دوره 23، شماره 2 - ( خرداد و تیر 1403 )
جلد 23 شماره 2 صفحات 15-1 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Alizadeh- siuki H, jadgal M. The Effect of an Educational Program Based on Protection Motivation Theory (PMT) in Adopting Preventive Behaviors from Uterine Cervical Neoplasm among Women Referring to Health Centers in Torbat Heydariyeh City. TB 2024; 23 (2) :1-15
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3627-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3627-fa.html
علیزاده سیوکی هادی، جدگال محمد سعید. تاثیر مداخله آموزشی بر اساس تئوری انگیزش محافظت بر ارتقاء رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان دهانه رحم در زنان شهرستان تربت حیدریه. طلوع بهداشت. 1403; 23 (2) :1-15
علوم پزشکی تربت حیدریه ، hadializadeh612@gmail.com
متن کامل [PDF 834 kb]
(145 دریافت)
| چکیده (HTML) (164 مشاهده)
جدول 1: ویژگی‌های جمعیت شناختی مشارکت کنندگان (24=N)
جدول 2: مقایسه میانگین نمرات سازه های تئوری انگیزش محافظت در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله آموزشی
جدول3: مقایسه میانگین نمرات سازه های تئوری انگیزش محافظت در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله
آموزشی
Independent t-test*
Paired-test**
جدول 4: ماتریس ضریب همبستگی سازه های تئوری انگیزش محافظت و رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان دهانه رحم
جدول5: مقایسه فراوانی پاپ اسمیر در گروه های آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله آموزشی
بحث و نتیجه گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که اجرای برنامه های آموزشی مبتنی بر نیاز افراد در مراکز خدمات جامع سلامت می تواند باعث ارتقاء رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان دهانه رحم درافراد جامعه گردد.
در مطالعه حاضر میانگین نمرات آسیب پذیری درک شده در گروه آزمون در مقایسه با گروه کنترل بعد ازمداخله تفاوت معنی داری داشت. مشابه با یافته های این مطالعه براتی و همکاران(14)، دهداری و همکاران(17) مطالعات خود را در خصوص رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان دهانه رحم و انجام پاپ اسمیر با استفاده از تئوری انگیزش محافظت انجام دادند که منجر به افزایش حساسیت درک شده زنان در گروه های مورد مداخله شد. حساسیت درک شده پایین یکی از موانع اصلی انجام پاپ اسمیر در زنان می باشد. بدین معنی که زنانی که معتقدند مستعد ابتلا به سرطان دهانه رحم نیستند و خود را در معرض خطر ابتلا به آن احساس نمی کنند به احتمال زیاد رفتارهای پیشگیری کننده را انجام نمی دهند. بنابراین با ارائه آمار وارقام از سرطان دهانه رحم افراد گروه مداخله را می توان مستعد ابتلا به این بیماری قلمداد کرد(18). به نظر می رسد با افزایش حساسیت درک شده می توان باعث افزایش درک خطر و به دنبال آن افزایش احتمال انجام رفتارهای پیشگیری کننده شد. براساس نتایج مطالعه حاضر، مداخله آموزشی تاثیرمعنی داری در افزایش نمرات شدت درک شده در گروه مورد در مقایسه با کنترل داشته است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که برنامه آموزشی اجرا شده برای زنان گروه مورد، باعث شده است که آنها جدی ووخیم بودن بیماری را درک کنند.
در برنامه آموزشی طراحی شده جهت افزایش شدت درک شده از عوارض و عواقب منفی جدی سرطان دهانه رحم از جمله عوارض جسمی، روانی و اقتصادی، خطرناک و جدی بودن این بیماری و تاثیر آن بر روی سلامت فرد،خانواده وجامعه بحث شد. این یافته ها با مطالعهabanuibrahim با عنوان تاثیر مداخله آموزشی برای پیشگیری از سرطان و ترویج غربالگری آن در زنان روستایی همسو بود(19). در این پژوهش اجرای برنامه آموزشی منجر به افزایش شدت درک شده در زنان مورد مداخله شد اما در مطالعه بابازاده و همکاران با عنوان بررسی تاثیر برنامه آموزشی ترکیبی بر رفتار غربالگری سرطان سرویکس در زنان خانه دار اسلام آباد غرب مداخله آموزشی تاثیر معنی داری در افزایش شدت درک شده در گروه مداخله در مقایسه با کنترل نداشت آنها یکی از دلایل احتمالی عدم افزایش معنی داری میانگین نمرات این سازه را بالا بودن میانگین نمرات شدت درک شده گروه کنترل در مقایسه با گروه مداخله در قبل از مداخله بیان کردند(18).در صورتی که فرد جدی بودن بیماری و عواقب آن را درک کند، این امر منجر به انجام رفتارهای پیشگیری کننده در وی خواهد شد.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد بین دو گروه آزمون و کنترل در سازه خودکارآمدی ادراک شده و کارایی پاسخ در مرحله پیش آزمون تفاوت معناداری وجود نداشت ولی در مرحله بعد از مداخله نمرات خودکارآمدی ادراک شده و کارایی پاسخ در گروه آزمون به طور معناداری بالاتر بود. خودکارآمدی یا اعتماد به توانایی های خود به عنوان یک عامل مهم در انجام رفتار سلامت می باشد(20).
مطالعات بسیاری نیز خودکارآمدی را بر روی رفتار سلامت مورد بررسی قرار داده اند. به عنوان نمونه در پژوهش علیزاده سیوکی و همکاران با عنوان تاثیر مداخله آموزشی بر ارتقای رفتارهای تغذیه ای دانش آموزان دختر مقطع ابتدایی، تاکید بر این سازه در فرایند آموزشی منجر به افزایش درک ذهنی این گروه نسبت به مصرف صبحانه و میان وعده دربرنامه غذایی روزانه آنها شد(21). محققان بر این باورند که افرادی که خودکارآمدی بالاتری دارند، در مواجهه با سختی‌ها، پشتکار وسخت‌کوشی بالاتری از خود نشان می‌دهند. بهبود خودکارآمدی افراد، آنها را قادر می سازد تا بر چالش ها و موانع غلبه کنند(22).
همچنین مداخله آموزشی تاثیرمعنی داری در افزایش نمرات ترس در گروه آزمون در مقایسه با گروه کنترل داشت . همسو با این یافته ها در مطالعه خیالی و همکاران با عنوان بررسی نقش آموزش با استفاده از تئوری انگیزش محافظت توسط داوطلبان سلامت درترویج استفاده از تست پاپ اسمیر در بین زنان میانگین نمرات ترس بعد از مداخله آموزشی در گروه آزمون نسبت به گروه کنترل افزایش قابل توجهی پیدا کرد(9).
علیزاده سیوکی و همکاران نیز در پژوهشی با عنوان تاثیر مداخله آموزشی با استفاده تئوری انگیزش محافظت، ارتباط معنی داری بین ترس و رفتارهای پیشگیری کننده از حوادث خانگی را نشان دادند (16) ولی در مطالعه رئیسی و همکاران (23) هیچ تفاوت معناداری بین گروه آزمون و کنترل بعد از مداخله مشاهده نشد که این اختلاف را احتمالاً به دلیل تفاوت در تعدادجلسات و شیوه های آموزشی اعلام کردند.
سازه ترس می تواند هم به صورت مانع و هم تسهیل کننده عمل کند. این مساله بستگی به عواملی از جمله ارزیابی های روانشناختی افراد دارد به طوری که اگر افراد احساس کنند انجام رفتار مورد نظر منجر به افزایش طول عمر یا کیفیت زندگیشان می شود این موضوع می تواند میزان ترس را در آنها کاهش دهد.
دیگر یافته های پژوهش حاضر نشان داد که میانگین نمرات سازه هزینه پاسخ، قبل از مداخله در دو گروه تفاوت معنی داری نداشت. اما بعد از مداخله میانگین نمرات گروه آزمون کاهش یافت. نتایج مطالعات دهداری و همکاران در مورد قصد انجام پاپ اسمیر(17)، خسروی و همکاران در مورد رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان پروستات در مردان (24) نیز موید این موضوع است. ولی با یافته های مالمیر و همکاران (14) ناهمسو بود.
این نتایج گویـای این واقعیـت است که اگر زنـان هزینه هـای
انجام چنین رفتارهایی را به طور منطقـی درک کنند احتمـال
انجام رفتارهای پیشــگیری کننــده درآنها افـزایش می یابد.
در این مطالعه میانگین نمره رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان سرویکس در زنان گروه آزمون در مقایسه با گروه کنترل بعد از مداخله آموزشی افزایش یافت به طوری که پس از مداخله آموزشی، 56 درصد از زنان گروه آزمون پاپ اسمیر را انجام می دادند که این امر نشان دهنده تاثیر مثبت مداخله آموزشی در بین زنان می باشد.
