دوره 21، شماره 5 - ( آذر و دی 1401 )                   جلد 21 شماره 5 صفحات 63-49 | برگشت به فهرست نسخه ها

Research code: IR.BMSU.REC.1398.276
Ethics code: IR.BMSU.REC.1398.276


XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Bagheri Sheykhangafshe F, Fathi-Ashtiani A, Savabi Niri V, Rezaei Golezani H, Baryaji S. The Effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy on Anxiety Sensitivity and Alexithymia of Nurses with Chronic Low Back Pain. TB 2023; 21 (5) :49-63
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3434-fa.html
باقری شیخانگفشه فرزین، فتحی آشتیانی علی، صوابی نیری وحید، رضائی گلعذانی حامد، بریاجی شبنم. اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن. طلوع بهداشت. 1401; 21 (5) :49-63

URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3434-fa.html


دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران ، farzinbagheri73@gmail.com
متن کامل [PDF 678 kb]   (390 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (795 مشاهده)
متن کامل:   (745 مشاهده)
اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن
نویسندگان: فرزین باقری شیخانگفشه1، علی فتحی آشتیانی2، وحید صوابی نیری3، حامد رضائی گلعذانی4، شبنم بریاجی4
1. نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری روان­شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
شماره تماس: 09114969488 farzinbagheri@modares.ac.ir Email:
2 . استاد روانشناسی بالینی، مرکز تحقیقات علوم رفتاری، دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج)، تهران، ایران
3. کارشناسی ارشد روان­شناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، اردبیل، ایران
4. کارشناسی ارشد روان­شناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ارومیه، ایران
چکیده
مقدمه: نـاراحتی­هـای اســکلتی-عضـلانی بخـش عمــده­ای از بیماری­های شغلی را به خـود اختصـاص داده اسـت و از شایع­ترین مشکلات شغلی پرستاران محسوب می­شـود. در همین زمینه، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن انجام شد.
روش­بررسی: روش پژوهش حاضر نیمه­آزمایشی و طرح آن به‌صورت پیش آزمون-پس آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش شامل پرستاران مبتـلا بـه کمردرد مزمـن شـهر تهران در سال 1399 بود.  نمونه مورد مطالعه شامل 30 پرستار مبتلا به کمر درد که با استفاده از روش نمونه­گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گروه گواه جای دهی شدند. ابزار گردآوری شامل پرسشنامه­های حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی بود. گروه آزمایش هشت جلسه 90 دقیقه­ای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را دریافت کردند ولی گروه گواه هیچ مداخله­ای دریافت نکردند.
یافته­ ها: نتایج پژوهش حاضر نشان داد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در پرستاران مبتلا به کمر درد مزمن به صورت معناداری موجب کاهش حساسیت اضطرابی (جسمانی، شناختی و اجتماعی) و ناگویی هیجانی (دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرون­مدار) گردید (01/0>P).
نتیجه­ گیری: بر اساس یافته­های بدست آمده می­توان نتیجه­گیری کرد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد توانسته است باعث کاهش مشکلات روانشناختی پرستاران دارای کمردرد مزمن شود. بدین منظور پیشنهاد می­شود کارگاه و برنامه­هایی توسط روان­شناسان و متخصصان درد برای پرستاران دارای کمردرد مزمن برگزار شود.
واژه­ های کلیدی: درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، کمردرد مزمن، حساسیت اضطرابی، ناگویی هیجانی، پرستار
مقدمه
کمردرد به عنوان یک مشکل شایع، عود کننده و پرهزینه در سراسر جهان شناخته می­شود که 51 تا 90 درصد از مردم جهان را حداقل در دوره­ای از زندگی درگیر خود می­کند (1). بر اساس بررسی­های طولی انجام شده کمردرد بار سنگینی از نظر پزشکی، روانی، اجتماعی و اقتصادی بر افراد، خانواده­ها، جوامع، و دولت­ها تحمیل می­کند و یکی از اصلی­ترین دلایل جستجوی مراقبت­های پزشکی در بین مردم جهان است (2). در بین شغل­های سخت و پرفشار دنیا، پرستاران از جمله گروه­هایی هستند که در معرض ابتلاء به دردهای مزمن گوناگون از جمله کمر درد مزمن قرار دارند (3). در همین زمینه، عزیزپور و همکاران (4) در پژوهشی مروری شیوع کمردرد مزمن را در پرستاران مرد 7/58 درصد، در پرستاران زن  4/60 و 63 درصد به صورت کلی گزارش کردند. همچنین گیلچیریست و پوکورنا (5) شیوع کمر درد مزمن در بین پرستاران را 4/87 درصد گزارش می­دهند.
