دوره 21، شماره 5 - ( آذر و دی 1401 )
جلد 21 شماره 5 صفحات 63-49 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: IR.BMSU.REC.1398.276
Ethics code: IR.BMSU.REC.1398.276
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Bagheri Sheykhangafshe F, Fathi-Ashtiani A, Savabi Niri V, Rezaei Golezani H, Baryaji S. The Effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy on Anxiety Sensitivity and Alexithymia of Nurses with Chronic Low Back Pain. TB 2023; 21 (5) :49-63
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3434-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3434-fa.html
باقری شیخانگفشه فرزین، فتحی آشتیانی علی، صوابی نیری وحید، رضائی گلعذانی حامد، بریاجی شبنم. اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن. طلوع بهداشت. 1401; 21 (5) :49-63
اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن
دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران ، farzinbagheri73@gmail.com
متن کامل [PDF 678 kb]
(254 دریافت)
| چکیده (HTML) (502 مشاهده)
متن کامل: (491 مشاهده)
اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن
نویسندگان: فرزین باقری شیخانگفشه1، علی فتحی آشتیانی2، وحید صوابی نیری3، حامد رضائی گلعذانی4، شبنم بریاجی4
1. نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
شماره تماس: 09114969488 farzinbagheri@modares.ac.ir Email:
2 . استاد روانشناسی بالینی، مرکز تحقیقات علوم رفتاری، دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج)، تهران، ایران
3. کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، اردبیل، ایران
4. کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ارومیه، ایران
چکیده
مقدمه: نـاراحتیهـای اســکلتی-عضـلانی بخـش عمــدهای از بیماریهای شغلی را به خـود اختصـاص داده اسـت و از شایعترین مشکلات شغلی پرستاران محسوب میشـود. در همین زمینه، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن انجام شد.
روشبررسی: روش پژوهش حاضر نیمهآزمایشی و طرح آن به‌صورت پیش آزمون-پس آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش شامل پرستاران مبتـلا بـه کمردرد مزمـن شـهر تهران در سال 1399 بود. نمونه مورد مطالعه شامل 30 پرستار مبتلا به کمر درد که با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گروه گواه جای دهی شدند. ابزار گردآوری شامل پرسشنامههای حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی بود. گروه آزمایش هشت جلسه 90 دقیقهای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را دریافت کردند ولی گروه گواه هیچ مداخلهای دریافت نکردند.
یافته ها: نتایج پژوهش حاضر نشان داد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در پرستاران مبتلا به کمر درد مزمن به صورت معناداری موجب کاهش حساسیت اضطرابی (جسمانی، شناختی و اجتماعی) و ناگویی هیجانی (دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرونمدار) گردید (01/0>P).
نتیجه گیری: بر اساس یافتههای بدست آمده میتوان نتیجهگیری کرد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد توانسته است باعث کاهش مشکلات روانشناختی پرستاران دارای کمردرد مزمن شود. بدین منظور پیشنهاد میشود کارگاه و برنامههایی توسط روانشناسان و متخصصان درد برای پرستاران دارای کمردرد مزمن برگزار شود.
واژه های کلیدی: درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، کمردرد مزمن، حساسیت اضطرابی، ناگویی هیجانی، پرستار
جدول3: نتایج تحلیل کواریانس چندمتغیری بر روی میانگین نمرات پسآزمون
جدول4: نتایج حاصل از تحلیل کواریانس تک متغیری بر روی میانگین نمرههای پسآزمون متغیرهای وابسته در دو گروه آزمایش و گواه
نویسندگان: فرزین باقری شیخانگفشه1، علی فتحی آشتیانی2، وحید صوابی نیری3، حامد رضائی گلعذانی4، شبنم بریاجی4
1. نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
شماره تماس: 09114969488 farzinbagheri@modares.ac.ir Email:
2 . استاد روانشناسی بالینی، مرکز تحقیقات علوم رفتاری، دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج)، تهران، ایران
3. کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، اردبیل، ایران
4. کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ارومیه، ایران
چکیده
مقدمه: نـاراحتیهـای اســکلتی-عضـلانی بخـش عمــدهای از بیماریهای شغلی را به خـود اختصـاص داده اسـت و از شایعترین مشکلات شغلی پرستاران محسوب میشـود. در همین زمینه، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن انجام شد.
روشبررسی: روش پژوهش حاضر نیمهآزمایشی و طرح آن به‌صورت پیش آزمون-پس آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش شامل پرستاران مبتـلا بـه کمردرد مزمـن شـهر تهران در سال 1399 بود. نمونه مورد مطالعه شامل 30 پرستار مبتلا به کمر درد که با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گروه گواه جای دهی شدند. ابزار گردآوری شامل پرسشنامههای حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی بود. گروه آزمایش هشت جلسه 90 دقیقهای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را دریافت کردند ولی گروه گواه هیچ مداخلهای دریافت نکردند.
یافته ها: نتایج پژوهش حاضر نشان داد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در پرستاران مبتلا به کمر درد مزمن به صورت معناداری موجب کاهش حساسیت اضطرابی (جسمانی، شناختی و اجتماعی) و ناگویی هیجانی (دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرونمدار) گردید (01/0>P).
نتیجه گیری: بر اساس یافتههای بدست آمده میتوان نتیجهگیری کرد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد توانسته است باعث کاهش مشکلات روانشناختی پرستاران دارای کمردرد مزمن شود. بدین منظور پیشنهاد میشود کارگاه و برنامههایی توسط روانشناسان و متخصصان درد برای پرستاران دارای کمردرد مزمن برگزار شود.
واژه های کلیدی: درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، کمردرد مزمن، حساسیت اضطرابی، ناگویی هیجانی، پرستار
مقدمه
کمردرد به عنوان یک مشکل شایع، عود کننده و پرهزینه در سراسر جهان شناخته میشود که 51 تا 90 درصد از مردم جهان را حداقل در دورهای از زندگی درگیر خود میکند (1). بر اساس بررسیهای طولی انجام شده کمردرد بار سنگینی از نظر پزشکی، روانی، اجتماعی و اقتصادی بر افراد، خانوادهها، جوامع، و دولتها تحمیل میکند و یکی از اصلیترین دلایل جستجوی مراقبتهای پزشکی در بین مردم جهان است (2). در بین شغلهای سخت و پرفشار دنیا، پرستاران از جمله گروههایی هستند که در معرض ابتلاء به دردهای مزمن گوناگون از جمله کمر درد مزمن قرار دارند (3). در همین زمینه، عزیزپور و همکاران (4) در پژوهشی مروری شیوع کمردرد مزمن را در پرستاران مرد 7/58 درصد، در پرستاران زن 4/60 و 63 درصد به صورت کلی گزارش کردند. همچنین گیلچیریست و پوکورنا (5) شیوع کمر درد مزمن در بین پرستاران را 4/87 درصد گزارش میدهند.
داشتن کمر درد مزمن پیامدهای روانشناختی و جسمانی زیادی مانند افسردگی، اضطراب، غیبت از کار، کاهش کیفیت زندگی، فرسودگی شغلی و کاهش کارایی پرستاران را در بیمارستانها به همراه دارد (6). در این میان، حساسیت اضطرابی از جمله متغیرهایی است که تحت تاثیر کمر درد مزمن قرار میگیرد (7). حساسیت اضطرابی به عنوان ترس از اضطراب و احساسات مرتبط با اضطراب تعریف شده است و به عنوان عاملی برجسته در اختلالات اضطرابی به شمار میرود (8). افراد دارای حساسیت اضطرابی، تفسیر نادرست و تحریف شدهای از احساسات بدنی خود دارند و نسبت به عواقب آن نیز نگرانند که این خود موجب افزایش ترس و اضطراب در آنها میشود (9). در رابطه با کمر درد مزمن نیز مطالعات انجام شده نشان دادند بیمارانی که دارای سطوح بالایی از حساسیت اضطرابی بودند، علائم و میزان درد خود را فاجعهبار توصیف میکردند که این موجب افزایش شدت درد و اضطراب در آنها میشد (11-10). در این زمینه، Kauffman و همکاران (12) در پژوهشی به بررسی نقش حساسیت اضطرابی، چاقی و خستگی در افراد دارای کمر درد مزمن پرداختند. یافتههای بدست آمده نشان داد بیمارانی که دارای سطوح بالایی از حساسیت اضطرابی بودند از شدت درد و خستگی بسیار بالایی رنج میبردند. در مطالعهای دیگر، Rogers و همکاران (13) حساسیت اضطرابی و سو مصرف مواد افیونی را در بیماران مبتلا به کمردرد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده مشخص کرد حساسیت اضطرابی با مصرف مواد افیونی رابطه مستقیمی دارد که منجر به تشدید علائم و درد در بیماران میگردد.
