دوره 23، شماره 4 - ( مهر و آبان 1403 )
جلد 23 شماره 4 صفحات 116-102 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.IAU.TNB.REC.1402.0 20
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Younesi F, Sharifi Daramadi P, Hoseini M. Investigating the Effectiveness of Cognitive-Behavioral Therapy on Marital Commitment and Quality of Life in Women Following Satellite Series. TB 2024; 23 (4) :102-116
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3642-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3642-fa.html
یونسی فاطمه، شریفی درآمدی پرویز، حسینی معصومه. بررسی اثربخشی درمان شناختی-رفتاری بر تعهد زناشویی و کیفیت زندگی در زنان دنبال کننده سریال‌های ماهواره‌ای. طلوع بهداشت. 1403; 23 (4) :102-116
دانشگاه علامه طباطبایی ، dr_sharifidaramadi@yahoo.com
متن کامل [PDF 780 kb]
(144 دریافت)
| چکیده (HTML) (255 مشاهده)
بحث و نتیجه گیری
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که درمان شناختی-رفتاری بر افزایش تعهد زنان مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای مؤثر است. نتیجه این پژوهش با پژوهش‌های انجامشدهدر این زمینه همسو بود(24-6-5)در تبیین این داده‌ها می‌توان گفت از آنجا که هدف مداخلات شناختی-رفتاری تغییر افکار و رفتارهای ناسازگارانه است، این نوع درمان می‌تواند به بهبود روابط، تغییر الگوهای فکری مخدوش زوجین، ارتقای مهارت‌های حل مسئله برای جلوگیری از تشدید تعارض‌ها و تلاش برای تغییر الگوهای رفتاری مخرب کمک کند. درواقع درمان شناختی-رفتاری شرایطی را فراهم می‌آورد که افراد بتوانند روش‌های لازم برای شناسایی و اصلاح افکار و رفتارهای مضر را بیاموزند و با تأکید بر رفع خطاهای شناختی در روابط، به افزایش رفتارهای مثبت وکاهش رفتارهای منفی نیز توجه دارد(23).
این درمان به دلیل تمرکز بر شناخت هیجانات مثبت و منفی، اضطراب و تعهد در زندگی، شناسایی موقعیت‌های ایجادکننده هیجانی و ارائه راهکارهای مقابله با آنها و همچنین توجه به افکار و باورهای پیش از عمل و عواملی که بر فکر و عمل تأثیر می‌گذارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است(22). این درمان به بررسی افکار خودکار قبل از بروز هیجانات، نشانه‌های جسمانی و هیجانی ناشی از باورها و رفتارهای ناشی از افکار می‌پردازد. همچنین خود گویی‌های اعضا در زمان شکستن تعهد، شناسایی و تغییر رفتارهای مخرب ناشی از افکار و خود گویی‌های منفی و پیگیری افکار خودکار برای شناسایی باورهای بنیادی و رفتارهای ناسازگار را شامل می‌شود(5). آموزش کنترل رفتار، شیوه‌های ارتباطی، آرام‌سازی و مهارت‌های حل مسئله نیز از دیگر جنبه‌های این رویکرد هستند. بنابراین شرکت در چنین دوره‌هایی می‌تواند به افزایش تعهد زناشویی کمک کند. تعهد زناشویی به‌معنای وفاداری فرد به ازدواج است و بسیاری از نظریه‌ها بر این باورند که این تعهد بر اساس احساس وفاداری اخلاقی به ازدواج و نهاد مقدس آن شکل می‌گیرد. برخی پژوهشگران نیز بر این عقیده‌اند که این بعد از تعهد به کمال اخلاقی افراد مرتبط است(6). در این زمینه شرافتمندی و پایبندی به قول و قرارهای قبلی و اعتقادات اخلاقی و مذهبی او نقش مهمی ایفا می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که افرادی که همسرانشان نمرات پایین‌تری در تعهد دارند رضایت کم‌تری از رابطه خود دارند و احتمال بیشتری برای شکستن تعهد زناشویی دارند. همچنین آگاهی از شناخت‌ها و باورهای افراد با تعهد اخلاقی زوجین همبستگی بالایی دارد(5).
به نظر می‌رسد که اعتقادات و باورهای افراد از طریق ارزش‌گذاری بر حفظ نهاد ازدواج و فراهم‌سازی حمایت‌های شناختی و رفتاری، به تقویت و تحکیم تعهد اخلاقی زوجین کمک می‌کند. باورها و شناخت افراد تأثیر زیادی بر میزان شادمانی آنها دارد و می‌تواند رفتار زوجین را به‌گونه‌ای تسهیل کند که تعهدهای اخلاقی را تقویت نماید(24). در پژوهش حاضر در جلسات درمان شناختی-رفتاری به بررسی چالش‌ها و مشکلات زنان مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای پرداخته شد. افکار خود آیند و خطاهای شناختی آنها تحلیل شد و زنان در جلسات درمانی یاد گرفتند که چگونه این خطاهای شناختی را به چالش بکشند. همچنین گروه آزمایش یاد گرفتند که اسنادهای غلط خود را چگونه تغییر دهند. علاوه بر این آموزش راهبردهای مسئله مدار، مهارت کنترل خود و خودآگاهی، مهارت‌های ارتباط کلامی و غیرکلامی و تکنیک ایمن‌سازی در برابر استرس در موقعیت‌های تنش‌زا و چالش‌های عاطفی منجر به افزایش تعهد زناشویی در زنان مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای شد.همچنین یکی دیگر از اهداف پژوهش حاضر نتایج پژوهش بررسی اثر بخشی درمان شناختی-رفتاری بر زندگی زنان مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای بود که نتایج نشان داد اثر گذاری معنادار بود که این نتیجه با پژوهش‌های انجام شده در این زمینه همسو بود (25-23،18-17،6).
در تبیین این نتیجه می‌توان گفت که مهارت‌های شناختی به تحلیل و اصلاح انتظارات و افکار غیرواقعی افراد می‌پردازد. این باورها، انتظارات و برداشت‌های نادرست می‌توانند کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین آموزش‌های شناختی به اصلاح برداشت‌ها و اسناد نادرست از رفتار یکدیگر کمک کرده(25) و موجب کاهش سوءتفاهم، رنجش و خشم می‌شود و توجه به جنبه‌های مثبت رفتار دیگران را افزایش می‌دهد. روش‌شناختی-رفتاری بر مهارت‌ها تمرکز دارد(18) و تلاش می‌کند مهارت‌های شناختی، حل مسأله، مدیریت تعارض، برقراری ارتباط و اصول رفتار صحیح را به افراد آموزش دهد. در درمانی شناختی-رفتاری به مسائلی مانند افزایش دانش اجتماعی، بیان خواسته‌ها و هیجانات، ارتباط کلامی و شناخت‌های ناسازگارانه توجه می‌شود. همچنین این رویکرد بر این باور است که عملکرد فرد نتیجه تعامل مداوم بین رفتار و شرایط اجتماعی است و کارکرد شناختی را نیز مؤثر می‌داند. در درمان شناختی-رفتاری تلاش می‌شود تا با تأثیرگذاری بر الگوی فکری فرد، افکار و اعمال او اصلاح شود(17). آموزش شناختی-رفتاری به افراد با افت کیفیت زندگی که معمولاً دارای خطاهای شناختی و باورهای غیرمنطقی هستند کمک می‌کند تا آگاهی آنها نسبت به اسناد و باورهای نادرست افزایش یابد. همچنین با انجام تمرین‌ها و تکالیف خارج از جلسات، به اصلاح باورها و اسناد نادرستی که موجب دلزدگی آنها شده است، پرداخته می‌شود(25). اصلاح باورها و انتظارات غیرمنطقی باعث کاهش نارضایتی و افزایش شناخت جنبه‌های مثبت رفتار می‌شود که در نهایت به کاهش استرس منجر می‌گردد(24). درمان شناختی-رفتاری با تقویت افکار مثبت و کاهش نگرش‌های منفی، به بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند(23). همچنین این نوع درمان به بینندگان سریال‌های ماهواره‌ای مهارت‌هایی نظیر انعطاف‌پذیری، جرات ورزی، حل مسأله، مدیریت استرس، اصلاح خطاهای شناختی و تحلیل رفتار را آموزش می‌دهد. آشنایی با افکار خود آیند و به چالش کشیدن آنها نیز از دیگر جنبه‌های این درمان است. تمامی این مهارت‌ها به ارتقا بهزیستی، رضایت و کیفیت زندگی در زنان بیننده سریال‌های ماهواره‌ای منجر می‌شود.به‌طور کلی می‌توان نتیجه‌گیری کرد که هدف درمان شناختی-رفتاری، افزایش خودآگاهی و بهبود خودکنترلی از طریق تقویت مهارت‌های شناختی و رفتاری است. این نوع درمان به شناسایی افکار و باورهای منفی کمک کرده و با استفاده از فرآیندهای خود نظارتی و ارزیابی، این افکار را با شناخت‌های مثبت جایگزین می‌کند که در نهایت به افزایش تعهد و بهبود کیفیت زندگی منجر می‌شود. از محدودیت‌های این پژوهش، عدم اجرای درمان به‌صورت حضوری بود. همچنین برخی از شرکت‌کنندگان به‌موقع به جلسه متصل نمی‌شدند و مشکلاتی مانند قطع و وصل شدن اینترنت در حین درمان وجود داشت. علاوه بر این مشخص نبود که آیا برخی از شرکت‌کنندگان واقعاً در جلسه حضور دارند یا فقط به جلسه وارد شده و به کار دیگری مشغول هستند. یکی دیگر از محدودیت‌های این پژوهش این بود که مشخص نبود آیا خود مراجع در جلسه حضور دارد یا فرد دیگری. پیشنهاد می‌شود در مداخلات آینده، در صورت امکان حضور در جلسه به‌صورت تصویری دوطرفه باشد. با توجه به اثربخشی درمان شناختی-رفتاری بر کیفیت زندگی و تعهد زناشویی توصیه می‌شود که آموزش این نوع درمان برای این افراد انجام شود زیرا این مداخله به‌صورت مجازی بود و برای افرادی که امکان حضور فیزیکی ندارند، مناسب است.
