دوره 23، شماره 4 - ( مهر و آبان 1403 )
جلد 23 شماره 4 صفحات 79-67 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.IUMS.REC.1400.172
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Fatemi aghda S A, Hazhir S, Langarizadeh M. Determining Information Requirements for a Mobile Self-Care App for Chronic Kidney Disease Patients. TB 2024; 23 (4) :67-79
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3652-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3652-fa.html
فاطمی عقدا سیدعلی، هژیر شادی، لنگری زاده مصطفی. تعیین الزامات اطلاعاتی برنامه کاربردی خود مراقبتی مبتنی بر تلفنهای همراه هوشمند برای مبتلایان به بیماری مزمن کلیوی. طلوع بهداشت. 1403; 23 (4) :67-79
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، تهران ، langarizadeh.m@iums.ac.ir
متن کامل [PDF 625 kb]
(57 دریافت)
| چکیده (HTML) (165 مشاهده)
جدول 1:توزیع فراوانی دیدگاه پزشکان در خصوص نیاز آموزشی کاربران
جدول2: توزیع فراوانی دیدگاه پزشکان در خصوص نیاز آموزشی کاربران
جدول3: توزیع فراوانی دیدگاه پزشکان در خصوص پیشنهادها
بحث و نتیجه گیری
نتایج مطالعات حاکی از آن است که بیماران یا همراهان (فامیل درجه یک یا دو) نسبت به بیماری مزمن کلیهها و شرایط خاصی که در آن قرار دارند اطلاعات کافی ندارند و بیمار به هنگام مراجعه به پزشک از طرف پزشک معالج تا حدودی نسبت به بیماری مزمن کلیه ها آگاهی پیدا میکنند. به نظر میآید این اطلاعات به جهت خود مراقبتی در منزل و پیگیریهای طولانی مدت کافی نباشد(23-19)؛ بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین الزامات اطلاعاتی برنامه کاربردی خودمراقبتی مبتنی بر تلفن همراه هوشمند برای خودمراقبتی بیماران مزمن کلیه بود. الزامات و محتوای برنامه کاربردی در سه محور کلی اطلاعات بیماری، داروهای مورد استفاده، سبک زندگی و عادات شخصی تنظیم گردید
Wang و همکاران پژوهشی از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی که در سال ۲۰۲۱ و با هدف بررسی اثرات برنامه تلفن همراه هوشمند سلامت در جهت پشتیبانی برنامه های خودمراقبتی و مدیریتی از کیفیت زندگی، رفتار خودمدیریتی، ورزش و رفتار قطع سیگار کشیدن در بیماران مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه انجام دادند که شامل 78 شرکت کننده مبتلا به COPD بود. شرکت کنندگان در مطالعه به صورت تصادفی در دو گروه مداخله(39 نفر) و کنترل گروه(39 نفر) قرار گرفتند. سپس شرکت کنندگان در گروه مداخله علاوه بر مراقبت های معمول، نرم افزار پزشکی مبتنی بر موبایل را دریافت کردند و شرکت کنندگان در گروه کنترل فقط مراقبت های معمول را دریافت کردند. در پایان پژوهش نتایج نشان داد که برنامه موبایل سلامت برای پشتیبانی از برنامه های خودمدیریتی، درراستای بهبود کیفیت زندگی مرتبط با سلامت و رفتار خودمدیریتی در بیماران مبتلا به COPD موثر است(24). علیاکبری و همکاران در مطالعه خود به بررسی کیفیت زندگی، وضعیت سلامت، عوامل مستعدکننده و تقویت کننده (آگاهی و نگرش) همراه با رفتارهای خود مراقبتی بیماران همودیالیزی پرداختنـد. نتایـج نشـان داد با توجه به مطلـوب نبودن رفتـار خودمراقبتی بیماران همودیالیزی و نیز همبستگی مستقیم بیـن سازه های مدل مورد استفـاده با رفتـار خود مـراقـبتـی بیمـاران می بایسـت مداخـلات آموزشـی به منظور ارتقای خودمـراقبتی این افراد طراحی و اجرا گردد(25). نتایج این مطالعات با مطالعه حاضر هم راستا بود؛ با این تفاوت که پژوهش حاضر تمام بیماران مزمن کلیه در هر درجه از بیماری را شامل می شود.
Peng در سال 2019 در مطالعه مرور نظامند خود به بررسی مداخله خود مراقبتی در بیماران غیر دیالیزی مبتلا به بیماری مزمن کلیه پرداخت. نتایج نشان داد مداخلات خودمدیریتی برای کاهش پروتئین ادرار، تنظیم سطح فشار خون و سطح پروتئین واکنشی C و همچنین تنظیم تحرکات بدنی بیمار در مقایسه با درمان استاندارد، طی یک پیگیری یکساله در بیماران مبتلا به CKD غیر دیالیزی مفید است(21). این مطالعه نیز به دلیل تمرکز بر خودمراقبتی در بیماران مزمن کلیه با مطالعه حاضر همراستا بود.
نتایج مطالعه Meuleman و همکاران نشان داد خود مدیریتی در بیماران CKD باعث کاهش میزان دفع سدیم و تنظیم فشار خون سیستولیک و دیاستولیک در سه ماه شد. همچنین برای کنترل دفع پروتئین، عملکرد کلیهها، مصرف داروهای ضد فشار خون، خودکارآمدی و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت باعث بهبود نتایج شد. بنابراین آموزش این موارد برای بیماران مبتلا به CKD (پیگیری دوره ای بیماری و مصرف درست دارو های) ضروری به نظر می رسد(26).
Wong و همکاران در مطالعه ای، چهار مولفه رفتاری شامل: پایش علائم حیاتی، مدیریت دارو و درمان، ارزیابی علائم بیماری و پیگیری نتایج آزمایشگاه را در خودمراقبتی مبتنی بر تلفن همراه در CKD مفید می داند و این کار باعث شناسایی تعدادی مغایرت مصرف دارویی با درصد خطای قابل قبول در مدت 6 ماه مطالعه شد. نتایج این مطالعه در پژوهش حاضر گنجانده شده با این تفاوت که موارد آموزشی شامل تمامی مراحل بیماری مزمن کلیوی بود؛ در حالیکه در مطالعه وانگ فقط به بررسی مراحل خاص از بیماری(چهار و پنج) بیماری مزمن کلیوی پرداخته بود(27).
Ferris و همکاران مطالعه خود را با معرفی ابزار جدیدی بنام STARx درسه گروه بیماران، خانواده بیماران و ارائه دهندگان خدمات بهداشتی شامل بزرگسالان و جوانان انجام داد. نتایج مطالعه در قالب شش عامل اصلی در خود مراقبتی شامل: مدیریت مصرف دارو، ارتباط با ارائه دهندگان، مهارت، دانش بیماری، مسئولیتهای بهداشتی بزرگسالان و بهرهگیری از امکانات بیان شد که هم راستا با پژوهش حاضر بود.