در مطالعه صالحی و همکاران درخصوص تاثیر مداخله آموزشی بر اساس تئوری انگیزش محافظت بر ارتقای غربالگری سرطان دهانه رحم، رفتار انجام پاپ اسمیر در گروه آزمون در مقایسه با گروه کنترل افزایش یافت به گونه ای که 64 درصد افراد گروه آزمون بعد از مداخله پاپ اسمیر انجام دادند(15).
از محدودیت های مطالعه حاضر این است که جامعه آماری این پژوهش را زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی شهری تشکیل می دادند که این امر میزان تعمیم پذیری آن را محدود می کند. نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر، اثربخشی مداخله آموزشی براساس تئوری انگیزش محافظت در جهت ارتقاء رفتار پاپ اسمیر را نشان می دهد؛ به طوری که پس از مداخله آموزشی 56 درصد از زنان گروه آزمون پاپ اسمیر را انجام می دادند. برگزاری کلاس های آموزشی با تاکید روی جنبه های مثبت آزمایش پاپ اسمیر، ارزیابی تداوم تغییر رفتار در فواصل طولانی تر به منظور بررسی میزان تداوم انجام رفتار وهمچنین توجه ویژه به نقش مردان به دلیل سهیم بودن در سلامت همسران خود به عنوان جامعه آماری در مطالعات آتی و با توجه نتایج این مطالعه پیشنهاد می شود که در مراکزبهداشتی درمانی جهت بهبود رفتارهای غربالگری، مداخلات آموزشی براساس این تئوری در جهت آموزش و ارتقای سلامت جامعه و به ویژه زنان انجام شود.
ملاحظات اخلاقی
این طرح تحقیقاتی مصوب کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه(IR.THUMS.REC.1397.011) است. قبل از اجرای طرح، هدف از آن برای نمونه ها توضیح داده شد ورضایت نامه کتبی شرکت در مطالعه از آنها اخذ گردید وبه آنها اطمینان داده شد که اطلاعات آنها کاملامحرمانه در نزد پژوهشگر نگهداری می شود وفقط در یک فرم ناشناس جهت اهداف طرح استفاده می شود.
سهم نویسندگان
هادی علیزاده سیوکی: ایده اولیه، نوشتن نسخه پیش نویس، جمع آوری داده ها، تجزیه و تحلیل داده ها، تایید نسخه اصلی.
محمدسعید جدگال: مشارکت در تجزیه و تحلیل داده ها، انجام اصلاحات داوری.
نویسندگان نسخه نهایی را مطالعه و تایید نموده و مسئولیت پاسخگویی در قبال پژوهش را پذیرفته اند.
حمایت مالی
پژوهش حاضر حمایت مالی نداشته است.
تضاد منافع
نویسندگاه مقاله حاضر هیچ گونه تضاد منافعی را گزارش نکردند.
تقدیر و تشکر
پژوهشگران مراتب تقدیر و تشکر خود را از معاونت محترم بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه، کلیه پرسنل و زنان شرکت کننده که در اجرای این طرح تحقیقاتی همکاری نمودند اعلام می دارد.
متن کامل: (193 مشاهده)
تاثیر مداخله آموزشی بر اساس تئوری انگیزش محافظت بر ارتقاء رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان دهانه رحم در زنان شهرستان تربت حیدریه
محمد سعید جدگال1، هادی علیزاده سیوکی2
1.استادیار آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، گروه بهداشت عمومی، دانشکده پرستاری، دانشکده علوم پزشکی چابهار، چابهار، ایران
2.نویسنده مسئول: استادیار آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، گروه بهداشت عمومی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه، تربت حیدریه، ایران. تماس:09155319756 Email:hadializadeh612@gmail.com
چکیده
مقدمه: یکی از سرطان‌هایی که سلامت زنان را به خطر می‌اندازد، سرطان دهانه رحم است و به دلیل نداشتن علائم قابل توجه می تواند کشنده باشد.این مطالعه با هدف تعیین اثربخشی کاربردیکه برنامه آموزشی مبتنی بر نظریه انگیزشمحافظت (Protection Motivation Theory) در اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از سرطان دهانه رحم در زنان مراجعه کننده به مراکز خدمات جامع سلامت تربت حیدریه انجام شد.
روش بررسی: این مطالعه از نوع نیمه تجربی است که بر روی 200 نفر(100 نفر گروه آزمون و 100 نفر گروه کنترل) از زنان تحت پوشش مراکز خدمات جامع سلامت با میانگین سنی62/30 سال از آبان ماه1398 لغایت خرداد ماه1399درشهر تربت حیدریه به روش نمونه گیری چند مرحله ای انجام شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته براساس سازه های نظریه انگیزش محافظت بود که روایی و پایایی آن بررسی و مورد تایید قرار گرفت. پیش آزمون برای هر دو گروه انجام شد. بر اساس نتایج حاصل از پیش آزمون نیازهای آموزشی ارزیابی گردید. مداخله آموزشی برای گروه آزمون در 3 جلسه 90 دقیقه ای با استفاده از سخنرانی، پاورپونت، پرسش و پاسخ انجام شد. سه ماه پس از مداخله مجدداً پرسشنامه اولیه برای گروه آزمون و کنترل تکمیل شد. داده ها در نرم افزار SPSS ورژن 22 با استفاده از آزمون های کای دو، تی زوجی و تی مستقل در سطح معنی داری 05/0 >p مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته ها: قبل از مداخله اختلاف معنی داری در گروه های آزمون و کنترل از نظر میانگین نمرات سازه های مدل وجود نداشت) 05/0 (p> در حالیکه بعد از مداخله آموزشی نمراتتمامی سازه های مدل در گروه آزمون از نظر آماری معنی دار بود. (خودکارآمدی 001/0p=، هزینه پاسخ001/0p=، کارایی پاسخ001/0p= ، آسیب پذیری درک شده007/0p= ، ترس001/0p=، شدت درک شده01/0p=، انگیزش002/0p= و رفتار001/0p=).
نتیجه گیری: نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر، اثربخشی مداخله آموزشی براساس تئوری انگیزش محافظت در جهت ارتقاء رفتار پاپ اسمیر را نشان می دهد؛ به طوری که پس از مداخله آموزشی و پس از پایان سه ماه ، 56 درصد از زنان گروه آزمون، پاپ اسمیر را انجام می دادند. بنابراین طراحی مداخلات آموزشی براساس این تئوری در جهت آموزش و ارتقای سلامت جامعه و به ویژه زنان پیشنهاد می گردد.
واژه های کلیدی: سرطان دهانه رحم، زنان، تئوری انگیزش محافظت، غربالگری
مقدمه
سرطان دهانه رحم چهارمین سرطان شایع در زنان بعد از سرطان سینه، کولورکتال و ریه و به طور کلی هفتمین سرطان شایع است(1). همچنین این سرطان یکی از معدود سرطان هایی در جهان است که در مرحله پیش بدخیم به راحتی قابل تشخیص است(2). سالانه حدود نیم میلیون مورد جدید در سراسر جهان تشخیص داده می شود که حدود 90 درصد از سرطان های دهانه رحم در افراد کم درآمد و با درآمد متوسط رخ می دهد(3). این سرطان معمولاً خیلی دیر تشخیص داده می شود و به دلیل نداشتن علائم قابل توجه و برنامه واکسیناسیون ویروس پاپیلومای انسانی می تواند کشنده باشد(3). همچنین تنها 4 درصد از زنان در کشورهای در حال توسعه در برنامه های غربالگری پاپ اسمیر شرکت می کنند، در حالی که این میزان در کشورهای توسعه یافته 91 درصد است(4).
براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، سرطان دهانه رحم درآسیا و درمنطقه خاورمیانه ازنظربروز، در میان سایر سرطان ها رتبه دوم را بعد از سرطان پستان به خود اختصاص داده است و این سرطان درسال 2030، عامل مرگ حدود 474 هزار زن درسال خواهد بود و 95 درصد این مرگ ها درکشورهای با درآمد کم و متوسط رخ خواهد داد(5 ،3). بروز سرطان رحم در ایران روند صعودی دارد. به طوری که بروز آن 5/4در 100 هزار نفر است(6).