داشتن کمر درد مزمن پیامدهای روانشناختی و جسمانی زیادی مانند افسردگی، اضطراب، غیبت از کار، کاهش کیفیت زندگی، فرسودگی شغلی و کاهش کارایی پرستاران را در بیمارستان­ها به همراه دارد (6). در این میان، حساسیت اضطرابی از جمله متغیرهایی است که تحت تاثیر کمر درد مزمن قرار می­گیرد (7). حساسیت اضطرابی به عنوان ترس از اضطراب و احساسات مرتبط با اضطراب تعریف شده است و به عنوان عاملی برجسته در اختلالات اضطرابی به شمار می­رود (8). افراد دارای حساسیت اضطرابی، تفسیر نادرست و تحریف شده­ای از احساسات بدنی خود دارند و نسبت به عواقب آن نیز نگرانند که این خود موجب افزایش ترس و اضطراب در آن­ها می­شود (9). در رابطه با کمر درد مزمن نیز مطالعات انجام شده نشان دادند بیمارانی که دارای سطوح بالایی از حساسیت اضطرابی بودند، علائم و میزان درد خود را فاجعه­بار توصیف می­کردند که این موجب افزایش شدت درد و اضطراب در آنها می­شد (11-10). در این زمینه، Kauffman و همکاران (12) در پژوهشی به بررسی نقش حساسیت اضطرابی، چاقی و خستگی در افراد دارای کمر درد مزمن پرداختند. یافته­های بدست آمده نشان داد بیمارانی که دارای سطوح بالایی از حساسیت اضطرابی بودند از شدت درد و خستگی بسیار بالایی رنج می­بردند. در مطالعه­ای دیگر، Rogers و همکاران (13) حساسیت اضطرابی و سو مصرف مواد افیونی را در بیماران مبتلا به کمردرد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده مشخص کرد حساسیت اضطرابی با مصرف مواد افیونی رابطه مستقیمی دارد که منجر به تشدید علائم و درد در بیماران می­گردد.
از طرف دیگر، بررسی­های انجام شده حاکی از آن دارد که بیماران مبتلاء به کمر درد مزمن از ناگویی هیجانی (آلکسی­تایمیا) بالایی رنج می­برند (14). ناگویی هیجانی به معنای عدم درک درست احساسات و هیجانات فرد در لحظه است (15). به عبارتی دیگر، ناگویی هیجانی یک ساختار چند بعدی است که با نقص در پردازش شناختی احساسات به طور گسترده­ای موجب مشکلات هیجانی و روانشناختی در فرد می­گردد (15). با توجه به اینکه تصور می­شود ناگویی هیجانی منعکس کننده کمبودهایی در ذهنیت سازی احساسات است، افراد با سطوح بالای ناگویی هیجانی ممکن است بیشتر مستعد تجربه منفی با تمایز ضعیف احساسات و تظاهرات جسمانی آنها هستند (16). افرادی که از کمر درد مزمن رنج می­برند نیز به علت عدم تنظیم هیجانات خود با مشکلات جسمانی بیشتری روبرو هستند (18-17). در این راستا، Lanzara  و همکاران (19) در پژوهشی ناگویی هیجانی و جسمانی­سازی را در بیماران مبتلا به درد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده نشان داد بیمارانی که دارای سطوح بالایی از ناگویی هیجانی بودند از شدت درد بیشتری برخوردار بودند. همچنین ناگویی هیجانی منجر به جسمانی­سازی بیشتر درد در افراد می­شد. در مطالعه­ای مروری، Aaron و همکاران (20) به بررسی ناگویی هیجانی، اضطراب، افسردگی و شدت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن پرداختند. یافته­های بدست آمده نشان داد همبستگی معناداری بین ناگویی هیجانی و شدت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن وجود دارد. همچنین ناگویی هیجانی منجر به مشکلات روانشناختی گسترده­ای مانند اضطراب و افسردگی در بیماران می­شود.
