ادراک منفی نسبت به اندام خود دارند تمایل زیادی به از دست دادن و حس قربانی بودن در مقابل وقایع داشته و گرایش زیادی به خوردن نشان می‌دهند(10،9). بنابراین علاوه بر بکارگیری مواردی مانند رژیم غذایی، فعالیت بدنی، دارو درمانی جهت درمان چاقی به عنوان یکی از عوامل خطر بیماری های مزمن و حتی تهدید کننده سلامت رفتاری و روانی، مداخلات باید موانع فردی را در نظر گرفته و آن‌ها را به‌طور مناسب برطرف کند(12،11). از سوی دیگر مطالعات قبلی نشان داده است که بسیاری از عوامل خود مانند تصویر مثبت بدنی، خودکارآمدی و انگیزه خودمختار و مهارت‌ها و فنون خودتنظیمی مانند تعیین هدف، برنامه‌ریزی اقدام و نظارت بر خود با تغییرات موفقیت‌آمیز در سبک زندگی، نتایج کاهش وزن و مدیریت وزن همراه هستند(14، 13، 8).
با توجه به این مسئله به نظر می رسد پژوهش‌ها باید به دنبال بررسی موانع در برابر تغییر سبک زندگی باشند؛ چرا که افراد چاق دائم با این بازدارنده ها روبه‌رو هستند و این موانع به‌وضوح روند تغییر را پیچیده می‌کنند. موانع اصلی در برابر تغییر شیوه زندگی، انگیزه ضعیف، کمبود وقت، فشارهای محیطی و اجتماعی، محدودیت‌های بهداشتی و روحی، افکار / خلق‌وخوی منفی، محدودیت‌های اقتصادی، شکاف دانش و عدم لذت بردن از ورزش است(11).
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) نوعی درمان شناختی رفتاری است که عدم انعطاف روانی را هدف قرار می دهد (15). طی چند سال گذشته، ACT یک رفتاردرمانی شناختی نسل سوم با ترکیب بسیاری از عوامل خود و مهارت‌ها و فرآیندهای خودتنظیمی در زمینه‌ی مداخله در سبک زندگی اعمال‌شده است. ACT در هسته اصلی خود برای افزایش انعطاف‌پذیری روانشناختی طراحی‌شده است (17، 16،13) که به‌عنوان توانایی شناسایی و مقابله با موانع تغییر و به‌عنوان توانایی مسئول در بهزیستی روانشناختی فرد تعریف می‌شود(18).
سرمایه روانشناختی دارای ویژگی‌های باور فرد به توانایی‌هایش برای دست‌یابی به موفقیت در انجام وظایف، ایجاد اسنادهای مثبت در مورد موقعیت‌های اکنون و آینده، داشتن پشتکار در دنبال کردن اهداف و پیگیری راه‌های رسیدن به موفقیت هست(8). با توجه به برداشتی که از سرمایه روانشناختی شده است می‌توان به نقش و اهمیت سرمایه روانشناختی در ایجاد تغیر به یک سبک زندگی سالم و ادامه دادن به این سبک که نیاز به پشتکار، امید و تاب‌آوری دارد، اشاره کرد. بنابراین می‌توان گفت سرمایه روانشناختی یکی از لازمه‌های تغییر در سبک زندگی سالم و به‌ویژه در حوزه کاهش وزن است و از سویی دیگر با توجه به بررسی‌های انجام‌شده پژوهش‌ها نشان‌دهنده تأثیر درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش بر سرمایه روانشناختی بوده است(21-19). این مطالعات نشان‌دهنده اثر مثبت درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش بر افزایش سرمایه روانشناختی داشته‌اند ما این پژوهش‌ها در ارتباط با مسئله چاقی، اضافه‌وزن و اثر بر روی توده چربی صورت نگرفته است که این خود نشان‌دهنده کمبود پژوهش در این زمینه است. بنابراین این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر سرمایه روانشناختی و کاهش توده چربی و وزن در بین زنان چاق شهر یزد صورت گرفت.
روش بررسی
هدف پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی ACT بر سرمایه روانشناختی و کاهش وزن و توده چربی بین خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاق شهر یزد بود. این مطالعه نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون-پس آزمون به‌طور مقطعی در سال 1400 انجام شد.
در این مطالعه نمونه‌گیری به‌صورت غیر تصادفی و در دسترس صورت گرفته و جایگزینی آزمودنی‌ها در گروه‌ها به‌صورت تصادفی ساده صورت گرفت.
جامعه آماری این پژوهش شامل تمام زنان دارای اضافه‌وزن (شاخص توده بدنی بین 9/24 تا 9/29) و چاق (شاخص توده بدنی برابر با ۳۰ و بیشتر از آن) که در سال 1400 ساکن در شهر یزد بودند. با انجام هماهنگی‌های لازم با کلینیک‌های تغذیه و رژیم‌درمانی به‌صورت هدفمند از داوطلبینی که علاقه به شرکت در پژوهش دارند خواسته شد تا در این جلسات درمانی ثبت‌نام کنند.