از طرف دیگر، بررسیهای انجام شده حاکی از آن دارد که بیماران مبتلاء به کمر درد مزمن از ناگویی هیجانی (آلکسیتایمیا) بالایی رنج میبرند (14). ناگویی هیجانی به معنای عدم درک درست احساسات و هیجانات فرد در لحظه است (15). به عبارتی دیگر، ناگویی هیجانی یک ساختار چند بعدی است که با نقص در پردازش شناختی احساسات به طور گستردهای موجب مشکلات هیجانی و روانشناختی در فرد میگردد (15). با توجه به اینکه تصور میشود ناگویی هیجانی منعکس کننده کمبودهایی در ذهنیت سازی احساسات است، افراد با سطوح بالای ناگویی هیجانی ممکن است بیشتر مستعد تجربه منفی با تمایز ضعیف احساسات و تظاهرات جسمانی آنها هستند (16). افرادی که از کمر درد مزمن رنج میبرند نیز به علت عدم تنظیم هیجانات خود با مشکلات جسمانی بیشتری روبرو هستند (18-17). در این راستا، Lanzara و همکاران (19) در پژوهشی ناگویی هیجانی و جسمانیسازی را در بیماران مبتلا به درد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده نشان داد بیمارانی که دارای سطوح بالایی از ناگویی هیجانی بودند از شدت درد بیشتری برخوردار بودند. همچنین ناگویی هیجانی منجر به جسمانیسازی بیشتر درد در افراد میشد. در مطالعهای مروری، Aaron و همکاران (20) به بررسی ناگویی هیجانی، اضطراب، افسردگی و شدت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن پرداختند. یافتههای بدست آمده نشان داد همبستگی معناداری بین ناگویی هیجانی و شدت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن وجود دارد. همچنین ناگویی هیجانی منجر به مشکلات روانشناختی گستردهای مانند اضطراب و افسردگی در بیماران میشود.
در کنار درمانهای دارویی و پزشکی، یکی از درمانهای روانشناختی کارآمدی که میتوان در رابطه با بیماران مبتلا به درد مزمن مورد استفاده قرار داد، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد است (21). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر آگاهی شخص، همراه با تعهد نسبت به عمل و پذیرش درد تأکید میکند؛ یعنی شخص بدون اینکه مانع حضور افکار مرتبط با بیماری در ذهن خود شود، آگاهانه آنها را در افکار خود مورد بررسی و ارزیابی قرار میدهد (22). هنگامی‌که این افکار و احساسات با گشودگی و پذیرش مشاهده شوند، حتی دردناک‌ترین آنها کمتر تهدیدکننده و قابل پذیرشتر میشوند (23). در این درمان سعی بر این است که به بیمار یاد داده شود که هرگونه فعالیتی برای اجتناب یا کنترل این تجارب روانی بیفایده است؛ یا اثر منفی دارد و باید تجارب ایجاد شده را بدون هیچگونه واکنش برای حذف آنها به طور کامل پذیرفت (24). در این زمینه، Godfrey و همکاران (25) در پژوهشی فیزیوتراپی مبتنی بر پذیرش و تعهد را با فیزیوتراپی معمولی در بیماران مبتلا به کمر درد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده نشان داد طی دوره پیگیری یکساله بیمارانی که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را دریافت کرده بودند از شدت درد و ناتوانی کمتری برخوردار بودند. در مطالعهای دیگر، Galea و همکاران (26) نشان دادند که فیزیوتراپی مبتنی بر پذیرش و تعهد در مقایسه با سایر درمانها از کیفیت بهتری برخوردار بود که موجب افزایش سلامت روانی بیماران گردید.
با توجه به اینکه پرستاران به علت ماهیت شغلی خود از فعالیت بدنی بسیار بالایی برخوردارند و ممکن است در طول خدمت حرفهای خود دچار دردهای مزمن فراوانی شودند، قبل از هرچیزی لازم است در این زمینه آگاهی و اطلاعرسانی درستی داده شود تا از شیوع کمر درد مزمن در این افراد بکاهد. از آنجایی که داشتن درد مزمن بر روی ابعاد روانشناختی و شغلی پرستاران تاثیر میگذارد، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلابه کمردرد مزمن انجام شد.
روشبررسی
روش پژوهــش حاضــر، نیمهتجربــی و طــرح آن از نــوع پیشآزمــون- پسآزمــون بــا گــروه کنتــرل بــود. جامعـه آمـاری پژوهـش حاضـر شـامل پرستاران مبتـلا بـه کمر درد مزمـن شـهر تهران در سال 1399 بـود کـه در زمـان نمونهگیـری برای درمــان کمردرد خــود به کلینیکهــای فیزیوتراپی شــهر تهران مراجعــه کــرده بودنــد. پـس از کسـب رضایت از مسـئولین کلینیکهـا و بیمـاران، از بیـن بیمارانی که توسـط پزشک معالج ابتـلا بـه کمردرد مزمـن درآنهـا تشخیص داده شـده بـود، 30 پرستار انتخـاب، و به صــورت تصادفــی بــه دو گــروه آزمایـش (15نفـر) و گـروه کنتـرل (15نفـر) تقسـیم شـدند. حجم نمونه بر اساس نتایج نرم افزار G*Power (27) و در نظر گرفتن نکات مطرحشده برای حجم نمونه در تحلیل کوواریانس تعیین شد. معیارهـای ورود بـه مطالعـه شامل پرستار بودن، دامنه سـنی 25 تا 50 سال، متأهل بـودن و داشــتن ســواد خوانــدن و نوشــتن، عــدم ابتــلا به بیمــاری جـدی دیگـری به غیـر از کمردرد مزمـن و عــدم اســتفاده از داروهــای روانپزشــکی بود. همچنین معیارهــای خــروج از مطالعـه نظیـر شانسی جواب دادن به سوالات، وخیم شدن شدت درد بیمار و غیبـت بیــش از 2جلســه در جلســات درمانــی بودنــد.
شاخص حساسیت اضطرابی-سه: شاخص حساسیت اضطرابی–سه میزان نگرانی در مورد علائم مختلف اضطراب را اندازه گیری میکند (28). این شاخص برگرفته شده از شاخص حساسیت اضطرابی ویرایششده است که از 18 گویه تشکیل شده است. شاخص حساسیت اضطرابی سه سطح جسمانی (6 گویه)، شناختی (6 گویه) و اجتماعی (6 گویه) مرتبط با اضطراب را ارزیابی میکند و پاسخدهی و نمرهگذاری شاخص حساسیت اضطرابی به صورت لیکرت پنج گزینهای از صفر (کمی موافقم) تا 4 (کاملاً موافقم) است که نمره کل بین 0 تا 72 حاصل میگردد. شاخص حساسیت اضطرابی از همسانی درونی (بین 76/0 تا 86/0 برای نگرانیهای جسمانی، بین 79/0 تا 91/0 برای نگرانیهای شناختی و بین 73/0 تا 86/0 برای نگرانیهای اجتماعی)، روایی همگرا و روایی واگرا مناسبی برخوردار است (28). در داخل کشور نیز ضریب آلفا کرونباخ کل شاخص را 83/0 گزارش کردند (29). در پژوهش حاضر نیز ضریب آلفای کرونباخ زیرمقیاسهای جسمانی، شناختی و اجتماعی به ترتیب 85/0، 89/0 و 83/0 گزارش گردید.