در کنار درمان­های دارویی و پزشکی، یکی از درمان­های روانشناختی کارآمدی که می­توان در رابطه با بیماران مبتلا به درد مزمن مورد استفاده قرار داد، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد است (21). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر آگاهی شخص، همراه با تعهد نسبت به عمل و پذیرش درد تأکید می‌کند؛ یعنی شخص بدون اینکه مانع حضور افکار مرتبط با بیماری در ذهن خود شود، آگاهانه آنها را در افکار خود مورد بررسی و ارزیابی قرار می­دهد (22). هنگامی‌که این افکار و احساسات با گشودگی و پذیرش مشاهده ‌شوند، حتی‌ دردناک‌ترین ‌آن‌ها کمتر تهدیدکننده‌ و قابل‌ پذیرش­تر می­شوند (23). در این درمان سعی بر این است که به بیمار یاد داده شود که هرگونه فعالیتی برای اجتناب یا کنترل این تجارب روانی بی­فایده است؛ یا اثر منفی دارد و باید تجارب ایجاد شده را بدون هیچ‌گونه واکنش برای حذف آن‌ها به طور کامل پذیرفت (24). در این زمینه، Godfrey و همکاران (25) در پژوهشی فیزیوتراپی مبتنی بر پذیرش و تعهد را با فیزیوتراپی معمولی در بیماران مبتلا به کمر درد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده نشان داد طی دوره پیگیری یکساله بیمارانی که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را دریافت کرده بودند از شدت درد و ناتوانی کمتری برخوردار بودند. در مطالعه­ای دیگر، Galea و همکاران (26) نشان دادند که فیزیوتراپی مبتنی بر پذیرش و تعهد در مقایسه با سایر درمان­ها از کیفیت بهتری برخوردار بود که موجب افزایش سلامت روانی بیماران گردید.
با توجه به اینکه پرستاران به علت ماهیت شغلی خود از فعالیت بدنی بسیار بالایی برخوردارند و ممکن است در طول خدمت حرفه­ای خود دچار دردهای مزمن فراوانی شودند، قبل از هرچیزی لازم است در این زمینه آگاهی و اطلاع­رسانی درستی داده شود تا از شیوع کمر درد مزمن در این افراد بکاهد. از آنجایی که داشتن درد مزمن بر روی ابعاد روانشناختی و شغلی پرستاران تاثیر می­گذارد، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلابه کمردرد مزمن انجام شد.
روش­بررسی
روش پژوهــش حاضــر، نیمه­تجربــی و طــرح آن از نــوع پیش­آزمــون- پس­آزمــون بــا گــروه کنتــرل بــود. جامعـه آمـاری پژوهـش حاضـر شـامل پرستاران مبتـلا بـه کمر  درد مزمـن شـهر تهران در سال 1399 بـود کـه در زمـان نمونه­گیـری برای درمــان کمردرد خــود به کلینیک­هــای فیزیوتراپی شــهر تهران مراجعــه کــرده بودنــد. پـس از کسـب رضایت از مسـئولین کلینیک­هـا و بیمـاران، از بیـن بیمارانی که توسـط پزشک معالج ابتـلا بـه کمردرد مزمـن درآنهـا  تشخیص داده شـده بـود، 30 پرستار انتخـاب، و به صــورت تصادفــی بــه دو گــروه آزمایـش (15نفـر) و گـروه کنتـرل (15نفـر) تقسـیم شـدند. حجم نمونه بر اساس نتایج نرم افزار G*Power (27) و در نظر گرفتن نکات مطرح­شده برای حجم نمونه در تحلیل کوواریانس تعیین شد. معیارهـای ورود بـه مطالعـه شامل پرستار بودن، دامنه سـنی 25 تا 50 سال، متأهل بـودن و داشــتن ســواد خوانــدن و نوشــتن، عــدم ابتــلا به بیمــاری جـدی دیگـری به غیـر از کمردرد مزمـن و عــدم اســتفاده از داروهــای روانپزشــکی بود. همچنین معیارهــای خــروج از مطالعـه نظیـر شانسی جواب دادن به سوالات، وخیم شدن شدت درد بیمار و غیبـت بیــش از  2جلســه در جلســات درمانــی بودنــد.