از تفاوت مهم با پژوهش حاضر این است که نتایج مخصوص بیماران CKD بوده و با توجه به حساسیت و دقت بیماری از متخصصان مربوط به این بیماری استفاده شد(28). بیماران مزمن کلیه ها می بایست به جهت افزایش رفتارهای مناسب ازجمله ورزش، تغذیه سالم، مصرف به موقع و دقیق داروها، کنترل های دوره ای بیماری و غیره آموزش داده شوند تا با خودمراقبتی در مدیریت بهتر بیماری نقش بسزایی داشته باشند. این کار با گنجاندن محتوای آموزشی در برنامه کاربردی اثرگذاری بیشتری دارد(31-29).
از محدودیت های پژوهش حاضر عدم همکاری بعضی از پزشکان بود که ضمن توضیح اهداف پژوهش سعی در کسب مشارکت آنها شده و در نهایت استفاده از روش جایگزینی نمونه، استفاده شد.
از طرفی با توجه به اینکه فقط از پزشکان بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی ایران در تهران و کردستان استفاده شد پیشنهاد می شود که علاوه بر پزشکان از بیماران و کادر درمان و شهرهای دیگر نیز مشارکت شود که علاوه بر افزایش تعداد نمونه، تعمیم پذیری بیشتری حاصل شود.
با توجه به عوامل تاثیرگذار مختلف مانند (نژاد، ژنتیک، سبک زندگی و غیره) و نبود یک برنامه کاربردی آموزشی خودمراقبتی مبتی بر تلفن همراه برای مبتلایان به بیماری مزمن کلیوی در ایران این مطالعه به عنوان اولین گام با هدف نیازسنجی اطلاعاتی برنامه کاربردی برای بیماری مزمن کلیوی با توجه به نظر متخصصان صورت گرفت. محتوای آموزشی برنامه کاربردی در سه حیطه اطلاعات بیماری، داروهای مورد استفاده، سبک زندگی و عادات شخصی مورد تایید قرار گرفت که نتایج بدست آمده موردنیاز بیماران بوده و منجر به افزایش آگاهی و بهبود خودمراقبتی و نتیجه درمان خواهد شد. همچنین در طراحی ریجستری، پرونده الکترونیک سلامت و غیره مفید خواهد بود.
ملاحظات اخلاقی
این پژوهش دارای کد اخلاق IR.IUMS.REC.1400.172 از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی ایران می باشد. کلیه ملاحظات اخلاقی از قبیل محرمانه بودن، کسب رضایت آگاهانه در این پژوهش کاملا رعایت شده است.
سهم نویسندگان
سیدعلی فاطمی عقدا: ایده اولیه، جمع آوری داده، نوشتن نسخه اولیه مقاله، اصلاح مقاله. شادی هژیر: جمع آوری داده، تحلیل داده ها، نوشتن نسخه اولیه مقاله. دکتر مصطفی لنگری زاده: ایده اولیه، تحلیل داده، نوشتن نسخه اولیه مقاله، اصلاح مقاله، نوشتن نسخه نهائی.
نویسندگان نسخه نهائی را مطالعه کرده و تایید نموده و مسئولیت
پاسخگویی در قبال پژوهش را پذیرفته اند.
حمایت مالی
حمایت مالی این پژوهش توسط دانشگاه علوم پزشکی ایران
تامین شده است.
تضاد منافع
نویسندگان اعلام می کنند هیج گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
پژوهشگران بر خود می دادند از پزشکان، دانشجویان و کادر محترم درمان و اداری بیمارستان تهران (فیروزگر، بیمارستان حضرت رسول اکرم و بیمارستان هاشمی نژاد) و بیمارستان های کردستان (کوثر و بعثت) به پاس همکاری صمیمانه و شکیبایی در تکمیل پرسشنامه ها قدردانی و تشکر نمایند.
متن کامل: (142 مشاهده)
تعیین الزامات اطلاعاتی برنامه کاربردی خود مراقبتی مبتنی بر تلفنهای همراه هوشمند برای مبتلایان به بیماری مزمن کلیوی
نویسندگان: سیدعلی فاطمی عقدا1، شادی هژیر2، مصطفی لنگری زاده3
1.دانشجوی دکتری تخصصی انفورماتیک پزشکی، دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، تهران، ایران
2.دانشجوی کارشناسی ارشد انفورماتیک پزشکی، دانشکده علوم پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران
3.نویسنده مسئول: دانشیار انفورماتیک پزشکی،دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، تهران، ایران تلفن تماس: 09383621232 Email: langarizadeh.m@iums.ac.ir
چکیده
مقدمه: بیماری مزمن کلیه یک بیماری شایع است که بعد از تشخیص کل زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. خودمراقبتی با استفاده از تلفن همراه به بهبود مدیریت و تسهیل بیماری کمک شایانی میکند. هدف مطالعه حاضر، تعیین الزامات اطلاعاتی مورد نیاز جهت طراحی برنامه کاربردی مبتنی بر تلفن همراه هوشمند برای خودمراقبتی بیماران مزمن کلیوی است.
روش‌بررسی: این مطالعه کاربردی و به روش توصیفی انجام شد. ابزار مورد استفاده پرسشنامه محقق ساخته بوده که روایی و پایایی آن بررسی و تائید شد. جامعه مورد مطالعه متخصصین نفرولوژی و جراحی عمومی بوده که 25 نفر از آنها به صورت تصادفی و هدفمند از درمانگاه نفرولوژی بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی ایران در تهران و کردستان انتخاب شدند. تحلیل داده با استفاده از آمار توصیفی و با نرم افزار SPSS نسخه 19 صورت گرفت.
یافته‌ها: محتوای آموزشی برنامه کاربردی درسه محوراصلی شامل 28 نیاز آموزشی تنظیم گردید: اطلاعات بیماری شامل آشنایی با عملکرد کلیه، آشنایی با طیف بیماری و مراحل پیشرفت بیماری، آشنایی با علائم و نشانه های اولیه و اساسی بیماری داروهای مورد استفاده شامل آشنایی داروهای مورد استفاده، آشنایی با تداخلات دارویی، آشنایی با مصرف دقیق و سر وقت داروها سبک زندگی و عادات شخصی شامل تغدیه سالم، مدیریت وزن، مسائل کاری و شغلی مواردی مانند آشنایی با روش های تشخیص برای بیماری، آشنایی با آزمایش مختلف، آشنایی با عوارض دارویی و آشنایی با علت اصلی تجویز، آشنایی با رژیم غذایی، جدول انرژی غذایی و مصرف مواد افیونی ضروری تشخیص داده نشد.
نتیجه‌گیری: نیازهای آموزشی به دست آمده در مطالعه اولین گام در طراحی برنامه کاربردی خودمراقبتی آموزش بیماری مزمن کلیه است که با تعیین قابلیت فنی و کاربردی مختلف برنامه کاربردی خودمراقبتی، باعث افزایش آگاهی و بهبود پایبندی بیمار به رفتارهای مطلوب خودمراقبتی می شود.
واژه‌های کلیدی: خودمراقبتی، نارسایی مزمن کلیه ، برنامه های موبایل ، پزشکی از راه دور
مقدمه
سیستم ادراری از کلیه ها، حالب ها، مثانه و پیشابراه تشکیل شده است. کلیه وظایف متعددی در بدن دارد که از مهمترین آنها می توان به دفع مواد زائد از بدن، تنظیم تعادل آب و الکترولیت ها و فشار خون اشاره کرد(1).
