دوره 23، شماره 4 - ( مهر و آبان 1403 )
جلد 23 شماره 4 صفحات 56-44 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.SSU.MEDICINE.REC.1399.168
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Shomali Ahmadabadi M, Zabihi M, Khodarahmi A, Barkhordari Ahmadabadi A. The Mediating Role of Self-Criticism in the Relationship between Fear of Negative Evaluation and Social Anxiety in Medical Science Students. TB 2024; 23 (4) :44-56
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3654-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3654-fa.html
شمالی احمدآبادی مهدی، ذبیحی محسن، خدارحمی علی، برخورداری احمدآبادی عاطفه. نقش میانجی خود انتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی. طلوع بهداشت. 1403; 23 (4) :44-56
سازمان آموزش و پرورش ، Mahdi_shomali@yahoo.com
متن کامل [PDF 696 kb]
(49 دریافت)
| چکیده (HTML) (100 مشاهده)
جدول ۱: آمار توصیفی متغیرهای پژوهش و ماتریس همبستگی بین متغیرها
05/0>P* 01/0>P**
شکل 2: مدل اصلاح شده نقش میانجی خودانتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی
جدول 2: ضرایب مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای پژوهش
جدول3: شاخصهای برازندگی برای الگوی تدوین‌شده
بحث و نتیجه گیری
پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش میانجی خود انتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی انجام شد. نتایج این مطالعه این فرضیه که خودانتقادی می‌تواند رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی را افزایش دهد را مورد حمایت قرار داد.
نتایج همبستگی پیرسون نشان داد که بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود دارد؛ بدین معنی‌که دانشجویانی که ترس از ارزیابی منفی بالاتری دارند، اضطراب اجتماعی بیشتری را از خود نشان می‌دهند. این نتیجه با نتایج مطالعات پیشین همسوست (4،12،13،28). نتیجه دیگر پژوهش نیز نشان داد که بین ترس از ارزیابی منفی با خودانتقادی رابطه مثبت معنی داری وجود دارد؛ بدین معنی که افزایش خودانتقادی می‌تواند در نتیجه افزایش ترس از ارزیابی منفی باشد. اگرچه مطالعه همسویی با این نتیجه یافت نشد اما به طور کلی احساس بی ارزشی، شکست و گناه که از متغیرهای مرتبط به خودانتقادی است، می‌تواند در نتیجه ارزیابی منفی ایجاد و تشدید شود(18).
همچنین نتایج نشان داد که بین خودانتقادی با اضطراب اجتماعی همبستگی مثبت معنی‌داری وجود دارد؛ بدین معنی که افزایش خودانتقادی می‌تواند در افزایش اضطراب اجتماعی دانشجویان منجر شود. این نتیجه با نتایج مطالعات پیشین همسوست (18،24). این یافته‌ها قابل پیش‌بینی بود؛ چراکه دلایل نظری و عملی روشنی برای این روابط وجود دارد. دانشجویانی که ترس از ارزیابی منفی دارند، افکاری چون «نکند در جمع رفتار اشتباهی انجام دهم و سایرین من را قضاوت کنند» یا «در صحبت‌هایم خوب عمل نکنم و اطرافیانم من را مسخره کنند» را به طور مکرر در ذهن خود نشخوار می‌کنند. بنابراین این مساله باعث می‌شود که حضور در موقعیت‌های اجتماعی (و به خصوص موقعیت‌های مبهم) برای این دانشجویان با نگرانی و اضطراب زیاد همراه باشد.
همچنین ترس از ارزیابی منفی باعث می‌شود تا افراد اشتباهات کوچک خود را به صورت بیش‌برآورد تفسیر کرده خود را سرزنش کنند و این مسأله یک احساس حقارت و خشم دائمی نسبت به خود را در آنان ایجاد نماید. از این‌رو ترس از ارزیابی منفی می‌تواند خودانتقادی را به همراه داشته باشد. از سوی دیگر خودانتقادی با افکار مزاحمی چون عدم پذیرش توسط اطرافیان، سرزنش خود در اشتباهات کوچک، نشخوار خشم، خود را شکست خورده ادارک کردن شناخته می‌شود.
این ویژگی‌ها سبب می‌شود افرادی که خودانتقادی بالایی دارند موقعیت‌های اجتماعی را تهدیدکننده ادارک کرده و از آن اجتناب و یا در آن احساس عدم راحتی داشته باشند. این ویژگی‌ها به عنوان مشخصه‌های اصلی اضطراب اجتماعی شناخته می‌شود. بنابراین خودانتقادی می‌تواند با اضطراب اجتماعی همراه باشد.
اما مسأله اصلی که در این پژوهش به عنوان هدف کلی مورد مطالعه قرار گرفت نقش میانجی خودانتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی بود. نتایج نشان داد که اگرچه ضریب همبستگی پیرسون میان ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان مثبت بوده اما با این حال، در مدلسازی معادلات ساختاری، مقدار بتا و اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی به اضطراب اجتماعی منفی است. یک توضیح ممکن برای این تناقض این است که وجود یک اثر منفی در مدل ممکن است نشان‌دهنده این باشد که ترس از ارزیابی منفی می‌تواند به‌طور غیرمستقیم از طریق میانجی خودانتقادی به اضطراب اجتماعی منجر شود؛ در حالی که همبستگی اولیه ممکن است به دلیل وجود خودانتقادی و عوامل میانجی دیگری مثبت باشد.
در واقع بخش مهم تاثیر ترس از ارزیابی منفی بر اضطراب اجتماعی از طریق خودانتقادی تبیین می‌شود. مطالعه منتشر شده‌ای که به طور مستقیم این فرضیه را مورد بررسی قرار داده باشد در دسترس قرار نگرفت. در تببین این نتیجه می‌توان گفت در دیدگاه شناختی رفتاری ترس از ارزیابی منفی یک افکار منفی خودکار است که به رفتارهای ناکارآمد و در نهایت به احساسات و تغییرات بدنی منفی منتهی می‌شود. در ترس از ارزیابی منفی فرد این نگرانی دائمی را دارد که چیز اشتباهی بگوید یا کار اشتباهی انجام دهد. این مسأله با اضطراب زیاد و تغییرات بدنی ناخوشایند همراه بوده و فرد را تشویق می‌کند از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب کند و یا در مواقعی که مجبور به حضور در موقعیت‌های اجتماعی است، رفتارهای جبرانی سخت‌گیرانه‌ای را انجام دهد؛ مساله‌ای که می‌تواند به از آنجاکه نگرانی زیاد با کاهش سطح عملکرد فردی همراه بوده و توانایی‌های شناختی را کاهش میدهد، افراد دارای ترس از ارزیابی منفی عملکرد رفتاری و شناختی ضعیف‌تری را نیز از خود نشان می‌دهند و این مسأله سبب می‌شود که افکار منفی خودکار در آنها تقویت شود. اما مسأله اصلی برخورد افراد با اشتباهاتشان است. چنانچه فرد با اشتباهی که در موقعیت‌های اجتماعی داشته، رفتار خودانتقادی در پیش بگیرد، افکار منفی خودکار دیگری به چرخه افکار وی اضافه خواهد شد که او اصلاً مناسب حضور در موقعیت‌های اجتماعی نیست؛ بنابراین با خودانتقادی، رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی تقویت خواهد شد.
به طورکلی در این مطالعه مشخص شد بین خودانتقادی و ترس از ارزیابی منفی با اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی رابطه وجود دارد و این یافته‌ها نتایج مطالعات پیشین را تقویت و مورد حمایت قرار داد. دوم اینکه نتایج این مطالعه این مسأله که خودانتـقـادی می‌تـوانـد اثر منـفـی تـرس از ارزیابی منفـی را بـر
اضطراب اجتماعی دانشجویـان افزایـش دهد را مورد تـایید قـرار
داد.
این نتایج نشان میدهد برای کاهش اضطراب اجتماعی دانشجویان می‌توان به طور همزمان هم بر ترس از ارزیابی منفی و هم خودانتقادی متمرکز بود اما مداخلاتی که خودانتقادی را کاهش دهد می‌تواند ارجحیت بیشتری داشته باشد.
