دوره 21، شماره 5 - ( آذر و دی 1401 )
جلد 21 شماره 5 صفحات 79-64 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: IR.IUMS.REC.1399.1023
Ethics code: IR.IUMS.REC.1399.1023
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
izadkhah F S, Azadi N, Mansourian M. IInvestigating the Relationship Between General Health and Depression in the Elderly Living in Urban and Rural Areas of Zanjan City in 2019. TB 2023; 21 (5) :64-79
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3435-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3435-fa.html
نظری مریم، ایزدخواه فاطمه السادات، آزادی نمامعلی، منصوریان مرتضی. بررسی ارتباط بین سلامت عمومی و افسردگی در سالمندان ساکن مناطق شهری و روستایی شهرستان زنجان در سال 1399. طلوع بهداشت. 1401; 21 (5) :64-79
دانشگاه علوم پزشکی ایران ، mansourian55@gmail.com
متن کامل [PDF 837 kb]
(321 دریافت)
| چکیده (HTML) (399 مشاهده)
متن کامل: (933 مشاهده)
بررسی ارتباط بین سلامت عمومی و افسردگی در سالمندان ساکن مناطق شهری و روستایی شهرستان زنجان در سال 1399
نویسندگان:مریم نظری1، فاطمه السادات ایزدخواه2، نمامعلی آزادی3، مرتضی منصوریان4
1.دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش سلامت جامعه نگر،دانشکده بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی ایران،تهران ،ایران
2.دانشجوی دکتری تخصصی آموز ش بهداشت و ارتقای سلامت،دانشکده بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی ایران ،تهران،ایران
3.دانشیار آمار زیستی،دانشکده بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی ایران،تهران ، ایران
4.نویسنده مسئول:دانشیار آموزش بهداشت و ارتقای سلامت،مرکز تحقیقات ارتقای سلامت،دانشگاه علوم پزشکی ایران،تهران،ایران تلفن تماس :09126585129 Email: mansourian55@gmail.com
چکیده
مقدمه: مشکلات و مسائل متعدد فیزیولوژیک ممکن است سلامت عمومی سالمندان را تهدید کند. از سوی دیگر شیوع اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﯽ و افسردگی در ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی افزایش می یابد.این مطالعه با هدف بررسی ارتباط بین سلامت عمومی و افسردگی در سالمندان انجام شد.
روش بررسی: بررسی حاضر مطالعه ای مقطعی از نوع توصیفی - همبستگی بودکه بر روی 420 نفر از سالمندان ساکن در مناطق شهری و روستایی شهرستان زنجان در سال 1399 صورت پذیرفت. انتخاب نمونه آماری با روش نمونه گیری تصادفی – خوشه ای انجام شد. ابزار تحقیق پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک، پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر و پرسشنامه افسردگی در سالمندان بود.از نرم افزار Spssv25 و درسطح معناداری 05/0 برای تجزیه و تحلیل نتایج استفاده گردید.
یافته ها: نتایج مطالعه حاضر رابطه مستقیم و معنی داری بین وضعیت تاهل و افسردگی در سالمندان نشان داد(017/0=P)؛ مولفه اختلال در کارکرد اجتماعی ارتباط منفی و معنی دار و سایر مولفه های سلامت عمومی( علایم جسمانی ،علایم اضطراب و بی خوابی و علایم افسردگی و گرایش به خود کشی) رابطه مثبت ومعنادار آماری رابا افسردگی درسالمندان نشان داد (001/0 ≥ P).
نتیجه گیری: به نظر می رسد، بهبود روابط اجتماعی سالمندان و ایجاد اشتغال مناسب با سن آن ها، مثل فعالیت های حرکتی در قالب کار تیمی و گروهی جهت جلوگیری از ناامیدی و افسردگی و همچنین حفظ استقلال آن هاتاثیر گذار باشد.
واژه های کلیدی : سلامت عمومی، افسردگی، سالمندان
هدف مطالعه حاضر، بررسی رابطه مولفه های سلامت عمومی (علائم جسمانی، علائم اضطراب و بی خوابی، اختلال در کارکرد اجتماعی، علائم افسردگی) و افسردگی در سالمندان بود. برای رسیدن به هدف مورد نظر و داشتن اطلاعات بیشتر ابتدا روابط بین متغیرهای دموگرافیک و افسردگی در سالمندان بررسی شد.نتایج بدست آمده نشان داد بین بعد علائم جسمانی و افسردگی در سالمندان رابطه مستقیم، در حد متوسط و معنی داری وجود داشت. همچنین مشخص شد این متغیر تاثیر نسبی بیشتری بر روی متغیر افسردگی داشت به گونه ای که به ازای یک واحد (نمره) افزایش در متغیر علایم جسمانی، به اندازه 033/0 واحد افزایش در متغیر افسردگی اتفاق افتاد. نتایج مطالعه حسینی مقدم نیز این یافته را تایید میکند (15).
پژوهش سعیدی مهر نیز نشان داد بین بعد جسمانی کیفیت زندگی و افسردگی رابطه معنا دار وجود داشت (16). کینگ و همکاران (17) نیز در پژوهش خود نشان دادند که بهبود سلامت جسمانی باعث جلوگیری از اختلالات روانی از جمله روانپریشی و علایم افسردگی در سالمندان می شود. نتایج مطالعه سجادی و همکاران (18) و مطالعات اللهیاری و همکاران (19)، قادری و همکاران (20) موسوی و همکاران (21)، یاکا و همکاران (22) و ایگور و همکاران (23) نیز هم راستا با مطالعه حاضر هستند.به نظر می رسد در سنین سالمندی بروز ناتوانی های جسمانی بارزتر بوده و به صورت کاهش فعالیت جسمی و محدودیت های جسمانی ظاهر می شود. احتمالا با توجه به اینکه با افزایش سن توانائی عملکردی سالمندان کاهش پیدا می کند و همچنین شانس ابتلا به بیماریهای مزمن و محدود کننده بیشتر می شود، لذا رابطه مستقیم علایم جسمانی با افسردگی محتمل می باشد؛ همچنین باید توجه داشت که اطلاع رسانی گسترده رسانه ای در خصوص خطر بیماری کووید 19 در سالمندانی که بیماری مزمن و زمینه‌ای دارند و امکان مرگ بیشتر در این افراد، می‌تواند باعث بیشتر شدن افسردگی در بین سالمندان و تشدید این رابطه گردد.
در مطالعه ی حاضرنتایج بدست آمده نشان داد بین بعد علائم اضطراب و بی خوابی و افسردگی در سالمندان رابطه مستقیم و معنی داری وجود داشت. طبق یافته ها یک واحد (نمره) افزایش در متغیر علائم اضطراب و بی خوابی، به اندازه 011/0 واحد افزایش در متغیر افسردگی را به همراه دارد.حسینی مقدم در پژوهش خود نشان داد شیوع افسردگی در سالمندان با کیفیت خواب ضعیف، بیشتر بود(15). نتایج مطالعات باقری و همکاران(24)، به‌پژوه و همکاران(25)، پارسایی راد و همکاران (26) و موسوی و همکارن (21) نیز همراستا با مطالعه حاضر است. بی خوابی بیشترین شیوع را در بین بیماران افسرده دارد و یکی از 9 معیار تشخیصی افسردگی به شمار می آید(25). اسپریتو در مطالعه خود بیان می کند که خواب کافی با افزایش سن کاهش می یابد(27).
بر اساس مطالعات انجام‌شده به نظر می رسد بین افسردگی و کیفیت خواب ضعیف، رابطه متقابلی وجود دارد، به طوری که افسردگی باعث کاهش کیفیت خواب شده و در مقابل خواب با کیفیت پایین نیز باعث شدت افسردگی در افراد می‌شود(24). بی‌خوابی و کمبود خواب منجر به افزایش الگوهای نامنظم خواب، خواب‌آلودگی روزانه، خستگی، بی‌توجهی و اختلالات روان در افراد می‌شود(28).
مطابق با یافته های پژوهش بین بعد اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی در سالمندان رابطه معکوس، در حد متوسط و معنی داری وجود داشت به گونه ای که به ازای یک واحد کاهش در متغیر اختلال کارکرد اجتماعی، به اندازه022/0 واحد افزایش در متغیر افسردگی رخ داد.این یافته با نتایج پژوهش علی پور و همکاران (29)، بختیاری و همکاران (30)، موسوی و همکاران (21) و سعیدی مهر (16) هم راستا است.