شاخص حساسیت اضطرابی-سه: شاخص حساسیت اضطرابیسه میزان نگرانی در مورد علائم مختلف اضطراب را اندازه گیری می­کند (28). این شاخص برگرفته شده از شاخص حساسیت اضطرابی ویرایش­شده است که از 18 گویه تشکیل شده است. شاخص حساسیت اضطرابی سه سطح جسمانی (6 گویه)، شناختی (6 گویه) و اجتماعی (6 گویه) مرتبط با اضطراب را ارزیابی می­کند و پاسخدهی و نمره­گذاری شاخص حساسیت اضطرابی به صورت لیکرت پنج گزینه­ای از صفر (کمی موافقم) تا 4 (کاملاً موافقم) است که نمره کل بین 0 تا 72 حاصل می­گردد. شاخص حساسیت اضطرابی از همسانی درونی (بین 76/0 تا 86/0 برای نگرانی­های جسمانی، بین 79/0 تا 91/0 برای نگرانی­های شناختی و بین 73/0 تا 86/0 برای نگرانی­های اجتماعی)، روایی همگرا و روایی واگرا مناسبی برخوردار است (28). در داخل کشور نیز ضریب آلفا کرونباخ کل شاخص را 83/0 گزارش کردند (29). در پژوهش حاضر نیز ضریب آلفای کرونباخ زیرمقیاس­های جسمانی، شناختی و اجتماعی به ترتیب 85/0، 89/0 و 83/0 گزارش گردید.
پرسشنامه ناگویی هیجانی: مقیاس 20 گویه­ای آلکسی­تایمیا توسط Bagby و همکاران در سال 1994 طراحی شده و شامل سه خرده مقیاس دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرون­مدار است (30). شیوه نمره­گذاری این مقیاس براساس لیکرت پنج درجه­ای 1 (کاملا مخالف) تا 5 (کاملا موافق) انجام شد. به این ترتیب حداقل و حداکثر نمره در این مقیاس 20 تا 100 است. افرادی که در این پرسشنامه نمره 61 به بالا کسب کردند به عنوان افراد واجد آلکسی­تایمیا بالا مشخص شدند. Bagby و همکاران (30) پایایی این پرسشنامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 81/0 و ضریب پایایی بازآزمایی 77/0 گزارش کردند. در ایران نیز مقیاس آلکسی­تایمیا در دو مطالعه جداگانه برای استفاده از بر روی گروهی از معتادان (31) و همچنین گروه­های بالینی و غیربالینی ترجمه و اعتباریابی شد. در مطالعه اول که بر روی 321 معتاد زن و مرد انجام شد، پایایی پرسشنامه با شیوه ضریب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاس­ها و نمره کل بین 71/0 تا 83/0 و با روش بازآزمایی به فاصله زمانی 2 هفته، بین 61/0 تا 69/0 گزارش شد. در مطالعه دوم نیز که بر روی 175 بیمار مبتلا به افسردگی، اضطراب و وسواس و 173 گروه غیر بیمار انجام شد پایایی پرسشنامه با شیوه­های ضریب آلفای کرونباخ و بازآزمایی مطلوب گزارش گردید (31). در پژوهش حاضر نیز ضریب آلفای کرونباخ زیرمقیاس­های دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرون­مدار به ترتیب 89/0، 85/0 و 88/0 گزارش گردید.