از نظر پژوهشی به‌نظر می‌رسد که لازم است در مطالعات آتی، روابط ساختاری بین نشخوارگری، خطاهای شناختی، طرحواره‌های ناسازگار اولیه و مهربانی با خود نیز در ارتباط بین اضطراب اجتماعی دانشجویان نیز مورد بررسی قرار گیرد.
در خصوص محدودیت‌های پژوهش حاضر نیز این موارد را می‌توان عنوان کرد. نخست اینکه این مطالعه بر روی دانشجویان رشته‌های پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی یزد انجام شده و لذا در تعمیم آن به دیگر دانشجویان لازم است احتیاط شود.
محدویت دیگر این مطالعه به وجود متغیرهای مداخله‌گر بررسی نشده در پژوهش حاضر مرتبط است. متغیرهایی چون وضعیت اجتماعی اقتصادی، منطقه سکونت و مولفه‌های شخصیتی می‌تواند روی نتایج تاثیر داشته باشد که لزوم احتیاط در تفسیر و تعمیم نتایج را نشان میدهد و در آخر اینکه نتایج این مطالعه به دلیل استفاده از طرح همبستگی، نمی‌تواند در قالب روابط علت و معلولی کامل تفسیر شود.
ملاحظات اخلاقی
ملاحظات اخلاقی شامل عدم بار مالی برای شرکت‌کنندگان،
ناشناس بودن ابزارهای پژوهش، محرمانه بودن اطلاعات و عدم تضاد محتوای تحقیق با ارزش‌های اخلاقی، فرهنگی و دینی جامعـه در نظـر گرفتـه شد و همچنین کـد اخـلاق IR.SSU.MEDICINE.REC.1399.168 از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد اخذ گردید.
سهم نویسندگان
در این مطالعه تمام نویسندگان این مقاله به طور فعال در مراحل مختلف تحقیق و نگارش آن مشارکت داشته‌اند. نویسنده اول مسئول طراحی پژوهش، تدوین چارچوب نظری، نظارت بر اجرای مراحل پژوهش، انجام تحلیل‌های آماری و نگارش متن اصلی بوده است. نویسنده دوم و سوم وظیفه جمع‌آوری داده‌ها و نظارت بر اجرای مراحل پژوهش را بر عهده داشته‌اند و نویسنده چهارم نیز در نوشتن متن اصلی، ویرایش نهایی مقاله و انجام مکاتبات نقش کلیدی ایفا کرده است.
حمایت مالی
این پژوهش برگرفته از طرح تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد است که با حمایت این دانشگاه به انجام رسیده است.
تضاد منافع
هیج گونه تضاد منافعی در این مقاله گزارش نشد.
تقدیر و تشکر
در پایان از تمامی کسانی که در این پژوهش ما را یاری رساندند به جهت همکاری در این پژوهش تشکر می‌گردد.
متن کامل: (56 مشاهده)
نقش میانجی خود انتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی
نویسندگان: مهدی شمالی احمدآبادی1، محسن ذبیحی2، علی خدارحمی3، عاطفه برخورداری احمدآبادی4
1.دکتری روانشناسی، دانشگاه آزاد، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران
2.استادیار فارماکولوژی، گروه سم شناسی و داروشناسی، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران
3.دانشجوی داروشناسی، گروه فارماکولوژی، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران
4.نویسنده مسئول :دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران
شماره تماس: 09137798449 Email:atefeh.8449@gmail.com
چکیده
مقدمه: اختلال اضطراب اجتماعی یک ترس شدید و مداوم از زیر نظر گرفتن و قضاوت شدن توسط دیگران است. این ترس می تواند بر کار، مدرسه و سایر فعالیت های روزانه تأثیر بگذارد. این پژوهش با هدف بررسی نقش میانجی خود انتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی انجام شد.
روش بررسی: این پژوهش از نوع همبستگی است که به شیوه معادلات ساختاری انجام شد. جامعه آماری پژوهش متشکل از کلیه دانشجویان دکتری علوم پزشکی یزد در سال تحصیلی 1400-1401 بود. حجم نمونه 227 نفر تعیین و نمونه‌گیری با روش نمونه‌گیری داوطلبانه انجام شد. ابزارهای پژوهش شامل مقیاس اضطراب اجتماعی جرابک (1996)، ترس از ارزیابی منفی لری، (1983) و خودانتقادی تامپسون و زاروف (2004) بود که به صورت برخط منتشر شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها به روش همبستگی پیرسون و مدل معادلات ساختاری و با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای SPSS26 و Amos24 تحلیل شد.
یافته‌ها: اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی بر اضطراب اجتماعی (۰۰۱/۰=P)، اثر مستقیم خودانتقادی بر اضطراب اجتماعی (۰41/۰=P) و اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی بر خودانتقادی (۰۰۱/۰=P)، معنی‌دار بوده است. همچنین نتایج بوت‌استراپ نیز نشان داد که اثر غیرمستقیم ترس از ارزیابی منفی بر اضطراب اجتماعی از طریق خودانتقادی (۰19/۰=P) نیز معنی‌دار بوده است.
نتیجه‌گیری: این یافته‌ها انتقاد از خود را به عنوان یک واسطه مهم بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی در دانشجویان علوم پزشکی برجسته و بر اهمیت پرداختن به خود انتقادی در مداخلات تاکید می‌کند.
واژه‌های کلیدی: خود ارزیابی، ترس، خود انتقادی، اضطراب، دانشجویان
مقدمه
اضطراب اجتماعی با ترس از تعاملات اجتماعی مانند صحبت با افراد ناآشنا، شرکت در رویدادهای اجتماعی و یا فعالیت‌هایی مانند ارائه سخنرانی و شرکت در مصاحبه مشخص می‌شود(1). این اختلال به عنوان یک وضعیت بالینی و با شیوع تخمینی 4/8 درصد در طول زندگی یکی از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی است(2). همچنین میزان شیوع اضطراب اجتماعی در دانشجویان ایرانی 16 درصد؛ در دانشجویان پرستاری و مامایی 29 درصد؛ در دانشجویان علوم پزشکی 17 درصد و در کل جامعه ایران 15 درصد گزارش شده است(3) که شیوع بالای این اختلال در دانشجویان گروه علوم پزشکی را نشان میدهد. همچنین از آنجاکه تظاهرات بالینی اضطراب اجتماعی یکی از شایع‌ترین اختلالات سلامت روان است(4) و علاوه بر این، علائم اضطراب اجتماعی به میزان زیادی با افسردگی و پرخاشگری(5)، رفتارهای اعتیادگونه(6) و علائم اختلال خوردن(7) مرتبط بوده و روی عملکرد فردی، اجتماعی و تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان نیز به میزان زیادی تاثیر منفی دارد(8). بنابراین شناسایی عوامل موثر در ایجاد، رشد و حفظ اضطراب اجتماعی برای تدوین الگوهای خدمات پیشگیرانه و طراحی مداخله‌های کاربردی برای کاهش تأثیرات آن بسیار مهم است.
افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی معمولاً خود را ناقص و فرودست می‌دانند و می‌ترسند که معایب آنها در معرض دید دیگران قرار گیرد؛ بنابراین موقعیت‌هایی که در آن دیگران می‌توانند افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی را قضاوت یا ارزیابی کنند معمولاً به‌شدت تهدیدکننده و اضطراب‌انگیز ادراک می‌شوند(9). این نگرانی از ارزیابی در موقعیت‌های مبهم، مفهوم ترس از ارزیابی منفی را معرفی می‌کند که توسط محققانی مانند پیج و یتس در سال 1974 معرفی شد. آنها اینگونه استدلال کردند که اجتناب افراد از شرکت در برنامه‌های ارزشیابی عمدتاً به دلیل ترس از ارزیابی شدن توسط افراد خارجی در برابر رفتار و عملکردشان است(10).