افراد واجد شرایط به‌صورت تصادفی به دو گروه (یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل) 15 نفر در هر گروه تقسیم شدند. مکان برگزاری جلسات در یک کلینیک مشاوره بود.
معیارهای ورود به پژوهش شامل این موارد خواهد بود: 1-رضایت فرد برای مشارکت در جلسات تا انتهای درمان، 2-عدم وجود علائم سایکوز (از طریق مصاحبه اولیه) و اختلال روانی شدید، 3-داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن، 4-عدم وجود عقب‌ماندگی ذهنی در فرد (از طریق مصاحبه اولیه)، 5-عدم وجود بیماری جسمی که مانع مشارکت فعال در درمان گردد.
معیارهای خروج از پژوهش نیز شامل این موارد خواهد بود: 1-عدم همکاری فرد تا انتهای درمان، 2-مشخص شدن علائم اختلالات شدید روان‌پزشکی و سایکوز یا اعتیاد به مواد در طی درمان، 3-ایجاد اختلال و بی‌نظمی در ساعات تشکیل جلسات، 4- غیبت مکرر در طول دوره درمان، 5-رفتار برون‌ریزی شدید در جلسات درمان به‌صورت خشونت یا بی‌توجهی.
قبل از جلسه اول و پس از پایان جلسات نیز هر دو گروه به لحاظ متغیرهای پژوهش (پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی، پرسشنامه سرمایه روانشناختی لوتانز و همکاران (2007)، وزن و درصد چربی بدن) مورد ارزیابی قرار گرفتند (پیش‌آزمون و پسآزمون)(22).
وزن بدن، بدون کفش و با حداقل لباس با دقت 100 گرم یه کمک ترازوی پزشکی سکا اندازه گیری شد. میزان چربی بدن با استفاده از دستگاه InBody (InBody 270، سئول، کره جنوبی) اندازگیری شد.
پرسشنامه سرمایه روانشناختی لوتانز و همکاران (2007) با زمینه کاربردی در محیط‌های حرفه‌ای طراحی‌شده و از 4 خرده مقیاس امید، خوش‌بینی، تاب‌آوری و خود کارآمدی ایجاد شده است(22). در مطالعه ایی روایی و پایایی این پرسشنامه پرداخته روایی در این پژوهش مطلوب ارزیابی شد و پایایی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده برای این پرسشنامه بالای 7/0 برآورد شد(23). همچنین در پژوهش حاضر نیز روایی و پایایی به روش تحلیل عاملی و همسانانی درونی (آلفای کرنباخ) محاسبه شد.
در انتهای مطالعه و پس از جمع‌آوری داده‌ها، علاوه بر ارائه داده‌های توصیفی -مانند میانگین و انحراف معیار به‌منظور آزمون فرضیه‌های پژوهش از تحلیل کوواریانس (ANCOVA) به منظور مقایسه تفاوت نمرات پیش‌آزمون و پسآزمون استفاده شد. در این راستا از نرم‌افزارهای آماری SPSS ورژن 21 استفاده شد. در این مطالعه هنگامی که P-value کمتر از 05/0 بود، نتایج از نظر آماری معنی دار در نظر گرفته شد.
پروتکل درمان مبتنی بر ACT: این درمان در 9 جلسه یک‌ساعته، هفته‌ای یک‌بار به‌صورت گروهی اجرا شد و در هر جلسه تکالیف مخصوص همان جلسه تمرین شده و برای جلسه بعدی تکلیف خانگی به مراجعین داده شد(جدول1). این جلسات به دلیل رعایت مسائل بهداشتی به‌صورت مجازی برگزار می‌شود. گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکردند.
چاقی یک بیماری مزمن، پیشرونده و عودکننده با شیوع جهانی رو به افزایش است که با افزایش عوارض و مرگ و میر و کاهش کیفیت زندگی همراه است(1). در سطح جهانی شاخص توده بدنی (BMI) رایج ترین شاخص عملی مورد استفاده برای اضافه وزن و چاقی است(2). بر اساس گزارش اطلس چاقی جهانی 2023، 38 درصد از جمعیت جهان در حال حاضر از مشکل اضافه وزن یا چاقی رنج می برند و BMI بالاتر از 25 کیلوگرم بر متر مربع دارند. پیش بینی می شود تا سال 2035، شیوع اضافه وزن و چاقی در جهان به 51 درصد برسد(3).