ملاحظات اخلاقی
پژوهش حاضر با کد اخلاق IR.IAU.TNB.REC.1402.0 20 در کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال به تصویب رسیده است.
سهم نویسندگان
فاطمه یونسی بخش تحریر مقدمه و طراحی عنوان و پرویز شریفی درآمدی نگارش بخش روش تحقیق و بحث و نتیجه‌گیری را به عهده داشتند. سیده معصومه حسینی نیز جمع‌آوری داده‌ها و بخش تحلیل داده‌ها را انجام داده است.
حمایت مالی
این پژوهش بدون حمایت مالی نهاد خاصی انجام شده است.
تضاد منافع
هیچ‌گونه تعـارض منـافعی در بین نویسنـدگان این مقـاله وجـود
ندارد.
تقدیر و تشکر
برحسب وظیفه نویسندگان این مقاله از از مرکز روانشناختی سایه
در شرق تهران به دلیل اجرای محتوا درمان در آن مرکز و شرکت کنندگان این پژوهش تقدیر و تشکر می‌شود.
متن کامل: (90 مشاهده)
بررسی اثربخشی درمان شناختی-رفتاری بر تعهد زناشویی و کیفیت زندگی در زنان دنبال کننده سریال‌های ماهواره‌ای
نویسندگان: فاطمه یونسی1،پرویز شریفی درآمدی2، سیده معصومه حسینی3
1.کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی، گروه روان شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب، تهران، ایران
2.نویسنده مسئول: استاد روان شناسی،گروه روان شناسی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران،ایران تلفن تماس:09122055699 dr-sharifidaramadi@yahoo.comEmailEmail:
3.کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی، گروه روان شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
چکیده
مقدمه: با توجه به اثرات منفی سریال های ماهواره ای بر تعهد زناشویی، کیفیت زندگی زنان و متزلزل شدن نظام خانواده، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان شناختی-رفتاری بر تعهد زناشویی و کیفیت زندگی در زنان دنبال کننده سریال‌های ماهواره‌ای در شهر تهران انجام گردید.
روش بررسی: مطالعه حاضر از نوع مداخله‌ای نیمه تجربی به‌صورت پیش‌آزمون- پس‌آزمون طراحی شد. جامعه آماری پژوهش حاضر را زنان مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای که عضو موسسه‌ای فعال در حوزه ازدواج و خدمات روانشناختی به زوجین در شرق تهران بودند تشکیل می‌دادند که با روش در دسترس (اتفاقی) اولین فرد انتخاب شده و سپس به شکل نمونه‌گیری گلوله برفی 120 نفر معرفی شدند. بعد از بررسی، افت و انتخاب افراد واجد شرایط حجم نمونه به 30 نفر کاهش پیدا کرد که به روش تصادفی ساده در دو گروه آزمایش و کنترل گماشته شدند (هر گروه 15 نفر). سپس زنان گروه آزمایش در جلسات آموزشی شناختی_رفتاری به‌صورت مجازی شرکت کردند. ابزار جمع‌آوری داده‌ها شامل دو پرسشنامه استاندارد شده پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی و پرسشنامه تعهد زناشویی آدامز و جونز بودند که در دو مقطع قبل و بعد از مداخله در دو گروه توزیع و تکمیل شدند. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها در سطح توصیفی از میانگین، انحراف معیار، شایپروویک، کجی و کشیدگی، آزمون‌ام باکس و رگرسیون استفاده شد. در سطح آمار توصیفی برای بررسی معنی‌دار بودن اثربخشی مداخله از تحلیل کوواریانس استفاده گردید. داده ها با استفاده از نرم افزار spss نسخه 26 تجزیه تحلیل شدند.
یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد که بین دو گروه آزمایش و کنترل در پیش‌آزمون و پس‌آزمون تفاوت معناداری وجود دارد (05/0p<). نمرات گروه آزمایش پس از اجرای مداخله در سطح معناداری آزمون تحلیل کوواریانس در پس‌آزمون برای متغیرهای سلامت جسمانی، سلامت روانشناختی، روابط اجتماعی، محیط اجتماعی، کیفیت زندگی (کل)، تعهد شخصی، تعهد اخلاقی، تعهد ساختاری و تعهد زناشویی (کل) نسبت به پیش‌آزمون افزایش معناداری را نشان می‌دهد (05/0p<)، درحالی‌که گروه کنترل تفاوت معناداری را نشان نداد (05/0p>).
نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که درمان شناختی رفتاری تأثیر مثبتی بر کیفیت زندگی و تعهد زناشویی دارد. این نوع درمان می‌تواند به‌عنوان یکی از راهکارهای مؤثر برای بهبود تعهد زناشویی و کیفیت زندگی زنان که به تماشای سریال‌های ماهواره‌ای می‌پردازند، مورد استفاده قرار گیرد.
واژه‌های کلیدی: تعهد زناشویی، کیفیت زندگی، سریال‌های ماهواره‌ای، زنان، درمان شناختی_رفتاری
مقدمه
خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی نقش اساسی در سلامت جامعه ایجاد می‌کند و یکی از عناصر حفظ کننده خانواده از آسیب‌ها تعهد زناشویی است. تعهد زناشویی به میزان تمایل فرد برای حفظ یک رابطه زناشویی برای مدت طولانی مدت اشاره دارد(1). در واقع تعهد زناشویی نشان‌دهنده میزان شادکامی و رضایت افراد از روابط زناشویی است(2). تعهد زناشویی به زوج‌ها کمک می‌کند تا زندگی زناشویی خود را در مواجهه با مشکلات و معضلات زندگی حفظ کند تا با وجود تجربه حوادث دردناک هم چنان در کنار هم باشند. هم چنین احساس تعهد در زوجین یکی از عوامل تأثیرگذار و اساسی در ازدواج مؤثر و پایدار محسوب می‌شود(3) و نقش به سزایی در تبیین ثبات زناشویی دارد(4).
تعهد زناشویی متأثر از سه مؤلفه است: تعهد شخصی که به علاقه فرد به ادامه رابطه بر اساس جاذبه زناشویی و رضایت زناشویی اشاره دارد، تعهد اخلاقی مربوط به تعهد اجتماعی یا دینی است و شامل اعتقاد به ارزش‌هایی از قبیل وفای به عهد و وفاداری به ارزش‌ها و اصول اخلاقی فرد است. سومین مؤلفه تعهد ساختاری است که به محدودیت‌ها و موانع موجود در ترک رابطه زناشویی و اجبار به تداوم رابطه اشاره دارد(6،5). سریال‌های ماهواره‌ای پیامدهای منفی زیادی را به همراه داشته است که یکی از تأثیرات چشمگیر آن کاهش تعهد زناشویی بوده است (6). نتایج تحقیقات موجود حاکی از آن است که تعهد زناشویی افراد مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای نسبت به افراد غیر تماشاگر به‌طور معناداری پایین بوده است(9-7).
شبکه‌های ماهواره‌ای، گروه‌های عمده‌ای از مخاطبـان را تحت
تأثیر قرار داده است که زنان مهم‌ترین مخاطبان سریال‌های ماهواره‌ای هستند و از آنجایی که سریال‌های ماهواره‌ای برای این گروه دارای جاذبه‌های فراوانی است، تأثیر شگرفی بر زنان داشته است(10). سریال‌های ماهواره‌ای واقعیت جدیدی را برای زنان به تصویر می‌کشد که فرصتی برای آن‌هادر جهت آشنایی با سبک‌های مختلف زندگی است(12،11). با توجه به این که سریال‌های ماهواره‌ای به ترویج تصاویری از زنان می‌پردازند که با واقعیت فاصله دارد(8) و همچنین محتوای این سریال‌ها شامل روابط فرا زناشویی، پنهان‌کاری و موارد مشابه است که با فرهنگ خانواده در ایران در تضاد قرار دارد، این موضوع موجب تضعیف نظام خانواده شده است(9). علاوه بر این بی‌رغبت شدن زنان به وظایف همسری و ناامنی در خانواده یکی از پیامدهای سریال‌های ماهواره‌ای بوده است(12).