بیماری مزمن کلیویChronic Kidney Disease (CKD) یک بیماری شایع است که به کاهش عملکرد کلیه در بلند مدت اشاره دارد. CKD عبارت است از: اختلال تدریجی عملکرد کلیهها به شکلی که کلیه در انجام وظایف با اختلال مواجه شده و به تبع آن مواد زائد و مایعات اضافه به طور عادی فیلتر و دفع نمی شوند.
مطالعات اخیر در ژاپن نشان داد CKD یکی از عوامل خطر مهم بیماری قلبی عروقی( Cardiovascular Disease (CVD)) و علت مرگ سایر بیماری های مزمن می باشد(2). بیماری مزمن کلیوی شامل پنج مرحله است. طی هر یک از مراحل بیماری، طیف گسترده ای از مشکلات را برای بیمار به همراه دارد که عوامل مختلفی همچون نژاد، جنس، سن، ژنتیک، نابرابری اقتصادی و مسائل اجتماعی از جمله مصرف سیگار، مصرف مواد الکلی، اضافه وزن، چاقی و امثال آن کم و بیش با عوارضCKD در ارتباط هستند. از نظر آسیب شناسی علل به وجود آمدن CKD به اختلالات مادرزادی (مانند سندرم آلپرت)، وراثت (مانند بیماری پلی کیستیک)، عفونت (مانند پیلونفریت مزمن)، بیماری قلبی و عروقی(فشارخون)، ورود مواد سمی به بدن(مانند مواد مخدر و یا ماده حاجب) و تومورهای بدخیم (به عنوان مثال تومورهای کلیوی فمیلوم متعدد) تقسیم می شوند.
بیماری مزمن کلیوی جدای از بحث طولانی بودن دوره درمان به دلیل هزینه بر بودن مراقبتهای تشخیصی و درمانی یکی از چهار نوع بیماری مزمن اصلی مورد توجه پروژه اقتصادی بیماری ها در جهان است(3). در جهان حدود ۸۵۰ میلیون نفر از بیماریهای کلیوی رنج میبرند این تعداد به مراتب بیشتر از مبتلایان به دیابت، سرطان، ایدز و بیماریهای غیر عفونی میباشد(6-4). میزان شیوع بیماری مزمن کلیوی در ایران 6/12 درصد می باشد که به دلیل عدم تشخیص به موقع، عدم غربالگری، عوامل خطر مختلف، طولانی بودن دوره نهفتگی و غیره این آمار بسیار بالا است. مطالعات نشان می دهد مدت بیماری، سطح بیماری و سن بیمار رابطه مستقیم با وضعیت سلامت بیمار و کیفیت زندگی آنها دارد(7،8). همچنین این بیماری منجر به پیامدهای نامطلوب بهداشتی، روانی، اجتماعی و اقتصادی نیز می شود. لذا آموزش یک راه حل موثر برای کاهش آن است(9،10) .
بسیاری از افراد از ریسک بالای مشکلات قلبی و عفونتها در اثر نارسایی کلیه بی اطلاع می باشند و این آغاز بسیاری از انواع نارساییهای مزمن کلیوی است. دانش و آگاهی ضعیف بیماران منجر به پیشرفت بیماری و در نهایت دیالیز و پیوند کلیه می شود(13-11). خودمراقبتی به طورکلی به توانایی فرد برای مدیریت علایم، درمان، عوارض جسمی و روانی به منظور سازگاری با روند زندگی روزمرهبا هدف بهبود کیفیت زندگی گفته میشود(14). خودمراقبتی کلیدی برای مدیریت بیماری مزمن است و در تمام جنبه های سلامت و سطوح مراقبت بسیار مهم است(15). ترویج رفتارهای خود مراقبتی به طور فزاینده ای به عنوان یک استاندارد مراقبت در تلاش برای کاهش سرعت پیشرفت CKD و جلوگیری از عوارض در دستورالعمل های مدیریت CKD در نظر گرفته می شود. مؤسسه ملی مراقبت و تعالی بریتانیا(National Institute of Care and Excellence(NICE)) برای ارزیابی و مدیریت CKD توصیه میکند که سیستم‌هایی برای حمایت از خود مراقبتی وجود داشته باشد و افراد مبتلا به CKD را قادر سازد تا انتخاب‌های آگاهانه داشته باشند.
استفاده گسترده و محبوبیت فناوری های جدید از جمله تلفنهای هوشمند باعث شده است که انسان‌ها به فناوری به طور گسترده‌تر وابسته شوند. در واقع تلفن های هوشمند یک تلفن همراه با ویژگی ها و عملکردهای پیشرفته، فراتر از قابلیت های سنتی مانند برقراری تماس تلفنی و ارسال پیامک هستند که بر تمام جنبه های زندگی انسان شامل تجارت، آموزش، سلامت و زندگی اجتماعی انسان ها تاثیر گذاشته است(16). بر طبق مطالعات تقریبا نیمی از کاربران تلفن های هوشمند از تلفن خود برای دسترسی به خدمات مرتبط با سلامت استفاده می کنند(17). آموزش خودمراقبتی مبتنی بر تلفن همراه به عنوان یکی از شیوههای آموزش نوین در دسترس برای بیماران این امکان را فراهم میکند که در مکان دلخواه و بدون نیاز به ترک منزل یا محل کار، طبق زمانبندی مطلوب و بر اساس علاقه و نیاز؛ آموزش ببینند و در فضایی جذاب و متنوع در جهت ارتقای سلامت خویش اقدام نماید(18).
با توجه به افزایش نرخ بیماران CKD در جهان به خصوص ایران و اثرات مختلف اقتصادی، اجتماعی بر خانواده وجامعه، لزوم افزایش آگاهی و خودمراقبتی در بیماران بسیار ضروری و مهم به نظر می رسد. همچنین با توجه به نقش نرم افزارهای کاربردی همراه در سلامت و تاثیرگذاری موارد مختلف (سن، جنس، تغذیه و غیره) در این زمینه، این مطالعه با هدف نیازسنجی و تعیین قابلیت های برنامه کاربردی مبتنی بر موبایل برای بیماران دارای مشکل نارسایی مزمن کلیوی انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه از نوع کاربردی- توصیفی بود که به منظور ایجاد برنامه کاربردی آموزش تغذیه مبتنی بر تلفن همراه برای بیماران مزمن کلیوی در دو مرحله انجام شد.
در مرحله اول: به منظور تعیین محتوای آموزشی برنامه کاربردی ، پژوهشگر به مطالعه کتابخانه و جست و جو در پایگاه اطلاعاتی معتبر (مانندPubMed ،Scopus ،Science Direct ،Web of Science) پرداخت. همچنین با نظر تیم پژوهش برای دقت بیشتر در Google scholar نیز بررسی صورت گرفت. در ادامه با کمک مشاورتخصصی، محتوای اموزشی تدوین شده به صورت یک پرسشنامه نیازسنجی ارائه شد. این پرسشنامه در قالب 3 بخش طراحی شد. بخش اول شامل اطلاعات دموگرافیک شرکت کنندگان(6 مورد)، نیازهای آموزشی( 35 مورد) و درنهایت بخش نظرات وپیشنهادات طراحی شد.