درمان چاقی نیازمند یک رویکرد پزشکی جامع است که شامل مداخلات سبک زندگی و رفتاری، دارودرمانی و در مرحله آخر جراحی چاقی است(1). مداخلات رفتاری و تغییر سبک زندگی جهت درمان چاقی اولین خط درمان است که به طور ایده آل شامل حداقل 14 جلسه در 6 ماه برای ارتقاء تغییرات سبک زندگی می شود. از جمله مؤلفه هایی این مداخلات شامل تعیین هدف و نظارت بر وزن، مشاوره رژیم غذایی و تجویز رژیم های غذایی کم‌کالری، فعالیت بدنی، تنظیم سرنخ‌های محیطی و تقویت‌کننده های رفتاری به‌منظور حمایت از تغییرات در رفتارهای خوردن و ورزش و آموزش حل مسئله (Problem Solving Training(Pst)) یا روش‌های پیشگیری از عود به‌منظور بهبود مقابله با سدها و موانع پیشرفت است که اغلب باعث کاهش وزن 5 تا 10 درصدی می شود؛ اگرچه بازگشت وزن مجدد در 25 درصد یا بیشتر از شرکت کنندگان در پیگیری 2 ساله رخ می دهد(4).
دارو درمانـی برای کاهـش وزن می تـواند بـرای افـراد با BMI
بالاتر و مساوی 30 کیلوگرم بر متر مربع یا BMI بالاتر و مساوی 27 کیلوگرم بر متر مربع با عوارض مرتبط با چاقی مانند بیماری دیابت همراه با تغذیه درمانی پزشکی، فعالیت بدنی و مداخلات روانی مورد استفاده قرار گیرد. جراحی چاقی ممکن است برای افرادی با BMI بالاتر و مساوی 40 کیلوگرم بر متر مربع یا BMI بالاتر و مساوی 35 کیلوگرم بر متر مربع با حداقل 1 بیماری مرتبط با چاقی در نظر گرفته شود(5).
مطالعات پیشین نشان داده است که مداخلات رفتاری مانند افزایش فعالیت فیزیکی و رژیم غذایی در تقویت کاهش اولیه وزن مؤثر است اما به دلیل عدم حفظ این تغییرات در سبک زندگی سالم، ثبات و پایداری در کاهش وزن معمولاً دشوار است(8-6).
از طرفی شواهدی وجود دارد مبنی بر این‌که افرادی از شدت نشانه‌های پرخوری برخوردارند در معرض آشفتگی‌های شناختی، خود انتقادگری شدید نسبت به خود و شرم از تصویر بدنی خوددارند. نتایج مطالعات پیشین نشان داد افرادی که ادراک منفی نسبت به اندام خود دارند تمایل زیادی به از دست دادن و حس قربانی بودن در مقابل وقایع داشته و گرایش زیادی به خوردن نشان می‌دهند(10،9). بنابراین علاوه بر بکارگیری مواردی مانند رژیم غذایی، فعالیت بدنی، دارو درمانی جهت درمان چاقی به عنوان یکی از عوامل خطر بیماری های مزمن و حتی تهدید کننده سلامت رفتاری و روانی، مداخلات باید موانع فردی را در نظر گرفته و آن‌ها را به‌طور مناسب برطرف کند(12،11). از سوی دیگر مطالعات قبلی نشان داده است که بسیاری از عوامل خود مانند تصویر مثبت بدنی، خودکارآمدی و انگیزه خودمختار و مهارت‌ها و فنون خودتنظیمی مانند تعیین هدف، برنامه‌ریزی اقدام و نظارت بر خود با تغییرات موفقیت‌آمیز در سبک زندگی، نتایج کاهش وزن و مدیریت وزن همراه هستند(14، 13، 8).
با توجه به این مسئله به نظر می رسد پژوهش‌ها باید به دنبال بررسی موانع در برابر تغییر سبک زندگی باشند؛ چرا که افراد چاق دائم با این بازدارنده ها روبه‌رو هستند و این موانع به‌وضوح روند تغییر را پیچیده می‌کنند. موانع اصلی در برابر تغییر شیوه زندگی، انگیزه ضعیف، کمبود وقت، فشارهای محیطی و اجتماعی، محدودیت‌های بهداشتی و روحی، افکار / خلق‌وخوی منفی، محدودیت‌های اقتصادی، شکاف دانش و عدم لذت بردن از ورزش است(11).
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) نوعی درمان شناختی رفتاری است که عدم انعطاف روانی را هدف قرار می دهد (15). طی چند سال گذشته، ACT یک رفتاردرمانی شناختی نسل سوم با ترکیب بسیاری از عوامل خود و مهارت‌ها و فرآیندهای خودتنظیمی در زمینه‌ی مداخله در سبک زندگی اعمال‌شده است. ACT در هسته اصلی خود برای افزایش انعطاف‌پذیری روانشناختی طراحی‌شده است (17، 16،13) که به‌عنوان توانایی شناسایی و مقابله با موانع تغییر و به‌عنوان توانایی مسئول در بهزیستی روانشناختی فرد تعریف می‌شود(18).
