دوره 22، شماره 4 - ( مهر و آبان 1402 )
جلد 22 شماره 4 صفحات 86-74 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: خیر
Ethics code: کدا خلاق دارد درمقاله امده است ولی ناشی از طرح نبودهاست
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Momeni F, Zareei H, Dehghani F, Afkhamiaghda F. The Effectiveness of Structured Reminiscing on General Well-Being of Elderly Women in Yazd. TB 2023; 22 (4) :74-86
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3573-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3573-fa.html
مومنی فاطمه، زارعی محمودابادی حسن، دهقانی فهیمه، افخمی عقدا فائزه. اثربخشی خاطره پردازی ساختارمند بر بهبود ابعاد بهزیستی عمومی زنان سالمند شهر یزد. طلوع بهداشت. 1402; 22 (4) :74-86
دانشگاه یزد، ایران ، zareei_h@yahoo.com
متن کامل [PDF 750 kb]
(270 دریافت)
| چکیده (HTML) (407 مشاهده)
متن کامل: (540 مشاهده)
اثربخشی خاطره پردازی ساختارمند بر بهبود ابعاد بهزیستی عمومی زنان سالمند شهر یزد
نویسندگان: فاطمه مومنی هامانه1، حسن زارعی محمودآبادی2، فهیمه دهقانی3 ،فائزه افخمی عقدا4
1.دانشجوی کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی،دانشگاه یزد، ایران
2. نویسنده مسئول: دانشیار گروه روان شناسی و مشاوره، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
شماره تماس : 31233570-035 h.zareei@yazd.ac.ir Email:
3. دانشیار گروه روان شناسی و مشاوره،دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد،یزد، ایران
4. کارشناسی ارشد سلامت سالمندی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران
چکیده
مقدمه: سالمندی پدیده ای طبیعی در مسیر تحول انسان به حساب می آید. فرد سالمند در این مرحله با چالش های بسیاری مواجه است. اضطراب، افسردگی و غم از دست دادن اطرافیان می تواند بهزیستی عمومی فرد سالمند را تحت تاثیر قراردهد. درمان خاطره پردازی ساختارمند یکی از روش های درمانی است که از آن برای بهبود سلامت روان و بهزیستی عمومی افراد سالمند استفاده می شود. لذا پژوهش حاضر، با هدف تعیین اثربخشی خاطره پردازی ساختارمند بربهبود ابعاد بهزیستی عمومی زنان سالمند شهر یزد انجام شد.
روش بررسی: روش پژوهش شبه آزمایشی ازنوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل و جامعه آماری آن شامل تمام زنان سالمند شهر یزد در سال 1402بود؛ که از بین آنها تعداد 46 نفر با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و به دو گروه آزمایش و کنترل اختصاص داده شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه بهزیستی عمومی هارلد جی و داپوی بود. آموزش خاطره پردازی ساختارمند طی 8 جلسه 60 دقیقه ای بر روی گروه آزمایش اجرا گردید وگروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد. نتایج با استفاده از نرم افزارهای آماری25 SPSS و آزمون مانوا مورد تجزیه تحلیل قرارگرفت.
یافته ها: نتایج نشان داد که خاطره پردازی ساختارمند بر ابعاد بهزیستی عمومی شامل اضطراب، افسردگی، بهزیستی مثبت، احساس خودکنترلی و سلامت عمومی تاثیر دارد. در مورد بعد احساس سرزندگی، درمان خاطره پردازی نتوانست سبب بهبودی شود.
نتیجه گیری:براساس نتایج، خاطره پردازی ساختارمند به عنوان یک روش مداخله ای می تواند باعث بهبود ابعادبهزیستی عمومیزنان سالمند شود و با استفاده از آن می توان به بهبود وضعیت سلامت روان فرد سالمند کمک نمود.
واژه های کلیدی: خاطره پردازی ساختارمند، بهزیستی عمومی، زنان سالمند.
جدول2: نتایج تحلیل آزمون چند متغیره تاثیر آموزش بر بهزیستی عمومی
جدول3: نتایج تحلیل آزمون میانگین نمره های پس‌آزمون ابعاد بهزیستی عمومی
نویسندگان: فاطمه مومنی هامانه1، حسن زارعی محمودآبادی2، فهیمه دهقانی3 ،فائزه افخمی عقدا4
1.دانشجوی کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی،دانشگاه یزد، ایران
2. نویسنده مسئول: دانشیار گروه روان شناسی و مشاوره، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
شماره تماس : 31233570-035 h.zareei@yazd.ac.ir Email:
3. دانشیار گروه روان شناسی و مشاوره،دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد،یزد، ایران
4. کارشناسی ارشد سلامت سالمندی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران
چکیده
مقدمه: سالمندی پدیده ای طبیعی در مسیر تحول انسان به حساب می آید. فرد سالمند در این مرحله با چالش های بسیاری مواجه است. اضطراب، افسردگی و غم از دست دادن اطرافیان می تواند بهزیستی عمومی فرد سالمند را تحت تاثیر قراردهد. درمان خاطره پردازی ساختارمند یکی از روش های درمانی است که از آن برای بهبود سلامت روان و بهزیستی عمومی افراد سالمند استفاده می شود. لذا پژوهش حاضر، با هدف تعیین اثربخشی خاطره پردازی ساختارمند بربهبود ابعاد بهزیستی عمومی زنان سالمند شهر یزد انجام شد.
روش بررسی: روش پژوهش شبه آزمایشی ازنوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل و جامعه آماری آن شامل تمام زنان سالمند شهر یزد در سال 1402بود؛ که از بین آنها تعداد 46 نفر با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و به دو گروه آزمایش و کنترل اختصاص داده شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه بهزیستی عمومی هارلد جی و داپوی بود. آموزش خاطره پردازی ساختارمند طی 8 جلسه 60 دقیقه ای بر روی گروه آزمایش اجرا گردید وگروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد. نتایج با استفاده از نرم افزارهای آماری25 SPSS و آزمون مانوا مورد تجزیه تحلیل قرارگرفت.
یافته ها: نتایج نشان داد که خاطره پردازی ساختارمند بر ابعاد بهزیستی عمومی شامل اضطراب، افسردگی، بهزیستی مثبت، احساس خودکنترلی و سلامت عمومی تاثیر دارد. در مورد بعد احساس سرزندگی، درمان خاطره پردازی نتوانست سبب بهبودی شود.
نتیجه گیری:براساس نتایج، خاطره پردازی ساختارمند به عنوان یک روش مداخله ای می تواند باعث بهبود ابعادبهزیستی عمومیزنان سالمند شود و با استفاده از آن می توان به بهبود وضعیت سلامت روان فرد سالمند کمک نمود.
واژه های کلیدی: خاطره پردازی ساختارمند، بهزیستی عمومی، زنان سالمند.
مقدمه
سالمندی (Elderly) پدیده ای شگفت انگیز و طبیعی اززندگی انسان در ادامه حیات فردی و اجتماعی است که با دیگر مراحل زندگی تفاوت فراوان دارد(1). سالمندان در این دوره در معرض تهدیدات بالقوه ای نظیر افزایش ابتلاءبه بیماری های مزمن، تنهایی، انزوا و عدم برخورداری از حمایت اجتماعیهستند و به دلیل ناتوانی های جسمی و ذهنی در موارد زیادی استقلال فردی شان مورد تهدید قرار می گیرد(2).