محیط پژوهش شامل بیمارستان فیروزگر، حضرت رسول اکرم و هاشمی نژاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و بیمارستان کوثر و بعثت دانشگاه علوم پزشکی کردستان بود. در این مرحله با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی در دسترس، تعداد 25 نفر متخصص کلیه و مجاری ادراری انتخاب ودر مطالعه شرکت کردند. معیار ورود شامل: حداقل چهار سال سابقه طبابت، شاغل در بخش های تخصصی و فوق تخصصی کلیه و مجاری و تمایل به همکاری در پژوهش و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران یا کردستان بود. از معیار خروج می توان به عدم تکمیل کامل پرسشنامه، عدم دسترسی و عدم تمایل به همکاری اشاره کرد.
روایی پرسشنامه بر اساس نظر اساتید پزشکی (حوزه های مرتبط با بیماری مزمن کلیه) و نیز اساتید حوزه فناوری اطلاعات سلامت بررسی شد. به این صورت که پرسشنامه به 10 نفر از این افراد ارائه شد و پس از جمع آوری نظرات اصلاحی و پیشنهادی ایشان، تغییرات لازم به کمک اساتید محترم راهنما و مشاور اعمال گردید. پایایی پرسشنامه با ضریب آلفا کرونباخ به میزان 85/. صورت گرفت.
به منظور رعایت مسائل اخلاقی قبل از ورود افراد به مطالعه از آنها رضایت کتبی دریافت شد و در مورد محرمانگی اطلاعات و آزاد بودن شرکت در مطالعه به آنها اطمینان داده شد. از شرکت کنندگان خواسته شد دیدگاه خود را در مورد نیازهای آموزش بیماران مزمن کلیه در طراحی برنامه کاربردی- خودمراقبتی بیان کنند. شیوه پاسخ دهی به سوالات پرسشنامه براساس مقیاس لیکرت از (خیلی زیاد(5) تا خیلی کم(1)) طراحی شد. مواردی که در پرسشنامه بیش از 70 درصد نمره(میانگین 5/3 امتیاز) را کسب کنند به عنوان موارد ضروری در نظر گرفته شد. در بخش پایانی یک سوال باز طراحی و پشنهادات شرکت کنندگان جمع آوری شد. تحلیل داده‌های به دست آمده با استفاده آمارتوصیفی در محیط نرم افزار SPSS نسخه 19 انجام شد.
یافته ها
در این مطالعه 25 نفر از پزشکان فعال در زمینه مراقبت های بالینی بیماران مزمن کلیه شرکت کردند. اطلاعات دموگرافیک شرکت کنندگان نشان داد که فراوانی مردان 84 درصد بوده که نسبت به زنان بیشتر بود. گروه سنی 50-40 سال بیشترین فراوانی (60 درصد) را داشت. در حالی که بیشترین فراوانی متخصص نفرولوژی 60 درصد بود، متخصصین کلیه بیشترین مشارکت (56 درصد) در این مطالعه را داشتند (جدول1).
جدول 2 شامل نیازهای آموزشی شامل سه حیطه اصلی (اطلاعات بیماری، داروهای مورد استفاده ، سبک زندگی و عادات شخصی) بودکه از نظر پزشکان شرکت کننده از 35 مورد اطلاعاتی، 28 مورد ضروری تشخیص داده شد. در محور اصلی اطلاعات بیماری: آشنایی با روش های تشخیص برای بیماری، آشنایی با آزمایش مختلف ضروری تشخیص داده نشد. در محور اصلی داروهای مورد استفاده: موارد آشنایی داروهای مورد استفاده، آشنایی با تداخلات دارویی، آشنایی دوز دارو، آشنایی مصرف دقیق و سر وقت داروها به بیمار مورد تائید و ضروری تشخیص داده شد. از نظر متخصصان شرکت کننده، بیشتر موارد محور اصلی سبک زندگی و عادات شخصی: ضروری تشخیص داده شد اما در مورد آشنایی با رژیم غذایی جدول انرژی غذایی، مصرف مواد افیونی، توافق بین آنها کسب نشد(جدول2).
همچنین پیشنهادات شرکت کنندگان که در قالب سوال باز جمع آوری شد و پس از جمع بندی در اختیار شرکت کنندگان قرار گرفت و مواردی شامل نکات آموزشی کلیدی، حمایت خانواده و دوستان، ارتباط و همکاری با پزشک و کادر درمان، معرفی مراکز درمانی کلیه مجهز و معتبر، امتیاز لازم (5/3 امتیاز) را کسب کرده و به عنوان نیاز اطلاعاتی ضروری تایید شد ( جدول3).
نویسندگان: سیدعلی فاطمی عقدا1، شادی هژیر2، مصطفی لنگری زاده3
1.دانشجوی دکتری تخصصی انفورماتیک پزشکی، دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، تهران، ایران
2.دانشجوی کارشناسی ارشد انفورماتیک پزشکی، دانشکده علوم پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران
3.نویسنده مسئول: دانشیار انفورماتیک پزشکی،دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، تهران، ایران تلفن تماس: 09383621232 Email: langarizadeh.m@iums.ac.ir
چکیده
مقدمه: بیماری مزمن کلیه یک بیماری شایع است که بعد از تشخیص کل زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. خودمراقبتی با استفاده از تلفن همراه به بهبود مدیریت و تسهیل بیماری کمک شایانی میکند. هدف مطالعه حاضر، تعیین الزامات اطلاعاتی مورد نیاز جهت طراحی برنامه کاربردی مبتنی بر تلفن همراه هوشمند برای خودمراقبتی بیماران مزمن کلیوی است.
روش‌بررسی: این مطالعه کاربردی و به روش توصیفی انجام شد. ابزار مورد استفاده پرسشنامه محقق ساخته بوده که روایی و پایایی آن بررسی و تائید شد. جامعه مورد مطالعه متخصصین نفرولوژی و جراحی عمومی بوده که 25 نفر از آنها به صورت تصادفی و هدفمند از درمانگاه نفرولوژی بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی ایران در تهران و کردستان انتخاب شدند. تحلیل داده با استفاده از آمار توصیفی و با نرم افزار SPSS نسخه 19 صورت گرفت.
یافته‌ها: محتوای آموزشی برنامه کاربردی درسه محوراصلی شامل 28 نیاز آموزشی تنظیم گردید: اطلاعات بیماری شامل آشنایی با عملکرد کلیه، آشنایی با طیف بیماری و مراحل پیشرفت بیماری، آشنایی با علائم و نشانه های اولیه و اساسی بیماری داروهای مورد استفاده شامل آشنایی داروهای مورد استفاده، آشنایی با تداخلات دارویی، آشنایی با مصرف دقیق و سر وقت داروها سبک زندگی و عادات شخصی شامل تغدیه سالم، مدیریت وزن، مسائل کاری و شغلی مواردی مانند آشنایی با روش های تشخیص برای بیماری، آشنایی با آزمایش مختلف، آشنایی با عوارض دارویی و آشنایی با علت اصلی تجویز، آشنایی با رژیم غذایی، جدول انرژی غذایی و مصرف مواد افیونی ضروری تشخیص داده نشد.