پرسشنامه ناگویی هیجانی: مقیاس 20 گویهای آلکسیتایمیا توسط Bagby و همکاران در سال 1994 طراحی شده و شامل سه خرده مقیاس دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرونمدار است (30). شیوه نمرهگذاری این مقیاس براساس لیکرت پنج درجهای 1 (کاملا مخالف) تا 5 (کاملا موافق) انجام شد. به این ترتیب حداقل و حداکثر نمره در این مقیاس 20 تا 100 است. افرادی که در این پرسشنامه نمره 61 به بالا کسب کردند به عنوان افراد واجد آلکسیتایمیا بالا مشخص شدند. Bagby و همکاران (30) پایایی این پرسشنامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 81/0 و ضریب پایایی بازآزمایی 77/0 گزارش کردند. در ایران نیز مقیاس آلکسیتایمیا در دو مطالعه جداگانه برای استفاده از بر روی گروهی از معتادان (31) و همچنین گروههای بالینی و غیربالینی ترجمه و اعتباریابی شد. در مطالعه اول که بر روی 321 معتاد زن و مرد انجام شد، پایایی پرسشنامه با شیوه ضریب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاسها و نمره کل بین 71/0 تا 83/0 و با روش بازآزمایی به فاصله زمانی 2 هفته، بین 61/0 تا 69/0 گزارش شد. در مطالعه دوم نیز که بر روی 175 بیمار مبتلا به افسردگی، اضطراب و وسواس و 173 گروه غیر بیمار انجام شد پایایی پرسشنامه با شیوههای ضریب آلفای کرونباخ و بازآزمایی مطلوب گزارش گردید (31). در پژوهش حاضر نیز ضریب آلفای کرونباخ زیرمقیاسهای دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرونمدار به ترتیب 89/0، 85/0 و 88/0 گزارش گردید.
در ابتدا، توضیحاتی کلی به افراد داده شد و پس از در نظر گرفتن ملاکهای ورود و خروج و اخذ رضایت از آنها، شرکتکنندگان وارد پژوهش شدند. به منظور بررسی و درمان پرستاران مبتلاء به کمر درد مزمن از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد Hayes و همکاران (32) طی 8 جلسه (هر هفته دو جلسه) 90 دقیقه گروهی استفاده گردید. همچنین در طول دوره، اعضای گروه آزمایش و کنترل از درمان روتین خود برای کمر درد برخوردار بودند. در جدول1، شرح مختصر محتوای جلسات مداخله ارائه شده است. همچنین به منظوره رعایت نکات اخلاقی، به پرستاران اطمینان داده شد که اطلاعات پژوهش به صورت گروهی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت. پس از جمعآوری اطلاعات، دادهها با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره بررسی شد. در انتهای مطالعه، توضیحات کاملتری در مورد موضوع، روش و اهداف پژوهش به شرکتکنندگان ارائه شد. لازم به ذکر است که پس از اتمام کامل مطالعه، به منظور رعایت اصول اخلاقی، گروه گواه همچون گروه آزمایش مداخله دریافت کردند.
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد: پس از هماهنگیها و اخذ کد اخلاق از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی بقیهالله (IR.BMSU.REC.1398.276) ، با مراجعه به مراکز درد، 30 پرستار دارای کمر درد مزمن با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گروه گواه گمارده شدند.
کمردرد به عنوان یک مشکل شایع، عود کننده و پرهزینه در سراسر جهان شناخته میشود که 51 تا 90 درصد از مردم جهان را حداقل در دورهای از زندگی درگیر خود میکند (1). بر اساس بررسیهای طولی انجام شده کمردرد بار سنگینی از نظر پزشکی، روانی، اجتماعی و اقتصادی بر افراد، خانوادهها، جوامع، و دولتها تحمیل میکند و یکی از اصلیترین دلایل جستجوی مراقبتهای پزشکی در بین مردم جهان است (2). در بین شغلهای سخت و پرفشار دنیا، پرستاران از جمله گروههایی هستند که در معرض ابتلاء به دردهای مزمن گوناگون از جمله کمر درد مزمن قرار دارند (3). در همین زمینه، عزیزپور و همکاران (4) در پژوهشی مروری شیوع کمردرد مزمن را در پرستاران مرد 7/58 درصد، در پرستاران زن 4/60 و 63 درصد به صورت کلی گزارش کردند. همچنین گیلچیریست و پوکورنا (5) شیوع کمر درد مزمن در بین پرستاران را 4/87 درصد گزارش میدهند.
داشتن کمر درد مزمن پیامدهای روانشناختی و جسمانی زیادی مانند افسردگی، اضطراب، غیبت از کار، کاهش کیفیت زندگی، فرسودگی شغلی و کاهش کارایی پرستاران را در بیمارستانها به همراه دارد (6). در این میان، حساسیت اضطرابی از جمله متغیرهایی است که تحت تاثیر کمر درد مزمن قرار میگیرد (7). حساسیت اضطرابی به عنوان ترس از اضطراب و احساسات مرتبط با اضطراب تعریف شده است و به عنوان عاملی برجسته در اختلالات اضطرابی به شمار میرود (8). افراد دارای حساسیت اضطرابی، تفسیر نادرست و تحریف شدهای از احساسات بدنی خود دارند و نسبت به عواقب آن نیز نگرانند که این خود موجب افزایش ترس و اضطراب در آنها میشود (9). در رابطه با کمر درد مزمن نیز مطالعات انجام شده نشان دادند بیمارانی که دارای سطوح بالایی از حساسیت اضطرابی بودند، علائم و میزان درد خود را فاجعهبار توصیف میکردند که این موجب افزایش شدت درد و اضطراب در آنها میشد (11-10). در این زمینه، Kauffman و همکاران (12) در پژوهشی به بررسی نقش حساسیت اضطرابی، چاقی و خستگی در افراد دارای کمر درد مزمن پرداختند. یافتههای بدست آمده نشان داد بیمارانی که دارای سطوح بالایی از حساسیت اضطرابی بودند از شدت درد و خستگی بسیار بالایی رنج میبردند. در مطالعهای دیگر، Rogers و همکاران (13) حساسیت اضطرابی و سو مصرف مواد افیونی را در بیماران مبتلا به کمردرد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده مشخص کرد حساسیت اضطرابی با مصرف مواد افیونی رابطه مستقیمی دارد که منجر به تشدید علائم و درد در بیماران میگردد.
از طرف دیگر، بررسیهای انجام شده حاکی از آن دارد که بیماران مبتلاء به کمر درد مزمن از ناگویی هیجانی (آلکسیتایمیا) بالایی رنج میبرند (14). ناگویی هیجانی به معنای عدم درک درست احساسات و هیجانات فرد در لحظه است (15). به عبارتی دیگر، ناگویی هیجانی یک ساختار چند بعدی است که با نقص در پردازش شناختی احساسات به طور گستردهای موجب مشکلات هیجانی و روانشناختی در فرد میگردد (15). با توجه به اینکه تصور میشود ناگویی هیجانی منعکس کننده کمبودهایی در ذهنیت سازی احساسات است، افراد با سطوح بالای ناگویی هیجانی ممکن است بیشتر مستعد تجربه منفی با تمایز ضعیف احساسات و تظاهرات جسمانی آنها هستند (16). افرادی که از کمر درد مزمن رنج میبرند نیز به علت عدم تنظیم هیجانات خود با مشکلات جسمانی بیشتری روبرو هستند (18-17). در این راستا، Lanzara و همکاران (19) در پژوهشی ناگویی هیجانی و جسمانیسازی را در بیماران مبتلا به درد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده نشان داد بیمارانی که دارای سطوح بالایی از ناگویی هیجانی بودند از شدت درد بیشتری برخوردار بودند. همچنین ناگویی هیجانی منجر به جسمانیسازی بیشتر درد در افراد میشد. در مطالعهای مروری، Aaron و همکاران (20) به بررسی ناگویی هیجانی، اضطراب، افسردگی و شدت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن پرداختند. یافتههای بدست آمده نشان داد همبستگی معناداری بین ناگویی هیجانی و شدت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن وجود دارد. همچنین ناگویی هیجانی منجر به مشکلات روانشناختی گستردهای مانند اضطراب و افسردگی در بیماران میشود.