و مککی و همکاران (31) در مطالعه خود پیرامون ارتباط بین حمایت اجتماعی و افسردگی بدین نتیجه دست یافتند که حمایت اجتماعی با افسردگی همبستگی معکوس مثبت دارد نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعه اشاره شده هم خوان است.ﺣﻤﺎیﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﮐﺎرﮐﺮدی ﻫﻤﺎن ﺟﻨﺒﻪ ﮐﯿﻔﻰ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳــﺖ ﮐﻪ ﺷــﺎﻣﻞ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎیﻰ ﭼﻮن ﻓﺮاﻫﻢ آوردن اﻃﻼﻋﺎت، ﻣﺤﺘﺮم ﺷــﻤﺮدن ﻓﺮد، ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ در ارﺗﺒﺎﻃــﺎت، ﻣﯿﺰان دﺳﺘﺮﺳــﻰ ﺑﻪ ﺣﻤﺎیــﺖ و زﻣﺎن دریﺎﻓﺖ ﺣﻤﺎیﺖ اﺳﺖ (32، 29) داﺷــﺘﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪن از ﺣﻤﺎیﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮای ﻓﺮاﻫﻢ ﺷــﺪن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﭘــﺎداش دﻫﻨﺪه ﺑﺮای اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺷــﻤﺎر ﻣــﯽ رود، ﮐﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن اﻓﺰایﺶ اﺣﺴــﺎس ﺧﻮدارزﺷــﻤﻨﺪی و ﮐﺎﻫﺶ اﺣﺘﻤﺎل اﺑﺘﻼ ﺑﻪ اﺿﻄــﺮاب و اﻓﺴــﺮدﮔﯽ را در ﭘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷــﺖ. در همین راستا، برخی بررسی ها هم نشان داده اند که قطع ارتباطات اجتماعی، افراد مسن را در معرض خطر گسترده افسردگی و اضطراب قرار می دهد (33).در تبیین این یافته ها می توان مـواردی را مطـرح نمود از جمله اینکه حمایت اجتماعی یکـی از عوامـل اجتمـاعی تعیین کننده سـلامت روانـی اسـت، همچنـین انسـان موجـودی اجتماعی است و در طول حیات خویش نیازمند همنوعان خـود و برقراری ارتباط با آنهاست. اگر فرد باور کند مورد احترام و علاقه دیگران است، عنصری ارزشمند و دارای شـأن بـوده و بـه یـک شبکه روابط و تعهدات متقابل تعلق دارد، این باورهـا در نهایـت منجر به احسـاس خوشـایند در فـرد شـده و نهایتـاً بـه کـاهش افسردگی می انجامد. در صورتی کـه اگـر فـرد از منبـع حمـایتی برخوردار نباشد و این باور در او ایجاد شود که تنهاسـت و کسـی برای او ارزشی قائل نیست و برای برقـراری ارتبـاط بـا دیگـران مردد باشد در نتیجه انتظار می رود که فرد دچار افسردگی شود.نتایج بدست آمده نشان داد بین بعد علائم افسردگی و گرایش به خود کشی با افسردگی در سالمندان رابطه مستقیم، در حد متوسط و معنی داری وجود دارد، همچنین به ازای یک واحد افزایش در متغیر علایم افسردگی و گرایش به خودکشی 03/0 واحد متغیر افسردگی افزایش می یابد.
پژوهش موسوی و همکاران نزدیکترین مطالعه از نظر قرابت موضوعی به پژوهش حاضر می باشد که نشان داد بین مولفه علائم افسردگی و گرایش به خود کشی و افسردگی ارتباط معنادار وجود دارد. خدابنده و همکاران(34) نیز در پژوهش خود وجود ارتباط بین افسردگی و افکار خودکشی با اقدام به خودکشی را تایید کردند. نتایج کو، کوا و چو (35) کنول و برنت (36) ایلیف و مانتروپ (37) و یوهیو (38) نیز این یافته را مورد تأیید قرار می دهند.
گزارش ها حاکی از آن است که سالمندان در مقایسه با دیگر گروههای سنی بیشتر در معرض خطر اقدام به خودکشی قرار دارند (39) و بیشترین میزان خودکشی موفق نیز در این گروه سنی گزارش شده است(40).
عوامل خطر مختلفی در بروز خودکشی نقش دارند که از جمله آن ها می توان به پیشینه خانوادگی، عوامل زیست عصبی (سطح پایین سروتونین) و زندگی پر استرس اشاره نمود(41). نتایج تحقیقات گویای این مطلب است که افسردگی، از جمله عوامل خطرآفرین مهم در خودکشی افراد سالمند می باشد (34). با توجه به یافته های پژوهش مشخص گردید که بین وضعیت تاهل و افسردگی در سالمندان رابطه مستقیم، ضعیف و معنی داری وجود دارد؛ برای سایر متغیرهای دموگرافیک (سن، جنسیت، محل سکونت، تحصیلات، وضعیت اشتغال) رابطه معناداری مشاهده نشد.در پژوهش بختیاری (30) نیز نتایج حاکی از وجود ارتباط آماری معنی دار بین وضعیت تأهل و افسردگی است. نتایج مطالعات منظوری و همکاران (42) و اللهیاری و همکاران (19) نیز همراستا با یافته حاضر بود.
این درحالی است که قادری و همکاران (20) در بررسی خود رابطه معنی دار آماری در این خصوص در سالمندان ُکرد پیدا نکردند، همچنین علیزاده و همکاران (43) در مطالعه خود دریافت متأهلان به طور معنی داری افسردگی و اضطراب بیشتری را در مقایسه با افرادی که تنها زندگی کرده اند، تجربه می کنند. نتایج مطالعه او بیانگر این است که متأهلان در مقایسه با مجردها در موقعیت دشوارتری به سر می برند.
مطالعه حسینی مقدم و همکاران (15) نیز که در دوران قرنطینه بیماری کووید 19 انجام گرفته است حاکی از آن بود که شیوع افسردگی سالمندان در افراد متأهلی که با همسر زندگی می کنند بیشتر از سایر افراد بوده است؛ آن ها یکی از دلایل شیوع بالاتر افسردگی در سالمندان متأهل را شرایط اقتصادی کنونی
می دانند؛ چرا که یکی از دغدغه های اصلی افراد متأهل تأمین مایحتاج خانواده تحت تکفل آنهاست که خود باعث بیشتر شدن مسئولیت افراد متأهل نسبت به افراد مجرد است و بنابراین احتمال افزایش افسردگی در افراد متأهل می شود. شاید بتوان این مغایرت را در متفاوت بودن وضعیت اشتغال نمونه های آماری دو پژوهش جست، چرا که 2/54 درصد از آزمودنی های مطالعه حسینی مقدم و همکاران خانه دار بوده اند این در حالی است که 8/68 درصد سالمندان در پژوهش حاضر دارای درآمد بوده اند.مطابق با نتایج بدست آمده مشخص شد بین وضعیت تاهل و افسردگی در سالمندان رابطه مستقیم و معناداری وجود داشت؛ از بین مولفه های سلامت عمومی مولفه اختلال در کارکرد اجتماعی بیشترین ارتباط را نشان داد، بین سایر مولفه ها با افسردگی سالمندان نیز رابطه معنادار آماری مشاهده گردید.
وجود ارتباط تأثیرگذار میان سلامت عمومی و افسردگی، توجه به مقوله ارتقای سلامت سالمندان را به عنوان راهکار مقابله با بروز و تشدید افسردگی تبدیل کرده است در این ارتباط با ایجاد و تحکیم مناسبات و روابط اجتماعی آرامشبخش برای سالمندان و اشتغال آنان در فعالیتهای سازنده، می توان ضعف های آنان را بهبود بخشید. علاوه براین، با درمان بیماری های جسمانی و شریک کردن آنها در فعالیتهای حرکتی در قالب کار تیمی و گروهی در جهت حفظ استقلال آنها نیز امکان جلوگیری از بروز ناامیدی و افسردگی در سالمندان فراهم می شود.
نیازهای رو به رشدجمعیت سالخورده مستلزم سیاستگذاری های بیشـتر، خصـوصـاً در زمیـنه مراقبــت و درمـان و ترویـج شیــوه
زندگی سالم و محیط حمایتی می باشد. ازآنجاکه این پژوهش در یک منطقه خاص جغرافیایی انجام شده است، برای تعمیم آن بررسی مشابه در کل کشور توصیه می شود.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می دارند هیچ گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
بدین وسیله از زحمات اساتید محترم و پرسنل دانشگاه علوم پزشکی ایران، پرسنل مراکز بهداشتی شهری و روستایی شهرستان زنجان، سالمندان شرکت کننده در مطالعه و خانواده های آن ها و کلیه کسانی که ما را در اجرای این طرح یاری کردند، مراتب سپاس و قدر دانی را به عمل می آوریم.
نویسندگان:مریم نظری1، فاطمه السادات ایزدخواه2، نمامعلی آزادی3، مرتضی منصوریان4
1.دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش سلامت جامعه نگر،دانشکده بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی ایران،تهران ،ایران
2.دانشجوی دکتری تخصصی آموز ش بهداشت و ارتقای سلامت،دانشکده بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی ایران ،تهران،ایران
3.دانشیار آمار زیستی،دانشکده بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی ایران،تهران ، ایران
4.نویسنده مسئول:دانشیار آموزش بهداشت و ارتقای سلامت،مرکز تحقیقات ارتقای سلامت،دانشگاه علوم پزشکی ایران،تهران،ایران تلفن تماس :09126585129 Email: mansourian55@gmail.com
چکیده
مقدمه: مشکلات و مسائل متعدد فیزیولوژیک ممکن است سلامت عمومی سالمندان را تهدید کند. از سوی دیگر شیوع اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﯽ و افسردگی در ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی افزایش می یابد.این مطالعه با هدف بررسی ارتباط بین سلامت عمومی و افسردگی در سالمندان انجام شد.
روش بررسی: بررسی حاضر مطالعه ای مقطعی از نوع توصیفی - همبستگی بودکه بر روی 420 نفر از سالمندان ساکن در مناطق شهری و روستایی شهرستان زنجان در سال 1399 صورت پذیرفت. انتخاب نمونه آماری با روش نمونه گیری تصادفی – خوشه ای انجام شد. ابزار تحقیق پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک، پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر و پرسشنامه افسردگی در سالمندان بود.از نرم افزار Spssv25 و درسطح معناداری 05/0 برای تجزیه و تحلیل نتایج استفاده گردید.