در ابتدا، توضیحاتی کلی به افراد داده شد و پس از در نظر گرفتن ملاک­های ورود و خروج و اخذ رضایت از آنها، شرکت­کنندگان وارد پژوهش شدند. به منظور بررسی و درمان پرستاران مبتلاء به کمر درد مزمن از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد Hayes و همکاران (32) طی 8 جلسه (هر هفته دو جلسه) 90 دقیقه گروهی استفاده گردید. همچنین در طول دوره، اعضای گروه آزمایش و کنترل از درمان روتین خود برای کمر درد برخوردار بودند. در جدول1، شرح مختصر محتوای جلسات مداخله ارائه شده است. همچنین به منظوره رعایت نکات اخلاقی، به پرستاران اطمینان داده شد که اطلاعات پژوهش به صورت گروهی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت. پس از جمع­آوری اطلاعات، داده­ها با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره بررسی شد. در انتهای مطالعه، توضیحات کامل­تری در مورد موضوع، روش و اهداف پژوهش به شرکت­کنندگان ارائه شد. لازم به ذکر است که پس از اتمام کامل مطالعه، به منظور رعایت اصول اخلاقی، گروه گواه همچون گروه آزمایش مداخله دریافت کردند.
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد: پس از هماهنگی­ها و اخذ کد اخلاق از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی بقیه­الله (IR.BMSU.REC.1398.276) ، با مراجعه به مراکز درد، 30 پرستار دارای کمر درد مزمن با استفاده از روش نمونه­گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گروه گواه گمارده شدند.
 
جدول 1: محتوای جلسات درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برای بیماران مبتلاء به کمر درد مزمن (32)
جلسات فعالیت­ها
اول برقراری رابطه درمانی، آشنا نمودن افراد با موضوع پژوهش، پاسخ به پرسشنامه و بستن قرارداد درمانی.
دوم کشـف و بررسـی روش­های درمانـی بیمـار و ارزیابـی میزان تأثیر آنهـا، بحث در مورد موقتـی و کم اثر بودن درمان­هـا با اسـتفاده از تمثیل، دریافت بازخـورد و ارائه تکلیف.
سوم کمـک بـه مراجـع بـرای تشـخیص راهبردهـای ناکارآمـد کنترل و پی بـردن به بیهودگـی آنها، پذیـرش وقایع شـخصی دردناک بدون کشـمکش بـا آنهـا بـا اسـتفاده از تمثیل، دریافـت بازخورد و ارائـه تکلیف.
چهارم توضیـح در مـورد اجتنـاب از تجـارب دردنـاک و آگاهـی از پیامدهـای آن، آمـوزش گام­هـای پذیـرش، تغییـر مفاهیم زبان بـا اسـتفاده از تمثیل، آمـوزش تـن آرامـی، دریافت بازخـورد و ارائـه تکلیف.
پنجم معرفـی مـدل رفتـاری سـه بعدی بـه منظور بیان ارتباط مشـترک رفتـار/ احساسـات، کارکردهای روانشـناختی و رفتـار قابل مشـاهده و بحث در مـورد تـلاش بـرای تغییـر رفتار بر اسـاس آن، دریافـت بازخورد و ارائـه تکلیف.
ششم توضیـح مفاهیـم نقـش و زمینـه، مشـاهده خویشـتن به عنـوان یک بسـتر و برقراری تماس بـا خود با اسـتفاده از تمثیـل، آگاهـی از دریافت­های حسـی مختلـف و جدایـی از حسهایـی که جزء محتـوای ذهنی هسـتند. دریافـت بازخورد و ارائـه تکلیف.
هفتم توضیح مفهوم ارزش­ها، ایجاد انگیزه برای تغییر و توانمند نمودن مراجع برای زندگی بهتر، تمرین تمرکزی، دریافت بازخورد و ارائه تکلیف.
هشتم آمـوزش تعهـد بـه عمل، شناسـایی طرح­های رفتـاری مطابق با ارزش­هـا و ایجاد تعهد برای عمل به آنها، جمع­بندی جلسـات، اجـرای پس آزمون.