در کنار درمانهای دارویی و پزشکی، یکی از درمانهای روانشناختی کارآمدی که میتوان در رابطه با بیماران مبتلا به درد مزمن مورد استفاده قرار داد، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد است (21). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر آگاهی شخص، همراه با تعهد نسبت به عمل و پذیرش درد تأکید میکند؛ یعنی شخص بدون اینکه مانع حضور افکار مرتبط با بیماری در ذهن خود شود، آگاهانه آنها را در افکار خود مورد بررسی و ارزیابی قرار میدهد (22). هنگامی‌که این افکار و احساسات با گشودگی و پذیرش مشاهده شوند، حتی دردناک‌ترین آنها کمتر تهدیدکننده و قابل پذیرشتر میشوند (23). در این درمان سعی بر این است که به بیمار یاد داده شود که هرگونه فعالیتی برای اجتناب یا کنترل این تجارب روانی بیفایده است؛ یا اثر منفی دارد و باید تجارب ایجاد شده را بدون هیچگونه واکنش برای حذف آنها به طور کامل پذیرفت (24). در این زمینه، Godfrey و همکاران (25) در پژوهشی فیزیوتراپی مبتنی بر پذیرش و تعهد را با فیزیوتراپی معمولی در بیماران مبتلا به کمر درد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده نشان داد طی دوره پیگیری یکساله بیمارانی که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را دریافت کرده بودند از شدت درد و ناتوانی کمتری برخوردار بودند. در مطالعهای دیگر، Galea و همکاران (26) نشان دادند که فیزیوتراپی مبتنی بر پذیرش و تعهد در مقایسه با سایر درمانها از کیفیت بهتری برخوردار بود که موجب افزایش سلامت روانی بیماران گردید.
با توجه به اینکه پرستاران به علت ماهیت شغلی خود از فعالیت بدنی بسیار بالایی برخوردارند و ممکن است در طول خدمت حرفهای خود دچار دردهای مزمن فراوانی شودند، قبل از هرچیزی لازم است در این زمینه آگاهی و اطلاعرسانی درستی داده شود تا از شیوع کمر درد مزمن در این افراد بکاهد. از آنجایی که داشتن درد مزمن بر روی ابعاد روانشناختی و شغلی پرستاران تاثیر میگذارد، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلابه کمردرد مزمن انجام شد.
روشبررسی
روش پژوهــش حاضــر، نیمهتجربــی و طــرح آن از نــوع پیشآزمــون- پسآزمــون بــا گــروه کنتــرل بــود. جامعـه آمـاری پژوهـش حاضـر شـامل پرستاران مبتـلا بـه کمر درد مزمـن شـهر تهران در سال 1399 بـود کـه در زمـان نمونهگیـری برای درمــان کمردرد خــود به کلینیکهــای فیزیوتراپی شــهر تهران مراجعــه کــرده بودنــد. پـس از کسـب رضایت از مسـئولین کلینیکهـا و بیمـاران، از بیـن بیمارانی که توسـط پزشک معالج ابتـلا بـه کمردرد مزمـن درآنهـا تشخیص داده شـده بـود، 30 پرستار انتخـاب، و به صــورت تصادفــی بــه دو گــروه آزمایـش (15نفـر) و گـروه کنتـرل (15نفـر) تقسـیم شـدند. حجم نمونه بر اساس نتایج نرم افزار G*Power (27) و در نظر گرفتن نکات مطرحشده برای حجم نمونه در تحلیل کوواریانس تعیین شد. معیارهـای ورود بـه مطالعـه شامل پرستار بودن، دامنه سـنی 25 تا 50 سال، متأهل بـودن و داشــتن ســواد خوانــدن و نوشــتن، عــدم ابتــلا به بیمــاری جـدی دیگـری به غیـر از کمردرد مزمـن و عــدم اســتفاده از داروهــای روانپزشــکی بود. همچنین معیارهــای خــروج از مطالعـه نظیـر شانسی جواب دادن به سوالات، وخیم شدن شدت درد بیمار و غیبـت بیــش از 2جلســه در جلســات درمانــی بودنــد.
شاخص حساسیت اضطرابی-سه: شاخص حساسیت اضطرابی–سه میزان نگرانی در مورد علائم مختلف اضطراب را اندازه گیری میکند (28). این شاخص برگرفته شده از شاخص حساسیت اضطرابی ویرایششده است که از 18 گویه تشکیل شده است. شاخص حساسیت اضطرابی سه سطح جسمانی (6 گویه)، شناختی (6 گویه) و اجتماعی (6 گویه) مرتبط با اضطراب را ارزیابی میکند و پاسخدهی و نمرهگذاری شاخص حساسیت اضطرابی به صورت لیکرت پنج گزینهای از صفر (کمی موافقم) تا 4 (کاملاً موافقم) است که نمره کل بین 0 تا 72 حاصل میگردد. شاخص حساسیت اضطرابی از همسانی درونی (بین 76/0 تا 86/0 برای نگرانیهای جسمانی، بین 79/0 تا 91/0 برای نگرانیهای شناختی و بین 73/0 تا 86/0 برای نگرانیهای اجتماعی)، روایی همگرا و روایی واگرا مناسبی برخوردار است (28). در داخل کشور نیز ضریب آلفا کرونباخ کل شاخص را 83/0 گزارش کردند (29). در پژوهش حاضر نیز ضریب آلفای کرونباخ زیرمقیاسهای جسمانی، شناختی و اجتماعی به ترتیب 85/0، 89/0 و 83/0 گزارش گردید.
پرسشنامه ناگویی هیجانی: مقیاس 20 گویهای آلکسیتایمیا توسط Bagby و همکاران در سال 1994 طراحی شده و شامل سه خرده مقیاس دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرونمدار است (30). شیوه نمرهگذاری این مقیاس براساس لیکرت پنج درجهای 1 (کاملا مخالف) تا 5 (کاملا موافق) انجام شد. به این ترتیب حداقل و حداکثر نمره در این مقیاس 20 تا 100 است. افرادی که در این پرسشنامه نمره 61 به بالا کسب کردند به عنوان افراد واجد آلکسیتایمیا بالا مشخص شدند. Bagby و همکاران (30) پایایی این پرسشنامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 81/0 و ضریب پایایی بازآزمایی 77/0 گزارش کردند. در ایران نیز مقیاس آلکسیتایمیا در دو مطالعه جداگانه برای استفاده از بر روی گروهی از معتادان (31) و همچنین گروههای بالینی و غیربالینی ترجمه و اعتباریابی شد. در مطالعه اول که بر روی 321 معتاد زن و مرد انجام شد، پایایی پرسشنامه با شیوه ضریب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاسها و نمره کل بین 71/0 تا 83/0 و با روش بازآزمایی به فاصله زمانی 2 هفته، بین 61/0 تا 69/0 گزارش شد. در مطالعه دوم نیز که بر روی 175 بیمار مبتلا به افسردگی، اضطراب و وسواس و 173 گروه غیر بیمار انجام شد پایایی پرسشنامه با شیوههای ضریب آلفای کرونباخ و بازآزمایی مطلوب گزارش گردید (31). در پژوهش حاضر نیز ضریب آلفای کرونباخ زیرمقیاسهای دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرونمدار به ترتیب 89/0، 85/0 و 88/0 گزارش گردید.
در ابتدا، توضیحاتی کلی به افراد داده شد و پس از در نظر گرفتن ملاکهای ورود و خروج و اخذ رضایت از آنها، شرکتکنندگان وارد پژوهش شدند. به منظور بررسی و درمان پرستاران مبتلاء به کمر درد مزمن از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد Hayes و همکاران (32) طی 8 جلسه (هر هفته دو جلسه) 90 دقیقه گروهی استفاده گردید. همچنین در طول دوره، اعضای گروه آزمایش و کنترل از درمان روتین خود برای کمر درد برخوردار بودند. در جدول1، شرح مختصر محتوای جلسات مداخله ارائه شده است. همچنین به منظوره رعایت نکات اخلاقی، به پرستاران اطمینان داده شد که اطلاعات پژوهش به صورت گروهی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت. پس از جمعآوری اطلاعات، دادهها با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره بررسی شد. در انتهای مطالعه، توضیحات کاملتری در مورد موضوع، روش و اهداف پژوهش به شرکتکنندگان ارائه شد. لازم به ذکر است که پس از اتمام کامل مطالعه، به منظور رعایت اصول اخلاقی، گروه گواه همچون گروه آزمایش مداخله دریافت کردند.
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد: پس از هماهنگیها و اخذ کد اخلاق از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی بقیهالله (IR.BMSU.REC.1398.276) ، با مراجعه به مراکز درد، 30 پرستار دارای کمر درد مزمن با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گروه گواه گمارده شدند.