یافته ها: نتایج مطالعه حاضر رابطه مستقیم و معنی داری بین وضعیت تاهل و افسردگی در سالمندان نشان داد(017/0=P)؛ مولفه اختلال در کارکرد اجتماعی ارتباط منفی و معنی دار و سایر مولفه های سلامت عمومی( علایم جسمانی ،علایم اضطراب و بی خوابی و علایم افسردگی و گرایش به خود کشی) رابطه مثبت ومعنادار آماری رابا افسردگی درسالمندان نشان داد (001/0 ≥ P).
نتیجه گیری: به نظر می رسد، بهبود روابط اجتماعی سالمندان و ایجاد اشتغال مناسب با سن آن ها، مثل فعالیت های حرکتی در قالب کار تیمی و گروهی جهت جلوگیری از ناامیدی و افسردگی و همچنین حفظ استقلال آن هاتاثیر گذار باشد.
واژه های کلیدی : سلامت عمومی، افسردگی، سالمندان
مقدمه
در اوایﻞ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ، ﻫﺮم ﻫﺎی ﺟﻤﻌﯿﺖ اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎی دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺜﻠﺜﯽ ﺷﮑﻞ ﺑﻮد(1). اﻣﺮوزه این مثلث به شکل استوانه ای شده وﺣﺪود دوﺳﻮم اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در 2025 ﺑﻪ 75 درﺻﺪ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ که در ﺟﺎﻣﻌﻪ ایﺮان ﻧﯿﺰ وﺿﻌﯿت ﻣﺸﺎﺑﻪ است(3،2). در ﺳﺎل 1395 جمعیت بالای 60 سال کشور برابر 7.414.091 نفر بوده است. پیش‌بینی می شود طی دهه‌های ۲۰۴۰ و ۲۰۵۰، حدود ۲۵ درصد از کل جمعیت ایران در گروههای سنی بالای ۶۰ سال خواهند بود (4). این اﻓﺰایﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان در ایﺮان ﻧﯿﺰ ﺿﺮورت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺳﻼﻣﺖ، ﺗﺄﻣﯿﻦ آﺳﺎیﺶ و رﻓﺎه ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﻓﻊ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت و ﻣﺸﮑﻼت ایﻦ ﻗﺸﺮ از ﺟﺎﻣﻌﻪ را روزاﻓﺰون ﻧﻤﻮده اﺳﺖ(5). لذا ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ روﻧﺪ ﺷﺘﺎﺑﺎن رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی و ایﻨﮑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻬﻮﻟﺖ و ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ دﭼﺎر ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮاﻧﺎیﯽ ﻫﺎی ﺟﺴﻤﯽ و رواﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﺎری و ﻣﺸﮑﻼت رواﻧﯽ آﻧﻬﺎ را ﺗﻬﺪیﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ(4). سازمان جهانی بهداشت، سلامت عمومی را چنین تعریف می کند؛ سلامت عمومی تنها فقدان اختلال روانی نیست، بلکه سلامت عمومی را سطحی از سلامتی می توان تعریف کرد که در آن افراد توانایی برقراری ارتباط مناسب با محیط فردی و اجتماعی، برخورد منطقی با تضادها و استرس های زندگی و حل آنها به شیوه ای سودمند و مناسب را داشته باشند. سلامت عمومی در دوره سالمندی نسبت به سایر دوره های زندگی، با مخاطرات بیشتری رو به رو هستند. مشکلات و مسائل متعدد فیزیولوژیک که در سنین بالا رخ می دهند و نیز فقدان های دوره سالمندی که سبب کاهش سازگاری شناختی و کاهش خوداتکایی می شوند، ممکن است سلامت عمومی سالمندان را تهدید کنند(6). از طرفی سالمندی عموماً با از دست دادن شغل (بازنشستگی) همراه است که به دنبال آن، ارتباطات اجتماعی سالمند با همکاران کمتر می شود. نتیجه عوامل فوق کاهش روابط اجتماعی است که ممکن است بر سلامت عمومی سالمندان تأثیر بگذارد(7).ﺳﻼﻣﺖ روان ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻬﻤﯽ در وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻼﻣﺖ اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ اﺳﺖ و اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ در دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﻣﻮﻓﻖ و ﺑﺮﺧﻮرداری از ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ در ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد(8). اﻓﺴﺮدﮔﯽ از ﻋﻤﺪهﺗﺮیﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ دوره ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی اﺳﺖ ﮐـﻪ در ﻧﺘﯿﺠــﻪ ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ آﺧـــﺮیﻦ ﻣﺮﺣﻠـــﻪ زﻧـــﺪﮔﯽ از ﻗﺒﯿــﻞ ﺑﯿﻤﺎریﻫـﺎی ﻣـﺰﻣﻦ، از دﺳـﺖ دادن دوﺳـﺘﺎن و ﻋﺰیــﺰان و ﻧـــﺎﺗﻮاﻧﯽ در اﻧﺠــﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿــﺖﻫــﺎی ﻣــﻮرد ﻋﻼﻗــﻪ ﻓــﺮد، ﺑﺴــﯿﺎری از ﺳـﺎﻟﻤﻨﺪان را درﮔﯿـﺮ ﻣﯽﮐﻨـﺪ. اﻓـﺮاد ﺳـﺎﻟﻤﻨﺪ در ﻧﺘﯿﺠـﻪی ﺿــﻌﻒ ﺑﯿﻨـﺎیﯽ، ﺷـﻨﻮایﯽ و دیﮕـﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ، ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻓﺸـﺎرﻫﺎی ﺑﯿﺮوﻧﯽ؛ ﻧﻈﯿـﺮ ﻣﺤـﺪودیﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ، اﺣﺴـﺎس ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐﻨﺘـﺮل ﺧﻮیﺶ را ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ از دﺳﺖ داده اﻧﺪ. ایﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸـﮑﻼت، ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ایﺠـﺎد ﻫﯿﺠﺎﻧـﺎت ﻣﻨﻔﯽ ﻣﺜﻞ ﻏﻢ، اﺿﻄﺮاب، ﻋـﺰت ﻧﻔـﺲ ﭘـﺎیﯿﻦ، اﻧـﺰوای اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و یﺄس و دلﻣﺮدﮔﯽ در ﻓﺮد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد و اﻓﺴﺮدﮔﯽ، ﺑﺰرﮔﺘـﺮیﻦ ﻣﺸﮑﻞ رواﻧﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪ ﺟﺪی و ﺧﻄﺮﻧﺎک ایﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻋﻮاﻃـﻒ اﺳــﺖ(9). ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ اﻓﺴﺮدﮔﯽ در ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻠﻘﯽ، ﺗﻈﺎﻫﺮات رواﻧﯽ و ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ. ﻋﻼﺋﻢ ﺧﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺼﻮرت رﻓﺘﺎر اﻓﺴﺮده، ﺗﺤﺮیﮏ ﭘﺬیﺮی یﺎ اﺿﻄﺮاب و ﺣﻤﻼت ﮔﺮیﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻋﻼﺋﻢ رواﻧﯽ ﺑﺼﻮرت ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺑﻮدن یﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ، ﺗﻤﺮﮐﺰ و ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺿﻌﯿﻒ، ﮐﺎﻫﺶ رﺿﺎیﺖ از زﻧﺪﮔﯽ، اﻧﺰوای اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻣﻨﻔﯽ ﻧﮕﺮی، ﻧﺎ اﻣﯿﺪی، اﻓﺰایﺶ واﺑﺴﺘﮕﯽ، احساس ﮔﻨﺎه و ﺑﯽ ارزش ﺑﻮدن، ﺑﯿﻤﺎری، ﻧﺎﺧﻮش ﺑﻮدن، ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﺮگ و اﻓﮑﺎر ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﺑﺼﻮرت ﺳﺴﺘﯽ رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺘﯽ، خستگی، بی قراری، بی اشتهایی کاهش وزن و بی خوابی و عدم رعایت بهداشت فردی است. اکثر ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻓﺴﺮدﮔﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ ﺷﮑﺎیﺎت ﺟﺴﻤﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﻣﺮاﻗﺒﺘﯽ اوﻟﯿﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. اﻓﺴﺮدﮔﯽ در سالمندان می تواﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻋﻮارض ﺳﻼﻣﺘﯽ دیﮕﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﺗﻐﺬیﻪ، ﮐﺎﻫﺶ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻓﯿﺰیﮑﯽ،ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد، ﮐﺎهش کیفیت زندگی، افزایش مصرف دارو و هزینه های بهداشتی ناخوشی، افزایش مدت بستری، افزایش خطر خود کشی و نهایتا مرگ گردد (10،8). ﺍﻓﺴﺮﺩﮔﯽ ﺩﺭ ﺳﻨﻴﻦ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﺎﺩﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﻭ ﮔﺮﻳﺰ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﻪ ھﻤﻴﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﭼﻨﺪﺍﻥ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺩﺍﺩﻩ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭﻣﺎﻥ ﻧﻤﯽ ﮔﺮﺩﺩ. ﻟﺬﺍ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻭ ﺩﺭﻣﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺍﺧﺘﻼﻝ ﺩﺭ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪﺍﻥ ﺍﺯ اهمیت ﻭﻳﮋﻩ ﺍی ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ؛ با وجود این، در پژوهش هایی که پیرامون این موضوعات انجام گرفته است کمتر به بررسی سلامت عمومی و افسردگی در سالمندان پرداخته شده است اﺯ ﺍین رو ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ھﺪﻑ بررسی ارتباط بین سلامت عمومی و افسردگی در سالمندان ساکن در مناطق شهری و روستایی شهرستان زنجان در سال 1399 ﺍﻧﺠﺎﻡ گرفت.