سالانه از هر 123 زن 1 نفر به سرطان دهانه رحم مبتلا می شود و از هر 100 هزار زن، 9 نفر بر اثر این سرطان جان خود را از دست می دهند(6). زنان مبتلا به سرطان رحم، مشکلات مهمی از جمله یبوست، اسهال، ادم شدید، علائم یائسگی، کاهش تصویر بدن، عملکرد جنسی ضعیف، اضطراب و افسردگی بالاییدر مقایسه با جمعیت عمومی زنان را دارند (7). سرطان دهانه رحم به دلیل دارا بودن یک دوره طولانی پیش از تهاجم و درمان موثر ضایعات اولیه به عنوان یک سرطان قابل پیشگیری شناخته می شود. در صورت عدم اقدامات پیشگیرانه، این بیماری می تواند باعث ناتوانی، ناباروری و افزایش میزان مرگ و میر شود و این یک تهدید جدی برای زنان است. فقدان دانش و آگاهی زنان در خصوص بیماری سرطان دهانه رحم و رفتار پیشگیرانه از آن، عامل اصلی در عدم انجام آزمایش پاپ اسمیر است. نتایج مطالعات نیز حاکی از آن است که میزان انجام رفتارهای غربالگری سرطان دهانه رحم در زنان با دانش ضعیف در این زمینه، کمتر از سایرین است(8).
برنامه های آموزش بهداشت می توانند در افزایش دانش، درک حساسیت و رفتار پیشگیری کننده از سرطان دهانه رحم مؤثر باشد. شواهد موجود نشان می دهد که ترغیب زنان جامعه به شرکت در برنامه های غربالگری سرطان دهانه رحم از طریق برنامه های آموزشی، موجب تشخیص زودرس، درمان به موقع و کاهش عوارض مرگ ناشی از این بیماری می گردد(9).
براساس تحقیقات انجام شده، ترغیب زنان برای مشارکت در برنامه های غربالگری سرطان دهانه رحم با تکیه بر برنامه های آموزشی مناسب می تواند به تشخیص به موقع، درمان های ساده ترومرگ ومیرکمترمنجرشود(10). برای افزایش تاثیر برنامه های آموزشی، استفاده از رویکردهای نظریه محور که از الگوهای تغییر رفتار منشاء گرفته اند می تواندکارایی آموزش را ارتقاء دهد(11).
نظریه انگیزش محافظـت از نظـریه های کـارآمد در پیـش بینـی
رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان است(12). این نظریه در سال 1975 بـرای توضیـح اثـرات تـرس از خـطرات بهـداشتـی توسط راجرز وانجام رفتاربهداشتی محافظت کننده توسعه یافته است(13).
این نظریه شامل دو مرحله ارزیابی تهدید و ارزیابی کنارآمدن و سازه ترس هست. ارزیابی تهدید بر عواملی که احتمال انجام پاسخ های ناسازگار مانند اجتناب از رفتار محافظت کننده و یا انکار تهدید بهداشتی را افزایش یا کاهش می دهد، تاکید می کند(14). این مرحله میانجی شناختی از سازه های حساسیت درک شده، شدت درک شده و پاداش های درک شده تشکیل شده است. ارزیابی کنارآمدن بر پاسخ های کنارآمدن یا تهدید بهداشتی و عواملی که احتمال انجام پاسخ های سازگار را افزایش یا کاهش می دهند تاکید دارد. ترس یک متغیر میانجی بین حساسیت درک شده، شدت درک شده و ارزیابی تهدید است و انگیزش محافظت مترادف با قصد رفتاری است که باعث برانگیخته شدن و یا ادامه یافتن رفتار حفاظت کننده می شود(15).
برای اینکه انگیزش محافظت شده احساس شود حساسیت و شدت درک شده باید بر پاسخ های ناسازگار غلبه کند و همچنین خودکارامدی درک شده و کارایی پاسخ درک شده باید بر هزینه های پاسخ سازگار غلبه کند(16). بنـابراین اهمیت آموزش بهداشت بایـد در کشـورهای در حال توسعه در جایی که مـردم اطلاعـات کـافی در مـورد روش هـای غربـالگری ندارنـد، مـورد تأکیــد باشــد. هــدف اصــلی غربــالگری کشــف بیماری بالینی اولیه قابل درمان و جلـوگیری از رونـد بیمـاری و مرگ ومیـر اسـت . لذا با توجه به موارد پیشگفت و اهمیت موضوع آموزش در کنترل و پیشگیری از سرطان دهانه رحم، این مطالعه با هدف تعیین تاثیر مداخله آموزشی بر ارتقای رفتارهای پیشگیرانه از سرطان دهانه رحم مبتنی بر تئوری انگیزش محافظت در زنان مراجعه کننده به مراکز خدمات جامع سلامت تربت حیدریه انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه از نوع نیمه تجربی است که بر روی 200 نفر از زنان تحت پوشش مراکز خدمات جامع سلامت با میانگین سنی62/30 در شهر تربت حیدریه به روش نمونه گیری خوشه ای انجام شد. به این صورت که در ابتدا شهرستان تربت حیدریه به 4 منطقه تقسیم شد. سپس بر اساس روش نمونه گیری طبقهای از هر منطقه یک مرکز خدمات جامع سلامت به طور تصادفی ( شماره مراکز هر منطقه داخل یک کیسه ریخته شد و به طور تصادفی یک مرکز انتخاب شد)انتخاب شد.بعد از انتخاب 4 مرکز ، دومرکزبه گروه آزمون ودومرکزبه گروه کنترل به صورت تصادفی ساده اختصاص داده شد . جهت تعیین حجم نمونه از فرمول زیراستفاده شد
که در این فرمول به ترتیب مقادیر نسبت افرادی که انجام پاپ اسمیر حاصل شده از مطالعه مشابه بعد از آموزش می باشد ومقدار d برابر 2/0 درنظرگرفته شده است(14). میزان اطمینان این آزمون 95 درصد توان آزمون برابر 80 درصد درنظر گرفته شد. با جایگزینی مقادیر مختلف تعداد نمونه مورد نیاز در این مطالعه حداقل 92 نمونه بدست آمد که در مطالعه 100 نمونه برای گروه آزمون و 100 نمونه برای گروه کنترل در نظر گرفته شد.
لازم به ذکر است که توزیع جمعیتی خانوارهای تحت پوشش مراکز بهداشتی-درمانی همگن بوده، لذا مراکز انتخاب شده از تجانس کافی جهت مقایسه اثر مداخله برخورداربوده اند. بعد از انتخاب مراکز بهداشتی-درمانی به آن مراکز مراجعه و پرونده افراد تحت پوشش بررسی و افراد واجد شرایط شناسایی و با آن ها تماس تلفنی گرفته شد و اهداف طرح برای آنها توضیح داده شد و بعداز هماهنگی از آن ها دعوت شد تا در روز و ساعت معین به مرکز بهداشتی مراجعه نمایند.
معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: داشتن پرونده بهداشتی فعال در مرکز بهداشتی، فعالیت از نظر جنسی، گذشت حداقل 6 ماه از زندگی مشترک آنها و عدم سابقه هیسترکتومی، سرطان دهانه رحم و عدم شرکت در دو جلسه آموزشی و باردار بودن به عنوان معیار خروج از مطالعه در نظر گرفته شد.