پدیده سالمندی به دو صورت طبیعی و غیرطبیعی ظاهر می شود.منظور از سالمندی طبیعی، تغییرات ایجاد شده در ساختمان آناتومیک و اعمال فیزیولوژیک بدن در اثر گذشت زمان بدون ابتلا به بیماری می باشد. سالمندی غیرطبیعی عبارت است از افزایش ابتلا به بیماری ها در طول زمان یا فرسودگی جسمی در اثر عوامل بیماری زا که به مرور زمان ایجاد می شود(3). از نظر روانشناسان سن سالمندی از حدود ۶۰ الی ۶5 سال شروع میشود یعنی زمانی که اغلب مردم بازنشسته میشوند؛ اما به طور قطع نمیتوان برای آن سن تعیین کرد(4). سالمندان بالاتر از 60 سال، افت در عملکرد جسمانی و نیز شکلگیری بیماریهای مزمن را به طور فزاینده تجربه مینمایند که این امر با پیامدهای منفی در سلامت روانی همراه است(5).
یکی از ویژگی های روانشناختی که می بایست در افراد سالمند به آن توجه شود بهزیستی (well-being) است. بهزیستی اصطلاحی است که به حالت مثبت ذهن اشاره دارد و کیفیت زندگیافراد را نشان می دهد. در ادبیات روانشناختی، بهزیستی ترکیبی از رضایت از زندگییا چگونگی تفکر فرد از زندگی مطلوب و آنچه او راجع به زندگی اش احساس می کند، فرض
شده است(6).سالمندانی که احساس بهزیستی بالایی دارند نسبت به تجربه هیجانهای مثبت، قویتر میباشند. همچنین در زمینه ارزیابی آینده و گذشته خود و دیگران مثبتاندیش بوده و آنها را به صورت خوشایند تفسیر مینمایند. در مقابل افراد با احساس بهزیستی سطح پایین، این موارد را به صورت نامطلوب ارزیابی و بیشتر هیجانهایی مانند اضطراب و افسردگی که از جمله هیجانهای منفی میباشند را تجربه میکنند(7).
روش های متعددی برای بهببود بهزیستی سالمندان وجود دارد(9 ،8)؛ از جمله این روش ها روش درمانی خاطره پردازی (Reminiscence Therapy ) است. درمان خاطره پردازی که از نظریه اریکسون مشتق شده است، به فرد سالمند کمک می کند تا گذشته اش را مرور کند، بنابراین نتیجه آن کمک به فرد برای گذر و حل مرحله رشدییکپارچگی شخصیت در برابر ناامیدی است(10). خاطره پردازی در کل شامل اظهاراتی است که به پذیرش گذشته شخص، نگاه به زندگی گذشته شخص به عنوان یک دوره ارزشمند و رضایت بخش،یافتن معنا در زندگی، نزدیک کردن فاصله واقعیت و ایده آل، پذیرش حوادث منفی گذشته، حل تعارضات گذشته و بازشناسییک الگوی مستمر بین گذشته و حال اشاره دارد(11).
خاطرهپردازی ساختارمند با کمک به بهبود در وضعیت افسردگی و اضطراب سالمندان سبب ارتقای وضعیتهای شناختی آنها از طریق ایجاد فضایی که سبب تحریک و تقویت حافظه آنها میشود، میگردد. همچنین خاطرهپردازی ساختارمند یک نگاه و دیدگاه کلی نسبت به روزهای گذشته زندگی فرد است. خاطرهپردازی نقش کلیدی در مراحل پایانی نظریه تکاملی اریکسون دارد که به صورت یک پتانسیل آسیبهای روانی سالمندان را حل و به آن ها در جهت دستیابی به یکپارچگی کمک مینماید(12). در واقع خاطرهپردازی یک نوع درمان هدفمند بوده که از دیگر درمانها از جمله درمان شناختی رفتاری و حل مساله نشات گرفته است و از فنون و ابزار این درمانها در جهت رفع مشکلات استفاده مینماید. این نوع از درمان به دلیل تنوع در ساختار جلسات خود سبب میل و رغبت بیشتر در سالمندان در جهت زندگی بهتر و حضور در جلسات شده و به نوعی جنبه سرگرمی و تفریح دارد(12). همچین این نوع درمان را میتوان در مکانهای مختلفی از جمله آسایشگاهها که جمعی از سالمندان حضور دارند به راحتی اجرا کرد. علاوه بر این، خاطرهپردازی نقش عمده و مهمی را در زمینه سالمندی موفق ایفا نموده و گزارشهای مختلف در مورد خاطرهپردازی و ارزش آن برای افراد سالمند به صورت مکرر در متون مختلف نظری دیده شده است(13).
پژوهش موسوی و همکاران(14) نشان داد که خاطرهپردازی به صورت معناداری بر سلامت روان و ابعاد جسمانی، اضطراب و اختلالات خواب، عملکرد اجتماعی و افسردگی اثر دارد. همچنین شیرمحمدی و همکاران (15) نشان دادند که مداخلههای خاص خاطرهپردازی میتواند بر کاهش اضطراب مرگ سالمندان موثر باشد. پنگ و همکاران(16) در مطالعه خود نشان دادند که خاطرهپردازی یک روش درمانی موثر، کمهزینه و پر فایده در بهبود اختلالات شناختی نظیر دمانس در سالمندان میباشد. باتوجه به نکات مذکور، سالمندان به دلیل شرایط سنی شان با مسائل مختلفی از جمله مرگ، بیماری، غم از دست دادن اطرافیان و غیره مواجه هستند. لزوم شناخت این مسائل و مشـکلات در افـراد سالـخـورده اعم از نیـازها، مشـکلات،
احساسات، بهزیستی و سلامت روان شان از اهمیت بالایی برخوردار است(17). پژوهشهای مختلفی در زمینه خاطرهپردازی سالمندان و اثرات آن انجام شده است، بیشتر این پژوهشها به ابعاد جسمانی و اضطراب سالمندان پرداخته و کمتر پژوهشی به سلامت روان و بهزیستی عمومی سالمندان و به ویژه زنان سالمند به صورت همزمان توجه نموده است؛ با درنظر گرفتن این امر که زنان سالمند، آسیب‌پذیرترین گروه سالمندان هستند و به نسبت مردان سالمند، نیاز به توجه بیشتری دارند؛ و باتوجه به وجود خلأ پژوهشی موجود در این زمینه، این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی خاطره پردازی بر بهبود ابعاد بهزیستی عمومی زنان سالمند شهر یزد انجام شد.