روش بررسی
پژوهش حاضر مقطعی از نوع توصیفی - همبستگی است. جامعه ی مورد پژوهش این مطالعه، شامل تمام سالمندان (زن و مرد) ساکن در مناطق شهری و روستایی شهرستان زنجان در سال 1399 بود. با توجه به جدول مورگان تعداد نمونه آماری برابر420 نفر بود. روش نمونه گیری به صورت تصادفی – خوشه ای انجام شد به طوری که ابتدا به صورت خوشه ای از مراکز جامع سلامت شهری (18 مرکز) 4 مرکز و از مراکز جامع سلامت روستایی (17 مرکز) 3 مرکز به صورت تصادفی ساده و براساس مناطق شهری، تعداد جمعیت سالمند تحت پوشش و با نظر مرکز بهداشت شهرستان زنجان انتخاب شد و به هر مرکز انتخاب شده براساس تعداد سالمند تحت پوشش، سهمیه ای از نظر تعداد نمونه پژوهش اختصاص داده شد. آزمودنی هایی که شرایط ورود به مطالعه و همچنین تمایل به مشارکت در تحقیق را داشتند، جهت نمونه آماری انتخاب شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل رضایت آگاهانه، سن بالاتر از 60 سال، دارای قدرت تکلم، عدم ابتلا به بیماری های حاد و شدید جسمی و روانی و سکونت دائم در محل زندگی(حالت رفت و آمد فصلی به شهر و روستا را نداشته باشد)بود.
ابزار جمع آوری داده ها در پژوهش حاضر پرسشنامه بود که شامل فرم اطلاعات دموگرافیک، پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر (1979) و پرسشنامه افسردگی در سالمندان (1986) بود.پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک، شامل اطلاعاتی از قبیل جنس، سن، تحصیلات، محل سکونت، وضعیت اشتغال، تعداد فرزندان و تاهل است.پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر شامل 4 مقیاس فرعی است و هر مقیاس 7 سؤال دارد. 1 - مقیاس علائم جسمانی که شامل سوالات 1 تا 7 می باشد 2- مقیاس علائم اضطراب و اختلال خواب شامل سوالات 8 تا 14 می باشد. 3 - مقیاس اختلال در کارکرد اجتماعی شامل سوالات 15 تا 21 بوده و 4 - مقیاس علائم افسردگی شامل سوالات 22 تا 28 می باشد (11) این پرسشنامه بر اساس مقیاس لیکرت از 0 تا 3 نمره دهی می شود. حداقل و حداکثر نمرات این پرسشنامه به ترتیب صفر و 84 بود و برای جمــع بنـدی نمـرات بـه "اصلا" نمـره صفـر، "در حـد معمـول" نمـره یـک،"بیـش از حـد معمـول" نمـره دو و "خیلـی بیشـتر از حـد معمـول" نمره سـه تعلـق گرفت(24). بر اساس این روش از تحلیل، هرچه نمره به دست آمده بیشتر باشد، نشانگر کم بودن سلامت عمومی است. امتیاز صفر تا 22 به مفهوم سلامت عمومی کامل و یا عالی، امتیاز 23 تا 40 به مفهوم سلامت عمومی خوب، امتیاز 41 تا 60 به مفهوم سلامت عمومی متوسط، امتیاز بالاتر از 61 به مفهوم سلامت عمومی ضعیف می باشد (12).پرسشنامه افسردگی سالمندان، نسخه 11 سوالی آن در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت که با توجه به پژوهش ملکوتی و همکاران (2006) بدست آمده است(13). این پرسشنامه دارای 11 سوال می باشد که عامل افسردگی در سالمندان را اندازه گیری می کند. طیف پاسخگویی آن از نوع دو گزینه ای بلی یا خیر است که که به ترتیب 1 و صفر امتیاز دارد. شایان ذکر است امتیاز سوالات شماره 1، 4، 6 و 8 با نمره گذاری معکوس محاسبه شد. برای تحلیل پرسشنامه، نمرههای هر یک از سوالات جمع شد بطوری که حداقل امتیاز ممکن صفر و حداکثر 11 بود. نمره بین صفر تا 5، ﻋﺪم اﺑﺘﻼ ﺑﻪ اﻓﺴﺮدﮔﯽ و نمره بین 6 تا 11،اﺣﺘﻤﺎل اﺑﺘﻼ ﺑﻪ اﻓﺴﺮدﮔﯽ را نشان می داد.روایی و پایایی ابزار در پژوهش حاضر به این شکل انجام شدکه، روایی صوری محتوی از ابزار های استاندارد در این پژوهش با جمع آوری نظرات متخصصین این حوزه بصورت کیفی تعیین گردید. جهت تعیین پایایی ابزار، پرسشنامه ها در یک نمونه 30 نفره آزموده شد. از نظر میزان اعتبار پرسشنامه، در روش آلفای کرونباخ داشتن ضریب آلفا کمتراز 60% عموما ضعیف تلقی می شود و اعتبار با حداقل 70% قابل قبول و بالاتراز 80% خوب (14). در نتیجه با توجه به نتایج بدست آمده در تحقیق حاضر متغیرهای پرسشنامه طراحی شده از روایی و پایایی(ضریب آلفای کرونباخ) 88/0 برخوردار است.پس از جمع آوری اطلاعات مورد مطالعه، داده ها وارد نرم افزار SPSS 25 و EXCELL شد. جهت آزمون فرضیات تحقیق و تجزیه وتحلیل نتایج از آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون T و تحلیل واریانس چندمتغیره و رگرسیون) استفاده شد. آزمون های کولموگروف-اسمیرنوف و بررسی چولگی و کشیدگی داده ها نیز به ترتیب برای بررسی پایایی و نرمالیتی داده ها استفاده گردید. مقدار معناداری در کلیه آزمون ها برابر 05/0≥P بود. ملاحظات اخلاقی این مطالعه شامل :کسب مجوز پژوهش از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی ایران ، اخذ معرفی نامه انجام پژوهش از معاونت پژوهشی دانشگاه، کسب اجازه از مرکز بهداشت شهرستان زنجان، ارائه توضیحات لازم در مورد هدف پژوهش و روش کار برای مسئولین ذیربط و شرکت کنندگان، اطمینان دادن به آزمودنی ها در مورد اختیاری بودن خروج از مطالعه، اخذ رضایت نامه کتبی آگاهانه از آزمودنی ها، بدون نام بودن پرسشنامه ها و چک لیست ها، اطمینان دادن به آزمودنی ها در مورد محرمانه ماندن اطلاعات، ارائه صادقانه نتایج تحقیق اعم از مثبت یا منفی، عدم مغایرت اهداف پژوهش با موازیـن دینـی و فرهنگـی آزمودنـی و جامعـه بود. مقاله حاضر برگرفته از پژوهش مصوب در شورای تخصصی پژوهش دانشکده بهداشت وکمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران .مورخ02/10/1399 به کد اخلاق شمارهIR.IUMS.REC.1399.1023 بود.
یافته ها
در این مطالعه 420نفر از سالمندان ساکن در مناطق شهری و روستایی استان زنجان مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین سنی افراد حاضر در مطالعه 70 سال با انحراف معیار 51/8 بود. نمره متغیر سلامت عمومی 25 درصد سالمندان (چارک اول) در فاصله 8 تا 11 قرارداشت و 16 درصد آنان در فاصله 8 تا 22 قرار دارد. 95 درصد افراد مورد مطالعه نمره سلامت عمومی کمتر از 28 داشتند. همچنین دو نفر از افراد مورد مطالعه نمره سلامت عمومی بالاتر از 65 داشتند. نمره متغیر افسردگی 25 درصد سالمندان صفر، 50 درصد آنان در فاصله (0تا 1)،75 درصد آنان در فاصله (0 تا 2) قرار داشت. 95 درصد افراد مورد مطالعه نمره افسردگی کمتر از 5 داشتند. همچنین هفت نفر از افراد مورد مطالعه نمره افسردگی بالاتر از 9 داشتند. توزیع متغیر های دموگرافیک جنسیت،تحصیلات،تاهل،اشتغال و محل سکونت در جدول 1 مشاهده می شود.