ابزار گردآوری اطلاعات شامل دو بخش بود. بخش اول حاوی مشخصات دموگرافیک از قبیل سن، وضعیت تاهل، تحصیلات، وضعیت اشتغال، فعالیت فیزیکی ، سابقه سرطان در خانواده و بخش دوم شامل سوالات مربوط به سازه های تئوری انگیزش محافظت با29 سوال با زیر مقیاس های شدت درک شده با4 سوال(مانند سرطان دهانه رحم یک بیماری وحشتناک است)، آسیب پذیری درک شده با 4 سوال (همه ما در معرض خطر سرطان دهانه رحم قرار داریم)، ترس با 3 سوال (از انجام ازمایش پاپ اسمیر به دلیل مثبت بودن جواب آن وحشت دارم)، کارآمدی پاسخ با 3 سوال( تشخیص زود هنگام سرطان دهانه رحم باعث افزایش طول عمر من می‌شود). خودکارآمدی با 4 سوال (قادرم از خودم در برابر سرطان دهانه رحم محافظت کنم).هزینه درک شده با 4 سوال (انجام آزمایش پاپ اسمیر وقت گیر است) که در مقیاس لیکرت 3 گزینه ای تشکیل شده بود. با گزینه های موافقم، مخالفم و نظری ندارم که به هر سوال نمراتی بین 1 تا 3 اختصاص یافت. سازه رفتار با 4 سوال از قبیل( آیا تاکنون آزمایش پاپ اسمیر را انجام داده اید). که در مقیاس لیکرت 5گزینه ای تشکیل شده بود با گزینه های همیشه، اغلب اوقات، گاهی اوقات، بندرت و اصلاً به هر سوال، نمراتی بین 1 تا5 اختصاص یافت. اعتبار پرسشنامه حاضر پس از مطالعه منابع کتابخانه ای، مقالات داخلی و خارجی مرتبط و مشاوره با افراد صاحبنظر طراحی شد سپس از طریق سنجش نسبت روایی محتوایی CVI (Content Validity Index) و شاخص روایی محتوایی CVR (Content Validity Rate) و با استفاده از نظرات حاصل از پانل متخصصین (آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت (3 نفر)، اپیدمیولوژی (2 نفر)، متخصص زنان و زایمان (2 نفر) و بهداشت باروری (3 نفر)) بررسی شد. مقدار81/0 CVR= و مقدار79/0=CVI تعیین شد که مورد تایید است. جهت سنجش پایایی پرسشنامه نیز از روش محاسبه ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. بدین صورت که پرسشنامه توسط 15 نفر از زنان مراجعه کننده تکمیل شد. بر اساس نظرات و پیشنهادات دریافتی از طرف افراد مذکور ، تغییرات لازم جهت وضوح آیتم ها انجام شد. هم چنین میزان آلفای کرونباخ برای سازه شدت درک شده (7/0=α)، آسیب پذیری درک شده (9/0=α)، ترس (8/0=α)، کارآمدی پاسخ درک شده (7/0=α)، خودکارآمدی (9/0=α)، هزینه درک شده (8/0=α)، قصد رفتار (9/0=α) و رفتار (8/0=α) بود. پس از تایید روایی وپایایی پرسشنامه با توجه به هماهنگی های قبلی با زنان واجد شرایط ورود به مطالعه از آنها دعوت شد تا با مراجعه به مراکز بهداشتی، پرسشنامه موردنظر را تکمیل نمایند. هم چنین از کلیه زنان رضایت نامه کتبی جهت شرکت در مطالعه اخذ گردید. سپس براساس پرسشنامه های تکمیل شده آنالیز اولیه آماری انجام شد و محتوای آموزشی بعد از آنالیز داده های حاصل از پره تست و با تاکید بر سازه های تئوری انگیزش محافظت برای انجام مداخله توسط تیم تحقیق تدوین گردید. این محتوا شامل پمفلت، فیلم و تهیه بسته آموزشی با توجه به نتایج پیش آزمون بود.پس از تدوین محتوای آموزشی، سه کارگاه آموزشی به مدت هر جلسه 90 دقیقه برای گروه آزمون برگزار گردید.
درکارگاه اول در خصوص تعریف، علائم و نشانه های بیماری،عواقب ناشی از عدم رعایت بهداشت اندامهای تناسلی، پیامدهای فیزیکی و عاطفی سرطان دهانه رحم و تاثیر آن بر شغل، خانواده و بارداری و درکارگاه دوم در زمینه مزایای انجام تست پاپ اسمیرو اثرات آن بر سلامت جسمی و روانی، فواید تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری و در کارگاه سوم در رابطه با افزایش انگیزه ونگرش زنان برای انجام غربالگری سرطان رحم، نقش تغذیه و فعالیت فیزیکی منظم. بحث و تبادل نظر گردید(جدول1).
سه ماه بعد از انجام مداخله آموزشی،پرسشنامه اولیه مجددا بطور همزمان برای گروه آزمون وکنترل تکمیل گردید. شایان ذکر است جهت رعایت ملاحظات اخلاقی، محتوای آموزشی که به گروه آزمون آموزش داده شده بود در جلسات جداگانه برای گروه کنترل نیز ارائه گردید. برای بررسی نرمال بودن داده ها از آزمون کولموگروف – اسمیرنوف استفاده شد. سپس داده ها در نرم افزار SPSS ورژن 22 با استفاده از آزمون های کای دو، تی زوجی و تی مستقل در سطح معنی داری 05/0> p مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
محمد سعید جدگال1، هادی علیزاده سیوکی2
1.استادیار آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، گروه بهداشت عمومی، دانشکده پرستاری، دانشکده علوم پزشکی چابهار، چابهار، ایران
2.نویسنده مسئول: استادیار آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، گروه بهداشت عمومی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه، تربت حیدریه، ایران. تماس:09155319756 Email:hadializadeh612@gmail.com
چکیده
مقدمه: یکی از سرطان‌هایی که سلامت زنان را به خطر می‌اندازد، سرطان دهانه رحم است و به دلیل نداشتن علائم قابل توجه می تواند کشنده باشد.این مطالعه با هدف تعیین اثربخشی کاربردیکه برنامه آموزشی مبتنی بر نظریه انگیزشمحافظت (Protection Motivation Theory) در اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از سرطان دهانه رحم در زنان مراجعه کننده به مراکز خدمات جامع سلامت تربت حیدریه انجام شد.
روش بررسی: این مطالعه از نوع نیمه تجربی است که بر روی 200 نفر(100 نفر گروه آزمون و 100 نفر گروه کنترل) از زنان تحت پوشش مراکز خدمات جامع سلامت با میانگین سنی62/30 سال از آبان ماه1398 لغایت خرداد ماه1399درشهر تربت حیدریه به روش نمونه گیری چند مرحله ای انجام شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته براساس سازه های نظریه انگیزش محافظت بود که روایی و پایایی آن بررسی و مورد تایید قرار گرفت. پیش آزمون برای هر دو گروه انجام شد. بر اساس نتایج حاصل از پیش آزمون نیازهای آموزشی ارزیابی گردید. مداخله آموزشی برای گروه آزمون در 3 جلسه 90 دقیقه ای با استفاده از سخنرانی، پاورپونت، پرسش و پاسخ انجام شد. سه ماه پس از مداخله مجدداً پرسشنامه اولیه برای گروه آزمون و کنترل تکمیل شد. داده ها در نرم افزار SPSS ورژن 22 با استفاده از آزمون های کای دو، تی زوجی و تی مستقل در سطح معنی داری 05/0 >p مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته ها: قبل از مداخله اختلاف معنی داری در گروه های آزمون و کنترل از نظر میانگین نمرات سازه های مدل وجود نداشت) 05/0 (p> در حالیکه بعد از مداخله آموزشی نمراتتمامی سازه های مدل در گروه آزمون از نظر آماری معنی دار بود. (خودکارآمدی 001/0p=، هزینه پاسخ001/0p=، کارایی پاسخ001/0p= ، آسیب پذیری درک شده007/0p= ، ترس001/0p=، شدت درک شده01/0p=، انگیزش002/0p= و رفتار001/0p=).
نتیجه گیری: نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر، اثربخشی مداخله آموزشی براساس تئوری انگیزش محافظت در جهت ارتقاء رفتار پاپ اسمیر را نشان می دهد؛ به طوری که پس از مداخله آموزشی و پس از پایان سه ماه ، 56 درصد از زنان گروه آزمون، پاپ اسمیر را انجام می دادند. بنابراین طراحی مداخلات آموزشی براساس این تئوری در جهت آموزش و ارتقای سلامت جامعه و به ویژه زنان پیشنهاد می گردد.
واژه های کلیدی: سرطان دهانه رحم، زنان، تئوری انگیزش محافظت، غربالگری
مقدمه
سرطان دهانه رحم چهارمین سرطان شایع در زنان بعد از سرطان سینه، کولورکتال و ریه و به طور کلی هفتمین سرطان شایع است(1). همچنین این سرطان یکی از معدود سرطان هایی در جهان است که در مرحله پیش بدخیم به راحتی قابل تشخیص است(2). سالانه حدود نیم میلیون مورد جدید در سراسر جهان تشخیص داده می شود که حدود 90 درصد از سرطان های دهانه رحم در افراد کم درآمد و با درآمد متوسط رخ می دهد(3). این سرطان معمولاً خیلی دیر تشخیص داده می شود و به دلیل نداشتن علائم قابل توجه و برنامه واکسیناسیون ویروس پاپیلومای انسانی می تواند کشنده باشد(3). همچنین تنها 4 درصد از زنان در کشورهای در حال توسعه در برنامه های غربالگری پاپ اسمیر شرکت می کنند، در حالی که این میزان در کشورهای توسعه یافته 91 درصد است(4).
براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، سرطان دهانه رحم درآسیا و درمنطقه خاورمیانه ازنظربروز، در میان سایر سرطان ها رتبه دوم را بعد از سرطان پستان به خود اختصاص داده است و این سرطان درسال 2030، عامل مرگ حدود 474 هزار زن درسال خواهد بود و 95 درصد این مرگ ها درکشورهای با درآمد کم و متوسط رخ خواهد داد(5 ،3). بروز سرطان رحم در ایران روند صعودی دارد. به طوری که بروز آن 5/4در 100 هزار نفر است(6).