نتیجه‌گیری: نیازهای آموزشی به دست آمده در مطالعه اولین گام در طراحی برنامه کاربردی خودمراقبتی آموزش بیماری مزمن کلیه است که با تعیین قابلیت فنی و کاربردی مختلف برنامه کاربردی خودمراقبتی، باعث افزایش آگاهی و بهبود پایبندی بیمار به رفتارهای مطلوب خودمراقبتی می شود.
واژه‌های کلیدی: خودمراقبتی، نارسایی مزمن کلیه ، برنامه های موبایل ، پزشکی از راه دور
مقدمه
سیستم ادراری از کلیه ها، حالب ها، مثانه و پیشابراه تشکیل شده است. کلیه وظایف متعددی در بدن دارد که از مهمترین آنها می توان به دفع مواد زائد از بدن، تنظیم تعادل آب و الکترولیت ها و فشار خون اشاره کرد(1).
بیماری مزمن کلیویChronic Kidney Disease (CKD) یک بیماری شایع است که به کاهش عملکرد کلیه در بلند مدت اشاره دارد. CKD عبارت است از: اختلال تدریجی عملکرد کلیهها به شکلی که کلیه در انجام وظایف با اختلال مواجه شده و به تبع آن مواد زائد و مایعات اضافه به طور عادی فیلتر و دفع نمی شوند.
مطالعات اخیر در ژاپن نشان داد CKD یکی از عوامل خطر مهم بیماری قلبی عروقی( Cardiovascular Disease (CVD)) و علت مرگ سایر بیماری های مزمن می باشد(2). بیماری مزمن کلیوی شامل پنج مرحله است. طی هر یک از مراحل بیماری، طیف گسترده ای از مشکلات را برای بیمار به همراه دارد که عوامل مختلفی همچون نژاد، جنس، سن، ژنتیک، نابرابری اقتصادی و مسائل اجتماعی از جمله مصرف سیگار، مصرف مواد الکلی، اضافه وزن، چاقی و امثال آن کم و بیش با عوارضCKD در ارتباط هستند. از نظر آسیب شناسی علل به وجود آمدن CKD به اختلالات مادرزادی (مانند سندرم آلپرت)، وراثت (مانند بیماری پلی کیستیک)، عفونت (مانند پیلونفریت مزمن)، بیماری قلبی و عروقی(فشارخون)، ورود مواد سمی به بدن(مانند مواد مخدر و یا ماده حاجب) و تومورهای بدخیم (به عنوان مثال تومورهای کلیوی فمیلوم متعدد) تقسیم می شوند.
بیماری مزمن کلیوی جدای از بحث طولانی بودن دوره درمان به دلیل هزینه بر بودن مراقبتهای تشخیصی و درمانی یکی از چهار نوع بیماری مزمن اصلی مورد توجه پروژه اقتصادی بیماری ها در جهان است(3). در جهان حدود ۸۵۰ میلیون نفر از بیماریهای کلیوی رنج میبرند این تعداد به مراتب بیشتر از مبتلایان به دیابت، سرطان، ایدز و بیماریهای غیر عفونی میباشد(6-4). میزان شیوع بیماری مزمن کلیوی در ایران 6/12 درصد می باشد که به دلیل عدم تشخیص به موقع، عدم غربالگری، عوامل خطر مختلف، طولانی بودن دوره نهفتگی و غیره این آمار بسیار بالا است. مطالعات نشان می دهد مدت بیماری، سطح بیماری و سن بیمار رابطه مستقیم با وضعیت سلامت بیمار و کیفیت زندگی آنها دارد(7،8). همچنین این بیماری منجر به پیامدهای نامطلوب بهداشتی، روانی، اجتماعی و اقتصادی نیز می شود. لذا آموزش یک راه حل موثر برای کاهش آن است(9،10) .
بسیاری از افراد از ریسک بالای مشکلات قلبی و عفونتها در اثر نارسایی کلیه بی اطلاع می باشند و این آغاز بسیاری از انواع نارساییهای مزمن کلیوی است. دانش و آگاهی ضعیف بیماران منجر به پیشرفت بیماری و در نهایت دیالیز و پیوند کلیه می شود(13-11). خودمراقبتی به طورکلی به توانایی فرد برای مدیریت علایم، درمان، عوارض جسمی و روانی به منظور سازگاری با روند زندگی روزمرهبا هدف بهبود کیفیت زندگی گفته میشود(14). خودمراقبتی کلیدی برای مدیریت بیماری مزمن است و در تمام جنبه های سلامت و سطوح مراقبت بسیار مهم است(15). ترویج رفتارهای خود مراقبتی به طور فزاینده ای به عنوان یک استاندارد مراقبت در تلاش برای کاهش سرعت پیشرفت CKD و جلوگیری از عوارض در دستورالعمل های مدیریت CKD در نظر گرفته می شود. مؤسسه ملی مراقبت و تعالی بریتانیا(National Institute of Care and Excellence(NICE)) برای ارزیابی و مدیریت CKD توصیه میکند که سیستم‌هایی برای حمایت از خود مراقبتی وجود داشته باشد و افراد مبتلا به CKD را قادر سازد تا انتخاب‌های آگاهانه داشته باشند.
استفاده گسترده و محبوبیت فناوری های جدید از جمله تلفنهای هوشمند باعث شده است که انسان‌ها به فناوری به طور گسترده‌تر وابسته شوند. در واقع تلفن های هوشمند یک تلفن همراه با ویژگی ها و عملکردهای پیشرفته، فراتر از قابلیت های سنتی مانند برقراری تماس تلفنی و ارسال پیامک هستند که بر تمام جنبه های زندگی انسان شامل تجارت، آموزش، سلامت و زندگی اجتماعی انسان ها تاثیر گذاشته است(16). بر طبق مطالعات تقریبا نیمی از کاربران تلفن های هوشمند از تلفن خود برای دسترسی به خدمات مرتبط با سلامت استفاده می کنند(17). آموزش خودمراقبتی مبتنی بر تلفن همراه به عنوان یکی از شیوههای آموزش نوین در دسترس برای بیماران این امکان را فراهم میکند که در مکان دلخواه و بدون نیاز به ترک منزل یا محل کار، طبق زمانبندی مطلوب و بر اساس علاقه و نیاز؛ آموزش ببینند و در فضایی جذاب و متنوع در جهت ارتقای سلامت خویش اقدام نماید(18).
با توجه به افزایش نرخ بیماران CKD در جهان به خصوص ایران و اثرات مختلف اقتصادی، اجتماعی بر خانواده وجامعه، لزوم افزایش آگاهی و خودمراقبتی در بیماران بسیار ضروری و مهم به نظر می رسد. همچنین با توجه به نقش نرم افزارهای کاربردی همراه در سلامت و تاثیرگذاری موارد مختلف (سن، جنس، تغذیه و غیره) در این زمینه، این مطالعه با هدف نیازسنجی و تعیین قابلیت های برنامه کاربردی مبتنی بر موبایل برای بیماران دارای مشکل نارسایی مزمن کلیوی انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه از نوع کاربردی- توصیفی بود که به منظور ایجاد برنامه کاربردی آموزش تغذیه مبتنی بر تلفن همراه برای بیماران مزمن کلیوی در دو مرحله انجام شد.