در اوایﻞ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ، ﻫﺮم ﻫﺎی ﺟﻤﻌﯿﺖ اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎی دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺜﻠﺜﯽ ﺷﮑﻞ ﺑﻮد(1). اﻣﺮوزه این مثلث به شکل استوانه ای شده وﺣﺪود دوﺳﻮم اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در 2025 ﺑﻪ 75 درﺻﺪ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ که در ﺟﺎﻣﻌﻪ ایﺮان ﻧﯿﺰ وﺿﻌﯿت ﻣﺸﺎﺑﻪ است(3،2). در ﺳﺎل 1395 جمعیت بالای 60 سال کشور برابر 7.414.091 نفر بوده است. پیش‌بینی می شود طی دهه‌های ۲۰۴۰ و ۲۰۵۰، حدود ۲۵ درصد از کل جمعیت ایران در گروههای سنی بالای ۶۰ سال خواهند بود (4). این اﻓﺰایﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان در ایﺮان ﻧﯿﺰ ﺿﺮورت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺳﻼﻣﺖ، ﺗﺄﻣﯿﻦ آﺳﺎیﺶ و رﻓﺎه ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﻓﻊ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت و ﻣﺸﮑﻼت ایﻦ ﻗﺸﺮ از ﺟﺎﻣﻌﻪ را روزاﻓﺰون ﻧﻤﻮده اﺳﺖ(5). لذا ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ روﻧﺪ ﺷﺘﺎﺑﺎن رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی و ایﻨﮑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻬﻮﻟﺖ و ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ دﭼﺎر ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮاﻧﺎیﯽ ﻫﺎی ﺟﺴﻤﯽ و رواﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﺎری و ﻣﺸﮑﻼت رواﻧﯽ آﻧﻬﺎ را ﺗﻬﺪیﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ(4). سازمان جهانی بهداشت، سلامت عمومی را چنین تعریف می کند؛ سلامت عمومی تنها فقدان اختلال روانی نیست، بلکه سلامت عمومی را سطحی از سلامتی می توان تعریف کرد که در آن افراد توانایی برقراری ارتباط مناسب با محیط فردی و اجتماعی، برخورد منطقی با تضادها و استرس های زندگی و حل آنها به شیوه ای سودمند و مناسب را داشته باشند. سلامت عمومی در دوره سالمندی نسبت به سایر دوره های زندگی، با مخاطرات بیشتری رو به رو هستند. مشکلات و مسائل متعدد فیزیولوژیک که در سنین بالا رخ می دهند و نیز فقدان های دوره سالمندی که سبب کاهش سازگاری شناختی و کاهش خوداتکایی می شوند، ممکن است سلامت عمومی سالمندان را تهدید کنند(6). از طرفی سالمندی عموماً با از دست دادن شغل (بازنشستگی) همراه است که به دنبال آن، ارتباطات اجتماعی سالمند با همکاران کمتر می شود. نتیجه عوامل فوق کاهش روابط اجتماعی است که ممکن است بر سلامت عمومی سالمندان تأثیر بگذارد(7).ﺳﻼﻣﺖ روان ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻬﻤﯽ در وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻼﻣﺖ اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ اﺳﺖ و اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ در دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﻣﻮﻓﻖ و ﺑﺮﺧﻮرداری از ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ در ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد(8). اﻓﺴﺮدﮔﯽ از ﻋﻤﺪهﺗﺮیﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ دوره ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی اﺳﺖ ﮐـﻪ در ﻧﺘﯿﺠــﻪ ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ آﺧـــﺮیﻦ ﻣﺮﺣﻠـــﻪ زﻧـــﺪﮔﯽ از ﻗﺒﯿــﻞ ﺑﯿﻤﺎریﻫـﺎی ﻣـﺰﻣﻦ، از دﺳـﺖ دادن دوﺳـﺘﺎن و ﻋﺰیــﺰان و ﻧـــﺎﺗﻮاﻧﯽ در اﻧﺠــﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿــﺖﻫــﺎی ﻣــﻮرد ﻋﻼﻗــﻪ ﻓــﺮد، ﺑﺴــﯿﺎری از ﺳـﺎﻟﻤﻨﺪان را درﮔﯿـﺮ ﻣﯽﮐﻨـﺪ. اﻓـﺮاد ﺳـﺎﻟﻤﻨﺪ در ﻧﺘﯿﺠـﻪی ﺿــﻌﻒ ﺑﯿﻨـﺎیﯽ، ﺷـﻨﻮایﯽ و دیﮕـﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ، ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻓﺸـﺎرﻫﺎی ﺑﯿﺮوﻧﯽ؛ ﻧﻈﯿـﺮ ﻣﺤـﺪودیﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ، اﺣﺴـﺎس ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐﻨﺘـﺮل ﺧﻮیﺶ را ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ از دﺳﺖ داده اﻧﺪ. ایﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸـﮑﻼت، ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ایﺠـﺎد ﻫﯿﺠﺎﻧـﺎت ﻣﻨﻔﯽ ﻣﺜﻞ ﻏﻢ، اﺿﻄﺮاب، ﻋـﺰت ﻧﻔـﺲ ﭘـﺎیﯿﻦ، اﻧـﺰوای اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و یﺄس و دلﻣﺮدﮔﯽ در ﻓﺮد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد و اﻓﺴﺮدﮔﯽ، ﺑﺰرﮔﺘـﺮیﻦ ﻣﺸﮑﻞ رواﻧﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪ ﺟﺪی و ﺧﻄﺮﻧﺎک ایﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻋﻮاﻃـﻒ اﺳــﺖ(9). ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ اﻓﺴﺮدﮔﯽ در ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻠﻘﯽ، ﺗﻈﺎﻫﺮات رواﻧﯽ و ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ. ﻋﻼﺋﻢ ﺧﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺼﻮرت رﻓﺘﺎر اﻓﺴﺮده، ﺗﺤﺮیﮏ ﭘﺬیﺮی یﺎ اﺿﻄﺮاب و ﺣﻤﻼت ﮔﺮیﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻋﻼﺋﻢ رواﻧﯽ ﺑﺼﻮرت ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺑﻮدن یﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ، ﺗﻤﺮﮐﺰ و ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺿﻌﯿﻒ، ﮐﺎﻫﺶ رﺿﺎیﺖ از زﻧﺪﮔﯽ، اﻧﺰوای اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻣﻨﻔﯽ ﻧﮕﺮی، ﻧﺎ اﻣﯿﺪی، اﻓﺰایﺶ واﺑﺴﺘﮕﯽ، احساس ﮔﻨﺎه و ﺑﯽ ارزش ﺑﻮدن، ﺑﯿﻤﺎری، ﻧﺎﺧﻮش ﺑﻮدن، ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﺮگ و اﻓﮑﺎر ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﺑﺼﻮرت ﺳﺴﺘﯽ رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺘﯽ، خستگی، بی قراری، بی اشتهایی کاهش وزن و بی خوابی و عدم رعایت بهداشت فردی است. اکثر ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻓﺴﺮدﮔﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ ﺷﮑﺎیﺎت ﺟﺴﻤﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﻣﺮاﻗﺒﺘﯽ اوﻟﯿﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. اﻓﺴﺮدﮔﯽ در سالمندان می تواﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻋﻮارض ﺳﻼﻣﺘﯽ دیﮕﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﺗﻐﺬیﻪ، ﮐﺎﻫﺶ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻓﯿﺰیﮑﯽ،ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد، ﮐﺎهش کیفیت زندگی، افزایش مصرف دارو و هزینه های بهداشتی ناخوشی، افزایش مدت بستری، افزایش خطر خود کشی و نهایتا مرگ گردد (10،8). ﺍﻓﺴﺮﺩﮔﯽ ﺩﺭ ﺳﻨﻴﻦ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﺎﺩﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﻭ ﮔﺮﻳﺰ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﻪ ھﻤﻴﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﭼﻨﺪﺍﻥ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺩﺍﺩﻩ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭﻣﺎﻥ ﻧﻤﯽ ﮔﺮﺩﺩ. ﻟﺬﺍ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻭ ﺩﺭﻣﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺍﺧﺘﻼﻝ ﺩﺭ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪﺍﻥ ﺍﺯ اهمیت ﻭﻳﮋﻩ ﺍی ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ؛ با وجود این، در پژوهش هایی که پیرامون این موضوعات انجام گرفته است کمتر به بررسی سلامت عمومی و افسردگی در سالمندان پرداخته شده است اﺯ ﺍین رو ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ھﺪﻑ بررسی ارتباط بین سلامت عمومی و افسردگی در سالمندان ساکن در مناطق شهری و روستایی شهرستان زنجان در سال 1399 ﺍﻧﺠﺎﻡ گرفت.
روش بررسی
پژوهش حاضر مقطعی از نوع توصیفی - همبستگی است. جامعه ی مورد پژوهش این مطالعه، شامل تمام سالمندان (زن و مرد) ساکن در مناطق شهری و روستایی شهرستان زنجان در سال 1399 بود. با توجه به جدول مورگان تعداد نمونه آماری برابر420 نفر بود. روش نمونه گیری به صورت تصادفی – خوشه ای انجام شد به طوری که ابتدا به صورت خوشه ای از مراکز جامع سلامت شهری (18 مرکز) 4 مرکز و از مراکز جامع سلامت روستایی (17 مرکز) 3 مرکز به صورت تصادفی ساده و براساس مناطق شهری، تعداد جمعیت سالمند تحت پوشش و با نظر مرکز بهداشت شهرستان زنجان انتخاب شد و به هر مرکز انتخاب شده براساس تعداد سالمند تحت پوشش، سهمیه ای از نظر تعداد نمونه پژوهش اختصاص داده شد. آزمودنی هایی که شرایط ورود به مطالعه و همچنین تمایل به مشارکت در تحقیق را داشتند، جهت نمونه آماری انتخاب شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل رضایت آگاهانه، سن بالاتر از 60 سال، دارای قدرت تکلم، عدم ابتلا به بیماری های حاد و شدید جسمی و روانی و سکونت دائم در محل زندگی(حالت رفت و آمد فصلی به شهر و روستا را نداشته باشد)بود.