سالانه از هر 123 زن 1 نفر به سرطان دهانه رحم مبتلا می شود و از هر 100 هزار زن، 9 نفر بر اثر این سرطان جان خود را از دست می دهند(6). زنان مبتلا به سرطان رحم، مشکلات مهمی از جمله یبوست، اسهال، ادم شدید، علائم یائسگی، کاهش تصویر بدن، عملکرد جنسی ضعیف، اضطراب و افسردگی بالاییدر مقایسه با جمعیت عمومی زنان را دارند (7). سرطان دهانه رحم به دلیل دارا بودن یک دوره طولانی پیش از تهاجم و درمان موثر ضایعات اولیه به عنوان یک سرطان قابل پیشگیری شناخته می شود. در صورت عدم اقدامات پیشگیرانه، این بیماری می تواند باعث ناتوانی، ناباروری و افزایش میزان مرگ و میر شود و این یک تهدید جدی برای زنان است. فقدان دانش و آگاهی زنان در خصوص بیماری سرطان دهانه رحم و رفتار پیشگیرانه از آن، عامل اصلی در عدم انجام آزمایش پاپ اسمیر است. نتایج مطالعات نیز حاکی از آن است که میزان انجام رفتارهای غربالگری سرطان دهانه رحم در زنان با دانش ضعیف در این زمینه، کمتر از سایرین است(8).
برنامه های آموزش بهداشت می توانند در افزایش دانش، درک حساسیت و رفتار پیشگیری کننده از سرطان دهانه رحم مؤثر باشد. شواهد موجود نشان می دهد که ترغیب زنان جامعه به شرکت در برنامه های غربالگری سرطان دهانه رحم از طریق برنامه های آموزشی، موجب تشخیص زودرس، درمان به موقع و کاهش عوارض مرگ ناشی از این بیماری می گردد(9).
براساس تحقیقات انجام شده، ترغیب زنان برای مشارکت در برنامه های غربالگری سرطان دهانه رحم با تکیه بر برنامه های آموزشی مناسب می تواند به تشخیص به موقع، درمان های ساده ترومرگ ومیرکمترمنجرشود(10). برای افزایش تاثیر برنامه های آموزشی، استفاده از رویکردهای نظریه محور که از الگوهای تغییر رفتار منشاء گرفته اند می تواندکارایی آموزش را ارتقاء دهد(11).
نظریه انگیزش محافظـت از نظـریه های کـارآمد در پیـش بینـی
رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان است(12). این نظریه در سال 1975 بـرای توضیـح اثـرات تـرس از خـطرات بهـداشتـی توسط راجرز وانجام رفتاربهداشتی محافظت کننده توسعه یافته است(13).
این نظریه شامل دو مرحله ارزیابی تهدید و ارزیابی کنارآمدن و سازه ترس هست. ارزیابی تهدید بر عواملی که احتمال انجام پاسخ های ناسازگار مانند اجتناب از رفتار محافظت کننده و یا انکار تهدید بهداشتی را افزایش یا کاهش می دهد، تاکید می کند(14). این مرحله میانجی شناختی از سازه های حساسیت درک شده، شدت درک شده و پاداش های درک شده تشکیل شده است. ارزیابی کنارآمدن بر پاسخ های کنارآمدن یا تهدید بهداشتی و عواملی که احتمال انجام پاسخ های سازگار را افزایش یا کاهش می دهند تاکید دارد. ترس یک متغیر میانجی بین حساسیت درک شده، شدت درک شده و ارزیابی تهدید است و انگیزش محافظت مترادف با قصد رفتاری است که باعث برانگیخته شدن و یا ادامه یافتن رفتار حفاظت کننده می شود(15).
برای اینکه انگیزش محافظت شده احساس شود حساسیت و شدت درک شده باید بر پاسخ های ناسازگار غلبه کند و همچنین خودکارامدی درک شده و کارایی پاسخ درک شده باید بر هزینه های پاسخ سازگار غلبه کند(16). بنـابراین اهمیت آموزش بهداشت بایـد در کشـورهای در حال توسعه در جایی که مـردم اطلاعـات کـافی در مـورد روش هـای غربـالگری ندارنـد، مـورد تأکیــد باشــد. هــدف اصــلی غربــالگری کشــف بیماری بالینی اولیه قابل درمان و جلـوگیری از رونـد بیمـاری و مرگ ومیـر اسـت . لذا با توجه به موارد پیشگفت و اهمیت موضوع آموزش در کنترل و پیشگیری از سرطان دهانه رحم، این مطالعه با هدف تعیین تاثیر مداخله آموزشی بر ارتقای رفتارهای پیشگیرانه از سرطان دهانه رحم مبتنی بر تئوری انگیزش محافظت در زنان مراجعه کننده به مراکز خدمات جامع سلامت تربت حیدریه انجام شد.
روش بررسی
که در این فرمول به ترتیب مقادیر نسبت افرادی که انجام پاپ اسمیر حاصل شده از مطالعه مشابه بعد از آموزش می باشد ومقدار d برابر 2/0 درنظرگرفته شده است(14). میزان اطمینان این آزمون 95 درصد توان آزمون برابر 80 درصد درنظر گرفته شد. با جایگزینی مقادیر مختلف تعداد نمونه مورد نیاز در این مطالعه حداقل 92 نمونه بدست آمد که در مطالعه 100 نمونه برای گروه آزمون و 100 نمونه برای گروه کنترل در نظر گرفته شد.
لازم به ذکر است که توزیع جمعیتی خانوارهای تحت پوشش مراکز بهداشتی-درمانی همگن بوده، لذا مراکز انتخاب شده از تجانس کافی جهت مقایسه اثر مداخله برخورداربوده اند. بعد از انتخاب مراکز بهداشتی-درمانی به آن مراکز مراجعه و پرونده افراد تحت پوشش بررسی و افراد واجد شرایط شناسایی و با آن ها تماس تلفنی گرفته شد و اهداف طرح برای آنها توضیح داده شد و بعداز هماهنگی از آن ها دعوت شد تا در روز و ساعت معین به مرکز بهداشتی مراجعه نمایند.
معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: داشتن پرونده بهداشتی فعال در مرکز بهداشتی، فعالیت از نظر جنسی، گذشت حداقل 6 ماه از زندگی مشترک آنها و عدم سابقه هیسترکتومی، سرطان دهانه رحم و عدم شرکت در دو جلسه آموزشی و باردار بودن به عنوان معیار خروج از مطالعه در نظر گرفته شد.
ابزار گردآوری اطلاعات شامل دو بخش بود. بخش اول حاوی مشخصات دموگرافیک از قبیل سن، وضعیت تاهل، تحصیلات، وضعیت اشتغال، فعالیت فیزیکی ، سابقه سرطان در خانواده و بخش دوم شامل سوالات مربوط به سازه های تئوری انگیزش محافظت با29 سوال با زیر مقیاس های شدت درک شده با4 سوال(مانند سرطان دهانه رحم یک بیماری وحشتناک است)، آسیب پذیری درک شده با 4 سوال (همه ما در معرض خطر سرطان دهانه رحم قرار داریم)، ترس با 3 سوال (از انجام ازمایش پاپ اسمیر به دلیل مثبت بودن جواب آن وحشت دارم)، کارآمدی پاسخ با 3 سوال( تشخیص زود هنگام سرطان دهانه رحم باعث افزایش طول عمر من می‌شود). خودکارآمدی با 4 سوال (قادرم از خودم در برابر سرطان دهانه رحم محافظت کنم).هزینه درک شده با 4 سوال (انجام آزمایش پاپ اسمیر وقت گیر است) که در مقیاس لیکرت 3 گزینه ای تشکیل شده بود. با گزینه های موافقم، مخالفم و نظری ندارم که به هر سوال نمراتی بین 1 تا 3 اختصاص یافت. سازه رفتار با 4 سوال از قبیل( آیا تاکنون آزمایش پاپ اسمیر را انجام داده اید). که در مقیاس لیکرت 5گزینه ای تشکیل شده بود با گزینه های همیشه، اغلب اوقات، گاهی اوقات، بندرت و اصلاً به هر سوال، نمراتی بین 1 تا5 اختصاص یافت. اعتبار پرسشنامه حاضر پس از مطالعه منابع کتابخانه ای، مقالات داخلی و خارجی مرتبط و مشاوره با افراد صاحبنظر طراحی شد سپس از طریق سنجش نسبت روایی محتوایی CVI (Content Validity Index) و شاخص روایی محتوایی CVR (Content Validity Rate) و با استفاده از نظرات حاصل از پانل متخصصین (آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت (3 نفر)، اپیدمیولوژی (2 نفر)، متخصص زنان و زایمان (2 نفر) و بهداشت باروری (3 نفر)) بررسی شد. مقدار81/0 CVR= و مقدار79/0=CVI تعیین شد که مورد تایید است. جهت سنجش پایایی پرسشنامه نیز از روش محاسبه ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. بدین صورت که پرسشنامه توسط 15 نفر از زنان مراجعه کننده تکمیل شد. بر اساس نظرات و پیشنهادات دریافتی از طرف افراد مذکور ، تغییرات لازم جهت وضوح آیتم ها انجام شد. هم چنین میزان آلفای کرونباخ برای سازه شدت درک شده (7/0=α)، آسیب پذیری درک شده (9/0=α)، ترس (8/0=α)، کارآمدی پاسخ درک شده (7/0=α)، خودکارآمدی (9/0=α)، هزینه درک شده (8/0=α)، قصد رفتار (9/0=α) و رفتار (8/0=α) بود. پس از تایید روایی وپایایی پرسشنامه با توجه به هماهنگی های قبلی با زنان واجد شرایط ورود به مطالعه از آنها دعوت شد تا با مراجعه به مراکز بهداشتی، پرسشنامه موردنظر را تکمیل نمایند. هم چنین از کلیه زنان رضایت نامه کتبی جهت شرکت در مطالعه اخذ گردید. سپس براساس پرسشنامه های تکمیل شده آنالیز اولیه آماری انجام شد و محتوای آموزشی بعد از آنالیز داده های حاصل از پره تست و با تاکید بر سازه های تئوری انگیزش محافظت برای انجام مداخله توسط تیم تحقیق تدوین گردید. این محتوا شامل پمفلت، فیلم و تهیه بسته آموزشی با توجه به نتایج پیش آزمون بود.پس از تدوین محتوای آموزشی، سه کارگاه آموزشی به مدت هر جلسه 90 دقیقه برای گروه آزمون برگزار گردید.