مدل شناختی اضطراب اجتماعی نشان میدهد که ترس از ارزیابی منفی، اضطراب خاصی است که باعث می‌شود افراد برای اجتناب از اظهارنظرهای منفی در موقعیت‌های عمومی یا اجتماعی، لحن گفتار خود را پایین بیاورند یا گفتار را برای اجتناب از توجه کاهش دهند(11). نتایج مطالعات مختلف به صورت هماهنگ رابطه مثبت بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی را نشان داده است(14-12).
افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی در پردازش‌های شناختی خود سوگیری منفی نسبت به عوامل پیرامونی دارند(15) و پیامد این سوگیری‌های منفی، رفتارهایی است که به صورت منفی از فرد سر می‌زند؛ به طوری که در صورت برآورده نشدن انتظارات آنها (برای مثال ارائه یک کنفرانس کلاسی) این سوگیری شناختی منجر به احساس بی‌ارزشی، شکست و گناه می‌شود(16). به نظر می‌رسد در برخی از افراد دارای اضطراب اجتماعی، ترس از ارزیابی منفی با افکار و رفتارهای مبتنی بر انتقاد از خود همراه است؛ بنابراین ارتباط بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان می‌تواند توسط خودانتقادی واسطه شود؛ از این‌رو در این پژوهش خودانتقادی به عنوان یک میانجی در نظر گرفته شد.
علی‌رغم توجه روزافزون در ادبیات پژوهشی، خودانتقادی به ندرت در زمینه اضطراب اجتماعی و ترس از ارزیابی منفی مورد مطالعه قرار گرفته است اما به نظر می‌رسد خودانتقادی مکانیسمی امیدوارکننده برای تبیین رابطه بین این دو متغیر باشد. خودانتقادی به گفتگوی درونی مداوم و شدید با محوریت بررسی و ابراز خصومت و تحقیر نسبت به خود اشاره دارد(17) و شامل نفرت شدید و تمایل به حذف جنبه‌های ناخواسته از طریق آزار و اذیت خود و یا عملکرد خود اصلاحی برای کاستی‌ها یا شکست‌ها می‌شود. همچنین خودانتقادی می‌تواند به صورت خشم و احساس بی‌ارزشی نسبت به خود و افکار و ارزیابی‌های مبتنی بر مقایسه خود با دیگران نیز خود را نشان دهد(18)؛ بنابراین خودانتقادی پیوسته می‌تواند پیامدهای منفی چون آسیب‌شناسی روانی(20،19)، کاهش عملکرد تحصیلی(21)، آسیب‌های اجتماعی(22) و عدم اعتماد به نفس(23) را به همراه داشته باشد. یافته‌های قبلی از رابطه بین خودانتقادی با اضطراب اجتماعی(24) حمایت می‌کند اما رابطه بین ترس از ارزیابی منفی با خود انتقادی کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است؛ به طوری که در مطالعات منتشر شده پژوهش مرتبطی یافت نشد.
بر اساس آنچه گفته شد اضطراب اجتماعی می‌تواند پیامدهای منفی زیادی را برای دانشجویان به همراه داشته باشد؛ بنابراین مطالعه این متغیر و مولفه‌های آن از اهمیت زیادی برخوردار است. از سوی دیگر انتخاب جامعه دانشجویان علوم پزشکی با توجه به فشارهای تحصیلی، انتظارات خانواده‌ها و جامعه و همچنین مقایسه‌های اجتماعی موجود در این گروه از اهمیت ویژه‌ای دارد؛ فشارهایی که می‌تواند به ارزیابی‌های منفی و خود انتقادی منجر شده و اضطراب اجتماعی را تشدید نماید. از سوی دیگر این متغیرها نه تنها بر عملکرد تحصیلی دانشجویان تاثیر می‌گذارند، بلکه می‌توانند بر سلامت روانی آنها نیز تأثیرگذار باشند، لذا بررسی این روابط از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین اگرچه یافته‌های پژوهشی نشان داد که خودانتقادی و ترس از ارزیابی منفی با اضطراب اجتماعی رابطه مثبت دارد اما پراکندگی این مطالعات و عدم توجه آنها به جامعه دانشجویان علوم پزشکی و استفاده از ابزار و روش‌هایی متفاوت، لزوم مطالعات گسترده‌تر را نشان میدهد. همچنین مطالعات پیشین اغلب ارتباط بین این متغیرها را در قالب همبستگی‌های ساده بررسی کرده‌اند و نقش میانجی خودانتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان مورد توجه قرار نگرفته است. حال آنکه انجام مدلسازی در خصوص روابط ساختاری بین این متغیرها می‌تواند به درک روشن‌تری از متغیرهای مورد مطالعه بیانجامد و به شناسایی زمینه‌های احتمالی پیشگیری و مداخله در اضطراب اجتماعی دانشجویان کمک کند. بنابراین این پژوهش با هدف بررسی نقش میانجی خود انتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی انجام شد.
روش بررسی
پژوهش حاضر از نوع همبستگی است که به شیوه معادلات ساختاری انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان دکتری علوم پزشکی یزد در سال تحصیلی 1400-1401 بود. از آنجاکه در مدلسازی معادلات ساختاری حداقل حجم نمونه بر اساس متغیرهای پنهان تعیین می‌شود نه متغیرهای مشاهده‌پذیر؛ (5 تا ۲۰ نمونه برای هر عامل یا متغیر پنهان) اما به طور کلی حداقل ۲۰۰ نمونه توصیه شده است(25). نمونه‌گیری نیز با استفاده از شیوه غیراحتمالی داوطلبانه انجام شد. شیوه انجام کار بدین‌گونه بود که پس از انجام مراحل قانونی پرسشنامه‌ها به صورت مجازی طراحی و در گروه‌های دانشجویان علوم پزشکی یزد ارسال شد. پرسشنامه‌ها به گونه‌ای طراحی شد که تنها دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد بتوانند سوالات را به طور کامل پاسخ دهند. سایر افراد فقط می‌توانستند وضعیت پریشانی روانی خود را بررسی کنند. همچنین پس از اتمام فرآیند پاسخ‌دهی از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شد تا در صورت تمایل با انتخاب گزینه ارسال در پژوهش شرکت نمایند. کدهای اخلاقی 2، 13، 14 (منافع حاصل از یافته‌ها در جهت پیشرفت دانش بشری)، کد ۲۰ (هماهنگی پژوهش با موازین دینی و فرهنگی) و کدهای 1، 3، 24 (رضایت آزمودنی‌ها و نماینده قانونی او) از جمله کدهای رایج اخلاق بود که در این مطالعه در نظر گرفته شد.
ملاک‌های ورود شامل تمایل برای شرکت در پژوهش و پاسخ به سوالات پرسشنامه‌ها، تحصیل در دوره دکتری یکی از رشته‌های پزشکی، داروسازی و داندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی یزد و ملاک خروج نیز عدم دقت در تکمیل پرسشنامه‌ها بود.
در محدوده شروع تا پایان پژوهش 545 نفر پرسشنامه را مشاهده، 243 نفر به پرسشنامه‌ها پاسخ دادند و در مجموع ۲33 نفر معیارهای ورود به پژوهش را داشتند. در نهایت پس از حذف داده‌های پرت، نمرات 227 نفر با استفاده از روش همبستگی پیرسون و مدل معادلات ساختاری و با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای SPSSV26 و AmosV24 تحلیل شد و از پرسشنامه‌های زیر برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده گردید:
پرسشنامه اضطراب اجتماعی (SAS): مقیاس اضطراب اجتماعی
در سال 1996 توسط ایلینا جرابک برای سنجش اضطراب اجتماعی ساخته شده است. این ابزار دارای 25 سؤال است که در یک طیف لیکرت 5 گزینه‌ای تقریباً همیشه (5) و تقریباً هیچوقت (1) تنظیم شده است. سوالات 1، 2، 4، 6، 7، 10، 11، 14، 15، 17، 18، 20، 23، 24 نیز به صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند.