جدول 1: محتوای جلسات درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برای بیماران مبتلاء به کمر درد مزمن (32)
| جلسات | فعالیتها |
| اول | برقراری رابطه درمانی، آشنا نمودن افراد با موضوع پژوهش، پاسخ به پرسشنامه و بستن قرارداد درمانی. |
| دوم | کشـف و بررسـی روشهای درمانـی بیمـار و ارزیابـی میزان تأثیر آنهـا، بحث در مورد موقتـی و کم اثر بودن درمانهـا با اسـتفاده از تمثیل، دریافت بازخـورد و ارائه تکلیف. |
| سوم | کمـک بـه مراجـع بـرای تشـخیص راهبردهـای ناکارآمـد کنترل و پی بـردن به بیهودگـی آنها، پذیـرش وقایع شـخصی دردناک بدون کشـمکش بـا آنهـا بـا اسـتفاده از تمثیل، دریافـت بازخورد و ارائـه تکلیف. |
| چهارم | توضیـح در مـورد اجتنـاب از تجـارب دردنـاک و آگاهـی از پیامدهـای آن، آمـوزش گامهـای پذیـرش، تغییـر مفاهیم زبان بـا اسـتفاده از تمثیل، آمـوزش تـن آرامـی، دریافت بازخـورد و ارائـه تکلیف. |
| پنجم | معرفـی مـدل رفتـاری سـه بعدی بـه منظور بیان ارتباط مشـترک رفتـار/ احساسـات، کارکردهای روانشـناختی و رفتـار قابل مشـاهده و بحث در مـورد تـلاش بـرای تغییـر رفتار بر اسـاس آن، دریافـت بازخورد و ارائـه تکلیف. |
| ششم | توضیـح مفاهیـم نقـش و زمینـه، مشـاهده خویشـتن به عنـوان یک بسـتر و برقراری تماس بـا خود با اسـتفاده از تمثیـل، آگاهـی از دریافتهای حسـی مختلـف و جدایـی از حسهایـی که جزء محتـوای ذهنی هسـتند. دریافـت بازخورد و ارائـه تکلیف. |
| هفتم | توضیح مفهوم ارزشها، ایجاد انگیزه برای تغییر و توانمند نمودن مراجع برای زندگی بهتر، تمرین تمرکزی، دریافت بازخورد و ارائه تکلیف. |
| هشتم | آمـوزش تعهـد بـه عمل، شناسـایی طرحهای رفتـاری مطابق با ارزشهـا و ایجاد تعهد برای عمل به آنها، جمعبندی جلسـات، اجـرای پس آزمون. |
یافتهها
میانگین و انحراف معیار سنی پرستاران گروه آزمایش 47/8±65/34 سال و پرستاران گروه کنترل 96/7±19/35 سال بود. نتایج آزمون مجذور کای نشان داد که گروههای مداخله و کنترل از نظر جنس، سن، تحصیلات، میزان درآمد، سابقه فعالیت، وضعیت تاهل و شیفت کاری تفاوت معنیداری نداشتند (05/0P>). میانگین و انحراف استاندارد نمرات پیشآزمون-پسآزمون حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلا به کمردرد مزمن در گروه آزمایش و گواه در جدول2 ارائه شده است. همچنین در این جدول نتایج آزمون شاپیرو-ویلک (S-W) برای بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها در دو گروه گزارش شده است. با توجه به این جدول آماره شاپیرو-ویلک برای تمامی متغیرها معنیدار نیست. لذا میتوان نتیجه گرفت که توزیع متغیرها نرمال است.
میانگین و انحراف معیار سنی پرستاران گروه آزمایش 47/8±65/34 سال و پرستاران گروه کنترل 96/7±19/35 سال بود. نتایج آزمون مجذور کای نشان داد که گروههای مداخله و کنترل از نظر جنس، سن، تحصیلات، میزان درآمد، سابقه فعالیت، وضعیت تاهل و شیفت کاری تفاوت معنیداری نداشتند (05/0P>). میانگین و انحراف استاندارد نمرات پیشآزمون-پسآزمون حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلا به کمردرد مزمن در گروه آزمایش و گواه در جدول2 ارائه شده است. همچنین در این جدول نتایج آزمون شاپیرو-ویلک (S-W) برای بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها در دو گروه گزارش شده است. با توجه به این جدول آماره شاپیرو-ویلک برای تمامی متغیرها معنیدار نیست. لذا میتوان نتیجه گرفت که توزیع متغیرها نرمال است.
جدول2: شاخصهای توصیفی نمرات پیشآزمون و پسآزمون در دو گروه آزمایش و گواه
* Shapiro-Wilk test
| متغیرها | وضعیت | گروه | میانگین | انحراف استاندارد | S-W | P* |
| جسمانی | پیشآزمون | آزمایش گواه |
46/19 26/19 |
26/1 49/1 |
085/0 109/0 |
052/0 066/0 |
| پسآزمون | آزمایش گواه |
33/16 20/19 |
09/2 94/1 |
143/0 091/0 |
058/0 161/0 |
|
| شناختی | پیشآزمون | آزمایش گواه |
81/18 46/18 |
39/2 17/2 |
103/0 091/0 |
056/0 072/0 |
| پسآزمون | آزمایش گواه |
20/15 06/18 |
50/1 67/2 |
095/0 091/0 |
074/0 097/0 |
|
| اجتماعی | پیشآزمون | آزمایش گواه |
86/16 80/16 |
57/1 60/2 |
115/0 095/0 |
097/0 073/0 |
| پسآزمون | آزمایش گواه |
20/14 86/16 |
41/2 98/1 |
090/0 095/0 |
171/0 071/0 |
|
| دشواری در شناسایی احساسات | پیشآزمون | آزمایش گواه |
46/27 60/27 |
04/2 93/1 |
162/0 094/0 |
059/0 078/0 |
| پسآزمون | آزمایش گواه |
73/24 40/27 |
42/2 74/1 |
092/0 095/0 |
088/0 073/0 |
|
| دشواری در توصیف احساسات | پیشآزمون | آزمایش گواه |
20/26 33/26 |
95/1 43/2 |
089/0 152/0 |
055/0 063/0 |
| پسآزمون | آزمایش گواه |
53/23 13/26 |
41/2 62/1 |
059/0 103/0 |
094/0 067/0 |
|
| تفکر بیرونمدار | پیشآزمون | آزمایش گواه |
80/23 86/23 |
53/1 93/1 |
109/0 085/0 |
58/0 093/0 |
| پسآزمون | آزمایش گواه |
13/21 73/23 |
54/2 38/1 |
075/0 107/0 |
059/0 055/0 |
برای بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن از تحلیل کوواریانس چندمتغیری استفاده شد.
نتایج آزمون لوین برای بررسی همگنی واریانس متغیرهای وابسته در گروهها نشان داد که واریانس حساسیت اضطرابی (05/0<097/0=p، 068/2=28و1F)، و ناگویی هیجانی (05/0<289/0=p، 168/1=28و1F) در گروهها برابر است. نتایج آزمون باکس برای بررسی برابری ماتریس کوواریانس متغیرهای وابسته در بین گروه آزمایش و گواه نیز نشان داد که ماتریس کوواریانس متغیرهای وابسته دو گروه برابر است (05/0<189/0=p، 26/1=F، 62/34=Box M). میزان معناداری آزمون باکس از 05/0 بیشتر است در نتیجه این مفروضه برقرار است. همچنین نتایج آزمون خی دو بارتلت برای بررسی کرویت یا معنیداری رابطه بین حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی نشان داد که رابطه بین آنها معنیدار است (01/0>p ،20=df 160/95=χ2). مفروضه مهم دیگر تحلیل کوواریانس چندمتغیری، همگونی ضرایب رگرسیون است.
لازم به ذکر است که آزمون همگونی ضرایب رگرسیون از طریق تعامل متغیرهای وابسته و متتغیر مستقل (روش مداخله) در مرحله پیشآزمون و پسآزمون مورد بررسی قرار گرفت. تعامل این پیشآزمونها و پسآزمونها با متغیر مستقل معنادار نبوده و حاکی از همگونی شیب رگرسیون است؛ بنابراین این مفروضه نیز برقرار است. با توجه به برقراری مفروضههای تحلیل کوواریانس چندمتغیری، استفاده از این آزمون مجاز خواهد بود.
در ادامه به منظور پی بردن به تفاوت گروهها، تحلیل کوواریانس چند متغیره انجام شد (جدول3). با توجه به جدول 3، نتایج حاکی از تأثیر متغیر مستقل بر متغیرهای وابسته بود؛ به عبارت دیگر گروههای آزمایش و گواه حداقل در یکی از متغیرهای حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی تفاوت معناداری دارند که با توجه به اندازه اثر محاسبه شده، 76 درصد از کل واریانسهای گروه آزمایش و گواه ناشی از اثر متغیر مستقل است. همچنین توان آماری آزمون برابر با 1 است که دلالت بر کفایت حجم نمونه است.