از متغیرهای مهم مرتبط با تعهد، کیفیت زندگی است(13). کیفیت زندگی معمولاً به‌عنوان یک ساختار چندبعدی در نظر گرفته می‌شود که شامل ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی است(14). بعد جسمانی به توانایی انجام فعالیت‌های روزمره و سلامت روان به عدم وجود اختلالات روانی و همچنین وجود احساسات مثبت در فرد اشاره دارد(15). عملکرد اجتماعی نیز به قابلیت فرد در ایفای نقش‌های اجتماعی مربوط می‌شود(16). کیفیت زندگی به درک فرد یا گروه از سلامت جسمی و روانی خود در طول زمان اشاره دارد و معمولاً شامل ارزیابی فرد از رضایت از زندگی، نگرش به آینده و احساس رفاه است(17). برخی نیز کیفیت زندگی را به‌عنوان توانایی انطباق با سبک زندگی و میزان شادی و رضایت فرد از زندگی تعریف کرده‌اند(18). سریال‌های ماهواره‌ای علاوه بر تأثیر بر تعهد زناشویی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر کیفیت زندگی زنان نیز تأثیرگذار بوده‌اند(19). نتایج پژوهش‌های موجود نشان می‌دهد که کیفیت زندگی در خانواده‌هایی که به تماشای سریال‌های ماهواره‌ای مشغولند، به‌طور قابل توجهی پایین‌تر از سایر خانواده‌هاست(20،19).
در حال حاضر روش‌های متنوعی برای زوجین درزمینه تعهد و کیفیت زندگی ایجاد شده است. یکی از این روش‌ها رویکرد شناختی-رفتاری است. این رویکرد بر پایه تمرکز بر افکار و ادراکات و تأثیر آنها بر هیجانات و رفتارها بنا شده است. به اعتقاد این رویکرد، ریشه مشکلات و تعارضات زناشویی در تعاملات منفی، نارسایی‌های ارتباطی، ادراکات تحریف‌شده و تفکرات غیرمنطقی نهفته است(21). بنابراین فرآیند درمان در این رویکرد به‌گونه‌ای طراحی‌شده که افکار و شناخت‌های منفی و خودکار شناسایی شوند، ارتباطات میان شناخت، هیجان و رفتار تأیید گردد و شواهد مخالف بررسی شود تا بتوان تعبیر واقع‌گرایانه را جایگزین شناخت‌های تحریف‌شده کرد(22). این فرآیند به حل تعارضات زناشویی و افزایش سازگاری کمک می‌کند. همچنین جنبه رفتاری این رویکرد بر آرامش، هدف‌گذاری و بازسازی فعالیت‌های روزمره با هدف افزایش لذت و رضایت تأکید دارد. درمان شناختی-رفتاری با استفاده از تکنیک‌های شناختی-رفتاری به زوجین کمک می‌کند تا الگوهای تحریف‌شده رفتارهای ناکارآمد خود را تغییر دهند. از جمله اهداف این مداخله درمانی، همکاری با زوجین، افزایش تبادلات مثبت، آموزش مهارت‌های لازم برای زندگی زناشویی و ارائه اطلاعات ضروری است(23). علاوه بر این، شواهد نشان می‌دهد که آموزش روش‌های مناسب برای حفظ سلامت زناشویی و بازسازی شناختی می‌تواند تأثیرات مثبتی بر ارتباطات و روابط عاطفی زوجین بگذارد. مداخلات شناختی-رفتاری با استفاده از تکنیک‌های بک منجر به بهبودی و ارتقای زوجین می‌شود. این تکنیک‌ها می‌توانند به بازسازی شناختی از طریق شناسایی افکار ناکارآمد، ارزیابی مجدد، فعال‌سازی رفتاری (24)، بررسی پیش‌بینی‌های خودکار منفی، اصلاح عمیق‌تر الگوهای تفکر منفی درباره خود و اجرای تمرینات رفتاری مناسب منجر شوند(25). تحقیقات موجود در این زمینه نشان‌دهنده اثربخشی مطلوب درمان شناختی-رفتاری بر کیفیت زندگی و تعهد زوجین است (25-23).
با توجه به مطالب مطرح‌شده، رسانه یکی از عوامل تأثیرگذار بر زندگی زناشویی و زنان به شمار می‌آید. در دنیای امروز که به عصر ارتباطات و رسانه‌ها معروف است شناسایی و درمان عواملی که می‌توانند به زندگی زناشویی و افراد آسیب برسانند از اهمیت بالایی برخوردار است. زنان به‌عنوان گروهی که بیشترین تعامل را با رسانه‌ها دارند تحت تأثیر آموزش‌های نادرست قرار می‌گیرند که این امر می‌تواند کیفیت زندگی آنها را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. همچنین ترویج بی‌بندوباری در شبکه‌های ماهواره‌ای، تعهد را که یکی از ارکان اصلی زندگی زناشویی است به خطر می‌اندازد. بنابراین شناسایی مداخلات مؤثر و مفید در مواردی که رسانه‌ها آسیب‌زا هستند امری ضروری به نظر می‌رسد. برای همین هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی درمان شناختی_رفتاری بر تعهد زناشویی و کیفیت زندگی در زنان دنبال کننده سریال‌های ماهواره‌ای بود.
روش بررسی
پژوهش حاضـر از لحاظ هدف کاربردی و از لحـاظ جمع‌آوری
اطلاعات نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش حاضر زن‌های مراجعه کننده به یکی از مراکز روانشناختی در شرق تهران بودند و نمونه‌گیری به روش گلوله برفی بود (به علت محدودیت‌های فرهنگی و سیاسی نسبت به ماهواره). معیارهای ورود شامل؛ آزمودنی خانم و متأهّل باشد. پنج سال از ازدواج آزمودنی گذشته باشد و حداقل سه سال مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای باشد (حداقل روزی دو ساعت) و معیارهای خروج شامل غیبت بیش از دو جلسه در جلسات آموزشی، فوت یا طلاق شریک زندگی در طول پژوهش می‌باشد.
روش اجرا بدین صورت که ابتدا از مراجعان مرکز به روش در دسترس در مورد ماهواره و تماشای آن سؤالاتی پرسیده شد تا اولین فرد مشخص شد و سپس از او خواسته شد فرد دیگری را با همین شرایط معرفی کند تا جایی که حجم نمونه به 120 نفر رسید و سپس پرسشنامه‌های موررد نظر بین این افراد اجرا گردید و 40 نفر که دارای شرایط بودند باقی ماندند. بعد از افت آزمودنی (10 نفر حاضر به همکاری نشدند) 30 نفر باقی مادند که به‌صورت تصادفی ساده در 2 گروه آزمایش و کنترل گماشته شدند (هر گروه 15 نفر). گروه به‌صورت گروهی و آنلاین در فضای اسکای روم تحت 16 جلسه درمانی شناختی_رفتاری (محتوای جدول 1) قرار گرفتند (هر هفته یک جلسه، به مدت 90 دقیقه) و گروه کنترل در انتظار دریافت مداخله قرار گرفتند. برای گردآوری اطلاعات نیز از پرسشنامه‌های زیر استفاده گردید.
پرسشنامه تعهد زناشویی: این پرسشنامه توسط آدامز و جونز در سال 1997 طراحی‌شده به‌منظور ارزیابی تعهد زناشویی ایجاد گردیده و در سال 1388 توسط عباسی مولید هنجاریابی شده است. این پرسشنامه شامل 44 سؤال است و به سه خرده مقیاس تقسیم می‌شود: تعهد شخصی (سؤالات 1 تا 10)، تعهد اخلاقی (سؤالات 11 تا 22) و تعهد ساختاری (سؤالات 23 تا 42) که به ترتیب شامل 10، 12 و 22 سؤال می‌باشد. نمره‌گذاری این پرسشنامه بر اساس طیف لیکرت 5 درجه‌ای انجام می‌شود؛ به این صورت که پاسخ "کاملاً موافقم" نمره 5، "موافقم" نمره 4، "نظری ندارم" نمره 3، "مخالفم" نمره 2 و "کاملاً مخالفم" نمره 1 را به خود اختصاص می‌دهد. نمره کل این پرسشنامه بین 44 تا 220 متغیر است، به‌طوری که نمرات بالاتر نشان‌دهنده تعهد زناشویی بیشتر و نمرات پایین‌تر نشان‌دهنده تعهد زناشویی کمتر می‌باشد. همچنین سؤالات 2، 4، 6، 7، 8، 9، 10، 14، 15، 16، 19، 20 و 22 به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. در تحقیق آدامز و جونز (1997)، ضریب پایایی کل مقیاس با استفاده از روش آلفا کرون باخ 96/0 و برای خرده مقیاس‌های تعهد شخصی، اخلاقی و ساختاری به ترتیب 91/0، 89/0 و 89/0 گزارش شده است(26). همچنین در ایران پژوهش قنبری شاه‌آبادی و همکاران (1390)، ضریب پایایی این ابزار برای کل مقیاس 80/0 و برای خرده مقیاس‌های تعهد شخصی، اخلاقی و ساختاری به ترتیب 79/0، 80/0 و 82/0 برآورد گردیده است(27).
پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی: این مقیاس شامل ۲۶ سؤال است. از این تعداد دو سؤال به بررسی کیفیت زندگی و سلامت عمومی افراد می‌پردازند. این پرسشنامه چهار مقیاس دارد که ابعاد مختلف زندگی افراد را مورد ارزیابی قرار می‌دهد: ۱-ارزیابی سلامت جسمی (۷ سؤال)، ۲-روابط اجتماعی (۳ سؤال)، ۳-سلامت روانی (۶ سؤال)، ۴-کیفیت کلی زندگی و سلامت عمومی (۲ سؤال) و ۵-محیط زندگی (۸ سؤال). نمره هر مقیاس در بازه ۱(هرگز) تا ۵(همیشه) قرار می‌گیرد. نمره نهایی هر فرد در این پرسشنامه پس از محاسبه نمره خام آن، طبق راهنما بین ۰ تا ۱۰۰ تعیین می‌شود. نمره ۵۶ و بالاتر برای ابعاد جسمی و محیط زندگی، نمره ۵۸ و بالاتر برای بعد روانی و نمره ۵۹ و بالاتر برای بعد جسمانی نشان‌دهنده کیفیت زندگی مطلوب است.
ضریب آلفا کرونباخ برای خرده مقیاس‌ها 73/0 و برای کل مقیاس‌ها 89/0 گزارش شده است. به‌طور کلی نتایج نشان‌دهنده پایایی و اعتبار خوب این پرسشنامه هستند(16). این پرسشنامه توسط نجات و همکاران (۱۳۸۵) در ایران هنجاریابی شده است و روایی محتوایی و تشخیصی این پرسشنامه را مطلوب ارزیابی کرده و پایایی آن را با استفاده از روش باز آزمایی 84/0 به دست آورده‌اند. همچنین همسانی درونی حیطه‌های مختلف این پرسشنامه را با استفاده از روش آلفا کرون باخ برای افراد سالم و بیمار در بازه ۰/۵۲ تا ۰/۸۴ محاسبه کرده‌اند. در پژوهش حاضر، پایایی این پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفا کرون باخ ۰/۸۲ محاسبه شد(29).
برای تجزیه و تحلیل یافته‌ها در سطح آمار توصیفی از فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار و در سطح آمار استنباطی از آزمون تحلیل کوواریانس و تحلیل کوواریانس چند متغیری استفاده شد. داده‌ها با استفاده از spss نسخه 26 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
نویسندگان: فاطمه یونسی1،پرویز شریفی درآمدی2، سیده معصومه حسینی3
1.کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی، گروه روان شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب، تهران، ایران
2.نویسنده مسئول: استاد روان شناسی،گروه روان شناسی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران،ایران تلفن تماس:09122055699 dr-sharifidaramadi@yahoo.comEmailEmail:
3.کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی، گروه روان شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
چکیده
مقدمه: با توجه به اثرات منفی سریال
روش بررسی: مطالعه حاضر از نوع مداخله‌ای نیمه تجربی به‌صورت پیش‌آزمون- پس‌آزمون طراحی شد. جامعه آماری پژوهش حاضر را زنان مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای که عضو موسسه‌ای فعال در حوزه ازدواج و خدمات روانشناختی به زوجین در شرق تهران بودند تشکیل می‌دادند که با روش در دسترس (اتفاقی) اولین فرد انتخاب شده و سپس به شکل نمونه‌گیری گلوله برفی 120 نفر معرفی شدند. بعد از بررسی، افت و انتخاب افراد واجد شرایط حجم نمونه به 30 نفر کاهش پیدا کرد که به روش تصادفی ساده در دو گروه آزمایش و کنترل گماشته شدند (هر گروه 15 نفر). سپس زنان گروه آزمایش در جلسات آموزشی شناختی_رفتاری به‌صورت مجازی شرکت کردند. ابزار جمع‌آوری داده‌ها شامل دو پرسشنامه استاندارد شده پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی و پرسشنامه تعهد زناشویی آدامز و جونز بودند که در دو مقطع قبل و بعد از مداخله در دو گروه توزیع و تکمیل شدند. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها در سطح توصیفی از میانگین، انحراف معیار، شایپروویک، کجی و کشیدگی، آزمون‌ام باکس و رگرسیون استفاده شد. در سطح آمار توصیفی برای بررسی معنی‌دار بودن اثربخشی مداخله از تحلیل کوواریانس استفاده گردید. داده ها با استفاده از نرم افزار spss نسخه 26 تجزیه تحلیل شدند.
یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد که بین دو گروه آزمایش و کنترل در پیش‌آزمون و پس‌آزمون تفاوت معناداری وجود دارد (05/0p<). نمرات گروه آزمایش پس از اجرای مداخله در سطح معناداری آزمون تحلیل کوواریانس در پس‌آزمون برای متغیرهای سلامت جسمانی، سلامت روانشناختی، روابط اجتماعی، محیط اجتماعی، کیفیت زندگی (کل)، تعهد شخصی، تعهد اخلاقی، تعهد ساختاری و تعهد زناشویی (کل) نسبت به پیش‌آزمون افزایش معناداری را نشان می‌دهد (05/0p<)، درحالی‌که گروه کنترل تفاوت معناداری را نشان نداد (05/0p>).
نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که درمان شناختی رفتاری تأثیر مثبتی بر کیفیت زندگی و تعهد زناشویی دارد. این نوع درمان می‌تواند به‌عنوان یکی از راهکارهای مؤثر برای بهبود تعهد زناشویی و کیفیت زندگی زنان که به تماشای سریال‌های ماهواره‌ای می‌پردازند، مورد استفاده قرار گیرد.
واژه‌های کلیدی: تعهد زناشویی، کیفیت زندگی، سریال‌های ماهواره‌ای، زنان، درمان شناختی_رفتاری
مقدمه
خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی نقش اساسی در سلامت جامعه ایجاد می‌کند و یکی از عناصر حفظ کننده خانواده از آسیب‌ها تعهد زناشویی است. تعهد زناشویی به میزان تمایل فرد برای حفظ یک رابطه زناشویی برای مدت طولانی مدت اشاره دارد(1). در واقع تعهد زناشویی نشان‌دهنده میزان شادکامی و رضایت افراد از روابط زناشویی است(2). تعهد زناشویی به زوج‌ها کمک می‌کند تا زندگی زناشویی خود را در مواجهه با مشکلات و معضلات زندگی حفظ کند تا با وجود تجربه حوادث دردناک هم چنان در کنار هم باشند. هم چنین احساس تعهد در زوجین یکی از عوامل تأثیرگذار و اساسی در ازدواج مؤثر و پایدار محسوب می‌شود(3) و نقش به سزایی در تبیین ثبات زناشویی دارد(4).
تعهد زناشویی متأثر از سه مؤلفه است: تعهد شخصی که به علاقه فرد به ادامه رابطه بر اساس جاذبه زناشویی و رضایت زناشویی اشاره دارد، تعهد اخلاقی مربوط به تعهد اجتماعی یا دینی است و شامل اعتقاد به ارزش‌هایی از قبیل وفای به عهد و وفاداری به ارزش‌ها و اصول اخلاقی فرد است. سومین مؤلفه تعهد ساختاری است که به محدودیت‌ها و موانع موجود در ترک رابطه زناشویی و اجبار به تداوم رابطه اشاره دارد(6،5). سریال‌های ماهواره‌ای پیامدهای منفی زیادی را به همراه داشته است که یکی از تأثیرات چشمگیر آن کاهش تعهد زناشویی بوده است (6). نتایج تحقیقات موجود حاکی از آن است که تعهد زناشویی افراد مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای نسبت به افراد غیر تماشاگر به‌طور معناداری پایین بوده است(9-7).
شبکه‌های ماهواره‌ای، گروه‌های عمده‌ای از مخاطبـان را تحت
تأثیر قرار داده است که زنان مهم‌ترین مخاطبان سریال‌های ماهواره‌ای هستند و از آنجایی که سریال‌های ماهواره‌ای برای این گروه دارای جاذبه‌های فراوانی است، تأثیر شگرفی بر زنان داشته است(10). سریال‌های ماهواره‌ای واقعیت جدیدی را برای زنان به تصویر می‌کشد که فرصتی برای آن‌هادر جهت آشنایی با سبک‌های مختلف زندگی است(12،11). با توجه به این که سریال‌های ماهواره‌ای به ترویج تصاویری از زنان می‌پردازند که با واقعیت فاصله دارد(8) و همچنین محتوای این سریال‌ها شامل روابط فرا زناشویی، پنهان‌کاری و موارد مشابه است که با فرهنگ خانواده در ایران در تضاد قرار دارد، این موضوع موجب تضعیف نظام خانواده شده است(9). علاوه بر این بی‌رغبت شدن زنان به وظایف همسری و ناامنی در خانواده یکی از پیامدهای سریال‌های ماهواره‌ای بوده است(12).