ابزار جمع آوری داده ها در پژوهش حاضر پرسشنامه بود که شامل فرم اطلاعات دموگرافیک، پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر (1979) و پرسشنامه افسردگی در سالمندان (1986) بود.پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک، شامل اطلاعاتی از قبیل جنس، سن، تحصیلات، محل سکونت، وضعیت اشتغال، تعداد فرزندان و تاهل است.پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر شامل 4 مقیاس فرعی است و هر مقیاس 7 سؤال دارد. 1 - مقیاس علائم جسمانی که شامل سوالات 1 تا 7 می باشد 2- مقیاس علائم اضطراب و اختلال خواب شامل سوالات 8 تا 14 می باشد. 3 - مقیاس اختلال در کارکرد اجتماعی شامل سوالات 15 تا 21 بوده و 4 - مقیاس علائم افسردگی شامل سوالات 22 تا 28 می باشد (11) این پرسشنامه بر اساس مقیاس لیکرت از 0 تا 3 نمره دهی می شود. حداقل و حداکثر نمرات این پرسشنامه به ترتیب صفر و 84 بود و برای جمــع بنـدی نمـرات بـه "اصلا" نمـره صفـر، "در حـد معمـول" نمـره یـک،"بیـش از حـد معمـول" نمـره دو و "خیلـی بیشـتر از حـد معمـول" نمره سـه تعلـق گرفت(24). بر اساس این روش از تحلیل، هرچه نمره به دست آمده بیشتر باشد، نشانگر کم بودن سلامت عمومی است. امتیاز صفر تا 22 به مفهوم سلامت عمومی کامل و یا عالی، امتیاز 23 تا 40 به مفهوم سلامت عمومی خوب، امتیاز 41 تا 60 به مفهوم سلامت عمومی متوسط، امتیاز بالاتر از 61 به مفهوم سلامت عمومی ضعیف می باشد (12).پرسشنامه افسردگی سالمندان، نسخه 11 سوالی آن در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت که با توجه به پژوهش ملکوتی و همکاران (2006) بدست آمده است(13). این پرسشنامه دارای 11 سوال می باشد که عامل افسردگی در سالمندان را اندازه گیری می کند. طیف پاسخگویی آن از نوع دو گزینه ای بلی یا خیر است که که به ترتیب 1 و صفر امتیاز دارد. شایان ذکر است امتیاز سوالات شماره 1، 4، 6 و 8 با نمره گذاری معکوس محاسبه شد. برای تحلیل پرسشنامه، نمرههای هر یک از سوالات جمع شد بطوری که حداقل امتیاز ممکن صفر و حداکثر 11 بود. نمره بین صفر تا 5، ﻋﺪم اﺑﺘﻼ ﺑﻪ اﻓﺴﺮدﮔﯽ و نمره بین 6 تا 11،اﺣﺘﻤﺎل اﺑﺘﻼ ﺑﻪ اﻓﺴﺮدﮔﯽ را نشان می داد.روایی و پایایی ابزار در پژوهش حاضر به این شکل انجام شدکه، روایی صوری محتوی از ابزار های استاندارد در این پژوهش با جمع آوری نظرات متخصصین این حوزه بصورت کیفی تعیین گردید. جهت تعیین پایایی ابزار، پرسشنامه ها در یک نمونه 30 نفره آزموده شد. از نظر میزان اعتبار پرسشنامه، در روش آلفای کرونباخ داشتن ضریب آلفا کمتراز 60% عموما ضعیف تلقی می شود و اعتبار با حداقل 70% قابل قبول و بالاتراز 80% خوب (14). در نتیجه با توجه به نتایج بدست آمده در تحقیق حاضر متغیرهای پرسشنامه طراحی شده از روایی و پایایی(ضریب آلفای کرونباخ) 88/0 برخوردار است.پس از جمع آوری اطلاعات مورد مطالعه، داده ها وارد نرم افزار SPSS 25 و EXCELL شد. جهت آزمون فرضیات تحقیق و تجزیه وتحلیل نتایج از آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون T و تحلیل واریانس چندمتغیره و رگرسیون) استفاده شد. آزمون های کولموگروف-اسمیرنوف و بررسی چولگی و کشیدگی داده ها نیز به ترتیب برای بررسی پایایی و نرمالیتی داده ها استفاده گردید. مقدار معناداری در کلیه آزمون ها برابر 05/0≥P بود. ملاحظات اخلاقی این مطالعه شامل :کسب مجوز پژوهش از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی ایران ، اخذ معرفی نامه انجام پژوهش از معاونت پژوهشی دانشگاه، کسب اجازه از مرکز بهداشت شهرستان زنجان، ارائه توضیحات لازم در مورد هدف پژوهش و روش کار برای مسئولین ذیربط و شرکت کنندگان، اطمینان دادن به آزمودنی ها در مورد اختیاری بودن خروج از مطالعه، اخذ رضایت نامه کتبی آگاهانه از آزمودنی ها، بدون نام بودن پرسشنامه ها و چک لیست ها، اطمینان دادن به آزمودنی ها در مورد محرمانه ماندن اطلاعات، ارائه صادقانه نتایج تحقیق اعم از مثبت یا منفی، عدم مغایرت اهداف پژوهش با موازیـن دینـی و فرهنگـی آزمودنـی و جامعـه بود. مقاله حاضر برگرفته از پژوهش مصوب در شورای تخصصی پژوهش دانشکده بهداشت وکمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران .مورخ02/10/1399 به کد اخلاق شمارهIR.IUMS.REC.1399.1023 بود.
یافته ها
در این مطالعه 420نفر از سالمندان ساکن در مناطق شهری و روستایی استان زنجان مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین سنی افراد حاضر در مطالعه 70 سال با انحراف معیار 51/8 بود. نمره متغیر سلامت عمومی 25 درصد سالمندان (چارک اول) در فاصله 8 تا 11 قرارداشت و 16 درصد آنان در فاصله 8 تا 22 قرار دارد. 95 درصد افراد مورد مطالعه نمره سلامت عمومی کمتر از 28 داشتند. همچنین دو نفر از افراد مورد مطالعه نمره سلامت عمومی بالاتر از 65 داشتند. نمره متغیر افسردگی 25 درصد سالمندان صفر، 50 درصد آنان در فاصله (0تا 1)،75 درصد آنان در فاصله (0 تا 2) قرار داشت. 95 درصد افراد مورد مطالعه نمره افسردگی کمتر از 5 داشتند. همچنین هفت نفر از افراد مورد مطالعه نمره افسردگی بالاتر از 9 داشتند. توزیع متغیر های دموگرافیک جنسیت،تحصیلات،تاهل،اشتغال و محل سکونت در جدول 1 مشاهده می شود.
جدول 1 : توزیع ویژگی های دموگرافیک
| متغیر | رده | فراوانی (مطلق) | فراوانی نسبی | درصد فراوانی |
| جنسیت | زن | 232 | 58/0 | 2/55 |
| مرد | 188 | 44/0 | 8/44 | |
تحصیلات |
بی سواد | 235 | 55/0 | 56 |
| ابتدایی | 94 | 22/0 | 4/22 | |
| راهنمایی | 32 | 07/0 | 6/7 | |
| دیپلم | 39 | 09/0 | 3/9 | |
| فوق دیپلم | 12 | 02/0 | 9/2 | |
| لیسانس | 7 | 01/0 | 7/1 | |
| فوق لیسانس و بالاتر | 1 | 002/0 | 2/0 | |
| وضعیت تاهل | متاهل | 323 | 78/0 | 78 |
| بیوه | 85 | 20/0 | 5/20 | |
| مطلقه | 6 | 01/0 | 4/1 | |
وضعیت اشتغال |
بیکار | 131 | 31/0 | 2/31 |
| شاغل | 78 | 18/0 | 6/18 | |
| بازنشسته | 105 | 25/0 | 25 | |
| بدون شغل و دارای درآمد | 106 | 25/0 | 2/25 | |
| محل سکونت | شهر | 290 | 69/0 | 69 |
| روستا | 130 | 30/0 | 31 |
بر اساس ضریب همبستگی پیرسون بین وضعیت تاهل و افسردگی در سالمندان ارتباط مستقیم و معنی دار وجود داشت. (126/0 ,r= 017/0p=) در سایر متغیرهای دموگرافیک ارتباط معناداری مشاهده نشد(جدول 2).
ضریب همبستگی اسپیرمن بین دو متغیر سلامت عمومی در بعد علائم جسمانی و افسردگی(343/0 r= و001/0p<) در سالمندان و همچنین دو متغیر سلامت عمومی در بعد علائم افسردگی و گرایش به خودکشی (312/0 r= و001/0p<) و سلامت عمومی در بعد علائم اضطراب و بی خوابی و افسردگی در سالمندان (339/0 r= و001/0p<) رابطه مستقیم ومعنی داری وجود داشت. از طرفی بین دو متغیر سلامت عمومی در بعد اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی در سالمندان،رابطه معکوس و معنی داری وجودداشت به این معنی که با افزایش کارکردهای و ظایف سالمندان در جامعه از افسردگی آنان کاسته می شد(جدول 3).
مقادیر ضرایب رگرسیونی مربوط به متغیرهای دموگرافیک و آزمون های بررسی معنی داری آن ها نشان می دهد که در شرایط مطالعه حاضر از نظر آماری در هیچکدام از متغیرهای دموگرافیک رابطه معنی داری با متغیر افسردگی مشاهده نمی شود( جدول 4).