روش بررسی
طرح حاضرشبه آزمایشی ازنوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل تمام زنان سالمند شهر یزد در سال 1402بود. با استفاده از فرمول کوکران و پژوهش عبدالله زاده(13) 46 نفر از سالمندان با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و به صورت تصادفی ساده به دو گروه آزمایش و کنترل اختصاص داده شد. ملاک های ورود به پژوهش شاملدارا بودن سن حداقل 65 سال؛ توانایی لازم جسمانی برای شرکت در مطالعه؛ شرکت ننمودن به صورت همزمان در جلسات دیگر روان درمانی ومعیارهای خروج از پژوهش شاملوجود بیماری های جسمی یا روانی شدید،تشخیص آلزایمر و دمانسو نیز غیبت بیش از یک جلسه بود.بعد از تعیین گروه ها، آموزش خاطره پردازی ساختارمند طی 8 جلسه 60 دقیقه ای بر روی گروه آزمایش اجرا گردید وگروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد.
نتایج با استفاده از نرم افزار اماری25 SPSS و آزمون مانوا مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت.
محتوای جلسات خاطره پردازی ساختارمند استینسون( نقل از
18) توسط افشاری(18) به نحوی طراحی گردید تا تکالیف آن با فرهنگ مردم ایران؛ تطابق داشته باشد. آموزش ها در جدول 1 آمده است.
سالمندی (Elderly) پدیده ای شگفت انگیز و طبیعی اززندگی انسان در ادامه حیات فردی و اجتماعی است که با دیگر مراحل زندگی تفاوت فراوان دارد(1). سالمندان در این دوره در معرض تهدیدات بالقوه ای نظیر افزایش ابتلاءبه بیماری های مزمن، تنهایی، انزوا و عدم برخورداری از حمایت اجتماعیهستند و به دلیل ناتوانی های جسمی و ذهنی در موارد زیادی استقلال فردی شان مورد تهدید قرار می گیرد(2).
پدیده سالمندی به دو صورت طبیعی و غیرطبیعی ظاهر می شود.منظور از سالمندی طبیعی، تغییرات ایجاد شده در ساختمان آناتومیک و اعمال فیزیولوژیک بدن در اثر گذشت زمان بدون ابتلا به بیماری می باشد. سالمندی غیرطبیعی عبارت است از افزایش ابتلا به بیماری ها در طول زمان یا فرسودگی جسمی در اثر عوامل بیماری زا که به مرور زمان ایجاد می شود(3). از نظر روانشناسان سن سالمندی از حدود ۶۰ الی ۶5 سال شروع میشود یعنی زمانی که اغلب مردم بازنشسته میشوند؛ اما به طور قطع نمیتوان برای آن سن تعیین کرد(4). سالمندان بالاتر از 60 سال، افت در عملکرد جسمانی و نیز شکلگیری بیماریهای مزمن را به طور فزاینده تجربه مینمایند که این امر با پیامدهای منفی در سلامت روانی همراه است(5).
یکی از ویژگی های روانشناختی که می بایست در افراد سالمند به آن توجه شود بهزیستی (well-being) است. بهزیستی اصطلاحی است که به حالت مثبت ذهن اشاره دارد و کیفیت زندگیافراد را نشان می دهد. در ادبیات روانشناختی، بهزیستی ترکیبی از رضایت از زندگییا چگونگی تفکر فرد از زندگی مطلوب و آنچه او راجع به زندگی اش احساس می کند، فرض
شده است(6).سالمندانی که احساس بهزیستی بالایی دارند نسبت به تجربه هیجانهای مثبت، قویتر میباشند. همچنین در زمینه ارزیابی آینده و گذشته خود و دیگران مثبتاندیش بوده و آنها را به صورت خوشایند تفسیر مینمایند. در مقابل افراد با احساس بهزیستی سطح پایین، این موارد را به صورت نامطلوب ارزیابی و بیشتر هیجانهایی مانند اضطراب و افسردگی که از جمله هیجانهای منفی میباشند را تجربه میکنند(7).
روش های متعددی برای بهببود بهزیستی سالمندان وجود دارد(9 ،8)؛ از جمله این روش ها روش درمانی خاطره پردازی (Reminiscence Therapy ) است. درمان خاطره پردازی که از نظریه اریکسون مشتق شده است، به فرد سالمند کمک می کند تا گذشته اش را مرور کند، بنابراین نتیجه آن کمک به فرد برای گذر و حل مرحله رشدییکپارچگی شخصیت در برابر ناامیدی است(10). خاطره پردازی در کل شامل اظهاراتی است که به پذیرش گذشته شخص، نگاه به زندگی گذشته شخص به عنوان یک دوره ارزشمند و رضایت بخش،یافتن معنا در زندگی، نزدیک کردن فاصله واقعیت و ایده آل، پذیرش حوادث منفی گذشته، حل تعارضات گذشته و بازشناسییک الگوی مستمر بین گذشته و حال اشاره دارد(11).
خاطرهپردازی ساختارمند با کمک به بهبود در وضعیت افسردگی و اضطراب سالمندان سبب ارتقای وضعیتهای شناختی آنها از طریق ایجاد فضایی که سبب تحریک و تقویت حافظه آنها میشود، میگردد. همچنین خاطرهپردازی ساختارمند یک نگاه و دیدگاه کلی نسبت به روزهای گذشته زندگی فرد است. خاطرهپردازی نقش کلیدی در مراحل پایانی نظریه تکاملی اریکسون دارد که به صورت یک پتانسیل آسیبهای روانی سالمندان را حل و به آن ها در جهت دستیابی به یکپارچگی کمک مینماید(12). در واقع خاطرهپردازی یک نوع درمان هدفمند بوده که از دیگر درمانها از جمله درمان شناختی رفتاری و حل مساله نشات گرفته است و از فنون و ابزار این درمانها در جهت رفع مشکلات استفاده مینماید. این نوع از درمان به دلیل تنوع در ساختار جلسات خود سبب میل و رغبت بیشتر در سالمندان در جهت زندگی بهتر و حضور در جلسات شده و به نوعی جنبه سرگرمی و تفریح دارد(12). همچین این نوع درمان را میتوان در مکانهای مختلفی از جمله آسایشگاهها که جمعی از سالمندان حضور دارند به راحتی اجرا کرد. علاوه بر این، خاطرهپردازی نقش عمده و مهمی را در زمینه سالمندی موفق ایفا نموده و گزارشهای مختلف در مورد خاطرهپردازی و ارزش آن برای افراد سالمند به صورت مکرر در متون مختلف نظری دیده شده است(13).