از متغیرهای مهم مرتبط با تعهد، کیفیت زندگی است(13). کیفیت زندگی معمولاً به‌عنوان یک ساختار چندبعدی در نظر گرفته می‌شود که شامل ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی است(14). بعد جسمانی به توانایی انجام فعالیت‌های روزمره و سلامت روان به عدم وجود اختلالات روانی و همچنین وجود احساسات مثبت در فرد اشاره دارد(15). عملکرد اجتماعی نیز به قابلیت فرد در ایفای نقش‌های اجتماعی مربوط می‌شود(16). کیفیت زندگی به درک فرد یا گروه از سلامت جسمی و روانی خود در طول زمان اشاره دارد و معمولاً شامل ارزیابی فرد از رضایت از زندگی، نگرش به آینده و احساس رفاه است(17). برخی نیز کیفیت زندگی را به‌عنوان توانایی انطباق با سبک زندگی و میزان شادی و رضایت فرد از زندگی تعریف کرده‌اند(18). سریال‌های ماهواره‌ای علاوه بر تأثیر بر تعهد زناشویی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر کیفیت زندگی زنان نیز تأثیرگذار بوده‌اند(19). نتایج پژوهش‌های موجود نشان می‌دهد که کیفیت زندگی در خانواده‌هایی که به تماشای سریال‌های ماهواره‌ای مشغولند، به‌طور قابل توجهی پایین‌تر از سایر خانواده‌هاست(20،19).
در حال حاضر روش‌های متنوعی برای زوجین درزمینه تعهد و کیفیت زندگی ایجاد شده است. یکی از این روش‌ها رویکرد شناختی-رفتاری است. این رویکرد بر پایه تمرکز بر افکار و ادراکات و تأثیر آنها بر هیجانات و رفتارها بنا شده است. به اعتقاد این رویکرد، ریشه مشکلات و تعارضات زناشویی در تعاملات منفی، نارسایی‌های ارتباطی، ادراکات تحریف‌شده و تفکرات غیرمنطقی نهفته است(21). بنابراین فرآیند درمان در این رویکرد به‌گونه‌ای طراحی‌شده که افکار و شناخت‌های منفی و خودکار شناسایی شوند، ارتباطات میان شناخت، هیجان و رفتار تأیید گردد و شواهد مخالف بررسی شود تا بتوان تعبیر واقع‌گرایانه را جایگزین شناخت‌های تحریف‌شده کرد(22). این فرآیند به حل تعارضات زناشویی و افزایش سازگاری کمک می‌کند. همچنین جنبه رفتاری این رویکرد بر آرامش، هدف‌گذاری و بازسازی فعالیت‌های روزمره با هدف افزایش لذت و رضایت تأکید دارد. درمان شناختی-رفتاری با استفاده از تکنیک‌های شناختی-رفتاری به زوجین کمک می‌کند تا الگوهای تحریف‌شده رفتارهای ناکارآمد خود را تغییر دهند. از جمله اهداف این مداخله درمانی، همکاری با زوجین، افزایش تبادلات مثبت، آموزش مهارت‌های لازم برای زندگی زناشویی و ارائه اطلاعات ضروری است(23). علاوه بر این، شواهد نشان می‌دهد که آموزش روش‌های مناسب برای حفظ سلامت زناشویی و بازسازی شناختی می‌تواند تأثیرات مثبتی بر ارتباطات و روابط عاطفی زوجین بگذارد. مداخلات شناختی-رفتاری با استفاده از تکنیک‌های بک منجر به بهبودی و ارتقای زوجین می‌شود. این تکنیک‌ها می‌توانند به بازسازی شناختی از طریق شناسایی افکار ناکارآمد، ارزیابی مجدد، فعال‌سازی رفتاری (24)، بررسی پیش‌بینی‌های خودکار منفی، اصلاح عمیق‌تر الگوهای تفکر منفی درباره خود و اجرای تمرینات رفتاری مناسب منجر شوند(25). تحقیقات موجود در این زمینه نشان‌دهنده اثربخشی مطلوب درمان شناختی-رفتاری بر کیفیت زندگی و تعهد زوجین است (25-23).
با توجه به مطالب مطرح‌شده، رسانه یکی از عوامل تأثیرگذار بر زندگی زناشویی و زنان به شمار می‌آید. در دنیای امروز که به عصر ارتباطات و رسانه‌ها معروف است شناسایی و درمان عواملی که می‌توانند به زندگی زناشویی و افراد آسیب برسانند از اهمیت بالایی برخوردار است. زنان به‌عنوان گروهی که بیشترین تعامل را با رسانه‌ها دارند تحت تأثیر آموزش‌های نادرست قرار می‌گیرند که این امر می‌تواند کیفیت زندگی آنها را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. همچنین ترویج بی‌بندوباری در شبکه‌های ماهواره‌ای، تعهد را که یکی از ارکان اصلی زندگی زناشویی است به خطر می‌اندازد. بنابراین شناسایی مداخلات مؤثر و مفید در مواردی که رسانه‌ها آسیب‌زا هستند امری ضروری به نظر می‌رسد. برای همین هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی درمان شناختی_رفتاری بر تعهد زناشویی و کیفیت زندگی در زنان دنبال کننده سریال‌های ماهواره‌ای بود.
روش بررسی
پژوهش حاضـر از لحاظ هدف کاربردی و از لحـاظ جمع‌آوری
اطلاعات نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش حاضر زن‌های مراجعه کننده به یکی از مراکز روانشناختی در شرق تهران بودند و نمونه‌گیری به روش گلوله برفی بود (به علت محدودیت‌های فرهنگی و سیاسی نسبت به ماهواره). معیارهای ورود شامل؛ آزمودنی خانم و متأهّل باشد. پنج سال از ازدواج آزمودنی گذشته باشد و حداقل سه سال مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای باشد (حداقل روزی دو ساعت) و معیارهای خروج شامل غیبت بیش از دو جلسه در جلسات آموزشی، فوت یا طلاق شریک زندگی در طول پژوهش می‌باشد.
روش اجرا بدین صورت که ابتدا از مراجعان مرکز به روش در دسترس در مورد ماهواره و تماشای آن سؤالاتی پرسیده شد تا اولین فرد مشخص شد و سپس از او خواسته شد فرد دیگری را با همین شرایط معرفی کند تا جایی که حجم نمونه به 120 نفر رسید و سپس پرسشنامه‌های موررد نظر بین این افراد اجرا گردید و 40 نفر که دارای شرایط بودند باقی ماندند. بعد از افت آزمودنی (10 نفر حاضر به همکاری نشدند) 30 نفر باقی مادند که به‌صورت تصادفی ساده در 2 گروه آزمایش و کنترل گماشته شدند (هر گروه 15 نفر). گروه به‌صورت گروهی و آنلاین در فضای اسکای روم تحت 16 جلسه درمانی شناختی_رفتاری (محتوای جدول 1) قرار گرفتند (هر هفته یک جلسه، به مدت 90 دقیقه) و گروه کنترل در انتظار دریافت مداخله قرار گرفتند. برای گردآوری اطلاعات نیز از پرسشنامه‌های زیر استفاده گردید.
پرسشنامه تعهد زناشویی: این پرسشنامه توسط آدامز و جونز در سال 1997 طراحی‌شده به‌منظور ارزیابی تعهد زناشویی ایجاد گردیده و در سال 1388 توسط عباسی مولید هنجاریابی شده است. این پرسشنامه شامل 44 سؤال است و به سه خرده مقیاس تقسیم می‌شود: تعهد شخصی (سؤالات 1 تا 10)، تعهد اخلاقی (سؤالات 11 تا 22) و تعهد ساختاری (سؤالات 23 تا 42) که به ترتیب شامل 10، 12 و 22 سؤال می‌باشد. نمره‌گذاری این پرسشنامه بر اساس طیف لیکرت 5 درجه‌ای انجام می‌شود؛ به این صورت که پاسخ "کاملاً موافقم" نمره 5، "موافقم" نمره 4، "نظری ندارم" نمره 3، "مخالفم" نمره 2 و "کاملاً مخالفم" نمره 1 را به خود اختصاص می‌دهد. نمره کل این پرسشنامه بین 44 تا 220 متغیر است، به‌طوری که نمرات بالاتر نشان‌دهنده تعهد زناشویی بیشتر و نمرات پایین‌تر نشان‌دهنده تعهد زناشویی کمتر می‌باشد. همچنین سؤالات 2، 4، 6، 7، 8، 9، 10، 14، 15، 16، 19، 20 و 22 به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. در تحقیق آدامز و جونز (1997)، ضریب پایایی کل مقیاس با استفاده از روش آلفا کرون باخ 96/0 و برای خرده مقیاس‌های تعهد شخصی، اخلاقی و ساختاری به ترتیب 91/0، 89/0 و 89/0 گزارش شده است(26). همچنین در ایران پژوهش قنبری شاه‌آبادی و همکاران (1390)، ضریب پایایی این ابزار برای کل مقیاس 80/0 و برای خرده مقیاس‌های تعهد شخصی، اخلاقی و ساختاری به ترتیب 79/0، 80/0 و 82/0 برآورد گردیده است(27).
پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی: این مقیاس شامل ۲۶ سؤال است. از این تعداد دو سؤال به بررسی کیفیت زندگی و سلامت عمومی افراد می‌پردازند. این پرسشنامه چهار مقیاس دارد که ابعاد مختلف زندگی افراد را مورد ارزیابی قرار می‌دهد: ۱-ارزیابی سلامت جسمی (۷ سؤال)، ۲-روابط اجتماعی (۳ سؤال)، ۳-سلامت روانی (۶ سؤال)، ۴-کیفیت کلی زندگی و سلامت عمومی (۲ سؤال) و ۵-محیط زندگی (۸ سؤال). نمره هر مقیاس در بازه ۱(هرگز) تا ۵(همیشه) قرار می‌گیرد. نمره نهایی هر فرد در این پرسشنامه پس از محاسبه نمره خام آن، طبق راهنما بین ۰ تا ۱۰۰ تعیین می‌شود. نمره ۵۶ و بالاتر برای ابعاد جسمی و محیط زندگی، نمره ۵۸ و بالاتر برای بعد روانی و نمره ۵۹ و بالاتر برای بعد جسمانی نشان‌دهنده کیفیت زندگی مطلوب است.
ضریب آلفا کرونباخ برای خرده مقیاس‌ها 73/0 و برای کل مقیاس‌ها 89/0 گزارش شده است. به‌طور کلی نتایج نشان‌دهنده پایایی و اعتبار خوب این پرسشنامه هستند(16). این پرسشنامه توسط نجات و همکاران (۱۳۸۵) در ایران هنجاریابی شده است و روایی محتوایی و تشخیصی این پرسشنامه را مطلوب ارزیابی کرده و پایایی آن را با استفاده از روش باز آزمایی 84/0 به دست آورده‌اند. همچنین همسانی درونی حیطه‌های مختلف این پرسشنامه را با استفاده از روش آلفا کرون باخ برای افراد سالم و بیمار در بازه ۰/۵۲ تا ۰/۸۴ محاسبه کرده‌اند. در پژوهش حاضر، پایایی این پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفا کرون باخ ۰/۸۲ محاسبه شد(29).
برای تجزیه و تحلیل یافته‌ها در سطح آمار توصیفی از فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار و در سطح آمار استنباطی از آزمون تحلیل کوواریانس و تحلیل کوواریانس چند متغیری استفاده شد. داده‌ها با استفاده از spss نسخه 26 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
| جدول 1: محتوای جلسات مداخله بر اساس درمان شناختی رفتاری در گروه آزمودنی | |||
| جلسه | هدف | شرح جلسات | تکالیف |
| اول و دوم | برقراری رابطه درمانی | ایجاد ارتباط اولیه، بیان اهداف درمان | مشخص کردن اهداف خود از شرکت در این دوره درمانی توسط درمانجویان |
| سوم و چهارم | شناسایی مشکلات بین فردی و درون فردی | بررسی چالش‌های و مشکلات موجود در روابط، شناسایی عوامل مؤثر بر زندگی سالم، شناخت و آگاهی نسبت به اهداف و خواسته‌های خود | شناساییمشکلات فعلی در رابطه، ویژگی‌های مثبت و منفی، نیازها، خواسته‌ها و ارزش‌ها |
| پنجم و ششم | شناسایی و تغییر تحریف‌های شناختی | بررسی تکالیف جلسه قبلی و بحث درباره مشکلات بین فردی و درون فردی درمانجویان، آشنایی و آموزش مهارت تحلیل رفتار، آشنایی با افکار خود آیند، تحریف‌های شناختی و به چالش کشیدن آنها | یادداشت روزانه افکار مثبت و منفی در مورد یکدیگر، فرم خطاهای روزانه و جلوگیری از ابراز خطاها در روابط زناشویی |
| هفتم و هشتم | آشنایی با مفهوم اسناد و تأثیر آن بر روابط | بررسی تکالیف جلسه قبلی، آشنایی با مفهوم اسناد و بررسی علل سوءبرداشت‌ها در روابط، آموزش شیوه تغییر اسناد | چک لیست اسناد در مورد وقایع تلخ زندگی و انجام تمریناتی برای تغییر این اسناد |
| نهم و دهم | آموزش ارتباط و جرأت مندی در روابط | بررسی تکالیف جلسه قبلی، آموزش رفتار جرات مندانه و انجام تمرینات شناختی و رفتاری جرات مندی از طریق ایفای نقش در موقعیت‌های مختلف | فهرست‌بندی رفتارهای جرأتمندانه و غیر جرات مندانه در زندگی و روابط زناشویی، انجام تمرینات رفتاری اختصاصی وای‌فای نقش |
| یازدهم و دوازدهم | شناسایی انواع راهبردهای مقابله‌ای در شرایط تنش‌زای زندگی و آموزش مهارت‌های حل مسأله | بررسی تکالیف جلسه قبلی، آموزش راهبرد مقابله‌ای مسأله مدار، هیجان مدار و اجتناب و استفاده از راهبرد مقابله‌ای و مهارت حل مسئله‌ای در موقعیت‌های تنش‌زا در مواجهه با چالش‌های عاطفی | شناسایی و یادداشت برداری تنش‌های معمول، در زندگی زناشویی، مسائل حل شده و نشده و شیوه مقابله و پاسخ‌گویی به آنها |
| سیزدهم و چهاردهم | آموزش مهارت‌های ارتباطی و عواملتأثیرگذار بر آن | بررسی تکالیف جلسه قبلی، آموزش مهارت‌های کنترل خود و خودآگاهی، مهارت‌های ارتباطی کلامی و غیر کلامی، ایمن‌سازی در برابر استرس | تمرینات شناختی و رفتاری مهارت‌های ذکر شده در طول هفته و بررسی پیامدهای آن |
| پانزدهم و شانزدهم | بررسی تغییرات سازنده و تثبیت و تحکیم آنها؛ جمع‌بندی جلسات | ارائه خلاصه‌ای از جلسات درمانی، مرور کلی مهارت‌های آموزش داده شده در طول جلسات درمان و نتایج آن بر زندگی درمانجویان | مرور تکلیف انجام شده در طول دوره‌ی درمانی و تداوم این تکالیف در دوره‌های بعدی زندگی |
یافته ها
در ابتدا ویژگی‌های جمعیت شناختی آزمودنی‌ها نشان داد که بالاترین سطح تحصیلات در هر دو گروه آزمایش و کنترل مربوط به مدرک لیسانس بود. همچنین بیشترین میزان تماشای تلویزیون ماهواره‌ای در گروه آزمایش 2 ساعت (40 درصد) و در گروه کنترل بین 3 تا 44 ساعت (40 درصد) گزارش شد. علاوه بر این نتایج آزمون تی مستقل و خی دو نشان داد که هیچ‌یک از متغیرها ارتباط معناداری با یکدیگر ندارند (05/0 P>). نتایج توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی در جدول 2 ارائه شده است.
در جدول 3 میانگین و انحراف استاندارد کیفیت زناشویی، تعهد زناشویی و خرده مقیاس‌های آنها در گروه‌های آزمایش و کنترل در دو مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون قابل مشاهده‌است.
در ادامه برای بررسی فرضیه پژوهش از آزمون تحلیل کوواریانس (آنکوا) و تحلیل کوواریانس چند متغیری (مانکوا) استفاده شد. قبل از این کار ابتدا پیش فرض‌های تحلیل کورایانس مور بررسی قرار گرفتند. پیش فرض نرمال بودن با آزمون شاپیرو مورد بررسی قرار گرفت که در جدول 3 قابل مشاهده‌است وسطح معناداری آزمون شاپیرو برای همه‌ی متغیرها از 05/0 بیشتر بود. بنابراین همگی نرمال می‌باشند. هم چنین پیش فرض همگنی واریانس‌ها با آزمون لون مورد بررسی قرار گرفت. سطح معناداری در تمامی متغیرها از 05/0 بیشتراست؛ بنابراین تساوی واریانس‌ها در این پژوهش برقرار می‌باشد. پیش فرض همگنی ماتریس‌های کوواریانس متغیرهای وابسته با آزمون‌ام. باکس مورد بررسی قرار گرفت.
ارزش شاخص آماره ام باکس برای هیچ‌یک از متغیرهای پژوهش معنادار نیست. این مطلب بیانگر برقراری مفروضه همگنی ماتریس‌های کوواریانس متغیرهای وابسته برای آن متغیرهاست (05/0P>). همچنین برای ارزیابی همگنی شیب رگرسیون، تعامل متغیر مستقل با متغیرهای هم پراش مورد بررسی قرار گرفت. صحت تحلیل کوواریانس بر این فرض استوار است که بین شیب رگرسیون متغیر وابسته در دو گروه تفاوت معناداری وجود نداشته باشد. در تحلیل کوواریانس، نمرات باقیمانده متغیر وابسته مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، سطوح معناداری (sig) تعامل متغیر مستقل (گروه) با همه متغیر هم پراش 05/0 بیشتر از بوده و معنادار نبودند. بنابراین با اطمینان می‌توانیم بیان کرد که شرط همگنی شیب خط رگرسیون برای انجام تحلیل کوواریانس برقرار است و مانعی برای انجام تحلیل کوواریانس وجود نداشت و نتایج قابل‌اعتماد بودند. نتایج آزمون تحلیل کوواریانس در جدول 4 قابل مشاهده است. بر اساس جدول 4 سطح معناداری آزمون تحلیل کوواریانس برای سلامت جسمانی، سلامت روانشناختی، روابط اجتماعی، محیط اجتماعی، کیفیت زندگی (کل)، تعهد شخصی، تعهد اخلاقی، تعهد ساختاری و تعهد زناشویی (کل) در مرحله پس‌آزمون کمتر از 05/0 بود. از این رو بین گروه‌ها تفاوت معناداری وجود دارد و برنامه آموزشی شناختی- رفتاری در گروه آزمایش مؤثر واقع شده بود.