ضریب همبستگی اسپیرمن بین دو متغیر سلامت عمومی در بعد علائم جسمانی و افسردگی(343/0 r= و001/0p<) در سالمندان و همچنین دو متغیر سلامت عمومی در بعد علائم افسردگی و گرایش به خودکشی (312/0 r= و001/0p<) و سلامت عمومی در بعد علائم اضطراب و بی خوابی و افسردگی در سالمندان (339/0 r= و001/0p<) رابطه مستقیم ومعنی داری وجود داشت. از طرفی بین دو متغیر سلامت عمومی در بعد اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی در سالمندان،رابطه معکوس و معنی داری وجودداشت به این معنی که با افزایش کارکردهای و ظایف سالمندان در جامعه از افسردگی آنان کاسته می شد(جدول 3).
مقادیر ضرایب رگرسیونی مربوط به متغیرهای دموگرافیک و آزمون های بررسی معنی داری آن ها نشان می دهد که در شرایط مطالعه حاضر از نظر آماری در هیچکدام از متغیرهای دموگرافیک رابطه معنی داری با متغیر افسردگی مشاهده نمی شود( جدول 4).
جدول 2:همبستگی بین متغیرهای دموگرافیک و افسردگی در سالمندان
جدول3: همبستگی میان مولفه های سلامت عمومی(علایم جسمانی،اضطراب و بی خواب،اختلال در عملکرد اجتماعی و گرایش به خودکشی )و افسردگی در سالمندان
| متغیر | r | P |
| سن | 018/0- | 740/0 |
| جنسیت | 091/0 | 081/0 |
| محل سکونت | 099/0- | 059/0 |
| تحصیلات | 026/0- | 624/0 |
| وضعیت تاهل | 126/0 | 017/0 |
| وضعیت اشتغال | 004/0- | 0941/0 |
| تعداد فرزندان | 016/0- | 772/0 |
جدول3: همبستگی میان مولفه های سلامت عمومی(علایم جسمانی،اضطراب و بی خواب،اختلال در عملکرد اجتماعی و گرایش به خودکشی )و افسردگی در سالمندان
متغیر |
r | p |
| (علائم جسمانی) سلامت عمومی -افسردگی در سالمندان | 343/0 | <001/0 |
| (علائم اضطراب و بی خوابی) سلامت عمومی -افسردگی در سالمندان | 339/0 | <001/0 |
| (اختلال در کارکرد اجتماعی) سلامت عمومی -افسردگی در سالمندان | 362/0- | <001/0 |
| (علائم افسردگی و گرایش به خودکشی) سلامت عمومی -افسردگی در سالمندان |
312/0 | <001/0 |
مقادیر ضرایب رگرسیونی مربوط به متغیرهای وارد شده در مدل در هر مرحله و آزمون های بررسی معنی داری آن ها نشان می دهد که به ازای یک واحد (نمره) افزایش در متغیر علایم جسمانی، به اندازه 033/0 واحد افزایش در متغیر افسردگی، به ازای یک واحد کاهش در متغیر اختلال کارکرد اجتماعی، به اندازه 022/0 واحد افزایش در متغیر افسردگی و همچنین به ازای یک واحد افزایش در متغیر علایم افسردگی و گرایش به خودکشی 03/0 واحد متغیر افسردگی افزایش می یابد و در هر مورد با ثابت نگه داشتن سایر متغیرهای مستقل می باشد.با توجه به احتمال معنی داری آزمون برای ضرایب رگرسیونی، ضریب رگرسیونی متغیرهای علایم جسمانی، اختلال کارکرد اجتماعی و علایم افسردگی و گرایش به خودکشی در مدل معنی دار بودند (05/0P<)و با توجه به اینکه ضریب استاندارد Beta برای متغیر علایم جسمانی (266/0) بزرگتر از ضریب استاندارد Beta سایر متغیرها بود، این متغیر تاثیر نسبی بیشتری بر روی متغیر افسردگی داشت(جدول 5).
جدول4: نتایج رگرسیون چندگانه متغیرهای دموگرافیک و افسردگی
جدول5: نتایج رگرسیون چندگانه مولفه های سلامت عمومی و افسردگی
بحث و نتیجه گیری| Unstandardized Coefficients | Standardized Coefficients | t | Sig. | |||||
| B | Std. Error | Beta | ||||||
| محل سکونت | 026/0- | 059/0 | -.037 | 444/0- | 658/0 | |||
| سن | 002/0- | 006/0 | 048/0- | 591/0- | 555/0 | |||
| تعداد فرزندان | 008/0- | 014/0 | 049/0- | 570/0 | 570/0 | |||
| جنسیت | 039/0 | 059/0 | 057/0 | 665/0 | 507/0 | |||
| وضعیت تحصیلات | 026/0 | 027/0 | 085/0 | 966/0 | 336/0 | |||
| وضعیت تاهل | 092/0 | 061/0 | 130/0 | 520/1 | 130/0 | |||
| وضعیت اشتغال | 006/0- | 022/0 | 019/0- | 249/0- | 804/0 | |||
| Unstandardized Coefficients | Standardized Coefficients | t | Sig. | ||
| B | Std. Error | Beta | |||
| علایم جسمانی | 033/0 | 011/0 | 266/0 | 994/2 | 003/0 |
| اضطراب و اختلال خواب | 011/0 | 009/0 | 115/0 | 258/1 | 210/0 |
| اختلال کارکرد اجتماعی | 022/0- | 006/0 | 220/0- | 546/3- | 000/0 |
| علایم افسردگی و گرایش به خودکشی | 030/0 | 010/0 | 0224/0 | 980/2 | 003/0 |
هدف مطالعه حاضر، بررسی رابطه مولفه های سلامت عمومی (علائم جسمانی، علائم اضطراب و بی خوابی، اختلال در کارکرد اجتماعی، علائم افسردگی) و افسردگی در سالمندان بود. برای رسیدن به هدف مورد نظر و داشتن اطلاعات بیشتر ابتدا روابط بین متغیرهای دموگرافیک و افسردگی در سالمندان بررسی شد.نتایج بدست آمده نشان داد بین بعد علائم جسمانی و افسردگی در سالمندان رابطه مستقیم، در حد متوسط و معنی داری وجود داشت. همچنین مشخص شد این متغیر تاثیر نسبی بیشتری بر روی متغیر افسردگی داشت به گونه ای که به ازای یک واحد (نمره) افزایش در متغیر علایم جسمانی، به اندازه 033/0 واحد افزایش در متغیر افسردگی اتفاق افتاد. نتایج مطالعه حسینی مقدم نیز این یافته را تایید میکند (15).
پژوهش سعیدی مهر نیز نشان داد بین بعد جسمانی کیفیت زندگی و افسردگی رابطه معنا دار وجود داشت (16). کینگ و همکاران (17) نیز در پژوهش خود نشان دادند که بهبود سلامت جسمانی باعث جلوگیری از اختلالات روانی از جمله روانپریشی و علایم افسردگی در سالمندان می شود. نتایج مطالعه سجادی و همکاران (18) و مطالعات اللهیاری و همکاران (19)، قادری و همکاران (20) موسوی و همکاران (21)، یاکا و همکاران (22) و ایگور و همکاران (23) نیز هم راستا با مطالعه حاضر هستند.به نظر می رسد در سنین سالمندی بروز ناتوانی های جسمانی بارزتر بوده و به صورت کاهش فعالیت جسمی و محدودیت های جسمانی ظاهر می شود. احتمالا با توجه به اینکه با افزایش سن توانائی عملکردی سالمندان کاهش پیدا می کند و همچنین شانس ابتلا به بیماریهای مزمن و محدود کننده بیشتر می شود، لذا رابطه مستقیم علایم جسمانی با افسردگی محتمل می باشد؛ همچنین باید توجه داشت که اطلاع رسانی گسترده رسانه ای در خصوص خطر بیماری کووید 19 در سالمندانی که بیماری مزمن و زمینه‌ای دارند و امکان مرگ بیشتر در این افراد، می‌تواند باعث بیشتر شدن افسردگی در بین سالمندان و تشدید این رابطه گردد.
در مطالعه ی حاضرنتایج بدست آمده نشان داد بین بعد علائم اضطراب و بی خوابی و افسردگی در سالمندان رابطه مستقیم و معنی داری وجود داشت. طبق یافته ها یک واحد (نمره) افزایش در متغیر علائم اضطراب و بی خوابی، به اندازه 011/0 واحد افزایش در متغیر افسردگی را به همراه دارد.حسینی مقدم در پژوهش خود نشان داد شیوع افسردگی در سالمندان با کیفیت خواب ضعیف، بیشتر بود(15). نتایج مطالعات باقری و همکاران(24)، به‌پژوه و همکاران(25)، پارسایی راد و همکاران (26) و موسوی و همکارن (21) نیز همراستا با مطالعه حاضر است. بی خوابی بیشترین شیوع را در بین بیماران افسرده دارد و یکی از 9 معیار تشخیصی افسردگی به شمار می آید(25). اسپریتو در مطالعه خود بیان می کند که خواب کافی با افزایش سن کاهش می یابد(27).
بر اساس مطالعات انجام‌شده به نظر می رسد بین افسردگی و کیفیت خواب ضعیف، رابطه متقابلی وجود دارد، به طوری که افسردگی باعث کاهش کیفیت خواب شده و در مقابل خواب با کیفیت پایین نیز باعث شدت افسردگی در افراد می‌شود(24). بی‌خوابی و کمبود خواب منجر به افزایش الگوهای نامنظم خواب، خواب‌آلودگی روزانه، خستگی، بی‌توجهی و اختلالات روان در افراد می‌شود(28).