 
یافته­ها
میانگین و انحراف معیار سنی پرستاران گروه آزمایش 47/8±65/34 سال و پرستاران گروه کنترل 96/7±19/35 سال بود. نتایج آزمون مجذور کای نشان داد که گروه‌های مداخله و کنترل از نظر جنس، سن، تحصیلات، میزان درآمد، سابقه فعالیت، وضعیت تاهل و شیفت کاری تفاوت معنی‌داری نداشتند (05/0P>). میانگین و انحراف استاندارد نمرات پیش­آزمون-پس­آزمون حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلا به کمردرد مزمن در گروه آزمایش و گواه در جدول2 ارائه شده است. همچنین در این جدول نتایج آزمون شاپیرو-ویلک (S-W) برای بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها در دو گروه گزارش شده است. با توجه به این جدول آماره شاپیرو-ویلک برای تمامی متغیرها معنی­دار نیست. لذا می­توان نتیجه گرفت که توزیع متغیرها نرمال است.
 
جدول2: شاخص­های توصیفی نمرات پیش­آزمون و پس­آزمون در دو گروه آزمایش و گواه
متغیرها وضعیت گروه میانگین انحراف استاندارد S-W P*
جسمانی پیش­آزمون آزمایش
گواه
46/19
26/19
26/1
49/1
085/0
109/0
052/0
066/0
پس­آزمون آزمایش
گواه
33/16
20/19
09/2
94/1
143/0
091/0
058/0
161/0
شناختی پیش­آزمون آزمایش
گواه
81/18
46/18
39/2
17/2
103/0
091/0
056/0
072/0
پس­آزمون آزمایش
گواه
20/15
06/18
50/1
67/2
095/0
091/0
074/0
097/0
اجتماعی پیش­آزمون آزمایش
گواه
86/16
80/16
57/1
60/2
115/0
095/0
097/0
073/0
پس­آزمون آزمایش
گواه
20/14
86/16
41/2
98/1
090/0
095/0
171/0
071/0
دشواری در شناسایی احساسات پیش­آزمون آزمایش
گواه
46/27
60/27
04/2
93/1
162/0
094/0
059/0
078/0
پس­آزمون آزمایش
گواه
73/24
40/27
42/2
74/1
092/0
095/0
088/0
073/0
دشواری در توصیف احساسات پیش­آزمون آزمایش
گواه
20/26
33/26
95/1
43/2
089/0
152/0
055/0
063/0
پس­آزمون آزمایش
گواه
53/23
13/26
41/2
62/1
059/0
103/0
094/0
067/0
تفکر بیرون­مدار پیش­آزمون آزمایش
گواه
80/23
86/23
53/1
93/1
109/0
085/0
58/0
093/0
پس­آزمون آزمایش
گواه
13/21
73/23
54/2
38/1
075/0
107/0
059/0
055/0
* Shapiro-Wilk test
 
برای بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن از تحلیل کوواریانس چندمتغیری استفاده شد.
نتایج آزمون لوین برای بررسی همگنی واریانس متغیرهای وابسته در گروه­ها نشان داد که واریانس حساسیت اضطرابی (05/0<097/0=p، 068/2=28و1F)، و ناگویی هیجانی (05/0<289/0=p، 168/1=28و1F) در گروه­ها برابر است. نتایج آزمون باکس برای بررسی برابری ماتریس کوواریانس متغیرهای وابسته در بین گروه آزمایش و گواه نیز نشان داد که ماتریس کوواریانس متغیرهای وابسته دو گروه برابر است (05/0<189/0=p، 26/1=F، 62/34=Box M). میزان معناداری آزمون باکس از 05/0 بیشتر است در نتیجه این مفروضه برقرار است. همچنین نتایج آزمون خی دو بارتلت برای بررسی کرویت یا معنی­داری رابطه بین حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی نشان داد که رابطه بین آن­ها معنی­دار است (01/0>p ،20=df  160/95=χ2). مفروضه مهم دیگر تحلیل کوواریانس چندمتغیری، همگونی ضرایب رگرسیون است.