در ابتدا ویژگی‌های جمعیت شناختی آزمودنی‌ها نشان داد که بالاترین سطح تحصیلات در هر دو گروه آزمایش و کنترل مربوط به مدرک لیسانس بود. همچنین بیشترین میزان تماشای تلویزیون ماهواره‌ای در گروه آزمایش 2 ساعت (40 درصد) و در گروه کنترل بین 3 تا 44 ساعت (40 درصد) گزارش شد. علاوه بر این نتایج آزمون تی مستقل و خی دو نشان داد که هیچ‌یک از متغیرها ارتباط معناداری با یکدیگر ندارند (05/0 P>). نتایج توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی در جدول 2 ارائه شده است.
در جدول 3 میانگین و انحراف استاندارد کیفیت زناشویی، تعهد زناشویی و خرده مقیاس‌های آنها در گروه‌های آزمایش و کنترل در دو مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون قابل مشاهده‌است.
در ادامه برای بررسی فرضیه پژوهش از آزمون تحلیل کوواریانس (آنکوا) و تحلیل کوواریانس چند متغیری (مانکوا) استفاده شد. قبل از این کار ابتدا پیش فرض‌های تحلیل کورایانس مور بررسی قرار گرفتند. پیش فرض نرمال بودن با آزمون شاپیرو مورد بررسی قرار گرفت که در جدول 3 قابل مشاهده‌است وسطح معناداری آزمون شاپیرو برای همه‌ی متغیرها از 05/0 بیشتر بود. بنابراین همگی نرمال می‌باشند. هم چنین پیش فرض همگنی واریانس‌ها با آزمون لون مورد بررسی قرار گرفت. سطح معناداری در تمامی متغیرها از 05/0 بیشتراست؛ بنابراین تساوی واریانس‌ها در این پژوهش برقرار می‌باشد. پیش فرض همگنی ماتریس‌های کوواریانس متغیرهای وابسته با آزمون‌ام. باکس مورد بررسی قرار گرفت.
ارزش شاخص آماره ام باکس برای هیچ‌یک از متغیرهای پژوهش معنادار نیست. این مطلب بیانگر برقراری مفروضه همگنی ماتریس‌های کوواریانس متغیرهای وابسته برای آن متغیرهاست (05/0P>). همچنین برای ارزیابی همگنی شیب رگرسیون، تعامل متغیر مستقل با متغیرهای هم پراش مورد بررسی قرار گرفت. صحت تحلیل کوواریانس بر این فرض استوار است که بین شیب رگرسیون متغیر وابسته در دو گروه تفاوت معناداری وجود نداشته باشد. در تحلیل کوواریانس، نمرات باقیمانده متغیر وابسته مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، سطوح معناداری (sig) تعامل متغیر مستقل (گروه) با همه متغیر هم پراش 05/0 بیشتر از بوده و معنادار نبودند. بنابراین با اطمینان می‌توانیم بیان کرد که شرط همگنی شیب خط رگرسیون برای انجام تحلیل کوواریانس برقرار است و مانعی برای انجام تحلیل کوواریانس وجود نداشت و نتایج قابل‌اعتماد بودند. نتایج آزمون تحلیل کوواریانس در جدول 4 قابل مشاهده است. بر اساس جدول 4 سطح معناداری آزمون تحلیل کوواریانس برای سلامت جسمانی، سلامت روانشناختی، روابط اجتماعی، محیط اجتماعی، کیفیت زندگی (کل)، تعهد شخصی، تعهد اخلاقی، تعهد ساختاری و تعهد زناشویی (کل) در مرحله پس‌آزمون کمتر از 05/0 بود. از این رو بین گروه‌ها تفاوت معناداری وجود دارد و برنامه آموزشی شناختی- رفتاری در گروه آزمایش مؤثر واقع شده بود.
جدول 2: توزیع فراوانی متغیرهای جمعیت‌شناختی |
||||
| درصد | فروانی | گروه | ||
| 20 | 3 | آزمایش | 25-30 سال | سن |
| 7/26 | 4 | کنترل | ||
| 40 | 6 | آزمایش | 31-35 سال | |
| 40 | 6 | کنترل | ||
| 40 | 6 | آزمایش | 36-40 سال | |
| 3/33 | 5 | کنترل | ||
| 20 | 3 | آزمایش | دیپلم | تحصیلات |
| 20 | 3 | کنترل | ||
| 7/26 | 4 | آزمایش | فوق‌دیپلم | |
| 20 | 3 | کنترل | ||
| 40 | 6 | آزمایش | لیسانس | |
| 40 | 6 | کنترل | ||
| 3/13 | 2 | آزمایش | ارشد و دکتری | |
| 20 | 2 | کنترل | ||
| 7/26 | 4 | آزمایش | 5 سال | مدت تأهّل |
| 40 | 6 | کنترل | ||
| 3/33 | 5 | آزمایش | 6-8 سال | |
| 40 | 6 | کنترل | ||
| 40 | 6 | آزمایش | 9 سال و بالاتر | |
| 20 | 3 | کنترل | ||
| 40 | 6 | آزمایش | 2 ساعت | مدت زمان تماشای روزانه |
| 7/26 | 4 | کنترل | ||
| 3/33 | 5 | آزمایش | 3-4 ساعت | |
| 40 | 6 | کنترل | ||
| 7/26 | 4 | آزمایش | 5 ساعت و بالاتر | |
| 3/33 | 5 | کنترل | ||
| 7/46 | 7 | آزمایش | 3 سال | سال‌های پیگیری |
| 3/33 | 5 | کنترل | ||
| 3/33 | 5 | آزمایش | 4-6 سال | |
| 3/33 | 5 | کنترل | ||
| 20 | 3 | آزمایش | 7 سال و بالاتر | |
| 3/33 | 5 | کنترل | ||
| جدول 4: نتایج آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیری در خرده مقیاس‌های کیفیت زندگی و تعهد زناشویی | ||||||||
| متغیر | زیر مقیاس | منبع تغییرات | مجموع مجذورات |
درجه آزادی |
میانگین مجذورات |
F | سطح معناداری |
اندازه اثر |
کیفیت زندگی |
سلامت جسمانی | گروه خطا |
35/18 90/42 |
1 23 |
35/18 86/1 |
84/9 | 001/0 | 30/01 |
| سلامت روانشناختی | گروه خطا |
02/62 53/69 |
1 23 |
02/62 02/3 |
51/20 | 001/0 | 347/0 | |
| روابط اجتماعی | گروه خطا |
39/110 55/33 |
1 23 |
39/110 45/1 |
66/75 | 001/0 | 323/0 | |
| محیط اجتماعی | گروه خطا |
55/209 25/35 |
1 23 |
55/209 53/1 |
72/36 | 001/0 | 260/0 | |
| کیفیت زندگی (کل) | گروه خطا |
352/2103 393/303 |
1 26 |
352/2103 669/11 |
252/180 | 001/0 | 391/0 | |
تعهد زناشویی |
تعهد شخصی | گروه خطا |
80/428 99/89 |
1 23 |
80/428 75/3 |
36/114 | 001/0 |
327/0 |
| تعهد اخلاقی | گروه خطا |
48/512 58/258 |
1 23 |
48/512 77/10 |
56/47 | 001/0 |
365/0 | |
| تعهد ساختاری | گروه خطا |
30/420 23/104 |
1 23 |
30/420 34/4 |
77/96 | 001/0 | 401/0 | |
| تعهد زناشویی (کل) | 273/546 189/146 |
1 26 |
273/546 623/5 |
156/97 | 001/0 | 325/0 | 325/0 | |
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که درمان شناختی-رفتاری بر افزایش تعهد زنان مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای مؤثر است. نتیجه این پژوهش با پژوهش‌های انجامشدهدر این زمینه همسو بود(24-6-5)در تبیین این داده‌ها می‌توان گفت از آنجا که هدف مداخلات شناختی-رفتاری تغییر افکار و رفتارهای ناسازگارانه است، این نوع درمان می‌تواند به بهبود روابط، تغییر الگوهای فکری مخدوش زوجین، ارتقای مهارت‌های حل مسئله برای جلوگیری از تشدید تعارض‌ها و تلاش برای تغییر الگوهای رفتاری مخرب کمک کند. درواقع درمان شناختی-رفتاری شرایطی را فراهم می‌آورد که افراد بتوانند روش‌های لازم برای شناسایی و اصلاح افکار و رفتارهای مضر را بیاموزند و با تأکید بر رفع خطاهای شناختی در روابط، به افزایش رفتارهای مثبت وکاهش رفتارهای منفی نیز توجه دارد(23).