جرابک روایی ابزار را با استفاده از تحلیل عاملی بررسی و تائید کرد و همچنین در پژوهش وی ضریب آلفای کرونباخ برای کل ابزار، 85/0 بدست آمده که نشانگر پایایی مطلوب این مقیاس است. در ایران سام دلیری این پرسشنامه را در سال ۱۳۸۱ روی گروه ۴۷۷ نفری از دانش‌آموزان اجرا کرد. روایی آزمون با استفاده از روش تحلیل عاملی، پنج عامل شامل ترس از بیگانگان، ترس از ارزیابی توسط دیگران، ترس از صحبت کردن در جمع، ترس از انزوای اجتماعی و ترس از آشکار شدن علائم هراس را استخراج کرده که این پنج عامل ۴۷/۲۳ درصد واریانس کل تست را تبیین می‌کنند. در مطالعه مذکور پایایی این آزمون با روش آلفای کرونباخ همسانی درونی پرسشنامه 76/0 بیان شده است(25). در پژوهش حاضر نیز پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ محاسبه گردید که ضریب حاصله 965/0 بود.
پرسشنامه ترس از ارزیابی منفی(BFNES): مقیاس ترس از ارزیابی منفی توسط لری در سال 1983 به منظور توصیف باورهای ترس‌آور و نگران کننده طراحی شد و شامل ۱۲ گویه است و پاسخ به گویه‌ها از 1 (به هیچ وجه درباره من صدق نمی‌کند) تا 5 (بسیار زیاد درباره من صدق می‌کند) نمره‌گذاری می‌شوند. به منظور بررسی پایایی این ابزار لری همسانی درونی مقیاس را برابر با 96/0 و پایایی بازآزمایی بعد از چهار هفته را 75/0 گزارش کرده است. در پژوهش رضایی پور، جباریفر و برزگر بفرویی نیز ضریب آلفای کرونباخ 78/0 به دست آمد(26). در مطالعه حاضر نیز پایایی پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ محاسبه و 955/0 بدست آمد.
پرسشنامه خود انتقادی (LOCS): پرسشنامه خود انتقادی توسط تامپسون و زاروف در سال 2008 ساخته شده است که شامل ۲۲ ماده است پاسخ به هر ماده این مقیاس در یک طیف هفت درجه‌ای لیکرت از بسیار خوب توصیف کننده من است(۶) تا اصلاً توصیف کننده من نیست (۰) نمره‌گذاری می‌شود. پرسشنامه دارای دو خرده مقیاس خودانتقادی درونی‌شده و خودانتقادی مقایسه‌ای است.
همچنین سوالات ۶ و ۲۱ نمره‌گذاری معکوس دارند. تامپسون و زاروف (۲۰۰۴)، ضریب پایایی این پرسشنامه را به روش آلفای کرونباخ 81/0 و روایی همگرای این ابزار را با مقیاس خودانتقادی 56/0 به دست آوردند. همچنین در پژوهش نوربالا (۱۳۹۱)، ضریب همسانی درونی مقیاس خود انتقادی در کل نمونه را 90/۰ گزارش و روایی پرسشنامه هم بر اساس نظر متخصصان مورد تأیید قرار گرفت(27). در پژوهش حاضر نیز پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ برای خودانتقادی درونی و مقایسه‌ای و نمره کل خودانتقادی به ترتیب 89/0، 91/0 و 90/۰، به دست آمد.
یافته ها
از مجموع 227 دانشجوی شرکت‌کننده در پژوهش، 108 نفر (6/47) مرد و 119 نفر (4/52) زن بودند. میانگین و انحراف معیار سنی شرکت‌کنندگان به ترتیب 15/25، 79/5 بود. همچنین رشته تحصیلی 72 نفر (7/31) پزشکی، 89 نفر (2/39) داروسازی و 66 نفر (1/29) نیز دندانپزشکی بود. آمار توصیفی متغیرهای پژوهش و ماتریس همبستگی بین متغیرها در جدول ۱ ارائه شده است.
بر اساس یافته‌های ارائه شده در جدول 1، آماره‌های کجی و کشیدگی همه متغیرها بین 2 و ۲- قرار دارد که بیانگر عدم انحراف بیش ازحد توزیع نمرات متغیرها از توزیع نرمال است. از سویی نتایج جدول نشان میدهد رابطه مثبت معنی‌داری بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان وجود دارد (۰۰۱/۰>P).افزون بر آن بین خودانتقادی و ابعاد خودانتقادی درونی‌شده و مقایسه‌ای با اضطراب اجتماعی دانشجویان رابطه مثبت معنی‌داری بدست آمد (۰۰۱/۰>P).
همچنین نتایج نشان میدهد که رابطه منفی و معنی‌داری بین خودانتقادی و اضطراب اجتماعی در دانشجویان وجود دارد (۰۰۱/۰>P). پس از بررسی همبستگی متغیرهای پژوهش نتایج مربوط به مدل‌های اندازه‌گیری و تحلیل عاملی برای هر سه متغیر مطلوب بود. در ادامه ابتدا مدل ساختاری پژوهش ارائه شده است.
شکل 2 مدل بررسی روابط بین متغیرها را نشان میدهد. در این مدل متغیر اضطراب اجتماعی درون‌زا و متغیر ترس از ارزیابی منفی برون‌زا بوده و نقش مستقیم آن بر اضطراب اجتماعی و خودانتقادی و نقش غیر مستقیم آن بر اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی از طریق متغیر میانجی خودانتقادی مورد بررسی قرار گرفت. نقش مستقیم خودانتقادی بر اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی نیز در مدل ارائه شده است.
ضرایب مستقیم و غیرمستقیم روابط بین متغیرها در جداول ۲ و
3 ارائه شده است. تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از روابط متغیرها از طریق ضرایب مستقیم در جدول ۲ نشان میدهد که اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی و خود انتقادی بر اضطراب اجتماعی دانشجویان معنی‌دار است (۰۰۱/۰>P). همچنین اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی بر خود انتقادی نیز معنی‌دار بوده است (۰۰۱/۰>P). همچنین در روش بوت استرپ سطح اطمینان 95 و تعداد نمونه‌گیری مجدد بوت استرپ 5000 در نظر گرفته شده است. بر اساس نتایج بوت استرپ مشخص شد که اثر ترس از ارزیابی منفی به اضطراب اجتماعی از طریق خود انتقادی معنی‌دار بوده است. شاخصهای برازش مدل در جدول 3 ارائه شد. برای برآورد مدل ساختاری از روش بیشینه درست‌نمایی استفاده شد.
در این مدل شاخصهای برازندگی ریشه واریانس خطای تقریب (RMSEA) ۰30/0، شاخص نیکویی برازش(GFI) برابر با ۹75/۰، شاخص نیکویی برازش تعدیل یافته(AGFI) برابر با 946/0، شاخص برازندگی هنجار شده(NFI) برابر با ۹86/0، شاخص برازندگی تطبیقی (CFI) برابر با ۹98/0، شاخص برازندگی افزایشی (IFI) برابر با ۹98/0 و شاخص توکر-لویس (TLI) برابر با ۹96/0 به دست آمده که همگی بالای 90/0 بوده و برای برازش مدل مدل مطلوب تلقی می‌شوند.
همچنین مقداری خی۲ در این تحلیل 010/20 بدست آمده و درجه آزادی آن 17 بوده که در نتیجه میزان 117/1=df/χ2 بدست آمد که نشان دهنده تائید مدل است.
نویسندگان: مهدی شمالی احمدآبادی1، محسن ذبیحی2، علی خدارحمی3، عاطفه برخورداری احمدآبادی4
1.دکتری روانشناسی، دانشگاه آزاد، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران
2.استادیار فارماکولوژی، گروه سم شناسی و داروشناسی، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران
3.دانشجوی داروشناسی، گروه فارماکولوژی، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران
4.نویسنده مسئول :دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران
شماره تماس: 09137798449 Email:atefeh.8449@gmail.com
چکیده
مقدمه: اختلال اضطراب اجتماعی یک ترس شدید و مداوم از زیر نظر گرفتن و قضاوت شدن توسط دیگران است. این ترس می تواند بر کار، مدرسه و سایر فعالیت های روزانه تأثیر بگذارد. این پژوهش با هدف بررسی نقش میانجی خود انتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی انجام شد.