در مرحله اول: به منظور تعیین محتوای آموزشی برنامه کاربردی ، پژوهشگر به مطالعه کتابخانه و جست و جو در پایگاه اطلاعاتی معتبر (مانندPubMed ،Scopus ،Science Direct ،Web of Science) پرداخت. همچنین با نظر تیم پژوهش برای دقت بیشتر در Google scholar نیز بررسی صورت گرفت. در ادامه با کمک مشاورتخصصی، محتوای اموزشی تدوین شده به صورت یک پرسشنامه نیازسنجی ارائه شد. این پرسشنامه در قالب 3 بخش طراحی شد. بخش اول شامل اطلاعات دموگرافیک شرکت کنندگان(6 مورد)، نیازهای آموزشی( 35 مورد) و درنهایت بخش نظرات وپیشنهادات طراحی شد.
محیط پژوهش شامل بیمارستان فیروزگر، حضرت رسول اکرم و هاشمی نژاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و بیمارستان کوثر و بعثت دانشگاه علوم پزشکی کردستان بود. در این مرحله با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی در دسترس، تعداد 25 نفر متخصص کلیه و مجاری ادراری انتخاب ودر مطالعه شرکت کردند. معیار ورود شامل: حداقل چهار سال سابقه طبابت، شاغل در بخش های تخصصی و فوق تخصصی کلیه و مجاری و تمایل به همکاری در پژوهش و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران یا کردستان بود. از معیار خروج می توان به عدم تکمیل کامل پرسشنامه، عدم دسترسی و عدم تمایل به همکاری اشاره کرد.
روایی پرسشنامه بر اساس نظر اساتید پزشکی (حوزه های مرتبط با بیماری مزمن کلیه) و نیز اساتید حوزه فناوری اطلاعات سلامت بررسی شد. به این صورت که پرسشنامه به 10 نفر از این افراد ارائه شد و پس از جمع آوری نظرات اصلاحی و پیشنهادی ایشان، تغییرات لازم به کمک اساتید محترم راهنما و مشاور اعمال گردید. پایایی پرسشنامه با ضریب آلفا کرونباخ به میزان 85/. صورت گرفت.
به منظور رعایت مسائل اخلاقی قبل از ورود افراد به مطالعه از آنها رضایت کتبی دریافت شد و در مورد محرمانگی اطلاعات و آزاد بودن شرکت در مطالعه به آنها اطمینان داده شد. از شرکت کنندگان خواسته شد دیدگاه خود را در مورد نیازهای آموزش بیماران مزمن کلیه در طراحی برنامه کاربردی- خودمراقبتی بیان کنند. شیوه پاسخ دهی به سوالات پرسشنامه براساس مقیاس لیکرت از (خیلی زیاد(5) تا خیلی کم(1)) طراحی شد. مواردی که در پرسشنامه بیش از 70 درصد نمره(میانگین 5/3 امتیاز) را کسب کنند به عنوان موارد ضروری در نظر گرفته شد. در بخش پایانی یک سوال باز طراحی و پشنهادات شرکت کنندگان جمع آوری شد. تحلیل داده‌های به دست آمده با استفاده آمارتوصیفی در محیط نرم افزار SPSS نسخه 19 انجام شد.
یافته ها
در این مطالعه 25 نفر از پزشکان فعال در زمینه مراقبت های بالینی بیماران مزمن کلیه شرکت کردند. اطلاعات دموگرافیک شرکت کنندگان نشان داد که فراوانی مردان 84 درصد بوده که نسبت به زنان بیشتر بود. گروه سنی 50-40 سال بیشترین فراوانی (60 درصد) را داشت. در حالی که بیشترین فراوانی متخصص نفرولوژی 60 درصد بود، متخصصین کلیه بیشترین مشارکت (56 درصد) در این مطالعه را داشتند (جدول1).
جدول 2 شامل نیازهای آموزشی شامل سه حیطه اصلی (اطلاعات بیماری، داروهای مورد استفاده ، سبک زندگی و عادات شخصی) بودکه از نظر پزشکان شرکت کننده از 35 مورد اطلاعاتی، 28 مورد ضروری تشخیص داده شد. در محور اصلی اطلاعات بیماری: آشنایی با روش های تشخیص برای بیماری، آشنایی با آزمایش مختلف ضروری تشخیص داده نشد. در محور اصلی داروهای مورد استفاده: موارد آشنایی داروهای مورد استفاده، آشنایی با تداخلات دارویی، آشنایی دوز دارو، آشنایی مصرف دقیق و سر وقت داروها به بیمار مورد تائید و ضروری تشخیص داده شد. از نظر متخصصان شرکت کننده، بیشتر موارد محور اصلی سبک زندگی و عادات شخصی: ضروری تشخیص داده شد اما در مورد آشنایی با رژیم غذایی جدول انرژی غذایی، مصرف مواد افیونی، توافق بین آنها کسب نشد(جدول2).
همچنین پیشنهادات شرکت کنندگان که در قالب سوال باز جمع آوری شد و پس از جمع بندی در اختیار شرکت کنندگان قرار گرفت و مواردی شامل نکات آموزشی کلیدی، حمایت خانواده و دوستان، ارتباط و همکاری با پزشک و کادر درمان، معرفی مراکز درمانی کلیه مجهز و معتبر، امتیاز لازم (5/3 امتیاز) را کسب کرده و به عنوان نیاز اطلاعاتی ضروری تایید شد ( جدول3).