پژوهش موسوی و همکاران(14) نشان داد که خاطرهپردازی به صورت معناداری بر سلامت روان و ابعاد جسمانی، اضطراب و اختلالات خواب، عملکرد اجتماعی و افسردگی اثر دارد. همچنین شیرمحمدی و همکاران (15) نشان دادند که مداخلههای خاص خاطرهپردازی میتواند بر کاهش اضطراب مرگ سالمندان موثر باشد. پنگ و همکاران(16) در مطالعه خود نشان دادند که خاطرهپردازی یک روش درمانی موثر، کمهزینه و پر فایده در بهبود اختلالات شناختی نظیر دمانس در سالمندان میباشد. باتوجه به نکات مذکور، سالمندان به دلیل شرایط سنی شان با مسائل مختلفی از جمله مرگ، بیماری، غم از دست دادن اطرافیان و غیره مواجه هستند. لزوم شناخت این مسائل و مشـکلات در افـراد سالـخـورده اعم از نیـازها، مشـکلات،
احساسات، بهزیستی و سلامت روان شان از اهمیت بالایی برخوردار است(17). پژوهشهای مختلفی در زمینه خاطرهپردازی سالمندان و اثرات آن انجام شده است، بیشتر این پژوهشها به ابعاد جسمانی و اضطراب سالمندان پرداخته و کمتر پژوهشی به سلامت روان و بهزیستی عمومی سالمندان و به ویژه زنان سالمند به صورت همزمان توجه نموده است؛ با درنظر گرفتن این امر که زنان سالمند، آسیب‌پذیرترین گروه سالمندان هستند و به نسبت مردان سالمند، نیاز به توجه بیشتری دارند؛ و باتوجه به وجود خلأ پژوهشی موجود در این زمینه، این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی خاطره پردازی بر بهبود ابعاد بهزیستی عمومی زنان سالمند شهر یزد انجام شد.
روش بررسی
طرح حاضرشبه آزمایشی ازنوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل تمام زنان سالمند شهر یزد در سال 1402بود. با استفاده از فرمول کوکران و پژوهش عبدالله زاده(13) 46 نفر از سالمندان با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و به صورت تصادفی ساده به دو گروه آزمایش و کنترل اختصاص داده شد. ملاک های ورود به پژوهش شاملدارا بودن سن حداقل 65 سال؛ توانایی لازم جسمانی برای شرکت در مطالعه؛ شرکت ننمودن به صورت همزمان در جلسات دیگر روان درمانی ومعیارهای خروج از پژوهش شاملوجود بیماری های جسمی یا روانی شدید،تشخیص آلزایمر و دمانسو نیز غیبت بیش از یک جلسه بود.بعد از تعیین گروه ها، آموزش خاطره پردازی ساختارمند طی 8 جلسه 60 دقیقه ای بر روی گروه آزمایش اجرا گردید وگروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد.
نتایج با استفاده از نرم افزار اماری25 SPSS و آزمون مانوا مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت.
محتوای جلسات خاطره پردازی ساختارمند استینسون( نقل از
18) توسط افشاری(18) به نحوی طراحی گردید تا تکالیف آن با فرهنگ مردم ایران؛ تطابق داشته باشد. آموزش ها در جدول 1 آمده است.
جدول 1: محتوای جلسات خاطرهپردازی ساختارمند
| جلسه | عنوان جلسه | محرک جلسه | هدف جلسه |
| 1 | مقدمات کودکی و زندگی خانواده | شناسنامه، سند ازدواج و هر آنچه هویت فرد را مشخص می کند. عکس های خانوادگی، بازیهای کودکی، طناب بازی | ایجاد احساس راحتی در افراد، معرفی آنها به یکدیگر، شروع خاطرهپردازی ایجاد احساس تعلق به گروه، تجربه مجدد احساس کودکی، همکاری با یکدیگر جهت یادآوری گذشته |
| 2 | دوران مدرسه/ مکتب | تخته، گچ، کیف مدرسه، کارنامه، لباس فرم، نام معلم، محل مدرسه | ادامهی ایجاد حس تعلق به گروه، تجربهی مجدد جنبههای خوب و بد دوران مدرسه، بازسازی احساسات رایج در آن دوران. |
| 3 | شغل و زندگی کاری، رفتن به فضای باز و خوشگذرانی | ابزار و آلات کار، خطکش چوبی، پول قدیمی، مدرک کارآموزی، فضای سبز، اماکن مخصوص گردشگری شهر | یافتن خاطرات و زمینههای مشترک میان اعضا، توصیف خوشیهای دوران جوانی. یادآوری لذتهای گذشته و در میان گذاشتن تجربیات، مثل سینما رفتن، اولین رابطه عاشقانه، اولین عطر و.... |
| 4 | ازدواج | سند ازدواج، حلقه، عکسهای عروسی، هدیه، نامههای عاشقانه، دوران نامزدی | یادآوری کارهای انجام شده جهت حفظ روابط زناشویی، توجه و یادآوری زیباترین لحظات زندگی و در میانگذاری تجربیات مشترک. |
| 5 | خانه، باغ، حیوانات مورد علاقه | ابزار باغبانی، چکش، خانههای قدیمی، عکس های محلههای قدیمی | یادآوری فضای خانه دوران کودکی، نوجوانی، جوانی که در آن سکونت داشتهاند، یادآوری فعالیت ها و مهارت هایی مرتبط و خانه شخصی فرد (مثل باغبانی و طراحی دکوراسیون خانه( |
| 6 | نسل بعدی، نوزادی و کودکی | شیشه شیر، سنجاق قفلی، پیشبند، عروسک، روغن بچه، الگوهای بافتنی، لباس کودک، عکس بچه در لباس قدیمی | یادآوری دوران نگهداری از نوزاد و یا کودک و خاطرات مربوط به آن، لبخند و احساسات کودک، سر و صدا و حرکات او، قلقلک دادن و دنبال کردن آنها، بوسیدن آنها و شیطنت هایشان |
| 7 | غذا و آشپزی، تعطیلات و مسافرتها | کتاب های آشپزی،سینی چای، عکس غذاهای مختلف سوغاتی ها، چمدان مسافرت، صدف، یادگاریهای هر شهری | اکتشافات مهم در آشپزی، تأمین فرصتی برای یادآوری و بکارگیری مهارت های گذشته، همکاری با دیگران جهت آشپزی. یادآوری غنای زندگی افراد، در میان گذاری شور و شوق مکانهای مورد علاقه و لذت مسافرت و تعطیلات. ارزش نهادن به تجربیات افراد از سفر |
| 8 | جشن و جمعبندی جلسات | عکسهایی که گرفته شده از افراد در جلسات این پروژه نوشتهها و نقاشیها و فعالیتهای افراد، | ایجاد فرصتی برای شرکتکنندگان که در کنار یکدیگر باشند و در کنار هم بودن را با یکدیگر جشن بگیرند و از افراد شرکتکننده در جلسات تقدیر شود. یادآوری آنچه اعضای گروه در این روزها انجام دادهاند. |
برای سنجش شاخص بهزیستی عمومی از مقیاسی که توسط هارلد جی و داپوی (1972) طراحی شده است استفاده گردید(19). این مقیاس احساسات مثبت و منفی را منعکس می کند، 6 بعد ارزیابی شده است که شامل بهزیستی مثبت، خودکنترلی، نیروی سرزندگی، اضطراب، افسردگی و سلامت عمومی می شود. این پرسشنامه دارای 18 سوال است که 14 سوال اول از مقیاس های پاسخ 6 ماده ای استفاده می کند که شدت تکرار را نشان می دهد. 4 سوال باقیمانده از مقیاس های درجه بندی صفر تا ده استفاده می کند که در انتهای هر یک صفاتی وجود دارد که تعریف کننده آن است. فازیو و همکاران(20) در مطالعه خود ضرایب کرونباخ 91/0، برای تعداد 79 نفر مرد و 95/0 برای 116 زن بدست آوردند.