برای تشخیص اینکه در کدام حیطهها تفاوت معنادار است، از آزمون تحلیل کوواریانس تک متغیری در متن مانکووا استفاده شد که نتایج آن در جدول 4 گزارش شده است.
با توجه به مندرجات جدول 4، آماره F برای جسمانی (17/18)، شناختی (77/20)، اجتماعی (20/24)، دشواری در شناسایی احساسات (64/22)، دشواری در توصیف احساسات (82/33) و تفکر بیرونمدار (52/14) در سطح 01/0 معنیدار است. این یافتهها نشانگر آن است که بین گروهها در این متغیرها تفاوت معنیداری وجود دارد.
همچنین با توجه به اندازه اثر محاسبه شده 45 درصد از جسمانی، 48 درصد از شناختی، 52 درصد از اجتماعی، 50 درصد از دشواری در شناسایی احساسات، 61 درصد از دشواری در توصیف احساسات و 39 درصد از تفکر بیرونمدار ناشی از تأثیر متغیر مستقل بوده است؛ در نتیجه میتوان بیان کرد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به طور معنیداری باعث کاهش حساسیت اضطرابی (عامل جسمانی، شناختی و اجتماعی) و ناگویی هیجانی (دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرونمدار) در پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن شده است.
نتایج آزمون لوین برای بررسی همگنی واریانس متغیرهای وابسته در گروهها نشان داد که واریانس حساسیت اضطرابی (05/0<097/0=p، 068/2=28و1F)، و ناگویی هیجانی (05/0<289/0=p، 168/1=28و1F) در گروهها برابر است. نتایج آزمون باکس برای بررسی برابری ماتریس کوواریانس متغیرهای وابسته در بین گروه آزمایش و گواه نیز نشان داد که ماتریس کوواریانس متغیرهای وابسته دو گروه برابر است (05/0<189/0=p، 26/1=F، 62/34=Box M). میزان معناداری آزمون باکس از 05/0 بیشتر است در نتیجه این مفروضه برقرار است. همچنین نتایج آزمون خی دو بارتلت برای بررسی کرویت یا معنیداری رابطه بین حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی نشان داد که رابطه بین آنها معنیدار است (01/0>p ،20=df 160/95=χ2). مفروضه مهم دیگر تحلیل کوواریانس چندمتغیری، همگونی ضرایب رگرسیون است.
لازم به ذکر است که آزمون همگونی ضرایب رگرسیون از طریق تعامل متغیرهای وابسته و متتغیر مستقل (روش مداخله) در مرحله پیشآزمون و پسآزمون مورد بررسی قرار گرفت. تعامل این پیشآزمونها و پسآزمونها با متغیر مستقل معنادار نبوده و حاکی از همگونی شیب رگرسیون است؛ بنابراین این مفروضه نیز برقرار است. با توجه به برقراری مفروضههای تحلیل کوواریانس چندمتغیری، استفاده از این آزمون مجاز خواهد بود.
در ادامه به منظور پی بردن به تفاوت گروهها، تحلیل کوواریانس چند متغیره انجام شد (جدول3). با توجه به جدول 3، نتایج حاکی از تأثیر متغیر مستقل بر متغیرهای وابسته بود؛ به عبارت دیگر گروههای آزمایش و گواه حداقل در یکی از متغیرهای حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی تفاوت معناداری دارند که با توجه به اندازه اثر محاسبه شده، 76 درصد از کل واریانسهای گروه آزمایش و گواه ناشی از اثر متغیر مستقل است. همچنین توان آماری آزمون برابر با 1 است که دلالت بر کفایت حجم نمونه است.
برای تشخیص اینکه در کدام حیطهها تفاوت معنادار است، از آزمون تحلیل کوواریانس تک متغیری در متن مانکووا استفاده شد که نتایج آن در جدول 4 گزارش شده است.
با توجه به مندرجات جدول 4، آماره F برای جسمانی (17/18)، شناختی (77/20)، اجتماعی (20/24)، دشواری در شناسایی احساسات (64/22)، دشواری در توصیف احساسات (82/33) و تفکر بیرونمدار (52/14) در سطح 01/0 معنیدار است. این یافتهها نشانگر آن است که بین گروهها در این متغیرها تفاوت معنیداری وجود دارد.
همچنین با توجه به اندازه اثر محاسبه شده 45 درصد از جسمانی، 48 درصد از شناختی، 52 درصد از اجتماعی، 50 درصد از دشواری در شناسایی احساسات، 61 درصد از دشواری در توصیف احساسات و 39 درصد از تفکر بیرونمدار ناشی از تأثیر متغیر مستقل بوده است؛ در نتیجه میتوان بیان کرد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به طور معنیداری باعث کاهش حساسیت اضطرابی (عامل جسمانی، شناختی و اجتماعی) و ناگویی هیجانی (دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرونمدار) در پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن شده است.
جدول3: نتایج تحلیل کواریانس چندمتغیری بر روی میانگین نمرات پسآزمون
| نام آزمون | مقدار | آماره F | df | Edf | P | اندازه اثر | توان آماری |
| آزمون اثر پیلایی | 764/0 | 190/9 | 6 | 17 | 001/0 | 76/0 | 1 |
| آزمون لامبدای ویلکز | 236/0 | 190/9 | 6 | 17 | 001/0 | 76/0 | 1 |
| آزمون اثر هتلینگ | 243/3 | 190/9 | 6 | 17 | 001/0 | 76/0 | 1 |
| آزمون بزرگترین ریشه روی | 243/3 | 190/9 | 6 | 17 | 001/0 | 76/0 | 1 |
جدول4: نتایج حاصل از تحلیل کواریانس تک متغیری بر روی میانگین نمرههای پسآزمون متغیرهای وابسته در دو گروه آزمایش و گواه
متغیرها |
مجموع مجذورات | خطای مجموع مجذورات | درجه آزادی |
میانگین مجذورات | خطای میانگین مجذورات | آماره F | معناداری | اندازه اثر |
| جسمانی | 599/67 | 83/81 | 1 | 599/67 | 72/3 | 17/18 | 001/0 | 45/0 |
| شناختی | 339/74 | 73/78 | 1 | 339/74 | 57/3 | 77/20 | 001/0 | 48/0 |
| اجتماعی | 189/48 | 80/43 | 1 | 189/48 | 99/1 | 20/24 | 001/0 | 52/0 |
| دشواری در شناسایی احساسات | 400/48 | 01/47 | 1 | 400/48 | 13/2 | 64/22 | 001/0 | 50/0 |
| دشواری در توصیف احساسات | 259/43 | 13/28 | 1 | 259/43 | 27/1 | 82/33 | 001/0 | 61/0 |
| تفکر بیرونمدار | 912/46 | 04/71 | 1 | 912/46 | 22/3 | 52/14 | 001/0 | 39/0 |
بحث و نتیجهگیری
پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلا به کمردرد مزمن انجام شد. نتایج بدست آمده نشان داد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث کاعش عامل جسمانی، شناختی و اجتماعی در پرستاران مبتلا به کمر درد مزمن میگردد. این یافتههای در راستای پژوهشهای انجام شده توسط Kauffman و همکاران (12) و Rogers و همکاران (13) قرار دارد.
در تبیین این نتایج میتوان اذعان داشت از آنجایی که آموزش پذیرش و تعهد که متضمن اصلاح فرآیندهای شناختی در کنار آمدن و حل مشکلات، آگاهی لحظه به لحظه نسبت به هیجانات و پذیرش بی قید و شرط مشکل است، باعث میشود که افراد مهارتهای شناختی مورد نیاز را در خود تقویت نمایند (26). آموزش فنون مربوط به اصلاح فرآیندهای شناختی در کنار افزایش سطح تحمل و توجه به نظام ارزشها و انتخاب رویکردی صحیح نسبت به مسئله که در درمان تعهد و پذیرش مدنظراست، میتواند طی یک فرآیند درست بر کاهش و مدیریت اضطراب تاثیر بگذارد. علاوه بر این شفافسازی ارزشها و تعهد برای عمل در مسیر این ارزشها، به بیماران این فرصت را میدهد تا به شیوهای عمل کنندکه بتوانند حساسیت اضطرابی را بیشتر کاهش دهند (13). حساسیت اضطرابی یکی از عوامل مهمی است که با اختلالات اضطرابی ارتباط دارد و میتواند در به کارگیری سبک های مقابلهای نا کار آمد همچون رفتارهای فرار و اجتناب نقش داشته باشد (8).