سرمایه روانشناختی دارای ویژگی‌های باور فرد به توانایی‌هایش برای دست‌یابی به موفقیت در انجام وظایف، ایجاد اسنادهای مثبت در مورد موقعیت‌های اکنون و آینده، داشتن پشتکار در دنبال کردن اهداف و پیگیری راه‌های رسیدن به موفقیت هست(8). با توجه به برداشتی که از سرمایه روانشناختی شده است می‌توان به نقش و اهمیت سرمایه روانشناختی در ایجاد تغیر به یک سبک زندگی سالم و ادامه دادن به این سبک که نیاز به پشتکار، امید و تاب‌آوری دارد، اشاره کرد. بنابراین می‌توان گفت سرمایه روانشناختی یکی از لازمه‌های تغییر در سبک زندگی سالم و به‌ویژه در حوزه کاهش وزن است و از سویی دیگر با توجه به بررسی‌های انجام‌شده پژوهش‌ها نشان‌دهنده تأثیر درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش بر سرمایه روانشناختی بوده است(21-19). این مطالعات نشان‌دهنده اثر مثبت درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش بر افزایش سرمایه روانشناختی داشته‌اند ما این پژوهش‌ها در ارتباط با مسئله چاقی، اضافه‌وزن و اثر بر روی توده چربی صورت نگرفته است که این خود نشان‌دهنده کمبود پژوهش در این زمینه است. بنابراین این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر سرمایه روانشناختی و کاهش توده چربی و وزن در بین زنان چاق شهر یزد صورت گرفت.
روش بررسی
هدف پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی ACT بر سرمایه روانشناختی و کاهش وزن و توده چربی بین خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاق شهر یزد بود. این مطالعه نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون-پس آزمون به‌طور مقطعی در سال 1400 انجام شد.
در این مطالعه نمونه‌گیری به‌صورت غیر تصادفی و در دسترس صورت گرفته و جایگزینی آزمودنی‌ها در گروه‌ها به‌صورت تصادفی ساده صورت گرفت.
جامعه آماری این پژوهش شامل تمام زنان دارای اضافه‌وزن (شاخص توده بدنی بین 9/24 تا 9/29) و چاق (شاخص توده بدنی برابر با ۳۰ و بیشتر از آن) که در سال 1400 ساکن در شهر یزد بودند. با انجام هماهنگی‌های لازم با کلینیک‌های تغذیه و رژیم‌درمانی به‌صورت هدفمند از داوطلبینی که علاقه به شرکت در پژوهش دارند خواسته شد تا در این جلسات درمانی ثبت‌نام کنند.
افراد واجد شرایط به‌صورت تصادفی به دو گروه (یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل) 15 نفر در هر گروه تقسیم شدند. مکان برگزاری جلسات در یک کلینیک مشاوره بود.
معیارهای ورود به پژوهش شامل این موارد خواهد بود: 1-رضایت فرد برای مشارکت در جلسات تا انتهای درمان، 2-عدم وجود علائم سایکوز (از طریق مصاحبه اولیه) و اختلال روانی شدید، 3-داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن، 4-عدم وجود عقب‌ماندگی ذهنی در فرد (از طریق مصاحبه اولیه)، 5-عدم وجود بیماری جسمی که مانع مشارکت فعال در درمان گردد.
معیارهای خروج از پژوهش نیز شامل این موارد خواهد بود: 1-عدم همکاری فرد تا انتهای درمان، 2-مشخص شدن علائم اختلالات شدید روان‌پزشکی و سایکوز یا اعتیاد به مواد در طی درمان، 3-ایجاد اختلال و بی‌نظمی در ساعات تشکیل جلسات، 4- غیبت مکرر در طول دوره درمان، 5-رفتار برون‌ریزی شدید در جلسات درمان به‌صورت خشونت یا بی‌توجهی.
قبل از جلسه اول و پس از پایان جلسات نیز هر دو گروه به لحاظ متغیرهای پژوهش (پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی، پرسشنامه سرمایه روانشناختی لوتانز و همکاران (2007)، وزن و درصد چربی بدن) مورد ارزیابی قرار گرفتند (پیش‌آزمون و پسآزمون)(22).
وزن بدن، بدون کفش و با حداقل لباس با دقت 100 گرم یه کمک ترازوی پزشکی سکا اندازه گیری شد. میزان چربی بدن با استفاده از دستگاه InBody (InBody 270، سئول، کره جنوبی) اندازگیری شد.