به سالمندان در مورد اهداف پژوهش توضیح لازم ارائه شد و با کسب اجازه و اخذ رضایتنامه کتبی از آنها، مداخله آموزشی صورت گرفت.به آزمودنی ها در رابطه با محرمانه ماندن اطلاعات به دست آمده اطمینان داده شد. هیچ گونه هزینه اضافی به شرکتکنندگان در پژوهش تحمیل نشد.
شرکتکنندگان در ترک جلسات مداخله آموزشی در صورت عدم تمایل به ادامه حضور در جلسات، آزاد بودند.
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه یزد با کد اخلاق 1402.022IR.YAZD.RECبه تصویب رسیده است.
یافته‌ها
یافته های توصیفی نشان داد از بین سالمندان 15 نفر (6/32%) در گروه سنی 69-65 سال، 15 نفر (6/32 %) در گروه سنی 74-70 و 16 نفر (8/34% ) در گروه سنی 79-75 سال بودند.
همچنین 12 نفر (1/26%) از پژوهش دارای سابقه ازدواج44-35
سال، 21 نفر (7/45%) نفر سابقه 54-45 سال و 13 نفر (2/28%) نفر سابقه 64-55 سال بودند. 4 نفر (7/8%) از سالمندان دارای 2 فرزند، 9 نفر (6/19%) نفر دارای 3 فرزند، 12 نفر (1/26%) دارای 4 فرزند، 12نفر (1/26%) نفر دارای 5 فرزند و 9 نفر (6/19%) نفر دارای 6 فرزند بودند.
به منظور استفاده از آزمون تحلیل واریانس چند متغیری ابتدا پیش فرضهای اصلی آن مورد بررسی قرارگرفت.
بررسی پیش فرضهای تحلیل واریانس چند متغیری: به منظور بررسی وضعیت نرمال بودن توزیع داده‌ها متغیرهای پژوهش از آزمون شاپیرو - ویلکز استفاده شد.
براساس نتایج آزمون‌های شاپیرو - ویلکز متغیرهای پژوهش در گروه های پژوهش به تفکیک مراحل پژوهش از توزیع نرمال برخوردار میباشند (05/0<P). بنابراین، پیش فرض مربوط به وضعیت نرمالی متغیرهای پژوهش تأیید گردیده است.
به منظور بررسی همگنی واریانس متغیرهای پژوهش از آزمون لون استفاده شد. براساس نتایج آزمون لون واریانس متغیرهای پژوهش در مرحله پس آزمون همگن میباشند (05/0<P).
بنابراین، پیش فرض مربوط به همگنی واریانس متغیرهای پژوهش تأیید گردیده است.یکی از پیش فرضهای مورد نیاز برای تحلیل واریانس چند متغیره (مانوا) آزمون M-boxاست. در صورتی که سطح معناداری آماره این آزمون بیشتر از 05/0 باشد، در این صورت پیش فرض همگنی ماتریس واریانس-کواریانس تأیید میشود.
با تـوجـه به درجـه معـنارداری آمـاره‌‌‌‌ی M-box (83/0) کـه
بزرگتر از 05/0 میباشد، بنابراین پیش فرض همگنی ماتریس واریانس-کواریانس نیز مورد تأیید است و میتوان از تحلیل واریانس چند متغیره برای بررسی فرضیه‌های پژوهش استفاده کرد. به منظور بررسی فرضیه‌های پژوهش ابتدا آزمون‌های چندمتغیره برای بررسی معناداری تأثیر مداخله بر متغیرهای وابسته پژوهش بررسی‌شد. با توجه به میزان F و همچنین سطح معناداری به دست آمده در آزمون های اثر پیلایی، لامبدای ویلکز، اثر هتلینگ و بزرگترین ریشه ی روی نشان می دهد که بین دو گروه حداقل در یکی از ابعاد بهزیستی عمومی تفاوت معنادار وجود دارد. پس از بررسی تمامی پیش فرض ها و رعایت آن ها نتایج تحلیل اثربخشی خاطره پردازی ساختارمند بر ابعاد بهزیستی عمومی به شرح زیر می باشد(جدول2).
براساس نتایج به دست آمده از جدول 3 و باتوجه به میانگین های ارائه شده برای گروه آزمایش و گروه کنترل در مرحله پس آزمون می توان نتیجه گرفت که آموزش خاطره پردازی ساختارمند در مرحله ی پس آزمون به صورت معناداری توانسته است میانگین متغیرهای اضطراب و افسردگی را کاهش و میانگین بهزیستی مثبت، خودکنترلی و سلامت عمومی را در
گروه آزمایش افزایش دهد.
تحلیل آزمون مانوا نشان داد که از نظر اضطراب (101/26=F، 001/0=P)، افسردگی (311/48=F، 001/0=P)، بهزیستی مثبت (404/17=F، 001/0=P)، خودکنترلی (961/19=F، 001/0=P) و سلامت عمومی (043/23=F، 001/0=P) بین گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری وجود دارد.
همچنین باتوجه به مجذور اتا گزارش شده در جدول می توان گفت که آموزش خاطره پردازی ساختارمند در مرحله ی پس آزمون 2/37 درصد از واریانس تفاوت بین گروهی متغیر وابسته (اضطراب)، 3/52 درصد از واریانس تفاوت بین گروهی متغیر وابسته (افسردگی)، 3/28 درصد از واریانس تفاوت بین گروهی متغیر وابسته (بهزیستی مثبت)، 2/31 درصد از واریانس تفاوت بین گروهی متغیر وابسته (خودکنترلی) و 4/34 درصد از واریانس تفاوت بین گروهی متغیروابسته (بهزیستی عمومی) راتبیین می کند اما آموزش خاطره پردازی ساختارمند بر بعد سرزندگی سالمندان موثر نبوده است.
به سالمندان در مورد اهداف پژوهش توضیح لازم ارائه شد و با کسب اجازه و اخذ رضایتنامه کتبی از آنها، مداخله آموزشی صورت گرفت.به آزمودنی ها در رابطه با محرمانه ماندن اطلاعات به دست آمده اطمینان داده شد. هیچ گونه هزینه اضافی به شرکتکنندگان در پژوهش تحمیل نشد.
شرکتکنندگان در ترک جلسات مداخله آموزشی در صورت عدم تمایل به ادامه حضور در جلسات، آزاد بودند.
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه یزد با کد اخلاق 1402.022IR.YAZD.RECبه تصویب رسیده است.
یافته‌ها
یافته های توصیفی نشان داد از بین سالمندان 15 نفر (6/32%) در گروه سنی 69-65 سال، 15 نفر (6/32 %) در گروه سنی 74-70 و 16 نفر (8/34% ) در گروه سنی 79-75 سال بودند.
همچنین 12 نفر (1/26%) از پژوهش دارای سابقه ازدواج44-35
سال، 21 نفر (7/45%) نفر سابقه 54-45 سال و 13 نفر (2/28%) نفر سابقه 64-55 سال بودند. 4 نفر (7/8%) از سالمندان دارای 2 فرزند، 9 نفر (6/19%) نفر دارای 3 فرزند، 12 نفر (1/26%) دارای 4 فرزند، 12نفر (1/26%) نفر دارای 5 فرزند و 9 نفر (6/19%) نفر دارای 6 فرزند بودند.