اگرچه ثابت شده حساسیت اضطرابی به عنوان یک عامل خطر مبتنی بر صفت برای اختلالات روانشناختی تلقی میشود، شواهد پژوهشی نشان میدهد که این عنصر قابل انعطاف است و درمانهای مبتنی بر پذیرش و تعهد میتواند سبب کاهش آن شود (11). حساسیت اضطرابی تمایل به پاسخ از روی ترس به اضطرابی است که فرد احساس میکند و به معنایی باور به این است که تجربه اضطراب به خودی خود خطرناک و آسیب زاست (10). در باب رابطه بین حساسیت اضطرابی و کمر درد مزمن میتوان گفت حساسیت اضطرابی باعث میشود فرد نشانههای بدنی خود را متعدد، آسیب زا و دارای عواقب فاجعه بار بداند (7). در نتیجه این نوع تفسیر، پیش بینی فاجعه باعث اضطراب فاجعه میشود و شدت نشانههای کمرد درد مزمن فرد را افزایش خواهد داد (9). تا به امروز شواهد پژوهشی بسیاری نشان دادهاند که حساسیت اضطرابی عامل قدرتمندی برای افزایش درد مزمن به حساب میآید (12). در این راستا، Powers و همکاران (10) در پژوهشی حساست اضطرابی، شدت درد و مصرف سیگار را در بیماران مبتلا به درد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده نشان داد بیماران دارای حساسیت اضطرابی اعتیاد شدیدی به استعمال سیگار داشتند. همچنین سطوح بالای حساسیت اضطرابی منجر به افزایش شدت درد در بیماران میشد. در مطالعهای دیگر، Smit و همکاران (11) به بررسی حساسیت اضطرابی و شدت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن پرداختند. یافتههای بدست آمده حاکی از ارتباط حساسیت اضطرابی و شدت درد بیماران داشت. همچنین افرادی که از حساسیت اضطرابی بالایی برخوردار بودند بیشتر به سمت مصرف مواد افیونی گرایش داشتند.
از سویی دیگر، یافتههای این مطالعه مشخص کرد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث کا هش دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرونمدار در پرستاران مبتلاء به کمر درد مزمن میگردد. این نتایج در راستای مطالعات انجام شده توسط Lanzara و همکاران (19) و Aaron و همکاران (20) قرار دارد.
با توجه به اینکه عدم کنترل و تنظیم هیجانات و احساسات میتواند باعث فاجعهانگاری، جسمانیسازی و تشدید درد در بسیاری از بیماران مبتلاء به کمر درد مزمن شود، به کارگیری درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث درک و شناخت بهتر بیمار از هیجاناتش میگردد (16). در واقع، درمان پذیرش و تعهد با به کارگیری تمرینات گسلش شناختی، افزایش ذهن آگاهی و پذیرش باعث میشود فرد از محتوای افکار ناکارآمد مربوط به عدم خودکارآمدی جدا شود و بهبود خودکارآمدی باعث انعطاف بهتر فرد با بیماری و همچنین افزایش رفتارهای خودمراقبتی در پرستاران مبتلاء به کمر درد مزمن میشود (14). در درمان پذیرش و تعهد، احساس ذهنآگاهانه و بدون قضاوت آموزش داده میشود که باعث میگردد فرد پدیدههای پیرامونی را به همان صورتی که اتفاق میافتند، بپذیرد (25-21). در این راستا، Aboussouan و همکاران (17) در پژوهشی به بررسی اثربخشی درمان توانبخشی بر ناگویی هیجانی، افسردگی و عملکرد جنسی بیماران مبتلا به درد مزمن پرداختند. بررسیهای صورت گرفته نشان داد گروه آزمایش پس از دریافت برنامه درمانی از عملکرد بهتری برخوردار شدند که موجب کاهش افسردگی و ناگویی هیجانی در آنها شد. در مطالعهای دیگر، Tesio و همکاران (18) ناگویی هیجانی و افسردگی بیماران مبتلا به درد مزمن را مورد بررسی قرار دادند. یافتههای بدست آمده نشان داد 60 درصد از بیماران دارای سطوح بالایی از ناگویی هیجانی هستند که موجب افزایش شدت درد و افسردگی در آنها میگردد.
اجرای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث میشود افراد افکار و احساسات خود را بپذیرند و نسبت به تغییرات به وجود آمده متعهد باشند (25).
در این درمان به افراد آموزش داده شد تا بر افزایش آگاهی روانی خود تمرکز کنند، نقاط مثبت خود را دوباره مورد سنجش قرار دهند و تلاش کنند تا قضاوت درستی در مورد مشکلات خود داشته باشند (21).
رویکرد پذیرش و تعهد به جای آنکه روی برطرف سازی و حذف عوامل آسیب زا تمرکز نماید به پرستاران کمک میکند تا هیجانات و شناختهای کنترل شده خود را بپذیرند و به آنها اجازه میدهد که از کشمکش و منازعه با آنها دست بردارند (26). در این زمینه، Critchley و همکاران (23) در مطالعهای به بررسی اثربخشی فیزیوتراپی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شدت درد بیماران مبتلا به کمر درد مزمن پرداختند. یافتههای بدست آمده حاکی از کاهش شدت درد بیماران در بلندمدت داشت. نتایج پژوهش Kanzler و همکاران (24) نیز مشخص کرد بیماران مبتلا به کمر درد مزمن پس از دریافت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بهتر توانستند دردشان را مدیریت کنند و از اضطراب کمتری برخوردار باشند.
عدم امکان کنترل وضعیت اجتماعی، تحصیلی و اقتصادی شرکتکنندگان پژوهش از جمله محدودیتهای پژوهش بود. از این رو پیشنهاد میشود که در پژوهشهای آتی، تلاشهایی به منظور کنترل این مولفهها صورت گیرد. همچنین در پژوهش حاضر به تاثیر عوامل جمعیتشناختی بر اثربخشی مداخله پرداخته نشد. پیشنهاد میگردد که در پژوهشهای آتی تاثیر متغیرهایی همچون جنسیت و سن در میزان اثربخشی مداخله بر ابعاد روانشناختی، کنترل یا بررسی گردند. کنترل موضوعاتی همچون میزان درآمد و مدت زمان استخدام نیز میتوانند در دستیافتن به نتایج دقیقتر بسیار کمککننده باشند. عدم امکان پیگیری بلند مدت تاثیر برنامه با استفاده از آزمون پیگیری، نیز از دیگر محدودیتها بود. بر این اساس پیشنهاد میشود که در پژوهشهای آینده این موضوع مورد توجه قرار گیرد تا امکان بررسی تاثیر بلندمدت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ممکن شود.
در مجموع میتوان اذعان داشت بــه کــارگیری راهبردهــای مبتنی بر پذیرش و تعهد در مـدیریت درد، افـزون بـر کاهش حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی، بـه ارتقای وضعیت روانشناختی مبتلایان به کمر درد منجر مـیشـود و گـامی مـؤثر بـرای صـرفه جـویی در مصــرف دارو و بنـابراین کاهش عوارض جانبی داروها است.
تعارض منافع
انجام این پژوهش برای نویسندگان هیچگونه تعارض در منافع را به دنبال نداشته است و نتایج آن به صورت کاملا شفاف و بدون سوگیری، گزارش شده است.
تشکر و قدردانی
نویسندگان برخود لازم میدادند از تمامی پرستاران، مسئولین مدارس و افرادی که در انجام این پژوهش نویسندگان را یاری کردند، تقدیر و تشکر نمایند.
پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلا به کمردرد مزمن انجام شد. نتایج بدست آمده نشان داد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث کاعش عامل جسمانی، شناختی و اجتماعی در پرستاران مبتلا به کمر درد مزمن میگردد. این یافتههای در راستای پژوهشهای انجام شده توسط Kauffman و همکاران (12) و Rogers و همکاران (13) قرار دارد.