پرسشنامه سرمایه روانشناختی لوتانز و همکاران (2007) با زمینه کاربردی در محیط‌های حرفه‌ای طراحی‌شده و از 4 خرده مقیاس امید، خوش‌بینی، تاب‌آوری و خود کارآمدی ایجاد شده است(22). در مطالعه ایی روایی و پایایی این پرسشنامه پرداخته روایی در این پژوهش مطلوب ارزیابی شد و پایایی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده برای این پرسشنامه بالای 7/0 برآورد شد(23). همچنین در پژوهش حاضر نیز روایی و پایایی به روش تحلیل عاملی و همسانانی درونی (آلفای کرنباخ) محاسبه شد.
در انتهای مطالعه و پس از جمع‌آوری داده‌ها، علاوه بر ارائه داده‌های توصیفی -مانند میانگین و انحراف معیار به‌منظور آزمون فرضیه‌های پژوهش از تحلیل کوواریانس (ANCOVA) به منظور مقایسه تفاوت نمرات پیش‌آزمون و پسآزمون استفاده شد. در این راستا از نرم‌افزارهای آماری SPSS ورژن 21 استفاده شد. در این مطالعه هنگامی که P-value کمتر از 05/0 بود، نتایج از نظر آماری معنی دار در نظر گرفته شد.
پروتکل درمان مبتنی بر ACT: این درمان در 9 جلسه یک‌ساعته، هفته‌ای یک‌بار به‌صورت گروهی اجرا شد و در هر جلسه تکالیف مخصوص همان جلسه تمرین شده و برای جلسه بعدی تکلیف خانگی به مراجعین داده شد(جدول1). این جلسات به دلیل رعایت مسائل بهداشتی به‌صورت مجازی برگزار می‌شود. گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکردند.
جدول1:محتوای جلسات درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد
| جلسات | هدف | روند جلسات |
| جلسه اول | فهم کامل ماهیت اضطراب و شناخت راهبردهای مقابله با آن بر اساس نتایج پرسشنامه و یا هر روش دیگری |
|
| جلسه دوم |
کنترل به‌عنوان یک مشکل/کنترل رویدادهای شخصی |
|
جلسه سوم |
پرداختن به تجربه مراجع و تقویت و باز‌شناسی او از این موضوع که (کنترل خود معضل است) |
|
جلسه چهارم |
ایجاد یک جهت‌گیری برای توسعه مهارت‌های ذهن آگاهی به‌عنوان جایگزینی برای نگرانی و معرفی مفهوم گسلش |
|
جلسه پنجم |
معرفی اهمیت ارزشها و چگونگی تمایز آن‌ها از اهداف و تعیین اهداف رفتاری ساده، به‌منظور رسیدن به ارزشهای مشخص. |
|
| جلسه ششم | تداوم ایجاد یک جهت‌گیری نسبت به ذهن آگاهی و ارائه شیوه‌های عملی بیشتر برای پرورش گسلش |
|
جلسه هفتم |
توجه به عملکرد هیجانات، عادت به اجتناب رفتاری و تمایز بین هیجانات واضح و مبهم |
|
جلسه هشتم |
معرفی تمایز بین خودهای مشاهدهگر و خودهای مفهومی و شناسایی ارتباط بین مفهومسازیهای خود و اضطراب و نگرانی |
|
جلسه نهم |
جلسه ارائه ایده تعهد به‌عنوان ابزاری برای حرکت به‌سوی اهداف مشخص و تقویت انتخابها جهت رسیدن به آن اهداف |
|
یافته ها
مطالعه حاضردر بین 30 نفر از زنان دارای اضافه‌وزن و چاق که در سال 1400 ساکن در شهر یزد بودند انجام گرفت. تمامی شرکت کنندگان مطالعه را به اتمام رساندند. نتایج جدول2 شاخص‌های توصیفی متغیر سن و فراوانی و درصد متغیر تحصیلات افراد شرکت کننده را نشان می دهد.
یافته‌های توصیفی مربوط به فراوانی متغیر تحصیلات نشان دهنده این است که سطح تحصیلی کارشناسی ارشد با 13 شرکت کننده بیشترین فراوانی را با 3/43 درصد به خود اختصاص داده
و فوق دیپلم و لیسانـس با فـراوانـی 8 نفر و 7/26 درصدکمتـرین
فراوانی را خود اختصاص داده‌اند(جدول2).