لازم به ذکر است که آزمون همگونی ضرایب رگرسیون از طریق تعامل متغیرهای وابسته و متتغیر مستقل (روش مداخله) در مرحله پیش­آزمون و پس­آزمون مورد بررسی قرار گرفت. تعامل این پیش­آزمون­ها و پس­آزمون­ها با متغیر مستقل معنادار نبوده و حاکی از همگونی شیب رگرسیون است؛ بنابراین این مفروضه نیز برقرار است. با توجه به برقراری مفروضه­های تحلیل کوواریانس چندمتغیری، استفاده از این آزمون مجاز خواهد بود.
در ادامه به منظور پی بردن به تفاوت گروه­ها، تحلیل کوواریانس چند متغیره انجام شد (جدول3). با توجه به جدول 3،  نتایج حاکی از تأثیر متغیر مستقل بر متغیرهای وابسته بود؛ به عبارت دیگر گروه­های آزمایش و گواه حداقل در یکی از متغیرهای حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی تفاوت معناداری دارند که با توجه به اندازه اثر محاسبه شده، 76 درصد از کل واریانس­های گروه آزمایش و گواه ناشی از اثر متغیر مستقل است. همچنین توان آماری آزمون برابر با 1 است که دلالت بر کفایت حجم نمونه است.
برای تشخیص اینکه در کدام حیطه­ها تفاوت معنادار است، از آزمون تحلیل کوواریانس تک متغیری در متن مانکووا استفاده شد که نتایج آن در جدول 4 گزارش شده است.
با توجه به مندرجات جدول 4، آماره F برای جسمانی (17/18)، شناختی (77/20)، اجتماعی (20/24)،  دشواری در شناسایی احساسات (64/22)، دشواری در توصیف احساسات (82/33) و تفکر بیرون­مدار (52/14) در سطح 01/0 معنی­دار است. این یافته­ها نشانگر آن است که بین گروه­ها در این متغیرها تفاوت معنی­داری وجود دارد.
همچنین با توجه به اندازه اثر محاسبه شده 45 درصد از جسمانی، 48 درصد از شناختی، 52 درصد از اجتماعی، 50 درصد از دشواری در شناسایی احساسات، 61 درصد از دشواری در توصیف احساسات و 39 درصد از تفکر بیرون­مدار ناشی از تأثیر متغیر مستقل بوده است؛ در نتیجه می­توان بیان کرد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به طور معنی­داری باعث کاهش حساسیت اضطرابی (عامل جسمانی، شناختی و اجتماعی) و ناگویی هیجانی (دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرون­مدار) در پرستاران مبتلاء به کمردرد مزمن شده است.
 

جدول3: نتایج تحلیل کواریانس چندمتغیری بر روی میانگین نمرات پس­آزمون
نام آزمون مقدار آماره F df Edf P اندازه اثر توان آماری
آزمون اثر پیلایی 764/0 190/9 6 17 001/0 76/0 1
آزمون لامبدای ویلکز 236/0 190/9 6 17 001/0 76/0 1
آزمون اثر هتلینگ 243/3 190/9 6 17 001/0 76/0 1
آزمون بزرگ­ترین ریشه روی 243/3 190/9 6 17 001/0 76/0 1

جدول4: نتایج حاصل از تحلیل کواریانس تک متغیری بر روی میانگین نمره­های پس­آزمون متغیرهای وابسته در دو گروه آزمایش و گواه

متغیرها
مجموع مجذورات خطای مجموع مجذورات درجه
آزادی
میانگین مجذورات خطای میانگین مجذورات آماره F معناداری اندازه اثر
جسمانی 599/67 83/81 1 599/67 72/3 17/18 001/0 45/0
شناختی 339/74 73/78 1 339/74 57/3 77/20 001/0 48/0
اجتماعی 189/48 80/43 1 189/48 99/1 20/24 001/0 52/0
دشواری در شناسایی احساسات 400/48 01/47 1 400/48 13/2 64/22 001/0 50/0
دشواری در توصیف احساسات 259/43 13/28 1 259/43 27/1 82/33 001/0 61/0
تفکر بیرون­مدار 912/46 04/71 1 912/46 22/3 52/14 001/0 39/0
 
بحث و نتیجه­گیری
پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی پرستاران مبتلا به کمردرد مزمن انجام شد. نتایج بدست آمده نشان داد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث کاعش عامل جسمانی، شناختی و اجتماعی در پرستاران مبتلا به کمر درد مزمن می­گردد. این یافته­های در راستای پژوهش­های انجام شده توسط Kauffman و همکاران (12) و Rogers و همکاران (13) قرار دارد.