مطابق با یافته های پژوهش بین بعد اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی در سالمندان رابطه معکوس، در حد متوسط و معنی داری وجود داشت به گونه ای که به ازای یک واحد کاهش در متغیر اختلال کارکرد اجتماعی، به اندازه022/0 واحد افزایش در متغیر افسردگی رخ داد.این یافته با نتایج پژوهش علی پور و همکاران (29)، بختیاری و همکاران (30)، موسوی و همکاران (21) و سعیدی مهر (16) هم راستا است.
و مککی و همکاران (31) در مطالعه خود پیرامون ارتباط بین حمایت اجتماعی و افسردگی بدین نتیجه دست یافتند که حمایت اجتماعی با افسردگی همبستگی معکوس مثبت دارد نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعه اشاره شده هم خوان است.ﺣﻤﺎیﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﮐﺎرﮐﺮدی ﻫﻤﺎن ﺟﻨﺒﻪ ﮐﯿﻔﻰ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳــﺖ ﮐﻪ ﺷــﺎﻣﻞ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎیﻰ ﭼﻮن ﻓﺮاﻫﻢ آوردن اﻃﻼﻋﺎت، ﻣﺤﺘﺮم ﺷــﻤﺮدن ﻓﺮد، ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ در ارﺗﺒﺎﻃــﺎت، ﻣﯿﺰان دﺳﺘﺮﺳــﻰ ﺑﻪ ﺣﻤﺎیــﺖ و زﻣﺎن دریﺎﻓﺖ ﺣﻤﺎیﺖ اﺳﺖ (32، 29) داﺷــﺘﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪن از ﺣﻤﺎیﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮای ﻓﺮاﻫﻢ ﺷــﺪن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﭘــﺎداش دﻫﻨﺪه ﺑﺮای اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺷــﻤﺎر ﻣــﯽ رود، ﮐﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن اﻓﺰایﺶ اﺣﺴــﺎس ﺧﻮدارزﺷــﻤﻨﺪی و ﮐﺎﻫﺶ اﺣﺘﻤﺎل اﺑﺘﻼ ﺑﻪ اﺿﻄــﺮاب و اﻓﺴــﺮدﮔﯽ را در ﭘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷــﺖ. در همین راستا، برخی بررسی ها هم نشان داده اند که قطع ارتباطات اجتماعی، افراد مسن را در معرض خطر گسترده افسردگی و اضطراب قرار می دهد (33).در تبیین این یافته ها می توان مـواردی را مطـرح نمود از جمله اینکه حمایت اجتماعی یکـی از عوامـل اجتمـاعی تعیین کننده سـلامت روانـی اسـت، همچنـین انسـان موجـودی اجتماعی است و در طول حیات خویش نیازمند همنوعان خـود و برقراری ارتباط با آنهاست. اگر فرد باور کند مورد احترام و علاقه دیگران است، عنصری ارزشمند و دارای شـأن بـوده و بـه یـک شبکه روابط و تعهدات متقابل تعلق دارد، این باورهـا در نهایـت منجر به احسـاس خوشـایند در فـرد شـده و نهایتـاً بـه کـاهش افسردگی می انجامد. در صورتی کـه اگـر فـرد از منبـع حمـایتی برخوردار نباشد و این باور در او ایجاد شود که تنهاسـت و کسـی برای او ارزشی قائل نیست و برای برقـراری ارتبـاط بـا دیگـران مردد باشد در نتیجه انتظار می رود که فرد دچار افسردگی شود.نتایج بدست آمده نشان داد بین بعد علائم افسردگی و گرایش به خود کشی با افسردگی در سالمندان رابطه مستقیم، در حد متوسط و معنی داری وجود دارد، همچنین به ازای یک واحد افزایش در متغیر علایم افسردگی و گرایش به خودکشی 03/0 واحد متغیر افسردگی افزایش می یابد.
پژوهش موسوی و همکاران نزدیکترین مطالعه از نظر قرابت موضوعی به پژوهش حاضر می باشد که نشان داد بین مولفه علائم افسردگی و گرایش به خود کشی و افسردگی ارتباط معنادار وجود دارد. خدابنده و همکاران(34) نیز در پژوهش خود وجود ارتباط بین افسردگی و افکار خودکشی با اقدام به خودکشی را تایید کردند. نتایج کو، کوا و چو (35) کنول و برنت (36) ایلیف و مانتروپ (37) و یوهیو (38) نیز این یافته را مورد تأیید قرار می دهند.
گزارش ها حاکی از آن است که سالمندان در مقایسه با دیگر گروههای سنی بیشتر در معرض خطر اقدام به خودکشی قرار دارند (39) و بیشترین میزان خودکشی موفق نیز در این گروه سنی گزارش شده است(40).
عوامل خطر مختلفی در بروز خودکشی نقش دارند که از جمله آن ها می توان به پیشینه خانوادگی، عوامل زیست عصبی (سطح پایین سروتونین) و زندگی پر استرس اشاره نمود(41). نتایج تحقیقات گویای این مطلب است که افسردگی، از جمله عوامل خطرآفرین مهم در خودکشی افراد سالمند می باشد (34). با توجه به یافته های پژوهش مشخص گردید که بین وضعیت تاهل و افسردگی در سالمندان رابطه مستقیم، ضعیف و معنی داری وجود دارد؛ برای سایر متغیرهای دموگرافیک (سن، جنسیت، محل سکونت، تحصیلات، وضعیت اشتغال) رابطه معناداری مشاهده نشد.در پژوهش بختیاری (30) نیز نتایج حاکی از وجود ارتباط آماری معنی دار بین وضعیت تأهل و افسردگی است. نتایج مطالعات منظوری و همکاران (42) و اللهیاری و همکاران (19) نیز همراستا با یافته حاضر بود.
این درحالی است که قادری و همکاران (20) در بررسی خود رابطه معنی دار آماری در این خصوص در سالمندان ُکرد پیدا نکردند، همچنین علیزاده و همکاران (43) در مطالعه خود دریافت متأهلان به طور معنی داری افسردگی و اضطراب بیشتری را در مقایسه با افرادی که تنها زندگی کرده اند، تجربه می کنند. نتایج مطالعه او بیانگر این است که متأهلان در مقایسه با مجردها در موقعیت دشوارتری به سر می برند.
مطالعه حسینی مقدم و همکاران (15) نیز که در دوران قرنطینه بیماری کووید 19 انجام گرفته است حاکی از آن بود که شیوع افسردگی سالمندان در افراد متأهلی که با همسر زندگی می کنند بیشتر از سایر افراد بوده است؛ آن ها یکی از دلایل شیوع بالاتر افسردگی در سالمندان متأهل را شرایط اقتصادی کنونی
می دانند؛ چرا که یکی از دغدغه های اصلی افراد متأهل تأمین مایحتاج خانواده تحت تکفل آنهاست که خود باعث بیشتر شدن مسئولیت افراد متأهل نسبت به افراد مجرد است و بنابراین احتمال افزایش افسردگی در افراد متأهل می شود. شاید بتوان این مغایرت را در متفاوت بودن وضعیت اشتغال نمونه های آماری دو پژوهش جست، چرا که 2/54 درصد از آزمودنی های مطالعه حسینی مقدم و همکاران خانه دار بوده اند این در حالی است که 8/68 درصد سالمندان در پژوهش حاضر دارای درآمد بوده اند.مطابق با نتایج بدست آمده مشخص شد بین وضعیت تاهل و افسردگی در سالمندان رابطه مستقیم و معناداری وجود داشت؛ از بین مولفه های سلامت عمومی مولفه اختلال در کارکرد اجتماعی بیشترین ارتباط را نشان داد، بین سایر مولفه ها با افسردگی سالمندان نیز رابطه معنادار آماری مشاهده گردید.
وجود ارتباط تأثیرگذار میان سلامت عمومی و افسردگی، توجه به مقوله ارتقای سلامت سالمندان را به عنوان راهکار مقابله با بروز و تشدید افسردگی تبدیل کرده است در این ارتباط با ایجاد و تحکیم مناسبات و روابط اجتماعی آرامشبخش برای سالمندان و اشتغال آنان در فعالیتهای سازنده، می توان ضعف های آنان را بهبود بخشید. علاوه براین، با درمان بیماری های جسمانی و شریک کردن آنها در فعالیتهای حرکتی در قالب کار تیمی و گروهی در جهت حفظ استقلال آنها نیز امکان جلوگیری از بروز ناامیدی و افسردگی در سالمندان فراهم می شود.
نیازهای رو به رشدجمعیت سالخورده مستلزم سیاستگذاری های بیشـتر، خصـوصـاً در زمیـنه مراقبــت و درمـان و ترویـج شیــوه
زندگی سالم و محیط حمایتی می باشد. ازآنجاکه این پژوهش در یک منطقه خاص جغرافیایی انجام شده است، برای تعمیم آن بررسی مشابه در کل کشور توصیه می شود.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می دارند هیچ گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
بدین وسیله از زحمات اساتید محترم و پرسنل دانشگاه علوم پزشکی ایران، پرسنل مراکز بهداشتی شهری و روستایی شهرستان زنجان، سالمندان شرکت کننده در مطالعه و خانواده های آن ها و کلیه کسانی که ما را در اجرای این طرح یاری کردند، مراتب سپاس و قدر دانی را به عمل می آوریم.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