آزمون کولموگروف-اسمیرنوف جهت تعیین نرمال بودن توزیع متغیرهای سرمایه‌های روانشناختی، کاهش وزن و توده چربی در گروه آزمایش و کنترل انجام شد. توزیع نمرات متغیرهای سرمایه‌های روانشناختی، کاهش وزن و توده چربی در هر دو گروه و در هر دو حالت پیش و پس از مطالعه نرمال بود(05/0p>). نتایج آزمون همگنی شیب‌های رگرسیون نشان داد که همگنی شیب های رگرسیون برای متغیرهای سرمایه‌های روانشناختی، کاهش وزن و توده چربی وجود دارد(05/0p>)؛ لذا می‌توان تحلیل کوواریانس را اجرا کنیم. همچنین از آزمون لوین به منظور بررسی همگنی واریانس‌ها استفاده شد. نتایج این آزمون نشان داد بین دو گروه آزمایش و کنترل در پیش آزمون‌های متغیرهای سرمایه‌های روانشناختی، کاهش وزن و توده چربی همگنی واریانس وجود دارد و از این رو پیش فرض‌ها رعایت شده است. به منظور آزمون فرضیه درمان مبتنی بر ACT بر میزان سرمایـه روان‌شنـاختی، تـوده چـربی و کاهـش
کاهش وزن خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاق از آزمون تجزیه تحلیل کوواریانس یک طرفه (ANCOVA) استفاده شد (جدول3). همان‌گونه که جدول3 نشان می دهد در سرمایه روانشناختی، میانگین نمرات پسآزمون گروه آزمایش بیش تر از پس آزمون گروه کنترل می باشد. در رابطه با توده چربی و کاهش وزن، میانگین نمرات پسآزمون گروه آزمایش کمتر از پس آزمون گروه کنترل می باشد. نتایج تحلیل کوواریانس مربوط به متغیر سرمایه روانشناختی، توده چربی و کاهش وزن در جدول4 آمده است. همان‌گونه که جدول4 نشان می‌دهد بعد از تعدیل نمره‌های پیش آزمون تفاوت معناداری بین دو گروه آزمایش و کنترل در میانگین نمرات نمره کل سرمایه روانشناختی؛ نمره کل توده چربی و نمره کاهش وزن بدست آمد. با توجه به نتایج کوواریانس تفاوت بین دو گروه آزمایش و کنترل در نمره کل سرمایه روانشناختی، توده چربی و کاهش وزن در سطح (001/0=p) معنی دار بوده و بر اساس (25/19 =F) و با توجه به مجذور اتا (416/0) 6/41 درصد تفاوت‌های فردی در سرمایه روان شناختی مربوط به تفاوت بین دو گروه آزمایش و کنترل بوده است. همچنین بر اساس (660/21= F) و با توجه به مجذور اتا (445/0) 5/44 درصد تفاوت‌های فردی در توده چربی مربوط به تفاوت بین دو گروه آزمایش و کنترل بوده است. به علاوه بر اساس (580/13 = F) و با توجه به مجذور اتا (33/0) 4/33 درصد تفاوت‌های فردی در کاهش وزن مربوط به تفاوت بین دو گروه آزمایش و کنترل بوده است؛ بنابراین درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد توانسته در افزایـش سرمایـه روان
شنـاختی، کاهـش توده چـربی و کـاهش وزن خـانـم‌های دارای
اضافه‌وزن و چاق نقش داشته باشد.
جدول2:اطلاعات توصیفی مربوط به سن
| متغیر | کمترین | بیشترین | میانگین | انحراف استاندارد |
| سن شرکت کنندگان | ۱۴ | ۶۳ | 4/41 | 276/13 |
| تحصیلات | فراوانی (نفر) | درصد | درصد معتبر | درصد تجمعی |
| دیپلم و زیر دیپلم | ۹ | ۳۰ | ۳۰ | ۳۰ |
| فوق دیپلم و لیسانس | ۸ | 7/26 | 6/26 | 6/56 |
| فوق لیسانس و بالاتر | ۱۳ | 3/43 | 3/43 | ۱۰۰ |
| کل | ۳۰ | ۱۰۰ | ۱۰۰ |
جدول3:شاخص‌های توصیفی نمرات سرمایه روانشناختی، توده چربی و کاهش وزن شرکت کنندگان برحسب مرحله و عضویت گروهی
| مرحله عضویت گروهی |
پیش‌آزمون | پسآزمون | |||
| میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | ||
| سرمایه روان شناختی | گروه آزمایش | 07/95 | 89/14 | 78/110 | 97/14 |
| گروه کنترل | 37/86 | 33/13 | 18/85 | 84/12 | |
| توده چربی | گروه آزمایش | 67/29 | 082/3 | 45/27 | 09/3 |
| گروه کنترل | 79/30 | 97/2 | 71/30 | 59/2 | |
| کاهش وزن | گروه آزمایش | 85/73 | 22/7 | 55/70 | 42/7 |
| گروه کنترل | 01/74 | 19/6 | 58/73 | 86/6 | |
جدول4:نتایج حاصل از تحلیل کواریانس یک طرفه بر روی میانگین نمرات سرمایه روان شناختی، توده چربی و کاهش وزن گروه‌های آزمایش و کنترل با کنترل پیش‌آزمون
| متغییر | منبع تغییر | مجموع مجذورات | درجات آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معناداری | مجذور اتا |
| سرمایه روانشناختی | پیش آزمون | 298/624 | ۱ | 298/624 | 53/3 | 0709/0 | 115/0 |
| گروه | 422/3400 | ۱ | 422/3400 | 25/19 | 0015/0 | 416/0 | |
| توده چربی | پیش آزمون | 680/177 | ۱ | 680/177 | 630/98 | 0001/0 | 785/0 |
| گروه | 0205/39 | ۱ | 0205/39 | 660/21 | 0001/0 | 445/0 | |
| کاهش وزن | پیش آزمون | 655/130 | ۱ | 655/130 | 341/29 | 0001/0 | 914/0 |
| گروه | 311/61 | ۱ | 311/61 | 580/13 | 001/0 | 334/0 |
مطالعه حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر ACT بر میزان سرمایه روانشناختی و کاهش وزن و توده چربی در بین خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاق شهر یزد انجام گرفت. نتایج تحلیل کواریانس تک متغیره نشان داد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد توانست سرمایه روان شناختی را در بین شرکت کنندگان افزایش و توده چربی و وزن را در این افراد کاهش دهد.