روش بررسی: این پژوهش از نوع همبستگی است که به شیوه معادلات ساختاری انجام شد. جامعه آماری پژوهش متشکل از کلیه دانشجویان دکتری علوم پزشکی یزد در سال تحصیلی 1400-1401 بود. حجم نمونه 227 نفر تعیین و نمونه‌گیری با روش نمونه‌گیری داوطلبانه انجام شد. ابزارهای پژوهش شامل مقیاس اضطراب اجتماعی جرابک (1996)، ترس از ارزیابی منفی لری، (1983) و خودانتقادی تامپسون و زاروف (2004) بود که به صورت برخط منتشر شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها به روش همبستگی پیرسون و مدل معادلات ساختاری و با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای SPSS26 و Amos24 تحلیل شد.
یافته‌ها: اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی بر اضطراب اجتماعی (۰۰۱/۰=P)، اثر مستقیم خودانتقادی بر اضطراب اجتماعی (۰41/۰=P) و اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی بر خودانتقادی (۰۰۱/۰=P)، معنی‌دار بوده است. همچنین نتایج بوت‌استراپ نیز نشان داد که اثر غیرمستقیم ترس از ارزیابی منفی بر اضطراب اجتماعی از طریق خودانتقادی (۰19/۰=P) نیز معنی‌دار بوده است.
نتیجه‌گیری: این یافته‌ها انتقاد از خود را به عنوان یک واسطه مهم بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی در دانشجویان علوم پزشکی برجسته و بر اهمیت پرداختن به خود انتقادی در مداخلات تاکید می‌کند.
واژه‌های کلیدی: خود ارزیابی، ترس، خود انتقادی، اضطراب، دانشجویان
مقدمه
اضطراب اجتماعی با ترس از تعاملات اجتماعی مانند صحبت با افراد ناآشنا، شرکت در رویدادهای اجتماعی و یا فعالیت‌هایی مانند ارائه سخنرانی و شرکت در مصاحبه مشخص می‌شود(1). این اختلال به عنوان یک وضعیت بالینی و با شیوع تخمینی 4/8 درصد در طول زندگی یکی از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی است(2). همچنین میزان شیوع اضطراب اجتماعی در دانشجویان ایرانی 16 درصد؛ در دانشجویان پرستاری و مامایی 29 درصد؛ در دانشجویان علوم پزشکی 17 درصد و در کل جامعه ایران 15 درصد گزارش شده است(3) که شیوع بالای این اختلال در دانشجویان گروه علوم پزشکی را نشان میدهد. همچنین از آنجاکه تظاهرات بالینی اضطراب اجتماعی یکی از شایع‌ترین اختلالات سلامت روان است(4) و علاوه بر این، علائم اضطراب اجتماعی به میزان زیادی با افسردگی و پرخاشگری(5)، رفتارهای اعتیادگونه(6) و علائم اختلال خوردن(7) مرتبط بوده و روی عملکرد فردی، اجتماعی و تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان نیز به میزان زیادی تاثیر منفی دارد(8). بنابراین شناسایی عوامل موثر در ایجاد، رشد و حفظ اضطراب اجتماعی برای تدوین الگوهای خدمات پیشگیرانه و طراحی مداخله‌های کاربردی برای کاهش تأثیرات آن بسیار مهم است.
افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی معمولاً خود را ناقص و فرودست می‌دانند و می‌ترسند که معایب آنها در معرض دید دیگران قرار گیرد؛ بنابراین موقعیت‌هایی که در آن دیگران می‌توانند افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی را قضاوت یا ارزیابی کنند معمولاً به‌شدت تهدیدکننده و اضطراب‌انگیز ادراک می‌شوند(9). این نگرانی از ارزیابی در موقعیت‌های مبهم، مفهوم ترس از ارزیابی منفی را معرفی می‌کند که توسط محققانی مانند پیج و یتس در سال 1974 معرفی شد. آنها اینگونه استدلال کردند که اجتناب افراد از شرکت در برنامه‌های ارزشیابی عمدتاً به دلیل ترس از ارزیابی شدن توسط افراد خارجی در برابر رفتار و عملکردشان است(10).
مدل شناختی اضطراب اجتماعی نشان میدهد که ترس از ارزیابی منفی، اضطراب خاصی است که باعث می‌شود افراد برای اجتناب از اظهارنظرهای منفی در موقعیت‌های عمومی یا اجتماعی، لحن گفتار خود را پایین بیاورند یا گفتار را برای اجتناب از توجه کاهش دهند(11). نتایج مطالعات مختلف به صورت هماهنگ رابطه مثبت بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی را نشان داده است(14-12).
افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی در پردازش‌های شناختی خود سوگیری منفی نسبت به عوامل پیرامونی دارند(15) و پیامد این سوگیری‌های منفی، رفتارهایی است که به صورت منفی از فرد سر می‌زند؛ به طوری که در صورت برآورده نشدن انتظارات آنها (برای مثال ارائه یک کنفرانس کلاسی) این سوگیری شناختی منجر به احساس بی‌ارزشی، شکست و گناه می‌شود(16). به نظر می‌رسد در برخی از افراد دارای اضطراب اجتماعی، ترس از ارزیابی منفی با افکار و رفتارهای مبتنی بر انتقاد از خود همراه است؛ بنابراین ارتباط بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان می‌تواند توسط خودانتقادی واسطه شود؛ از این‌رو در این پژوهش خودانتقادی به عنوان یک میانجی در نظر گرفته شد.
علی‌رغم توجه روزافزون در ادبیات پژوهشی، خودانتقادی به ندرت در زمینه اضطراب اجتماعی و ترس از ارزیابی منفی مورد مطالعه قرار گرفته است اما به نظر می‌رسد خودانتقادی مکانیسمی امیدوارکننده برای تبیین رابطه بین این دو متغیر باشد. خودانتقادی به گفتگوی درونی مداوم و شدید با محوریت بررسی و ابراز خصومت و تحقیر نسبت به خود اشاره دارد(17) و شامل نفرت شدید و تمایل به حذف جنبه‌های ناخواسته از طریق آزار و اذیت خود و یا عملکرد خود اصلاحی برای کاستی‌ها یا شکست‌ها می‌شود. همچنین خودانتقادی می‌تواند به صورت خشم و احساس بی‌ارزشی نسبت به خود و افکار و ارزیابی‌های مبتنی بر مقایسه خود با دیگران نیز خود را نشان دهد(18)؛ بنابراین خودانتقادی پیوسته می‌تواند پیامدهای منفی چون آسیب‌شناسی روانی(20،19)، کاهش عملکرد تحصیلی(21)، آسیب‌های اجتماعی(22) و عدم اعتماد به نفس(23) را به همراه داشته باشد. یافته‌های قبلی از رابطه بین خودانتقادی با اضطراب اجتماعی(24) حمایت می‌کند اما رابطه بین ترس از ارزیابی منفی با خود انتقادی کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است؛ به طوری که در مطالعات منتشر شده پژوهش مرتبطی یافت نشد.