این درمان به دلیل تمرکز بر شناخت هیجانات مثبت و منفی، اضطراب و تعهد در زندگی، شناسایی موقعیت‌های ایجادکننده هیجانی و ارائه راهکارهای مقابله با آنها و همچنین توجه به افکار و باورهای پیش از عمل و عواملی که بر فکر و عمل تأثیر می‌گذارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است(22). این درمان به بررسی افکار خودکار قبل از بروز هیجانات، نشانه‌های جسمانی و هیجانی ناشی از باورها و رفتارهای ناشی از افکار می‌پردازد. همچنین خود گویی‌های اعضا در زمان شکستن تعهد، شناسایی و تغییر رفتارهای مخرب ناشی از افکار و خود گویی‌های منفی و پیگیری افکار خودکار برای شناسایی باورهای بنیادی و رفتارهای ناسازگار را شامل می‌شود(5). آموزش کنترل رفتار، شیوه‌های ارتباطی، آرام‌سازی و مهارت‌های حل مسئله نیز از دیگر جنبه‌های این رویکرد هستند. بنابراین شرکت در چنین دوره‌هایی می‌تواند به افزایش تعهد زناشویی کمک کند. تعهد زناشویی به‌معنای وفاداری فرد به ازدواج است و بسیاری از نظریه‌ها بر این باورند که این تعهد بر اساس احساس وفاداری اخلاقی به ازدواج و نهاد مقدس آن شکل می‌گیرد. برخی پژوهشگران نیز بر این عقیده‌اند که این بعد از تعهد به کمال اخلاقی افراد مرتبط است(6). در این زمینه شرافتمندی و پایبندی به قول و قرارهای قبلی و اعتقادات اخلاقی و مذهبی او نقش مهمی ایفا می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که افرادی که همسرانشان نمرات پایین‌تری در تعهد دارند رضایت کم‌تری از رابطه خود دارند و احتمال بیشتری برای شکستن تعهد زناشویی دارند. همچنین آگاهی از شناخت‌ها و باورهای افراد با تعهد اخلاقی زوجین همبستگی بالایی دارد(5).
به نظر می‌رسد که اعتقادات و باورهای افراد از طریق ارزش‌گذاری بر حفظ نهاد ازدواج و فراهم‌سازی حمایت‌های شناختی و رفتاری، به تقویت و تحکیم تعهد اخلاقی زوجین کمک می‌کند. باورها و شناخت افراد تأثیر زیادی بر میزان شادمانی آنها دارد و می‌تواند رفتار زوجین را به‌گونه‌ای تسهیل کند که تعهدهای اخلاقی را تقویت نماید(24). در پژوهش حاضر در جلسات درمان شناختی-رفتاری به بررسی چالش‌ها و مشکلات زنان مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای پرداخته شد. افکار خود آیند و خطاهای شناختی آنها تحلیل شد و زنان در جلسات درمانی یاد گرفتند که چگونه این خطاهای شناختی را به چالش بکشند. همچنین گروه آزمایش یاد گرفتند که اسنادهای غلط خود را چگونه تغییر دهند. علاوه بر این آموزش راهبردهای مسئله مدار، مهارت کنترل خود و خودآگاهی، مهارت‌های ارتباط کلامی و غیرکلامی و تکنیک ایمن‌سازی در برابر استرس در موقعیت‌های تنش‌زا و چالش‌های عاطفی منجر به افزایش تعهد زناشویی در زنان مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای شد.همچنین یکی دیگر از اهداف پژوهش حاضر نتایج پژوهش بررسی اثر بخشی درمان شناختی-رفتاری بر زندگی زنان مخاطب سریال‌های ماهواره‌ای بود که نتایج نشان داد اثر گذاری معنادار بود که این نتیجه با پژوهش‌های انجام شده در این زمینه همسو بود (25-23،18-17،6).
در تبیین این نتیجه می‌توان گفت که مهارت‌های شناختی به تحلیل و اصلاح انتظارات و افکار غیرواقعی افراد می‌پردازد. این باورها، انتظارات و برداشت‌های نادرست می‌توانند کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین آموزش‌های شناختی به اصلاح برداشت‌ها و اسناد نادرست از رفتار یکدیگر کمک کرده(25) و موجب کاهش سوءتفاهم، رنجش و خشم می‌شود و توجه به جنبه‌های مثبت رفتار دیگران را افزایش می‌دهد. روش‌شناختی-رفتاری بر مهارت‌ها تمرکز دارد(18) و تلاش می‌کند مهارت‌های شناختی، حل مسأله، مدیریت تعارض، برقراری ارتباط و اصول رفتار صحیح را به افراد آموزش دهد. در درمانی شناختی-رفتاری به مسائلی مانند افزایش دانش اجتماعی، بیان خواسته‌ها و هیجانات، ارتباط کلامی و شناخت‌های ناسازگارانه توجه می‌شود. همچنین این رویکرد بر این باور است که عملکرد فرد نتیجه تعامل مداوم بین رفتار و شرایط اجتماعی است و کارکرد شناختی را نیز مؤثر می‌داند. در درمان شناختی-رفتاری تلاش می‌شود تا با تأثیرگذاری بر الگوی فکری فرد، افکار و اعمال او اصلاح شود(17). آموزش شناختی-رفتاری به افراد با افت کیفیت زندگی که معمولاً دارای خطاهای شناختی و باورهای غیرمنطقی هستند کمک می‌کند تا آگاهی آنها نسبت به اسناد و باورهای نادرست افزایش یابد. همچنین با انجام تمرین‌ها و تکالیف خارج از جلسات، به اصلاح باورها و اسناد نادرستی که موجب دلزدگی آنها شده است، پرداخته می‌شود(25). اصلاح باورها و انتظارات غیرمنطقی باعث کاهش نارضایتی و افزایش شناخت جنبه‌های مثبت رفتار می‌شود که در نهایت به کاهش استرس منجر می‌گردد(24). درمان شناختی-رفتاری با تقویت افکار مثبت و کاهش نگرش‌های منفی، به بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند(23). همچنین این نوع درمان به بینندگان سریال‌های ماهواره‌ای مهارت‌هایی نظیر انعطاف‌پذیری، جرات ورزی، حل مسأله، مدیریت استرس، اصلاح خطاهای شناختی و تحلیل رفتار را آموزش می‌دهد. آشنایی با افکار خود آیند و به چالش کشیدن آنها نیز از دیگر جنبه‌های این درمان است. تمامی این مهارت‌ها به ارتقا بهزیستی، رضایت و کیفیت زندگی در زنان بیننده سریال‌های ماهواره‌ای منجر می‌شود.به‌طور کلی می‌توان نتیجه‌گیری کرد که هدف درمان شناختی-رفتاری، افزایش خودآگاهی و بهبود خودکنترلی از طریق تقویت مهارت‌های شناختی و رفتاری است. این نوع درمان به شناسایی افکار و باورهای منفی کمک کرده و با استفاده از فرآیندهای خود نظارتی و ارزیابی، این افکار را با شناخت‌های مثبت جایگزین می‌کند که در نهایت به افزایش تعهد و بهبود کیفیت زندگی منجر می‌شود. از محدودیت‌های این پژوهش، عدم اجرای درمان به‌صورت حضوری بود. همچنین برخی از شرکت‌کنندگان به‌موقع به جلسه متصل نمی‌شدند و مشکلاتی مانند قطع و وصل شدن اینترنت در حین درمان وجود داشت. علاوه بر این مشخص نبود که آیا برخی از شرکت‌کنندگان واقعاً در جلسه حضور دارند یا فقط به جلسه وارد شده و به کار دیگری مشغول هستند. یکی دیگر از محدودیت‌های این پژوهش این بود که مشخص نبود آیا خود مراجع در جلسه حضور دارد یا فرد دیگری. پیشنهاد می‌شود در مداخلات آینده، در صورت امکان حضور در جلسه به‌صورت تصویری دوطرفه باشد. با توجه به اثربخشی درمان شناختی-رفتاری بر کیفیت زندگی و تعهد زناشویی توصیه می‌شود که آموزش این نوع درمان برای این افراد انجام شود زیرا این مداخله به‌صورت مجازی بود و برای افرادی که امکان حضور فیزیکی ندارند، مناسب است.
ملاحظات اخلاقی
پژوهش حاضر با کد اخلاق IR.IAU.TNB.REC.1402.0 20 در کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال به تصویب رسیده است.
سهم نویسندگان
فاطمه یونسی بخش تحریر مقدمه و طراحی عنوان و پرویز شریفی درآمدی نگارش بخش روش تحقیق و بحث و نتیجه‌گیری را به عهده داشتند. سیده معصومه حسینی نیز جمع‌آوری داده‌ها و بخش تحلیل داده‌ها را انجام داده است.
حمایت مالی
این پژوهش بدون حمایت مالی نهاد خاصی انجام شده است.
تضاد منافع
هیچ‌گونه تعـارض منـافعی در بین نویسنـدگان این مقـاله وجـود
ندارد.
تقدیر و تشکر
برحسب وظیفه نویسندگان این مقاله از از مرکز روانشناختی سایه
در شرق تهران به دلیل اجرای محتوا درمان در آن مرکز و شرکت کنندگان این پژوهش تقدیر و تشکر می‌شود.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
روان شناسی
دریافت: 1403/4/6 | پذیرش: 1403/6/28 | انتشار: 1403/8/28
دریافت: 1403/4/6 | پذیرش: 1403/6/28 | انتشار: 1403/8/28
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