جدول 1:توزیع فراوانی دیدگاه پزشکان در خصوص نیاز آموزشی کاربران
| متغییر | فراوانی | |||||
| تعداد | درصد فراوانی | |||||
| سن | کمتر از 40سال | 7 | 28 | |||
| 50 - 40 | 15 | 60 | ||||
| بالای 50 سال | 3 | 12 | ||||
| جنس | زن | 4 | 16 | |||
| مرد | 21 | 84 | ||||
| تخصص | نفرولوژی | 15 | 60 | |||
| جراحی عمومی | 10 | 40 | ||||
| مدرک تحصیلی | دکتری تخصصی کلیه | 14 | 56 | |||
| دکتری حرفهای پزشکی | 10 | 40 | ||||
| فلوشیپ پیوند کلیه | 1 | 4 | ||||
| محل خدمت | بیمارستان علوم پزشکی تهران | 16 | 64 | |||
| بیمارستان علوم پزشکی کردستان | 9 | 36 | ||||
| سابقه خدمت | کمتر از 5 سال | 5 | 20 | |||
| 5 الی10 سال | 8 | 32 | ||||
| 10 الی 15 سال | 4 | 16 | ||||
| 15الی20سال | 5 | 20 | ||||
| بالای 20 سال | 3 | 12 | ||||
جدول2: توزیع فراوانی دیدگاه پزشکان در خصوص نیاز آموزشی کاربران
| محورها | نیاز آموزشی | میانگین | انحراف معیار | نتیجه |
| اطلاعات بیماری 14 تا |
آشنایی با عملکرد کلیه | 5/4 | 4/ | تایید |
| انواع نارسایی های کلیه | 4 | 54/ | تایید | |
| آشنایی با طیف بیماری و مراحل پیشرفت بیماری | 5 | 0 | تایید | |
| سایر بیماری های زمینه ای و پیرامون | 5 | 0 | تایید | |
| آشنایی با علائم و نشانه های اولیه و اساسی بیماری | 5 | 0 | تایید | |
| آشنایی با علائم و نشانه های پیشرفته | 8/4 | 12/ | تایید | |
| آشنایی با عوارض شایع درمان بیماری | 6/3 | 89/ | تایید | |
| آشنایی با عوامل موثر در تشدید بیماری | 2/4 | 56/ | تایید | |
| آشنایی با سایر اختلالات در نتیجه پیشرفت بیماری | 4 | 73/ | تایید | |
| آموزش راهکارهای خودمراقبتی بعد از تشخیص نارسایی کلیه | 2/4 | 59/ | تایید | |
| آشنایی با روشهای تشخییص برای بیماری | 5/2 | 6/1 | رد | |
| آشنایی با روشهای درمان و کنترل بیماری | 7/3 | 8/ | تایید | |
| آشنایی با آزمایش مختلف | 1/3 | 28/1 | رد | |
| آشنایی شیوه کنترل و نظارت بر عملکرد کلیه ها از طریق چک آپ های دوره ای | 7/4 | 16/ | تایید | |
| داروهای مورد استفاده 6 |
آشنایی داروهای مورد استفاده | 8/3 | 94/ | تایید |
| آشنایی با عوارض دارویی | 4/3 | 83/ | رد | |
| آشنایی با تداخلات دارویی | 3/4 | 52/ | تایید | |
| آشنایی دوز دارو | 6/3 | 1/1 | تایید | |
| آشنایی با علت اصلی تجویز | 2/3 | 47/1 | رد | |
| آشنایی مصرف دقیق و سر وقت داروها به بیمار | 1/4 | 64/ | تایید | |
| سبک زندگی و عادات شخصی 15 |
مدیریت ورزش و فعالیت بدنی | 8/3 | 72/ | تایید |
| تغذیه سالم | 8/4 | 09/ | تایید | |
| مدیریت وزن | 3/4 | 76/ | تایید | |
| آشنایی با رژیم غذایی | 3 | 53/1 | رد | |
| جدول انرژی غذایی | 8/2 | 95/1 | رد | |
| شیوه زندگی کم تحرک | 2/4 | 49/ | تایید | |
| مدیریت خواب | 8/3 | 76/ | تایید | |
| ازدواج و روابط جنسی | 7/3 | 52/1 | تایید | |
| مسائل کاری و شغلی | 9/3 | 14/1 | تایید | |
| مدیریت هیجانات | 6/3 | 22/1 | تایید | |
| بهداشت روان | 8/3 | 68/ | تایید | |
| بهداشت فردی | 5/3 | 92/ | تایید | |
| مصرف محصولات دخانی | 6/4 | 31/ | تایید | |
| مصرف مواد افیونی | 3/3 | 79/ | رد | |
| مصرف نوشیدنی الکلی | 7/3 | 34/1 | تایید |
جدول3: توزیع فراوانی دیدگاه پزشکان در خصوص پیشنهادها
| محورها | نیاز آموزشی | میانگین | انحراف معیار | نتیجه |
| موارد پیشنهادی | نکات آموزشی کلیدی( تغذیه، ورزش و غیره) | 2/4 | 48/ | تایید |
| تعداد وعدههای غذایی و دستور پخت | 7/2 | 35/1 | رد | |
| حمایت خانواده و دوستان | 6/4 | 31/ | تایید | |
| ارتباط و همکاری با پزشک و کادر درمان | 1/4 | 64/ | تایید | |
| نظارت وزن و علائم حیاتی | 4/3 | 73/ | رد | |
| آشنایی با سایر اختلالات مشابه نارسایی | 2/3 | 18/1 | رد | |
| معرفی متخصصین کلیه و مجاری ادراری معتبر | 1/3 | 97/ | رد | |
| معرفی مراکز درمانی کلیه مجهز و معتبر | 7/3 | 53/ | تایید |
نتایج مطالعات حاکی از آن است که بیماران یا همراهان (فامیل درجه یک یا دو) نسبت به بیماری مزمن کلیهها و شرایط خاصی که در آن قرار دارند اطلاعات کافی ندارند و بیمار به هنگام مراجعه به پزشک از طرف پزشک معالج تا حدودی نسبت به بیماری مزمن کلیه ها آگاهی پیدا میکنند. به نظر میآید این اطلاعات به جهت خود مراقبتی در منزل و پیگیریهای طولانی مدت کافی نباشد(23-19)؛ بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین الزامات اطلاعاتی برنامه کاربردی خودمراقبتی مبتنی بر تلفن همراه هوشمند برای خودمراقبتی بیماران مزمن کلیه بود. الزامات و محتوای برنامه کاربردی در سه محور کلی اطلاعات بیماری، داروهای مورد استفاده، سبک زندگی و عادات شخصی تنظیم گردید
Wang و همکاران پژوهشی از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی که در سال ۲۰۲۱ و با هدف بررسی اثرات برنامه تلفن همراه هوشمند سلامت در جهت پشتیبانی برنامه های خودمراقبتی و مدیریتی از کیفیت زندگی، رفتار خودمدیریتی، ورزش و رفتار قطع سیگار کشیدن در بیماران مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه انجام دادند که شامل 78 شرکت کننده مبتلا به COPD بود. شرکت کنندگان در مطالعه به صورت تصادفی در دو گروه مداخله(39 نفر) و کنترل گروه(39 نفر) قرار گرفتند. سپس شرکت کنندگان در گروه مداخله علاوه بر مراقبت های معمول، نرم افزار پزشکی مبتنی بر موبایل را دریافت کردند و شرکت کنندگان در گروه کنترل فقط مراقبت های معمول را دریافت کردند. در پایان پژوهش نتایج نشان داد که برنامه موبایل سلامت برای پشتیبانی از برنامه های خودمدیریتی، درراستای بهبود کیفیت زندگی مرتبط با سلامت و رفتار خودمدیریتی در بیماران مبتلا به COPD موثر است(24). علیاکبری و همکاران در مطالعه خود به بررسی کیفیت زندگی، وضعیت سلامت، عوامل مستعدکننده و تقویت کننده (آگاهی و نگرش) همراه با رفتارهای خود مراقبتی بیماران همودیالیزی پرداختنـد. نتایـج نشـان داد با توجه به مطلـوب نبودن رفتـار خودمراقبتی بیماران همودیالیزی و نیز همبستگی مستقیم بیـن سازه های مدل مورد استفـاده با رفتـار خود مـراقـبتـی بیمـاران می بایسـت مداخـلات آموزشـی به منظور ارتقای خودمـراقبتی این افراد طراحی و اجرا گردد(25). نتایج این مطالعات با مطالعه حاضر هم راستا بود؛ با این تفاوت که پژوهش حاضر تمام بیماران مزمن کلیه در هر درجه از بیماری را شامل می شود.