در تبیین این نتایج میتوان اذعان داشت از آنجایی که آموزش پذیرش و تعهد که متضمن اصلاح فرآیندهای شناختی در کنار آمدن و حل مشکلات، آگاهی لحظه به لحظه نسبت به هیجانات و پذیرش بی قید و شرط مشکل است، باعث میشود که افراد مهارتهای شناختی مورد نیاز را در خود تقویت نمایند (26). آموزش فنون مربوط به اصلاح فرآیندهای شناختی در کنار افزایش سطح تحمل و توجه به نظام ارزشها و انتخاب رویکردی صحیح نسبت به مسئله که در درمان تعهد و پذیرش مدنظراست، میتواند طی یک فرآیند درست بر کاهش و مدیریت اضطراب تاثیر بگذارد. علاوه بر این شفافسازی ارزشها و تعهد برای عمل در مسیر این ارزشها، به بیماران این فرصت را میدهد تا به شیوهای عمل کنندکه بتوانند حساسیت اضطرابی را بیشتر کاهش دهند (13). حساسیت اضطرابی یکی از عوامل مهمی است که با اختلالات اضطرابی ارتباط دارد و میتواند در به کارگیری سبک های مقابلهای نا کار آمد همچون رفتارهای فرار و اجتناب نقش داشته باشد (8).
اگرچه ثابت شده حساسیت اضطرابی به عنوان یک عامل خطر مبتنی بر صفت برای اختلالات روانشناختی تلقی میشود، شواهد پژوهشی نشان میدهد که این عنصر قابل انعطاف است و درمانهای مبتنی بر پذیرش و تعهد میتواند سبب کاهش آن شود (11). حساسیت اضطرابی تمایل به پاسخ از روی ترس به اضطرابی است که فرد احساس میکند و به معنایی باور به این است که تجربه اضطراب به خودی خود خطرناک و آسیب زاست (10). در باب رابطه بین حساسیت اضطرابی و کمر درد مزمن میتوان گفت حساسیت اضطرابی باعث میشود فرد نشانههای بدنی خود را متعدد، آسیب زا و دارای عواقب فاجعه بار بداند (7). در نتیجه این نوع تفسیر، پیش بینی فاجعه باعث اضطراب فاجعه میشود و شدت نشانههای کمرد درد مزمن فرد را افزایش خواهد داد (9). تا به امروز شواهد پژوهشی بسیاری نشان دادهاند که حساسیت اضطرابی عامل قدرتمندی برای افزایش درد مزمن به حساب میآید (12). در این راستا، Powers و همکاران (10) در پژوهشی حساست اضطرابی، شدت درد و مصرف سیگار را در بیماران مبتلا به درد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده نشان داد بیماران دارای حساسیت اضطرابی اعتیاد شدیدی به استعمال سیگار داشتند. همچنین سطوح بالای حساسیت اضطرابی منجر به افزایش شدت درد در بیماران میشد. در مطالعهای دیگر، Smit و همکاران (11) به بررسی حساسیت اضطرابی و شدت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن پرداختند. یافتههای بدست آمده حاکی از ارتباط حساسیت اضطرابی و شدت درد بیماران داشت. همچنین افرادی که از حساسیت اضطرابی بالایی برخوردار بودند بیشتر به سمت مصرف مواد افیونی گرایش داشتند.
از سویی دیگر، یافتههای این مطالعه مشخص کرد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث کا هش دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرونمدار در پرستاران مبتلاء به کمر درد مزمن میگردد. این نتایج در راستای مطالعات انجام شده توسط Lanzara و همکاران (19) و Aaron و همکاران (20) قرار دارد.
با توجه به اینکه عدم کنترل و تنظیم هیجانات و احساسات میتواند باعث فاجعهانگاری، جسمانیسازی و تشدید درد در بسیاری از بیماران مبتلاء به کمر درد مزمن شود، به کارگیری درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث درک و شناخت بهتر بیمار از هیجاناتش میگردد (16). در واقع، درمان پذیرش و تعهد با به کارگیری تمرینات گسلش شناختی، افزایش ذهن آگاهی و پذیرش باعث میشود فرد از محتوای افکار ناکارآمد مربوط به عدم خودکارآمدی جدا شود و بهبود خودکارآمدی باعث انعطاف بهتر فرد با بیماری و همچنین افزایش رفتارهای خودمراقبتی در پرستاران مبتلاء به کمر درد مزمن میشود (14). در درمان پذیرش و تعهد، احساس ذهنآگاهانه و بدون قضاوت آموزش داده میشود که باعث میگردد فرد پدیدههای پیرامونی را به همان صورتی که اتفاق میافتند، بپذیرد (25-21). در این راستا، Aboussouan و همکاران (17) در پژوهشی به بررسی اثربخشی درمان توانبخشی بر ناگویی هیجانی، افسردگی و عملکرد جنسی بیماران مبتلا به درد مزمن پرداختند. بررسیهای صورت گرفته نشان داد گروه آزمایش پس از دریافت برنامه درمانی از عملکرد بهتری برخوردار شدند که موجب کاهش افسردگی و ناگویی هیجانی در آنها شد. در مطالعهای دیگر، Tesio و همکاران (18) ناگویی هیجانی و افسردگی بیماران مبتلا به درد مزمن را مورد بررسی قرار دادند. یافتههای بدست آمده نشان داد 60 درصد از بیماران دارای سطوح بالایی از ناگویی هیجانی هستند که موجب افزایش شدت درد و افسردگی در آنها میگردد.
اجرای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث میشود افراد افکار و احساسات خود را بپذیرند و نسبت به تغییرات به وجود آمده متعهد باشند (25).
در این درمان به افراد آموزش داده شد تا بر افزایش آگاهی روانی خود تمرکز کنند، نقاط مثبت خود را دوباره مورد سنجش قرار دهند و تلاش کنند تا قضاوت درستی در مورد مشکلات خود داشته باشند (21).
رویکرد پذیرش و تعهد به جای آنکه روی برطرف سازی و حذف عوامل آسیب زا تمرکز نماید به پرستاران کمک میکند تا هیجانات و شناختهای کنترل شده خود را بپذیرند و به آنها اجازه میدهد که از کشمکش و منازعه با آنها دست بردارند (26). در این زمینه، Critchley و همکاران (23) در مطالعهای به بررسی اثربخشی فیزیوتراپی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شدت درد بیماران مبتلا به کمر درد مزمن پرداختند. یافتههای بدست آمده حاکی از کاهش شدت درد بیماران در بلندمدت داشت. نتایج پژوهش Kanzler و همکاران (24) نیز مشخص کرد بیماران مبتلا به کمر درد مزمن پس از دریافت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بهتر توانستند دردشان را مدیریت کنند و از اضطراب کمتری برخوردار باشند.
عدم امکان کنترل وضعیت اجتماعی، تحصیلی و اقتصادی شرکتکنندگان پژوهش از جمله محدودیتهای پژوهش بود. از این رو پیشنهاد میشود که در پژوهشهای آتی، تلاشهایی به منظور کنترل این مولفهها صورت گیرد. همچنین در پژوهش حاضر به تاثیر عوامل جمعیتشناختی بر اثربخشی مداخله پرداخته نشد. پیشنهاد میگردد که در پژوهشهای آتی تاثیر متغیرهایی همچون جنسیت و سن در میزان اثربخشی مداخله بر ابعاد روانشناختی، کنترل یا بررسی گردند. کنترل موضوعاتی همچون میزان درآمد و مدت زمان استخدام نیز میتوانند در دستیافتن به نتایج دقیقتر بسیار کمککننده باشند. عدم امکان پیگیری بلند مدت تاثیر برنامه با استفاده از آزمون پیگیری، نیز از دیگر محدودیتها بود. بر این اساس پیشنهاد میشود که در پژوهشهای آینده این موضوع مورد توجه قرار گیرد تا امکان بررسی تاثیر بلندمدت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ممکن شود.
در مجموع میتوان اذعان داشت بــه کــارگیری راهبردهــای مبتنی بر پذیرش و تعهد در مـدیریت درد، افـزون بـر کاهش حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی، بـه ارتقای وضعیت روانشناختی مبتلایان به کمر درد منجر مـیشـود و گـامی مـؤثر بـرای صـرفه جـویی در مصــرف دارو و بنـابراین کاهش عوارض جانبی داروها است.
تعارض منافع
انجام این پژوهش برای نویسندگان هیچگونه تعارض در منافع را به دنبال نداشته است و نتایج آن به صورت کاملا شفاف و بدون سوگیری، گزارش شده است.
تشکر و قدردانی
نویسندگان برخود لازم میدادند از تمامی پرستاران، مسئولین مدارس و افرادی که در انجام این پژوهش نویسندگان را یاری کردند، تقدیر و تشکر نمایند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