بر اساس آنچه گفته شد اضطراب اجتماعی می‌تواند پیامدهای منفی زیادی را برای دانشجویان به همراه داشته باشد؛ بنابراین مطالعه این متغیر و مولفه‌های آن از اهمیت زیادی برخوردار است. از سوی دیگر انتخاب جامعه دانشجویان علوم پزشکی با توجه به فشارهای تحصیلی، انتظارات خانواده‌ها و جامعه و همچنین مقایسه‌های اجتماعی موجود در این گروه از اهمیت ویژه‌ای دارد؛ فشارهایی که می‌تواند به ارزیابی‌های منفی و خود انتقادی منجر شده و اضطراب اجتماعی را تشدید نماید. از سوی دیگر این متغیرها نه تنها بر عملکرد تحصیلی دانشجویان تاثیر می‌گذارند، بلکه می‌توانند بر سلامت روانی آنها نیز تأثیرگذار باشند، لذا بررسی این روابط از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین اگرچه یافته‌های پژوهشی نشان داد که خودانتقادی و ترس از ارزیابی منفی با اضطراب اجتماعی رابطه مثبت دارد اما پراکندگی این مطالعات و عدم توجه آنها به جامعه دانشجویان علوم پزشکی و استفاده از ابزار و روش‌هایی متفاوت، لزوم مطالعات گسترده‌تر را نشان میدهد. همچنین مطالعات پیشین اغلب ارتباط بین این متغیرها را در قالب همبستگی‌های ساده بررسی کرده‌اند و نقش میانجی خودانتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان مورد توجه قرار نگرفته است. حال آنکه انجام مدلسازی در خصوص روابط ساختاری بین این متغیرها می‌تواند به درک روشن‌تری از متغیرهای مورد مطالعه بیانجامد و به شناسایی زمینه‌های احتمالی پیشگیری و مداخله در اضطراب اجتماعی دانشجویان کمک کند. بنابراین این پژوهش با هدف بررسی نقش میانجی خود انتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی انجام شد.
روش بررسی
پژوهش حاضر از نوع همبستگی است که به شیوه معادلات ساختاری انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان دکتری علوم پزشکی یزد در سال تحصیلی 1400-1401 بود. از آنجاکه در مدلسازی معادلات ساختاری حداقل حجم نمونه بر اساس متغیرهای پنهان تعیین می‌شود نه متغیرهای مشاهده‌پذیر؛ (5 تا ۲۰ نمونه برای هر عامل یا متغیر پنهان) اما به طور کلی حداقل ۲۰۰ نمونه توصیه شده است(25). نمونه‌گیری نیز با استفاده از شیوه غیراحتمالی داوطلبانه انجام شد. شیوه انجام کار بدین‌گونه بود که پس از انجام مراحل قانونی پرسشنامه‌ها به صورت مجازی طراحی و در گروه‌های دانشجویان علوم پزشکی یزد ارسال شد. پرسشنامه‌ها به گونه‌ای طراحی شد که تنها دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد بتوانند سوالات را به طور کامل پاسخ دهند. سایر افراد فقط می‌توانستند وضعیت پریشانی روانی خود را بررسی کنند. همچنین پس از اتمام فرآیند پاسخ‌دهی از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شد تا در صورت تمایل با انتخاب گزینه ارسال در پژوهش شرکت نمایند. کدهای اخلاقی 2، 13، 14 (منافع حاصل از یافته‌ها در جهت پیشرفت دانش بشری)، کد ۲۰ (هماهنگی پژوهش با موازین دینی و فرهنگی) و کدهای 1، 3، 24 (رضایت آزمودنی‌ها و نماینده قانونی او) از جمله کدهای رایج اخلاق بود که در این مطالعه در نظر گرفته شد.
ملاک‌های ورود شامل تمایل برای شرکت در پژوهش و پاسخ به سوالات پرسشنامه‌ها، تحصیل در دوره دکتری یکی از رشته‌های پزشکی، داروسازی و داندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی یزد و ملاک خروج نیز عدم دقت در تکمیل پرسشنامه‌ها بود.
در محدوده شروع تا پایان پژوهش 545 نفر پرسشنامه را مشاهده، 243 نفر به پرسشنامه‌ها پاسخ دادند و در مجموع ۲33 نفر معیارهای ورود به پژوهش را داشتند. در نهایت پس از حذف داده‌های پرت، نمرات 227 نفر با استفاده از روش همبستگی پیرسون و مدل معادلات ساختاری و با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای SPSSV26 و AmosV24 تحلیل شد و از پرسشنامه‌های زیر برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده گردید:
پرسشنامه اضطراب اجتماعی (SAS): مقیاس اضطراب اجتماعی
در سال 1996 توسط ایلینا جرابک برای سنجش اضطراب اجتماعی ساخته شده است. این ابزار دارای 25 سؤال است که در یک طیف لیکرت 5 گزینه‌ای تقریباً همیشه (5) و تقریباً هیچوقت (1) تنظیم شده است. سوالات 1، 2، 4، 6، 7، 10، 11، 14، 15، 17، 18، 20، 23، 24 نیز به صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند.
جرابک روایی ابزار را با استفاده از تحلیل عاملی بررسی و تائید کرد و همچنین در پژوهش وی ضریب آلفای کرونباخ برای کل ابزار، 85/0 بدست آمده که نشانگر پایایی مطلوب این مقیاس است. در ایران سام دلیری این پرسشنامه را در سال ۱۳۸۱ روی گروه ۴۷۷ نفری از دانش‌آموزان اجرا کرد. روایی آزمون با استفاده از روش تحلیل عاملی، پنج عامل شامل ترس از بیگانگان، ترس از ارزیابی توسط دیگران، ترس از صحبت کردن در جمع، ترس از انزوای اجتماعی و ترس از آشکار شدن علائم هراس را استخراج کرده که این پنج عامل ۴۷/۲۳ درصد واریانس کل تست را تبیین می‌کنند. در مطالعه مذکور پایایی این آزمون با روش آلفای کرونباخ همسانی درونی پرسشنامه 76/0 بیان شده است(25). در پژوهش حاضر نیز پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ محاسبه گردید که ضریب حاصله 965/0 بود.
پرسشنامه ترس از ارزیابی منفی(BFNES): مقیاس ترس از ارزیابی منفی توسط لری در سال 1983 به منظور توصیف باورهای ترس‌آور و نگران کننده طراحی شد و شامل ۱۲ گویه است و پاسخ به گویه‌ها از 1 (به هیچ وجه درباره من صدق نمی‌کند) تا 5 (بسیار زیاد درباره من صدق می‌کند) نمره‌گذاری می‌شوند. به منظور بررسی پایایی این ابزار لری همسانی درونی مقیاس را برابر با 96/0 و پایایی بازآزمایی بعد از چهار هفته را 75/0 گزارش کرده است. در پژوهش رضایی پور، جباریفر و برزگر بفرویی نیز ضریب آلفای کرونباخ 78/0 به دست آمد(26). در مطالعه حاضر نیز پایایی پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ محاسبه و 955/0 بدست آمد.
پرسشنامه خود انتقادی (LOCS): پرسشنامه خود انتقادی توسط تامپسون و زاروف در سال 2008 ساخته شده است که شامل ۲۲ ماده است پاسخ به هر ماده این مقیاس در یک طیف هفت درجه‌ای لیکرت از بسیار خوب توصیف کننده من است(۶) تا اصلاً توصیف کننده من نیست (۰) نمره‌گذاری می‌شود. پرسشنامه دارای دو خرده مقیاس خودانتقادی درونی‌شده و خودانتقادی مقایسه‌ای است.
همچنین سوالات ۶ و ۲۱ نمره‌گذاری معکوس دارند. تامپسون و زاروف (۲۰۰۴)، ضریب پایایی این پرسشنامه را به روش آلفای کرونباخ 81/0 و روایی همگرای این ابزار را با مقیاس خودانتقادی 56/0 به دست آوردند. همچنین در پژوهش نوربالا (۱۳۹۱)، ضریب همسانی درونی مقیاس خود انتقادی در کل نمونه را 90/۰ گزارش و روایی پرسشنامه هم بر اساس نظر متخصصان مورد تأیید قرار گرفت(27). در پژوهش حاضر نیز پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ برای خودانتقادی درونی و مقایسه‌ای و نمره کل خودانتقادی به ترتیب 89/0، 91/0 و 90/۰، به دست آمد.