درکارگاه اول در خصوص تعریف، علائم و نشانه های بیماری،عواقب ناشی از عدم رعایت بهداشت اندامهای تناسلی، پیامدهای فیزیکی و عاطفی سرطان دهانه رحم و تاثیر آن بر شغل، خانواده و بارداری و درکارگاه دوم در زمینه مزایای انجام تست پاپ اسمیرو اثرات آن بر سلامت جسمی و روانی، فواید تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری و در کارگاه سوم در رابطه با افزایش انگیزه ونگرش زنان برای انجام غربالگری سرطان رحم، نقش تغذیه و فعالیت فیزیکی منظم. بحث و تبادل نظر گردید(جدول1).
سه ماه بعد از انجام مداخله آموزشی،پرسشنامه اولیه مجددا بطور همزمان برای گروه آزمون وکنترل تکمیل گردید. شایان ذکر است جهت رعایت ملاحظات اخلاقی، محتوای آموزشی که به گروه آزمون آموزش داده شده بود در جلسات جداگانه برای گروه کنترل نیز ارائه گردید. برای بررسی نرمال بودن داده ها از آزمون کولموگروف – اسمیرنوف استفاده شد. سپس داده ها در نرم افزار SPSS ورژن 22 با استفاده از آزمون های کای دو، تی زوجی و تی مستقل در سطح معنی داری 05/0> p مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
جدول 1: ویژگی‌های جمعیت شناختی مشارکت کنندگان (24=N)
| سازه | مدت زمان مداخله( دقیقه) | شیوه آموزش | استراتژی های مداخله |
| بخش اول ترس ،آسیب پذیری وشدت درک شده |
90 | سخنرانی، پرسش و پاسخ، فیلم،پاورپوینت ارایه آمارهایی در مورد بیماری و پیامدهای مرتبط |
تعریف سرطان دهانه رحم ،بیان عواقب منفی علائم و نشانه های و راه های انتقال ، پیشگیری تاکید بر وسعت ،شدت ومیزان آسیب پذیری آن اهمیت رعایت بهداشت فردی اهمیت تقویت سیستم ایمنی |
| بخش دوم خودکارامدی ،کارامدی پاسخ،منافع درک شده وهزینه درک شده |
90 | سخنرانی، پاورپوئینت، پرسش و پاسخ، حل مسئله | افزایش میزان توانایی واعتماد به نفس افراد از طریق بیان تجارب موفق،تجارب جانشینی وترغیب کلامی ومشارکت مستقیم آنها در مباحث تاکید بر شکستن رفتار به اجزای کوچکتر تاکید بر انجام غربالگری به منظور کاهش ابتلا به بیماری تشویق افراد دارای سابقه انجام رفتارهای غربالگری بیان منافع بیشترحاصل از انجام رفتارهای پیشگیری کننده نسبت به هزینه های مادی،شخصی واجتماعی آن نقش حمایت های اجتماعی و سازمانهای مرتبط |
| بخش سوم انگیزش محافظت رفتار |
90 | سخنرانی، پرسش و پاسخ، حل مسئله، پاورپوئینت | افزایش انگیزه ونگرش زنان برای انجام غربالگری سرطان رحم، استفاده از کاندوم درروابط زناشویی استفاده از واکسن ویروس پاپیلوما انسانی تاکید بر نقش تغذیه و فعالیت فیزیکی منظم تجارب برخی شرکت کنندگان |
یافته ها
در این مطالعه میانگین سنی شرکت کنندگان9±62/30 بود. 97درصد(97 نفر) از آنها متاهل بودند. 95 درصد(95 نفر) از آنها اظهار داشتند که سابقه فامیلی ابتلا به سرطان دهانه رحم را ندارند.80 درصد(80 نفر) از آنها خانه دار بودند.
از لحاظ وضعیت اشتغال و سطح تحصیلات همسر در هر دو گروه کنترل و آزمون اکثر آنها دارای شغل آزاد و تحصیلات دیپلم بودند. مقایســه بــین متغیرهــای جمعیت شناختی در گروههای آزمون و کنترل قبل از مداخله با استفاده از آزمون کا اسکوئر نشان داد که تفاوت معناداری بین ویژگی هـای جمعیـت شـناختی دو گروه آزمون و کنترل وجود ندارد 05/0≤ P( جدول2).
آزمون آماری تی زوجی نشان داد که میانگین نمرات تمامی سازه های تئوری انگیزش محافظت قبل وبعد از مداخله آموزشی در گروه آزمون از نظر آماری معنی دار می باشد. (سازه های خودکارآمدی، هزینه پاسخ،کارایی پاسخ، ترس و رفتار 001/0p= ، آسیب پذیری درک شده007/0p= ، شدت درک شده01/0p= ،انگیزش002/0p=). اما در گروه کنترل معنی دار نمی باشد. همچنین آزمون آماری تی مستقل نشان داد که اختلاف میانگین تغییر نمرات خودکارآمدی،کارآمدی پاسخ، حساسیت و شدت درک شده، انگیزش محافظت وترس بین دوگروه آزمون وکنترل معنی دار می باشد.(001/0p=) (جدول 3).
آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که رابطه مثبت ومعنی داری بین سازه های تئوری انگیزش محافظت ورفتارهای پیشگیری کننده ازسرطان دهانه رحم وجود دارد.(001/0 P=) (جدول4).
یافته های مطالعه بیانگر این است که دو گروه از نظر درصد افرادی که پاپ اسمیر را انجام می دهند، تفاوت معنی داری ندارند(836/0P=) در حالیکه پس از مداخله آموزشی مشاهده شد که دو گروه از لحاظ درصد انجام آن به طور معنی داری اختلاف دارند.(001/0P=) (جدول5).
در این مطالعه میانگین سنی شرکت کنندگان9±62/30 بود. 97درصد(97 نفر) از آنها متاهل بودند. 95 درصد(95 نفر) از آنها اظهار داشتند که سابقه فامیلی ابتلا به سرطان دهانه رحم را ندارند.80 درصد(80 نفر) از آنها خانه دار بودند.
از لحاظ وضعیت اشتغال و سطح تحصیلات همسر در هر دو گروه کنترل و آزمون اکثر آنها دارای شغل آزاد و تحصیلات دیپلم بودند. مقایســه بــین متغیرهــای جمعیت شناختی در گروههای آزمون و کنترل قبل از مداخله با استفاده از آزمون کا اسکوئر نشان داد که تفاوت معناداری بین ویژگی هـای جمعیـت شـناختی دو گروه آزمون و کنترل وجود ندارد 05/0≤ P( جدول2).
آزمون آماری تی زوجی نشان داد که میانگین نمرات تمامی سازه های تئوری انگیزش محافظت قبل وبعد از مداخله آموزشی در گروه آزمون از نظر آماری معنی دار می باشد. (سازه های خودکارآمدی، هزینه پاسخ،کارایی پاسخ، ترس و رفتار 001/0p= ، آسیب پذیری درک شده007/0p= ، شدت درک شده01/0p= ،انگیزش002/0p=). اما در گروه کنترل معنی دار نمی باشد. همچنین آزمون آماری تی مستقل نشان داد که اختلاف میانگین تغییر نمرات خودکارآمدی،کارآمدی پاسخ، حساسیت و شدت درک شده، انگیزش محافظت وترس بین دوگروه آزمون وکنترل معنی دار می باشد.(001/0p=) (جدول 3).
آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که رابطه مثبت ومعنی داری بین سازه های تئوری انگیزش محافظت ورفتارهای پیشگیری کننده ازسرطان دهانه رحم وجود دارد.(001/0 P=) (جدول4).
یافته های مطالعه بیانگر این است که دو گروه از نظر درصد افرادی که پاپ اسمیر را انجام می دهند، تفاوت معنی داری ندارند(836/0P=) در حالیکه پس از مداخله آموزشی مشاهده شد که دو گروه از لحاظ درصد انجام آن به طور معنی داری اختلاف دارند.(001/0P=) (جدول5).
جدول 2: مقایسه میانگین نمرات سازه های تئوری انگیزش محافظت در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله آموزشی
| گروه آزمون | گروه کنترل | سطح معنی داری | ||||
| فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||
| وضعیت تاهل | همسردار | 94 | 94 | 96 | 96 | 721/0 |
| مطلقه | 6 | 6 | 4 | 4 | ||
| سطح تحصیلات | زیر دیپلم | 8 | 8 | 7 | 7 | 712/0 |
| دیپلم | 78 | 78 | 77 | 77 | ||
| دانشگاهی | 14 | 14 | 16 | 16 | ||
| وضعیت اشتغال همسر | کارمند | 37 | 37 | 35 | 35 | 512/0 |
| آزاد | 59 | 59 | 62 | 62 | ||
| بیکار | 4 | 4 | 3 | 3 | ||
| سطح تحصیلات همسر | بی سواد | 3 | 3 | 2 | 2 | 411/0 |
| ابتدایی | 27 | 27 | 29 | 29 | ||
| دبیرستان | 37 | 37 | 39 | 39 | ||
| دانشگاهی | 33 | 33 | 30 | 30 | ||
| وضعیت اشتغال | خانه دار | 80 | 80 | 79 | 79 | 131/0 |
| آزاد | 9 | 9 | 8 | 8 | ||
| کارمند | 11 | 11 | 13 | 13 | ||
| فعالیت فیزیکی | بلی | 13 | 13 | 87 | 87 | 648/0 |
| خیر | 87 | 87 | 13 | 13 | ||
| سابقه سرطان در خانواده | بلی | 5 | 5 | 4 | 4 | 847/0 |
| خیر | 95 | 95 | 96 | 96 | ||
| منبع کسب اطلاعات در خصوص بیماری | پزشکان | 22 | 22 | 48 | 48 | 699/0 |
| رسانه ها | 32 | 32 | 35 | 35 | ||
| پرسنل بهداشتی | 46 | 46 | 48 | 48 | ||
جدول3: مقایسه میانگین نمرات سازه های تئوری انگیزش محافظت در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله
| سازه های تئوری | گروه مورد مطالعه | آزمون100=N Mean ± SD |
کنترل100=N Mean ± SD |
P آزمون** |
| رفتار | قبل از مداخله | 19/1±89/0 | 15/1±11/1 | 98/0 |
| بعد از مداخله | 22/1±04/3 | 25/1±23/1 | 001/0 | |
| P آزمون* | 001/0 | 16/0 | - | |
| آسیب پذیری درک شده | قبل از مداخله | 51/2±78/7 | 10/2±14/8 | 42/0 |
| بعد از مداخله | 41/2±96/9 | 83/1±2/8 | 007/0 | |
| P آزمون* | 001/0 | 11/0 | - | |
| شدت درک شده | قبل از مداخله | 23/2±25/8 | 11/2±79/8 | 1/0 |
| بعد از مداخله | 28/2±28/10 | 18/2±98/8 | 01/0 | |
| P آزمون* | 001/0 | 14/0 | - | |
| کارایی پاسخ | قبل از مداخله | 21/2±59/6 | 31/1±12/6 | 12/0 |
| بعد از مداخله | 81/0±77/8 | 16/1±76/6 | 01/0 | |
| P آزمون* | 001/0 | 11/0 | - | |
| خودکارامدی | قبل از مداخله | 21/3±26/13 | 30/2±71/13 | 11/0 |
| بعد از مداخله | 56/1±99/16 | 26/2±94/13 | 001/0 | |
| P آزمون* | 001/0 | 11/0 | - | |
| هزینه پاسخ | قبل از مداخله | 46/2±97/5 | 46/2±53/6 | 48/0 |
| بعد از مداخله | 39/2±17/10 | 40/2±76/6 | 001/0 | |
| P آزمون* | 001/0 | 25/0 | - | |
| ترس | قبل از مداخله | 67/2±38/7 | 19/2±43/7 | 82/0 |
| بعد از مداخله | 59/2±24/9 | 62/7±41/2 | 001/0 | |
| P آزمون* | 001/0 | 12/0 | - | |
| انگیزش محافظت | قبل از مداخله | 97/1±37/9 | 23/1±89/9 | 16/0 |
| بعد از مداخله | 45/1±12/11 | 23/1±98/9 | 002/0 | |
| P آزمون* | 001/0 | 09/0 | - |
Independent t-test*
Paired-test**
جدول 4: ماتریس ضریب همبستگی سازه های تئوری انگیزش محافظت و رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان دهانه رحم
| متغیر | رفتار | آسیب پذیری درک شده | شدت درک شده | کارایی پاسخ | هزینه پاسخ | خودکارآمدی | ترس | |
| رفتار | 1 | 029/0 | 04/0 | 113/0 | 232/0** | 148/0 | 162/0* | |
| آسیب پذیری درک شده | 076/0 | 1 | 339/0 | 104/0 | 158/0 | 178/0* | 176/0* | |
| شدت درک شده | 086/0 | 339/0 | 1 | 051/0 | 019/0 | 013/0 | 086/0 | |
| کارایی پاسخ | 143/0* | 104/0 | 051/0 | 1 | 03/0 | 218/0* | 156/0* | |
| هزینه پاسخ | 232/0** | 158/0* | 019/0 | 03/0 | 1 | 223/0** | 029/0 | |
| خودکارآمدی | 148/0* | 178/0* | 013/0 | 218/0** | 223/0** | 1 | 132/0 | |
| ترس | 097/0 | 176/0* | 086/0 | 156/0* | 029/0 | 132/0 | 1 | |
جدول5: مقایسه فراوانی پاپ اسمیر در گروه های آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله آموزشی
| سطح معنی داری | گروه کنترل | گروه آزمون | متغیر | |
| تعداد(درصد) | تعداد(درصد) | |||
| 836/0 | 6(6) | 8(8) | بلی | انجام آزمایش پاپ اسمیر قبل از مداخله |
| 94(94) | 92(92) | خیر | ||
| 001/0 | 7(7) | 56(56) | بلی | انجام پاپ اسمیر بعد از مداخله |
| 93(93) | 44(44) | خیر | ||
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که اجرای برنامه های آموزشی مبتنی بر نیاز افراد در مراکز خدمات جامع سلامت می تواند باعث ارتقاء رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان دهانه رحم درافراد جامعه گردد.
در مطالعه حاضر میانگین نمرات آسیب پذیری درک شده در گروه آزمون در مقایسه با گروه کنترل بعد ازمداخله تفاوت معنی داری داشت. مشابه با یافته های این مطالعه براتی و همکاران(14)، دهداری و همکاران(17) مطالعات خود را در خصوص رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان دهانه رحم و انجام پاپ اسمیر با استفاده از تئوری انگیزش محافظت انجام دادند که منجر به افزایش حساسیت درک شده زنان در گروه های مورد مداخله شد. حساسیت درک شده پایین یکی از موانع اصلی انجام پاپ اسمیر در زنان می باشد. بدین معنی که زنانی که معتقدند مستعد ابتلا به سرطان دهانه رحم نیستند و خود را در معرض خطر ابتلا به آن احساس نمی کنند به احتمال زیاد رفتارهای پیشگیری کننده را انجام نمی دهند. بنابراین با ارائه آمار وارقام از سرطان دهانه رحم افراد گروه مداخله را می توان مستعد ابتلا به این بیماری قلمداد کرد(18). به نظر می رسد با افزایش حساسیت درک شده می توان باعث افزایش درک خطر و به دنبال آن افزایش احتمال انجام رفتارهای پیشگیری کننده شد. براساس نتایج مطالعه حاضر، مداخله آموزشی تاثیرمعنی داری در افزایش نمرات شدت درک شده در گروه مورد در مقایسه با کنترل داشته است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که برنامه آموزشی اجرا شده برای زنان گروه مورد، باعث شده است که آنها جدی ووخیم بودن بیماری را درک کنند.