به منظور استفاده از آزمون تحلیل واریانس چند متغیری ابتدا پیش فرضهای اصلی آن مورد بررسی قرارگرفت.
بررسی پیش فرضهای تحلیل واریانس چند متغیری: به منظور بررسی وضعیت نرمال بودن توزیع داده‌ها متغیرهای پژوهش از آزمون شاپیرو - ویلکز استفاده شد.
براساس نتایج آزمون‌های شاپیرو - ویلکز متغیرهای پژوهش در گروه های پژوهش به تفکیک مراحل پژوهش از توزیع نرمال برخوردار میباشند (05/0<P). بنابراین، پیش فرض مربوط به وضعیت نرمالی متغیرهای پژوهش تأیید گردیده است.
به منظور بررسی همگنی واریانس متغیرهای پژوهش از آزمون لون استفاده شد. براساس نتایج آزمون لون واریانس متغیرهای پژوهش در مرحله پس آزمون همگن میباشند (05/0<P).
بنابراین، پیش فرض مربوط به همگنی واریانس متغیرهای پژوهش تأیید گردیده است.یکی از پیش فرضهای مورد نیاز برای تحلیل واریانس چند متغیره (مانوا) آزمون M-boxاست. در صورتی که سطح معناداری آماره این آزمون بیشتر از 05/0 باشد، در این صورت پیش فرض همگنی ماتریس واریانس-کواریانس تأیید میشود.
با تـوجـه به درجـه معـنارداری آمـاره‌‌‌‌ی M-box (83/0) کـه
بزرگتر از 05/0 میباشد، بنابراین پیش فرض همگنی ماتریس واریانس-کواریانس نیز مورد تأیید است و میتوان از تحلیل واریانس چند متغیره برای بررسی فرضیه‌های پژوهش استفاده کرد. به منظور بررسی فرضیه‌های پژوهش ابتدا آزمون‌های چندمتغیره برای بررسی معناداری تأثیر مداخله بر متغیرهای وابسته پژوهش بررسی‌شد. با توجه به میزان F و همچنین سطح معناداری به دست آمده در آزمون های اثر پیلایی، لامبدای ویلکز، اثر هتلینگ و بزرگترین ریشه ی روی نشان می دهد که بین دو گروه حداقل در یکی از ابعاد بهزیستی عمومی تفاوت معنادار وجود دارد. پس از بررسی تمامی پیش فرض ها و رعایت آن ها نتایج تحلیل اثربخشی خاطره پردازی ساختارمند بر ابعاد بهزیستی عمومی به شرح زیر می باشد(جدول2).
براساس نتایج به دست آمده از جدول 3 و باتوجه به میانگین های ارائه شده برای گروه آزمایش و گروه کنترل در مرحله پس آزمون می توان نتیجه گرفت که آموزش خاطره پردازی ساختارمند در مرحله ی پس آزمون به صورت معناداری توانسته است میانگین متغیرهای اضطراب و افسردگی را کاهش و میانگین بهزیستی مثبت، خودکنترلی و سلامت عمومی را در
گروه آزمایش افزایش دهد.
تحلیل آزمون مانوا نشان داد که از نظر اضطراب (101/26=F، 001/0=P)، افسردگی (311/48=F، 001/0=P)، بهزیستی مثبت (404/17=F، 001/0=P)، خودکنترلی (961/19=F، 001/0=P) و سلامت عمومی (043/23=F، 001/0=P) بین گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری وجود دارد.
همچنین باتوجه به مجذور اتا گزارش شده در جدول می توان گفت که آموزش خاطره پردازی ساختارمند در مرحله ی پس آزمون 2/37 درصد از واریانس تفاوت بین گروهی متغیر وابسته (اضطراب)، 3/52 درصد از واریانس تفاوت بین گروهی متغیر وابسته (افسردگی)، 3/28 درصد از واریانس تفاوت بین گروهی متغیر وابسته (بهزیستی مثبت)، 2/31 درصد از واریانس تفاوت بین گروهی متغیر وابسته (خودکنترلی) و 4/34 درصد از واریانس تفاوت بین گروهی متغیروابسته (بهزیستی عمومی) راتبیین می کند اما آموزش خاطره پردازی ساختارمند بر بعد سرزندگی سالمندان موثر نبوده است.
جدول2: نتایج تحلیل آزمون چند متغیره تاثیر آموزش بر بهزیستی عمومی
| آزمون | ارزش | F | درجه آزادی خطا | درجه آزادی اثر | سطح‌معناداری | مجذور اتا |
| اثر پیلایی | 750/0 | 477/19 | 39 | 6 | 001/0 | 750/0 |
| لامبدای ویلکز | 250/0 | 477/19 | 39 | 6 | 001/0 | 750/0 |
| اثر هتلینگ | 977/2 | 477/19 | 39 | 6 | 001/0 | 750/0 |
| بزرگترین ریشهی روی | 997/2 | 477/19 | 39 | 6 | 001/0 | 750/0 |
جدول3: نتایج تحلیل آزمون میانگین نمره های پس‌آزمون ابعاد بهزیستی عمومی
| شاخص متغیر |
منبع تغییرات | SS | Df | MS | F | سطح‌معناداری | مجذور اتا | ||
| اضطراب | گروه | 261/132 | 1 | 261/132 | 101/26 | 001/0 | 372/0 | ||
| خطا | 957/222 | 44 | 067/5 | ||||||
| افسردگی | گروه | 174/146 | 1 | 174/146 | 311/48 | 001/0 | 523/0 | ||
| خطا | 130/133 | 44 | 026/3 | ||||||
| بهزیستی مثبت | گروه | 391/63 | 1 | 391/63 | 404/17 | 001/0 | 283/0 | ||
| خطا | 261/160 | 44 | 462/3 | ||||||
| خودکنترلی | گروه | 761/65 | 1 | 761/65 | 961/19 | 001/0 | 312/0 | ||
| خطا | 957/144 | 44 | 294/3 | ||||||
| سرزندگی | گروه | 696/14 | 1 | 696/14 | 220/4 | 082/0 | 088/0 | ||
| خطا | 217/153 | 44 | 482/3 | ||||||
| سلامت عمومی | گروه | 391/63 | 1 | 391/63 | 043/23 | 001/0 | 344/0 | ||
| خطا | 043/121 | 44 | 751/2 | ||||||
بحث و نتیجه گیری
هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی خاطره پردازی ساختارمند بر ابعاد بهزیستی عمومی زنان سالمند شهر یزد بود. نتایج نشان داد که خاطره پردازی ساختارمند بر ابعاد بهزیستی عمومی شامل اضطراب، افسردگی، بهزیستی مثبت، احساس خودکنترلی و سلامت عمومی تاثیر دارد. در مورد بعد احساس سرزندگی، آموزش موثر واقع نشد و بهبودی در این بعد ایجاد نگردید.