یافته ها
از مجموع 227 دانشجوی شرکت‌کننده در پژوهش، 108 نفر (6/47) مرد و 119 نفر (4/52) زن بودند. میانگین و انحراف معیار سنی شرکت‌کنندگان به ترتیب 15/25، 79/5 بود. همچنین رشته تحصیلی 72 نفر (7/31) پزشکی، 89 نفر (2/39) داروسازی و 66 نفر (1/29) نیز دندانپزشکی بود. آمار توصیفی متغیرهای پژوهش و ماتریس همبستگی بین متغیرها در جدول ۱ ارائه شده است.
بر اساس یافته‌های ارائه شده در جدول 1، آماره‌های کجی و کشیدگی همه متغیرها بین 2 و ۲- قرار دارد که بیانگر عدم انحراف بیش ازحد توزیع نمرات متغیرها از توزیع نرمال است. از سویی نتایج جدول نشان میدهد رابطه مثبت معنی‌داری بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان وجود دارد (۰۰۱/۰>P).افزون بر آن بین خودانتقادی و ابعاد خودانتقادی درونی‌شده و مقایسه‌ای با اضطراب اجتماعی دانشجویان رابطه مثبت معنی‌داری بدست آمد (۰۰۱/۰>P).
همچنین نتایج نشان میدهد که رابطه منفی و معنی‌داری بین خودانتقادی و اضطراب اجتماعی در دانشجویان وجود دارد (۰۰۱/۰>P). پس از بررسی همبستگی متغیرهای پژوهش نتایج مربوط به مدل‌های اندازه‌گیری و تحلیل عاملی برای هر سه متغیر مطلوب بود. در ادامه ابتدا مدل ساختاری پژوهش ارائه شده است.
شکل 2 مدل بررسی روابط بین متغیرها را نشان میدهد. در این مدل متغیر اضطراب اجتماعی درون‌زا و متغیر ترس از ارزیابی منفی برون‌زا بوده و نقش مستقیم آن بر اضطراب اجتماعی و خودانتقادی و نقش غیر مستقیم آن بر اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی از طریق متغیر میانجی خودانتقادی مورد بررسی قرار گرفت. نقش مستقیم خودانتقادی بر اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی نیز در مدل ارائه شده است.
ضرایب مستقیم و غیرمستقیم روابط بین متغیرها در جداول ۲ و
3 ارائه شده است. تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از روابط متغیرها از طریق ضرایب مستقیم در جدول ۲ نشان میدهد که اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی و خود انتقادی بر اضطراب اجتماعی دانشجویان معنی‌دار است (۰۰۱/۰>P). همچنین اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی بر خود انتقادی نیز معنی‌دار بوده است (۰۰۱/۰>P). همچنین در روش بوت استرپ سطح اطمینان 95 و تعداد نمونه‌گیری مجدد بوت استرپ 5000 در نظر گرفته شده است. بر اساس نتایج بوت استرپ مشخص شد که اثر ترس از ارزیابی منفی به اضطراب اجتماعی از طریق خود انتقادی معنی‌دار بوده است. شاخصهای برازش مدل در جدول 3 ارائه شد. برای برآورد مدل ساختاری از روش بیشینه درست‌نمایی استفاده شد.
در این مدل شاخصهای برازندگی ریشه واریانس خطای تقریب (RMSEA) ۰30/0، شاخص نیکویی برازش(GFI) برابر با ۹75/۰، شاخص نیکویی برازش تعدیل یافته(AGFI) برابر با 946/0، شاخص برازندگی هنجار شده(NFI) برابر با ۹86/0، شاخص برازندگی تطبیقی (CFI) برابر با ۹98/0، شاخص برازندگی افزایشی (IFI) برابر با ۹98/0 و شاخص توکر-لویس (TLI) برابر با ۹96/0 به دست آمده که همگی بالای 90/0 بوده و برای برازش مدل مدل مطلوب تلقی می‌شوند.
همچنین مقداری خی۲ در این تحلیل 010/20 بدست آمده و درجه آزادی آن 17 بوده که در نتیجه میزان 117/1=df/χ2 بدست آمد که نشان دهنده تائید مدل است.
جدول ۱: آمار توصیفی متغیرهای پژوهش و ماتریس همبستگی بین متغیرها
| ۵ | ۴ | ۳ | ۲ | ۱ | متغیر |
| - | ۱. اضطراب اجتماعی | ||||
| - | **431/۰ | ۲. ترس از ارزیابی منفی | |||
| - | **624/۰ | **601/۰ | ۳. خودانتقادی | ||
| - | **943/۰ | **655/۰ | **524/۰ | 4. خودانتقادی درونی‌شده | |
| - | **768/۰ | **938/۰ | **624/۰ | **607/۰ | 5. خودانتقادی مقایسه‌ای |
| 38/12 | 00/13 | 57/37 | 90/39 | 27/71 | میانگین |
| 55/3 | 37/3 | 85/8 | 41/13 | 78/23 | انحراف معیار |
| 231/0 | 384/0- | 095/0- | 394/0- | 093/0- | کجی |
| 581/0- | 700/0- | 576/0- | 842/0- | 824/0- | کشیدگی |
شکل 2: مدل اصلاح شده نقش میانجی خودانتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی
جدول 2: ضرایب مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای پژوهش
| مسیر مستقیم | ضریب غیراستاندارد |
ضریب استاندارد |
خطای استاندارد | سطح معناداری | نتیجه |
| ترس از ارزیابی منفی به اضطراب اجتماعی | 070/۰ | 353/۰- | 128/۰ | ۰۰۱/۰ | تائید |
| خود انتقادی به اضطراب اجتماعی | 096/۰ | 233/۰ | 127/۰ | ۰49/۰ | تائید |
| ترس از ارزیابی منفی به خود انتقادی | 051/۰ | 795/۰ | ۰37/۰ | ۰۰۱/۰ | تائید |
| ترس از ارزیابی منفی به اضطراب اجتماعی از طریق خود انتقادی | 367/۰ | 679/۰ | ۰29/۰ | 001/۰ | تائید |
| (χ2) | df | df /χ2 | p | RMSEA | TLI | IFI | CFI | NFI | AGFI | GFI | شاخصهای برازش |
| 3> | 05/0< | ۰۸/۰> | 9/0< | 9/0< | 9/0< | 9/0< | 9/0< | 9/0< | دامنه پذیرش | ||
| 010/20 | 17 | 117/1 | 274/0 | ۰30/۰ | 996/۰ | ۹98/۰ | ۹98/۰ | ۹86/۰ | 946/۰ | ۹75/0 | مقادیر بدست آمده |
پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش میانجی خود انتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی انجام شد. نتایج این مطالعه این فرضیه که خودانتقادی می‌تواند رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی را افزایش دهد را مورد حمایت قرار داد.
نتایج همبستگی پیرسون نشان داد که بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود دارد؛ بدین معنی‌که دانشجویانی که ترس از ارزیابی منفی بالاتری دارند، اضطراب اجتماعی بیشتری را از خود نشان می‌دهند. این نتیجه با نتایج مطالعات پیشین همسوست (4،12،13،28). نتیجه دیگر پژوهش نیز نشان داد که بین ترس از ارزیابی منفی با خودانتقادی رابطه مثبت معنی داری وجود دارد؛ بدین معنی که افزایش خودانتقادی می‌تواند در نتیجه افزایش ترس از ارزیابی منفی باشد. اگرچه مطالعه همسویی با این نتیجه یافت نشد اما به طور کلی احساس بی ارزشی، شکست و گناه که از متغیرهای مرتبط به خودانتقادی است، می‌تواند در نتیجه ارزیابی منفی ایجاد و تشدید شود(18).
همچنین نتایج نشان داد که بین خودانتقادی با اضطراب اجتماعی همبستگی مثبت معنی‌داری وجود دارد؛ بدین معنی که افزایش خودانتقادی می‌تواند در افزایش اضطراب اجتماعی دانشجویان منجر شود. این نتیجه با نتایج مطالعات پیشین همسوست (18،24). این یافته‌ها قابل پیش‌بینی بود؛ چراکه دلایل نظری و عملی روشنی برای این روابط وجود دارد. دانشجویانی که ترس از ارزیابی منفی دارند، افکاری چون «نکند در جمع رفتار اشتباهی انجام دهم و سایرین من را قضاوت کنند» یا «در صحبت‌هایم خوب عمل نکنم و اطرافیانم من را مسخره کنند» را به طور مکرر در ذهن خود نشخوار می‌کنند. بنابراین این مساله باعث می‌شود که حضور در موقعیت‌های اجتماعی (و به خصوص موقعیت‌های مبهم) برای این دانشجویان با نگرانی و اضطراب زیاد همراه باشد.