در برنامه آموزشی طراحی شده جهت افزایش شدت درک شده از عوارض و عواقب منفی جدی سرطان دهانه رحم از جمله عوارض جسمی، روانی و اقتصادی، خطرناک و جدی بودن این بیماری و تاثیر آن بر روی سلامت فرد،خانواده وجامعه بحث شد. این یافته ها با مطالعهabanuibrahim با عنوان تاثیر مداخله آموزشی برای پیشگیری از سرطان و ترویج غربالگری آن در زنان روستایی همسو بود(19). در این پژوهش اجرای برنامه آموزشی منجر به افزایش شدت درک شده در زنان مورد مداخله شد اما در مطالعه بابازاده و همکاران با عنوان بررسی تاثیر برنامه آموزشی ترکیبی بر رفتار غربالگری سرطان سرویکس در زنان خانه دار اسلام آباد غرب مداخله آموزشی تاثیر معنی داری در افزایش شدت درک شده در گروه مداخله در مقایسه با کنترل نداشت آنها یکی از دلایل احتمالی عدم افزایش معنی داری میانگین نمرات این سازه را بالا بودن میانگین نمرات شدت درک شده گروه کنترل در مقایسه با گروه مداخله در قبل از مداخله بیان کردند(18).در صورتی که فرد جدی بودن بیماری و عواقب آن را درک کند، این امر منجر به انجام رفتارهای پیشگیری کننده در وی خواهد شد.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد بین دو گروه آزمون و کنترل در سازه خودکارآمدی ادراک شده و کارایی پاسخ در مرحله پیش آزمون تفاوت معناداری وجود نداشت ولی در مرحله بعد از مداخله نمرات خودکارآمدی ادراک شده و کارایی پاسخ در گروه آزمون به طور معناداری بالاتر بود. خودکارآمدی یا اعتماد به توانایی های خود به عنوان یک عامل مهم در انجام رفتار سلامت می باشد(20).
مطالعات بسیاری نیز خودکارآمدی را بر روی رفتار سلامت مورد بررسی قرار داده اند. به عنوان نمونه در پژوهش علیزاده سیوکی و همکاران با عنوان تاثیر مداخله آموزشی بر ارتقای رفتارهای تغذیه ای دانش آموزان دختر مقطع ابتدایی، تاکید بر این سازه در فرایند آموزشی منجر به افزایش درک ذهنی این گروه نسبت به مصرف صبحانه و میان وعده دربرنامه غذایی روزانه آنها شد(21). محققان بر این باورند که افرادی که خودکارآمدی بالاتری دارند، در مواجهه با سختی‌ها، پشتکار وسخت‌کوشی بالاتری از خود نشان می‌دهند. بهبود خودکارآمدی افراد، آنها را قادر می سازد تا بر چالش ها و موانع غلبه کنند(22).
همچنین مداخله آموزشی تاثیرمعنی داری در افزایش نمرات ترس در گروه آزمون در مقایسه با گروه کنترل داشت . همسو با این یافته ها در مطالعه خیالی و همکاران با عنوان بررسی نقش آموزش با استفاده از تئوری انگیزش محافظت توسط داوطلبان سلامت درترویج استفاده از تست پاپ اسمیر در بین زنان میانگین نمرات ترس بعد از مداخله آموزشی در گروه آزمون نسبت به گروه کنترل افزایش قابل توجهی پیدا کرد(9).
علیزاده سیوکی و همکاران نیز در پژوهشی با عنوان تاثیر مداخله آموزشی با استفاده تئوری انگیزش محافظت، ارتباط معنی داری بین ترس و رفتارهای پیشگیری کننده از حوادث خانگی را نشان دادند (16) ولی در مطالعه رئیسی و همکاران (23) هیچ تفاوت معناداری بین گروه آزمون و کنترل بعد از مداخله مشاهده نشد که این اختلاف را احتمالاً به دلیل تفاوت در تعدادجلسات و شیوه های آموزشی اعلام کردند.
سازه ترس می تواند هم به صورت مانع و هم تسهیل کننده عمل کند. این مساله بستگی به عواملی از جمله ارزیابی های روانشناختی افراد دارد به طوری که اگر افراد احساس کنند انجام رفتار مورد نظر منجر به افزایش طول عمر یا کیفیت زندگیشان می شود این موضوع می تواند میزان ترس را در آنها کاهش دهد.
دیگر یافته های پژوهش حاضر نشان داد که میانگین نمرات سازه هزینه پاسخ، قبل از مداخله در دو گروه تفاوت معنی داری نداشت. اما بعد از مداخله میانگین نمرات گروه آزمون کاهش یافت. نتایج مطالعات دهداری و همکاران در مورد قصد انجام پاپ اسمیر(17)، خسروی و همکاران در مورد رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان پروستات در مردان (24) نیز موید این موضوع است. ولی با یافته های مالمیر و همکاران (14) ناهمسو بود.
این نتایج گویـای این واقعیـت است که اگر زنـان هزینه هـای
انجام چنین رفتارهایی را به طور منطقـی درک کنند احتمـال
انجام رفتارهای پیشــگیری کننــده درآنها افـزایش می یابد.
در این مطالعه میانگین نمره رفتارهای پیشگیری کننده از سرطان سرویکس در زنان گروه آزمون در مقایسه با گروه کنترل بعد از مداخله آموزشی افزایش یافت به طوری که پس از مداخله آموزشی، 56 درصد از زنان گروه آزمون پاپ اسمیر را انجام می دادند که این امر نشان دهنده تاثیر مثبت مداخله آموزشی در بین زنان می باشد.
در مطالعه صالحی و همکاران درخصوص تاثیر مداخله آموزشی بر اساس تئوری انگیزش محافظت بر ارتقای غربالگری سرطان دهانه رحم، رفتار انجام پاپ اسمیر در گروه آزمون در مقایسه با گروه کنترل افزایش یافت به گونه ای که 64 درصد افراد گروه آزمون بعد از مداخله پاپ اسمیر انجام دادند(15).
از محدودیت های مطالعه حاضر این است که جامعه آماری این پژوهش را زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی شهری تشکیل می دادند که این امر میزان تعمیم پذیری آن را محدود می کند. نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر، اثربخشی مداخله آموزشی براساس تئوری انگیزش محافظت در جهت ارتقاء رفتار پاپ اسمیر را نشان می دهد؛ به طوری که پس از مداخله آموزشی 56 درصد از زنان گروه آزمون پاپ اسمیر را انجام می دادند. برگزاری کلاس های آموزشی با تاکید روی جنبه های مثبت آزمایش پاپ اسمیر، ارزیابی تداوم تغییر رفتار در فواصل طولانی تر به منظور بررسی میزان تداوم انجام رفتار وهمچنین توجه ویژه به نقش مردان به دلیل سهیم بودن در سلامت همسران خود به عنوان جامعه آماری در مطالعات آتی و با توجه نتایج این مطالعه پیشنهاد می شود که در مراکزبهداشتی درمانی جهت بهبود رفتارهای غربالگری، مداخلات آموزشی براساس این تئوری در جهت آموزش و ارتقای سلامت جامعه و به ویژه زنان انجام شود.
ملاحظات اخلاقی
این طرح تحقیقاتی مصوب کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه(IR.THUMS.REC.1397.011) است. قبل از اجرای طرح، هدف از آن برای نمونه ها توضیح داده شد ورضایت نامه کتبی شرکت در مطالعه از آنها اخذ گردید وبه آنها اطمینان داده شد که اطلاعات آنها کاملامحرمانه در نزد پژوهشگر نگهداری می شود وفقط در یک فرم ناشناس جهت اهداف طرح استفاده می شود.
سهم نویسندگان
هادی علیزاده سیوکی: ایده اولیه، نوشتن نسخه پیش نویس، جمع آوری داده ها، تجزیه و تحلیل داده ها، تایید نسخه اصلی.
محمدسعید جدگال: مشارکت در تجزیه و تحلیل داده ها، انجام اصلاحات داوری.
نویسندگان نسخه نهایی را مطالعه و تایید نموده و مسئولیت پاسخگویی در قبال پژوهش را پذیرفته اند.
حمایت مالی
پژوهش حاضر حمایت مالی نداشته است.
تضاد منافع
نویسندگاه مقاله حاضر هیچ گونه تضاد منافعی را گزارش نکردند.
تقدیر و تشکر
پژوهشگران مراتب تقدیر و تشکر خود را از معاونت محترم بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه، کلیه پرسنل و زنان شرکت کننده که در اجرای این طرح تحقیقاتی همکاری نمودند اعلام می دارد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