در مورد اضطراب، نتیجه پژوهش حاضر با تعدادی از پژوهش های پیشین چون عبدالله زاده (13) و افشاری (18) که دریافتند خاطره پردازی ساختارمند باعث کاهش اضطراب می شود، همسو میباشد. در تببین این یافته می توان این چنین استدلال کرد که سالمندان با بیان خاطرات گذشته خود، احساسات مثبت ومنفی خود را نسبت به گذشته بیرون ریخته و با حال آشتی می نمایند؛ که این مسئله منجر به تغییر در نگرش سالمندان می گردد. از طرفی داشتن نقش فعال در خاطره پردازی ساختارمند منجر به افزایش اعتماد به نفس و احساس مفید بودن سالمندان می گردد و در نتیجه از میزان اضطراب آن ها کاسته می شود.
همچنین نتیجه پژوهش حاضر با تعدادی از پژوهش های پیشین درخصوص تاثیر خاطره درمانی ساختارمند برکاهش افسردگی همسو می باشد(18،13،7،21). خاطره پردازی ساختارمند با بهبود وضعیت افسردگی سالمندان به ارتقای وضعیت شناختی آن ها کمک می کند و با ایجاد فضایی مناسب باعث تحریک و تقویت حافظه سالمندان می گردد. بنابراین، خاطره پردازی با بهبود بخشیدن به سازماندهی شناختی و ارتقای عملکرد شناختی سبب مقابله مناسب با مسائل زندگی می شود و با افزایش احساس رضایت از زندگی و اعتماد به نفس، افسردگی کاهش می یابد.
در زمینه بهزیستی مثبت نتایج نشان داد که آموزش خاطره پردازی ساختارمند بر بهزیستی مثبت در در زنان سالمند تاثیر معناداری داشته و آن را افزایش داده است که با پژوهش زارعی (22) و کیشیموتو(23) همسو است. در تبیین این یافته، می توان گفت در روش خاطره گویی انسجامی فرد سالمند زندگی خود را مرور می کند و از تجربیات خود، ارزش خویش را به عنوان یک انسان در می یابد و با یافتن ارزش و معنی در زندگی گذشته که خود آن را طی کرده است و پذیرش تجارب منفی و تلفیق آن با زندگی حال، شرایط سالمندی موفق را تجربه می کند. موفقیتی که با پذیرش گذشته و توانایی سازگاری با زوال عملکرد دوران پیری در رابطه است. سالمندان به ارزیابی زندگی گذشته ی خود می پردازند و مسئله ی آن ها در این ارزیابی، رضایت یا عدم رضایت از زندگی است که به نظر می رسد در برنامه ی مداخله ای انسجامی، بیشتر رضایت از زندگی نمود پیدا کرده است، به گونه ای که در سایه انسجام بین گذشته و حال و پذیرفتن شکست ها و موفقیت ها در جهت افزایش بهزیستی سالمندان موثر بوده است.
نتایج نشان داد که آموزش خاطره پردازی ساختارمند بر احساس خودکنترلی در زنان سالمند تاثیر معناداری داشته و آن را افزایش داده است که با یافته ( 25،24) همسو است. در تبیین این یافته، می توان گفت بسیاری از سالمندان در دوران سالمندی احساس خودکنترلی پایینی را تجربه می کنند که این موضوع دلایل متعددی دارد از جمله اینکه ممکن است از جانب خانواده خود و دیگران بی ارزش در نظر گرفته شوند که این موضوع خود منجر به انزوای فرد سالمند می شود. از دست دادن قدرت تصمیم گیری در امور مربوط به خود حتی امور ساده ای مانند زمان خوردن، خوابیدن، لباس پوشیدن، حمام رفتن و غیره گاهی موجب کاهش احساس خودکنترلی در فرد می شود. در این شرایط، خاطره پردازی به سالمند کمک می کند که با بازگویی زندگی خود و سهیم شدن در تجربیات مختلف زندگی بسیاری از فقدان ها و کمبودها را بپذیرد، همچنین به توانایی های خود پی ببرد و احساس مفید بودن را تجربه کند و نگرشی مثبت نسبت به خود داشته باشد(26).
نتایج نشان داد که آموزش خاطره پردازی ساختارمند بر احساس سرزندگی در در زنان سالمند تاثیر معناداری نداشته و آن را افزایش نداده است. در تبیین این یافته می توان گفت سرزندگی، ترکیبی از دو هیجان مثبت یعنی احساس لذت و احساس رغبت است و میتواند هیجان های منفی را کاهش دهد. احساس سرزندگی، رابطه بسیار آشکاری با سلامت جسمی و روانشناختی دارد که مانع از مشکلات جدی در فرد می شود.
باتوجه به این امر، چون در دوران سالمندی، فرد سالمند درگیر مشکلات جسمی و روانشناختی است، خاطره پردازی ساختارمند توانسته ابعاد روانشناختی افراد را تحت تاثیر قرار دهد و باعث بهبود آن شود اما در زمینه مشکلات جسمانی موثر واقع نشده است(27) و همین علت باعث شده تا علیرغم افزایش میانگین نمرات احساس سرزندگی در گروه آزمایش، آموزش ها معنادار نشده باشد. بنابراین خاطره پردازیساختارمند به عنوان آموزش موثر دربهبود ابعادبهزیستی عمومیزنان سالمندکاربرد دارد و می توان با استفاده از آن به بهبود وضعیت سلامت روان فرد سالمند کمک نمود.
پژوهش حاضر بر روی زنان سالـمند شهر یزد انجـام گرفته و در
تعمیم به سالمندان مرد می بایست جانب احتیاط در پیش گرفت. ازجمله محدودیت های دیگر آن بود که سالمندان به دلیل بیماری های اسکلتی و قلبی و عروقی توانایی شرکت در جلسه پیگیری را نداشتند.
با توجه به اثربخشی مداخله خاطره پردازی ساختارمند بر روی ابعاد بهزیستی پیشنهاد می شود مسئولین بهزیستی و کانون بازنشستگان و مدیریت سرای سالمندان با این مداخلات و چگونگی اجرای آن بر روی سالمندان، آموزش ها و آگاهی های لازم را کسب نمایند. همچنین با اجرای پژوهش بر روی سالمندان مرد نتایج را با هم مقایسه نمایند.
خاطره پردازی ساختارمند به عنوان یک روش مداخله ای می تواند باعث بهبود ابعاد بهزیستی عمومی زنان سالمند شود و با استفاده از آن می توان به بهبود وضعیت سلامت روان فرد سالمند کمک نمود.
تعارض در منافع
نویسندگان اعلام می دارند که هیچگونه تعارض در منافع وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
نویسندگان برخود لازم می‌دانند از کلیه عزیزانی که نهایت همکاری را در اجرای این پژوهش داشتهاند، کمال تشکر و قدردانی را به عمل آورند.
هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی خاطره پردازی ساختارمند بر ابعاد بهزیستی عمومی زنان سالمند شهر یزد بود. نتایج نشان داد که خاطره پردازی ساختارمند بر ابعاد بهزیستی عمومی شامل اضطراب، افسردگی، بهزیستی مثبت، احساس خودکنترلی و سلامت عمومی تاثیر دارد. در مورد بعد احساس سرزندگی، آموزش موثر واقع نشد و بهبودی در این بعد ایجاد نگردید.