همچنین ترس از ارزیابی منفی باعث می‌شود تا افراد اشتباهات کوچک خود را به صورت بیش‌برآورد تفسیر کرده خود را سرزنش کنند و این مسأله یک احساس حقارت و خشم دائمی نسبت به خود را در آنان ایجاد نماید. از این‌رو ترس از ارزیابی منفی می‌تواند خودانتقادی را به همراه داشته باشد. از سوی دیگر خودانتقادی با افکار مزاحمی چون عدم پذیرش توسط اطرافیان، سرزنش خود در اشتباهات کوچک، نشخوار خشم، خود را شکست خورده ادارک کردن شناخته می‌شود.
این ویژگی‌ها سبب می‌شود افرادی که خودانتقادی بالایی دارند موقعیت‌های اجتماعی را تهدیدکننده ادارک کرده و از آن اجتناب و یا در آن احساس عدم راحتی داشته باشند. این ویژگی‌ها به عنوان مشخصه‌های اصلی اضطراب اجتماعی شناخته می‌شود. بنابراین خودانتقادی می‌تواند با اضطراب اجتماعی همراه باشد.
اما مسأله اصلی که در این پژوهش به عنوان هدف کلی مورد مطالعه قرار گرفت نقش میانجی خودانتقادی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی بود. نتایج نشان داد که اگرچه ضریب همبستگی پیرسون میان ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان مثبت بوده اما با این حال، در مدلسازی معادلات ساختاری، مقدار بتا و اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی به اضطراب اجتماعی منفی است. یک توضیح ممکن برای این تناقض این است که وجود یک اثر منفی در مدل ممکن است نشان‌دهنده این باشد که ترس از ارزیابی منفی می‌تواند به‌طور غیرمستقیم از طریق میانجی خودانتقادی به اضطراب اجتماعی منجر شود؛ در حالی که همبستگی اولیه ممکن است به دلیل وجود خودانتقادی و عوامل میانجی دیگری مثبت باشد.
در واقع بخش مهم تاثیر ترس از ارزیابی منفی بر اضطراب اجتماعی از طریق خودانتقادی تبیین می‌شود. مطالعه منتشر شده‌ای که به طور مستقیم این فرضیه را مورد بررسی قرار داده باشد در دسترس قرار نگرفت. در تببین این نتیجه می‌توان گفت در دیدگاه شناختی رفتاری ترس از ارزیابی منفی یک افکار منفی خودکار است که به رفتارهای ناکارآمد و در نهایت به احساسات و تغییرات بدنی منفی منتهی می‌شود. در ترس از ارزیابی منفی فرد این نگرانی دائمی را دارد که چیز اشتباهی بگوید یا کار اشتباهی انجام دهد. این مسأله با اضطراب زیاد و تغییرات بدنی ناخوشایند همراه بوده و فرد را تشویق می‌کند از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب کند و یا در مواقعی که مجبور به حضور در موقعیت‌های اجتماعی است، رفتارهای جبرانی سخت‌گیرانه‌ای را انجام دهد؛ مساله‌ای که می‌تواند به از آنجاکه نگرانی زیاد با کاهش سطح عملکرد فردی همراه بوده و توانایی‌های شناختی را کاهش میدهد، افراد دارای ترس از ارزیابی منفی عملکرد رفتاری و شناختی ضعیف‌تری را نیز از خود نشان می‌دهند و این مسأله سبب می‌شود که افکار منفی خودکار در آنها تقویت شود. اما مسأله اصلی برخورد افراد با اشتباهاتشان است. چنانچه فرد با اشتباهی که در موقعیت‌های اجتماعی داشته، رفتار خودانتقادی در پیش بگیرد، افکار منفی خودکار دیگری به چرخه افکار وی اضافه خواهد شد که او اصلاً مناسب حضور در موقعیت‌های اجتماعی نیست؛ بنابراین با خودانتقادی، رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی تقویت خواهد شد.
به طورکلی در این مطالعه مشخص شد بین خودانتقادی و ترس از ارزیابی منفی با اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی رابطه وجود دارد و این یافته‌ها نتایج مطالعات پیشین را تقویت و مورد حمایت قرار داد. دوم اینکه نتایج این مطالعه این مسأله که خودانتـقـادی می‌تـوانـد اثر منـفـی تـرس از ارزیابی منفـی را بـر
اضطراب اجتماعی دانشجویـان افزایـش دهد را مورد تـایید قـرار
داد.
این نتایج نشان میدهد برای کاهش اضطراب اجتماعی دانشجویان می‌توان به طور همزمان هم بر ترس از ارزیابی منفی و هم خودانتقادی متمرکز بود اما مداخلاتی که خودانتقادی را کاهش دهد می‌تواند ارجحیت بیشتری داشته باشد.
از نظر پژوهشی به‌نظر می‌رسد که لازم است در مطالعات آتی، روابط ساختاری بین نشخوارگری، خطاهای شناختی، طرحواره‌های ناسازگار اولیه و مهربانی با خود نیز در ارتباط بین اضطراب اجتماعی دانشجویان نیز مورد بررسی قرار گیرد.
در خصوص محدودیت‌های پژوهش حاضر نیز این موارد را می‌توان عنوان کرد. نخست اینکه این مطالعه بر روی دانشجویان رشته‌های پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی یزد انجام شده و لذا در تعمیم آن به دیگر دانشجویان لازم است احتیاط شود.
محدویت دیگر این مطالعه به وجود متغیرهای مداخله‌گر بررسی نشده در پژوهش حاضر مرتبط است. متغیرهایی چون وضعیت اجتماعی اقتصادی، منطقه سکونت و مولفه‌های شخصیتی می‌تواند روی نتایج تاثیر داشته باشد که لزوم احتیاط در تفسیر و تعمیم نتایج را نشان میدهد و در آخر اینکه نتایج این مطالعه به دلیل استفاده از طرح همبستگی، نمی‌تواند در قالب روابط علت و معلولی کامل تفسیر شود.
ملاحظات اخلاقی
ملاحظات اخلاقی شامل عدم بار مالی برای شرکت‌کنندگان،
ناشناس بودن ابزارهای پژوهش، محرمانه بودن اطلاعات و عدم تضاد محتوای تحقیق با ارزش‌های اخلاقی، فرهنگی و دینی جامعـه در نظـر گرفتـه شد و همچنین کـد اخـلاق IR.SSU.MEDICINE.REC.1399.168 از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد اخذ گردید.
سهم نویسندگان
در این مطالعه تمام نویسندگان این مقاله به طور فعال در مراحل مختلف تحقیق و نگارش آن مشارکت داشته‌اند. نویسنده اول مسئول طراحی پژوهش، تدوین چارچوب نظری، نظارت بر اجرای مراحل پژوهش، انجام تحلیل‌های آماری و نگارش متن اصلی بوده است. نویسنده دوم و سوم وظیفه جمع‌آوری داده‌ها و نظارت بر اجرای مراحل پژوهش را بر عهده داشته‌اند و نویسنده چهارم نیز در نوشتن متن اصلی، ویرایش نهایی مقاله و انجام مکاتبات نقش کلیدی ایفا کرده است.
حمایت مالی
این پژوهش برگرفته از طرح تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد است که با حمایت این دانشگاه به انجام رسیده است.
تضاد منافع
هیج گونه تضاد منافعی در این مقاله گزارش نشد.
تقدیر و تشکر
در پایان از تمامی کسانی که در این پژوهش ما را یاری رساندند به جهت همکاری در این پژوهش تشکر می‌گردد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