با توجه به یافته‌های پژوهش درمان مبتنی بر ACT بر میزان سرمایه روانشناختی گروه هدف این مطالعه مؤثر است. این یافته پژوهش همسو با یافته‌های مطالعات پیشین می باشد، این مطالعات همه بر اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد تاکید دارند(28-24، 21).
همچنین لاولور و همکاران در فراتحلیلی در سال 2020 نشان دادند که مداخلات مبتنی ACT ثابت‌ترین اثربخشی را در بین درمان‌های موج سوم (3WCBT) شامل درمان مبتنی بر ACT، رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)، درمان شناختی رفتاری مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) و درمان متمرکز بر شفقت (CFT) داشته اند(29).
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، با ایجاد انعطاف‌پذیری روانشناختی از طریق فرایندهای تعهد و تغییر که به نام ارزشها و اقدامات متعهدانه شناخته می‌شود و فرایندهای ذهن آگاهی و پذیرش که با نام خود زمینه‌ای، لحظه حال (اینجا و اکنون)، پذیرش و گسلش شناختی شناخته می‌شوند می‌توانند شرایط را برای افزایش سرمایه روانشناختی در افراد ایجاد کنند.
درمان پذیرش و تعهد می تواند منجر به تاب آوری، امید واری و خوش بینی در افراد با شرایط مختلف از جمله اضطراب، افسردگی، مصرف مواد و همچنین چاقی گردد. این روش درمانی با شفاف‌سازی ارزشها باهدف فراهم آوردن مهم‌ترین جهات زندگی در فرد ازجمله تعیین هدف مؤثر تعهد به برداشتن این گامهای کوچک و مقابله با عقب‌نشینی‌ها است(31، 30، 18) که همه این موارد میتواند تاب آوری و خود کار آمدی که از مولفه‌های سرمایه روانشناختی است را تحت تاثیر خود قرار دهد.
روان‌درمانگران ACT، انعطاف‌ناپذیری روانشناختی و کاهش
تعامل ارزشی را به‌عنوان منبع اصلی مشکل مراجع به جای تجربه درونی نامطلوب در نظر می‌گیرند.
از جنبه‌های مهم درمان پذیرش و تعهد، عمل متعهدانه و کمک به شخص در تعقیب فعالانه اقدامات مرتبط با ارزشهای منتخب شخصی است. این عمل متعهدانه می تواند در رشد تاب آوری و خودکارآمدی مؤثر باشد و حتی منجر به امیدواری در فرد گردد. هدف از این فرایندهای ذهن آگاهی و پذیرش، کمک به فرد برای آگاهی یافتن و کنار آمدن با موانع درونی و خارجی است(34-32)؛ که میتواند تمام ابعاد سرمایه روانشناختی را تحت تاثیر خود قرار دهد.
با توجه به یافته‌های پژوهش درمان مبتنی بر ACT بر کاهش توده چربی و کاهش وزن خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاق شهر یزد مؤثر است. این یافته پژوهش همسو با یافته‌های مطالعات پیشین است(35، 26، 25). پیتیل و همکاران در مطالعه مروری سیستماتیک هفت مطالعه و 698 شرکت کننده دارای اضافه وزن یا چاق از هر دو جنس را بررسی کردند. نتایج نشان داد بهبود مشکلات مربوط به وزن و همچنین درصد کاهش وزن در گروه ACT به طور معنی داری بیشتر از گروه های کنترل بود. در این مطالعه مروری از ACT به عنوان یک مداخله موثر پشتیبانی می کند که می تواند به بزرگسالان مبتلا به مشکلات مرتبط با وزن و اضافه وزن کمک کند(36).