در مورد اضطراب، نتیجه پژوهش حاضر با تعدادی از پژوهش های پیشین چون عبدالله زاده (13) و افشاری (18) که دریافتند خاطره پردازی ساختارمند باعث کاهش اضطراب می شود، همسو میباشد. در تببین این یافته می توان این چنین استدلال کرد که سالمندان با بیان خاطرات گذشته خود، احساسات مثبت ومنفی خود را نسبت به گذشته بیرون ریخته و با حال آشتی می نمایند؛ که این مسئله منجر به تغییر در نگرش سالمندان می گردد. از طرفی داشتن نقش فعال در خاطره پردازی ساختارمند منجر به افزایش اعتماد به نفس و احساس مفید بودن سالمندان می گردد و در نتیجه از میزان اضطراب آن ها کاسته می شود.
همچنین نتیجه پژوهش حاضر با تعدادی از پژوهش های پیشین درخصوص تاثیر خاطره درمانی ساختارمند برکاهش افسردگی همسو می باشد(18،13،7،21). خاطره پردازی ساختارمند با بهبود وضعیت افسردگی سالمندان به ارتقای وضعیت شناختی آن ها کمک می کند و با ایجاد فضایی مناسب باعث تحریک و تقویت حافظه سالمندان می گردد. بنابراین، خاطره پردازی با بهبود بخشیدن به سازماندهی شناختی و ارتقای عملکرد شناختی سبب مقابله مناسب با مسائل زندگی می شود و با افزایش احساس رضایت از زندگی و اعتماد به نفس، افسردگی کاهش می یابد.
در زمینه بهزیستی مثبت نتایج نشان داد که آموزش خاطره پردازی ساختارمند بر بهزیستی مثبت در در زنان سالمند تاثیر معناداری داشته و آن را افزایش داده است که با پژوهش زارعی (22) و کیشیموتو(23) همسو است. در تبیین این یافته، می توان گفت در روش خاطره گویی انسجامی فرد سالمند زندگی خود را مرور می کند و از تجربیات خود، ارزش خویش را به عنوان یک انسان در می یابد و با یافتن ارزش و معنی در زندگی گذشته که خود آن را طی کرده است و پذیرش تجارب منفی و تلفیق آن با زندگی حال، شرایط سالمندی موفق را تجربه می کند. موفقیتی که با پذیرش گذشته و توانایی سازگاری با زوال عملکرد دوران پیری در رابطه است. سالمندان به ارزیابی زندگی گذشته ی خود می پردازند و مسئله ی آن ها در این ارزیابی، رضایت یا عدم رضایت از زندگی است که به نظر می رسد در برنامه ی مداخله ای انسجامی، بیشتر رضایت از زندگی نمود پیدا کرده است، به گونه ای که در سایه انسجام بین گذشته و حال و پذیرفتن شکست ها و موفقیت ها در جهت افزایش بهزیستی سالمندان موثر بوده است.
نتایج نشان داد که آموزش خاطره پردازی ساختارمند بر احساس خودکنترلی در زنان سالمند تاثیر معناداری داشته و آن را افزایش داده است که با یافته ( 25،24) همسو است. در تبیین این یافته، می توان گفت بسیاری از سالمندان در دوران سالمندی احساس خودکنترلی پایینی را تجربه می کنند که این موضوع دلایل متعددی دارد از جمله اینکه ممکن است از جانب خانواده خود و دیگران بی ارزش در نظر گرفته شوند که این موضوع خود منجر به انزوای فرد سالمند می شود. از دست دادن قدرت تصمیم گیری در امور مربوط به خود حتی امور ساده ای مانند زمان خوردن، خوابیدن، لباس پوشیدن، حمام رفتن و غیره گاهی موجب کاهش احساس خودکنترلی در فرد می شود. در این شرایط، خاطره پردازی به سالمند کمک می کند که با بازگویی زندگی خود و سهیم شدن در تجربیات مختلف زندگی بسیاری از فقدان ها و کمبودها را بپذیرد، همچنین به توانایی های خود پی ببرد و احساس مفید بودن را تجربه کند و نگرشی مثبت نسبت به خود داشته باشد(26).
نتایج نشان داد که آموزش خاطره پردازی ساختارمند بر احساس سرزندگی در در زنان سالمند تاثیر معناداری نداشته و آن را افزایش نداده است. در تبیین این یافته می توان گفت سرزندگی، ترکیبی از دو هیجان مثبت یعنی احساس لذت و احساس رغبت است و میتواند هیجان های منفی را کاهش دهد. احساس سرزندگی، رابطه بسیار آشکاری با سلامت جسمی و روانشناختی دارد که مانع از مشکلات جدی در فرد می شود.
باتوجه به این امر، چون در دوران سالمندی، فرد سالمند درگیر مشکلات جسمی و روانشناختی است، خاطره پردازی ساختارمند توانسته ابعاد روانشناختی افراد را تحت تاثیر قرار دهد و باعث بهبود آن شود اما در زمینه مشکلات جسمانی موثر واقع نشده است(27) و همین علت باعث شده تا علیرغم افزایش میانگین نمرات احساس سرزندگی در گروه آزمایش، آموزش ها معنادار نشده باشد. بنابراین خاطره پردازیساختارمند به عنوان آموزش موثر دربهبود ابعادبهزیستی عمومیزنان سالمندکاربرد دارد و می توان با استفاده از آن به بهبود وضعیت سلامت روان فرد سالمند کمک نمود.
پژوهش حاضر بر روی زنان سالـمند شهر یزد انجـام گرفته و در
تعمیم به سالمندان مرد می بایست جانب احتیاط در پیش گرفت. ازجمله محدودیت های دیگر آن بود که سالمندان به دلیل بیماری های اسکلتی و قلبی و عروقی توانایی شرکت در جلسه پیگیری را نداشتند.
با توجه به اثربخشی مداخله خاطره پردازی ساختارمند بر روی ابعاد بهزیستی پیشنهاد می شود مسئولین بهزیستی و کانون بازنشستگان و مدیریت سرای سالمندان با این مداخلات و چگونگی اجرای آن بر روی سالمندان، آموزش ها و آگاهی های لازم را کسب نمایند. همچنین با اجرای پژوهش بر روی سالمندان مرد نتایج را با هم مقایسه نمایند.
خاطره پردازی ساختارمند به عنوان یک روش مداخله ای می تواند باعث بهبود ابعاد بهزیستی عمومی زنان سالمند شود و با استفاده از آن می توان به بهبود وضعیت سلامت روان فرد سالمند کمک نمود.
تعارض در منافع
نویسندگان اعلام می دارند که هیچگونه تعارض در منافع وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
نویسندگان برخود لازم می‌دانند از کلیه عزیزانی که نهایت همکاری را در اجرای این پژوهش داشتهاند، کمال تشکر و قدردانی را به عمل آورند.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
روان شناسی
دریافت: 1402/2/13 | پذیرش: 1402/4/5 | انتشار: 1402/8/10
دریافت: 1402/2/13 | پذیرش: 1402/4/5 | انتشار: 1402/8/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