Peng در سال 2019 در مطالعه مرور نظامند خود به بررسی مداخله خود مراقبتی در بیماران غیر دیالیزی مبتلا به بیماری مزمن کلیه پرداخت. نتایج نشان داد مداخلات خودمدیریتی برای کاهش پروتئین ادرار، تنظیم سطح فشار خون و سطح پروتئین واکنشی C و همچنین تنظیم تحرکات بدنی بیمار در مقایسه با درمان استاندارد، طی یک پیگیری یکساله در بیماران مبتلا به CKD غیر دیالیزی مفید است(21). این مطالعه نیز به دلیل تمرکز بر خودمراقبتی در بیماران مزمن کلیه با مطالعه حاضر همراستا بود.
نتایج مطالعه Meuleman و همکاران نشان داد خود مدیریتی در بیماران CKD باعث کاهش میزان دفع سدیم و تنظیم فشار خون سیستولیک و دیاستولیک در سه ماه شد. همچنین برای کنترل دفع پروتئین، عملکرد کلیهها، مصرف داروهای ضد فشار خون، خودکارآمدی و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت باعث بهبود نتایج شد. بنابراین آموزش این موارد برای بیماران مبتلا به CKD (پیگیری دوره ای بیماری و مصرف درست دارو های) ضروری به نظر می رسد(26).
Wong و همکاران در مطالعه ای، چهار مولفه رفتاری شامل: پایش علائم حیاتی، مدیریت دارو و درمان، ارزیابی علائم بیماری و پیگیری نتایج آزمایشگاه را در خودمراقبتی مبتنی بر تلفن همراه در CKD مفید می داند و این کار باعث شناسایی تعدادی مغایرت مصرف دارویی با درصد خطای قابل قبول در مدت 6 ماه مطالعه شد. نتایج این مطالعه در پژوهش حاضر گنجانده شده با این تفاوت که موارد آموزشی شامل تمامی مراحل بیماری مزمن کلیوی بود؛ در حالیکه در مطالعه وانگ فقط به بررسی مراحل خاص از بیماری(چهار و پنج) بیماری مزمن کلیوی پرداخته بود(27).
Ferris و همکاران مطالعه خود را با معرفی ابزار جدیدی بنام STARx درسه گروه بیماران، خانواده بیماران و ارائه دهندگان خدمات بهداشتی شامل بزرگسالان و جوانان انجام داد. نتایج مطالعه در قالب شش عامل اصلی در خود مراقبتی شامل: مدیریت مصرف دارو، ارتباط با ارائه دهندگان، مهارت، دانش بیماری، مسئولیتهای بهداشتی بزرگسالان و بهرهگیری از امکانات بیان شد که هم راستا با پژوهش حاضر بود.
از تفاوت مهم با پژوهش حاضر این است که نتایج مخصوص بیماران CKD بوده و با توجه به حساسیت و دقت بیماری از متخصصان مربوط به این بیماری استفاده شد(28). بیماران مزمن کلیه ها می بایست به جهت افزایش رفتارهای مناسب ازجمله ورزش، تغذیه سالم، مصرف به موقع و دقیق داروها، کنترل های دوره ای بیماری و غیره آموزش داده شوند تا با خودمراقبتی در مدیریت بهتر بیماری نقش بسزایی داشته باشند. این کار با گنجاندن محتوای آموزشی در برنامه کاربردی اثرگذاری بیشتری دارد(31-29).
از محدودیت های پژوهش حاضر عدم همکاری بعضی از پزشکان بود که ضمن توضیح اهداف پژوهش سعی در کسب مشارکت آنها شده و در نهایت استفاده از روش جایگزینی نمونه، استفاده شد.
از طرفی با توجه به اینکه فقط از پزشکان بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی ایران در تهران و کردستان استفاده شد پیشنهاد می شود که علاوه بر پزشکان از بیماران و کادر درمان و شهرهای دیگر نیز مشارکت شود که علاوه بر افزایش تعداد نمونه، تعمیم پذیری بیشتری حاصل شود.
با توجه به عوامل تاثیرگذار مختلف مانند (نژاد، ژنتیک، سبک زندگی و غیره) و نبود یک برنامه کاربردی آموزشی خودمراقبتی مبتی بر تلفن همراه برای مبتلایان به بیماری مزمن کلیوی در ایران این مطالعه به عنوان اولین گام با هدف نیازسنجی اطلاعاتی برنامه کاربردی برای بیماری مزمن کلیوی با توجه به نظر متخصصان صورت گرفت. محتوای آموزشی برنامه کاربردی در سه حیطه اطلاعات بیماری، داروهای مورد استفاده، سبک زندگی و عادات شخصی مورد تایید قرار گرفت که نتایج بدست آمده موردنیاز بیماران بوده و منجر به افزایش آگاهی و بهبود خودمراقبتی و نتیجه درمان خواهد شد. همچنین در طراحی ریجستری، پرونده الکترونیک سلامت و غیره مفید خواهد بود.
ملاحظات اخلاقی
این پژوهش دارای کد اخلاق IR.IUMS.REC.1400.172 از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی ایران می باشد. کلیه ملاحظات اخلاقی از قبیل محرمانه بودن، کسب رضایت آگاهانه در این پژوهش کاملا رعایت شده است.
سهم نویسندگان
سیدعلی فاطمی عقدا: ایده اولیه، جمع آوری داده، نوشتن نسخه اولیه مقاله، اصلاح مقاله. شادی هژیر: جمع آوری داده، تحلیل داده ها، نوشتن نسخه اولیه مقاله. دکتر مصطفی لنگری زاده: ایده اولیه، تحلیل داده، نوشتن نسخه اولیه مقاله، اصلاح مقاله، نوشتن نسخه نهائی.
نویسندگان نسخه نهائی را مطالعه کرده و تایید نموده و مسئولیت
پاسخگویی در قبال پژوهش را پذیرفته اند.
حمایت مالی
حمایت مالی این پژوهش توسط دانشگاه علوم پزشکی ایران
تامین شده است.
تضاد منافع
نویسندگان اعلام می کنند هیج گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
پژوهشگران بر خود می دادند از پزشکان، دانشجویان و کادر محترم درمان و اداری بیمارستان تهران (فیروزگر، بیمارستان حضرت رسول اکرم و بیمارستان هاشمی نژاد) و بیمارستان های کردستان (کوثر و بعثت) به پاس همکاری صمیمانه و شکیبایی در تکمیل پرسشنامه ها قدردانی و تشکر نمایند.
نوع مطالعه: كاربردي |
موضوع مقاله:
فناوری اطلاعات سلامت
دریافت: 1403/2/14 | پذیرش: 1403/6/28 | انتشار: 1403/8/28
دریافت: 1403/2/14 | پذیرش: 1403/6/28 | انتشار: 1403/8/28
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