نوریان و آقایی در مطالعه‌ای با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شاخص توده بدنی در زنان مبتلابه چاقی در شهر اصفهان نشان داد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در مرحله پیگیری میتواند به کاهش شاخص توده بدنی زنان مبتلابه چاقی انجامد(37). فنایی و سجادیان در پژوهشی با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اجتناب تجربی افراد دارای اضافه‌وزن و چاق در شهر اصفهان نشان داند که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، اجتناب تجربی شرکت‌کنندگان گروه آزمایش را در مقایسه با گروه شاهد به‌طور معنی‌داری کاهش داده و این اثر در مرحله پیگیری نیز پایدار است(38). عبدالکریمی و همکاران در پژوهشی با عنوان اثربخشی بسته فراتشخیصی مبتنی بر درمان پذیرش و تعهد، درمان متمرکز بر شفقت و رفتاردرمانی دیالکتیکی بر تنظیم هیجان و رفتار خوردن زنان مبتلابه اضافه‌وزن و چاقی نشان داد که مداخله‌های مذکور بر تنظیم هیجان و رفتار خوردن زنان مبتلابه اضافه‌وزن و چاقی تأثیر معناداری داشته است(39).
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، با ایجاد انعطاف‌پذیری روانشناختی و کاهش اضطراب از طریق فرایندهای تعهد و تغییر که به نام ارزشها و اقدامات متعهدانه شناخته می‌شود و فرایندهای ذهن آگاهی و پذیرش که با نام خود زمینه‌ای، لحظه حال (اینجا و اکنون)، پذیرش و گسلش شناختی شناخته می‌شوند.
این درمان روانشناختی می‌توانند فرد را به لحاظ روانشناختی توانمند سازد و این توانمندی روانشناختی کمک می کند تا بتواند تغییرات مانند برنامه‌های رژیمی و کاهش وزن خود ادامه دهد(41،40). این درمان همچنین به افراد در تعقیب فعالانه اقدامات مرتبط با ارزشهای منتخب شخصی کمک میکند که میتواند در پیگیری برنامه‌های کاهش وزن نیز مؤثر باشد(18).
مطالعه حاضر همانند بسیاری از پژوهش‌های میدانی با موانع و محدودیت‌هایی مواجه بوده برای مثال با توجه به شرایط همه‌گیری کرونا، جلسات درمانی به صورت مجازی برگزار شد و همچنین پرسشنامه‌ها نیز به‌صورت آنلاین طراحی گردید و در اختیار مشارکت‌کنندگان قرار گرفت.
به علاوه پژوهش حاضر صرفا در بر روی زنان مبتلا به اضافه وزن و چاقی انجام گرفت. پیشنهاد می شود جهت مقایسه روش‌های آموزش مجازی و حضوری محققان آینده به تکرار این پژوهش و اجرا این پژوهش به صورت حضوری در بین هر دوی زنان و مردان بپردازند. همچنین پیشنهاد می گردد با توجه به اثربخشی درمان مبتنی بر تعهد و پذیریش جهت مقایسه اثربخشی این درمان‌های رایج در ارتباط با متغیرهای پژوهش، سایر درمان‌ها همانند درمان‌های شناختی رفتاری مورد مقایسه قرار گیرند.
ملاحظات اخلاقی
این مقاله بر گرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی می باشد. اصول اخلاقی این مقاله با کد اخلاق IR.SSU.SPH.REC.1400.113 در دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد به تصویب رسیده است و کلیه اصول اخلاقس از جمله محرمانه بودن اطلاعات شرکت کنندگان و کسب رضایت آگاهانه کتبی در این پژوهش رعایت شده است.
سهم نویسندگان
مهدی تولاّئی، مطهره حصارکی شرق، مهدیه حسین زاده مطالعه را طراحی کردند، مهدی تولاّئی، مطهره حصارکی شرق، مریم سیحون، مهدیه حسین زاده در روند بیمارگیری مشارکت داشتند، مهدی تولاّئی، مطهره حصارکی شرق داده های مطالعـه را تجزیـه تحلیـل کردند، مهـدیه حسیـن زاده و نگیـن تحویلیـان
نسخه خطی را نوشتند. تمامی مراحل مورد تایید همه نویسندگان
می باشد.
حمایت مالی
پژوهش حاضر از هیچ ارگانی حمایت مالی نداشته است.
تضاد منافع
هیچ گونه تعارض منافع توسط نویسندگان بیان نشده است.
تقدیر و تشکر
مقاله حاضر حاصل پایان نامه تحقیقاتی می باشد از این رو از موسسه آموزش عالی امام جواد (ع) و دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد و همچنین کلیه دست اندرکاران تشکر می کنیم.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