در تبیین این نتایج می­توان اذعان داشت از آنجایی که آموزش پذیرش و تعهد که متضمن اصلاح فرآیندهای شناختی در کنار آمدن و حل مشکلات، آگاهی لحظه به لحظه نسبت به هیجانات و پذیرش بی قید و شرط مشکل است، باعث می­شود که افراد مهارت­های شناختی مورد نیاز را در خود تقویت نمایند (26). آموزش فنون مربوط به اصلاح فرآیندهای شناختی در کنار افزایش سطح تحمل و توجه به نظام ارزش­ها و انتخاب رویکردی صحیح نسبت به مسئله که در درمان تعهد و پذیرش مدنظراست، می­تواند طی یک فرآیند درست بر کاهش و مدیریت اضطراب تاثیر بگذارد. علاوه بر این شفاف­سازی ارزش­ها و تعهد برای عمل در مسیر این ارزش­ها، به بیماران این فرصت را می­دهد تا به شیوه­ای عمل کنندکه بتوانند حساسیت اضطرابی را بیشتر کاهش دهند (13). حساسیت اضطرابی یکی از عوامل مهمی است که با اختلالات اضطرابی ارتباط دارد و می­تواند در به کارگیری سبک های مقابله­ای نا کار آمد همچون رفتارهای فرار و اجتناب نقش داشته باشد (8).
اگرچه ثابت شده حساسیت اضطرابی به عنوان یک عامل خطر مبتنی بر صفت برای اختلالات روانشناختی تلقی می­شود، شواهد پژوهشی نشان می­دهد که این عنصر قابل انعطاف است و درمان­های مبتنی بر پذیرش و تعهد می­تواند سبب کاهش آن شود (11). حساسیت اضطرابی تمایل به پاسخ از روی ترس به اضطرابی است که فرد احساس می­کند و به معنایی باور به این است که تجربه اضطراب به خودی خود خطرناک و آسیب زاست (10). در باب رابطه بین حساسیت اضطرابی و کمر درد مزمن می­توان گفت حساسیت اضطرابی باعث می­شود فرد نشانه­های بدنی خود را متعدد، آسیب زا و دارای عواقب فاجعه بار بداند (7). در نتیجه این نوع تفسیر، پیش بینی فاجعه باعث اضطراب فاجعه می­شود و شدت نشانه­های کمرد درد مزمن فرد را افزایش خواهد داد (9). تا به امروز شواهد پژوهشی بسیاری نشان داده­اند که حساسیت اضطرابی عامل قدرتمندی برای افزایش درد مزمن به حساب می­آید (12). در این راستا، Powers و همکاران (10) در پژوهشی حساست اضطرابی، شدت درد و مصرف سیگار را در بیماران مبتلا به درد مزمن مورد بررسی قرار دادند. نتایج بدست آمده نشان داد بیماران دارای حساسیت اضطرابی اعتیاد شدیدی به استعمال سیگار داشتند. همچنین سطوح بالای حساسیت اضطرابی منجر به افزایش شدت درد در بیماران می­شد. در مطالعه­ای دیگر، Smit و همکاران (11) به بررسی حساسیت اضطرابی و شدت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن پرداختند. یافته­های بدست آمده حاکی از ارتباط حساسیت اضطرابی و شدت درد بیماران داشت. همچنین افرادی که از حساسیت اضطرابی بالایی برخوردار بودند بیشتر به سمت مصرف مواد افیونی گرایش داشتند.
از سویی دیگر، یافته­های این مطالعه مشخص کرد  درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث کا هش دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر بیرون­مدار در پرستاران مبتلاء به کمر درد مزمن می­گردد. این نتایج در راستای مطالعات انجام شده توسط Lanzara و همکاران (19) و Aaron و همکاران (20) قرار دارد.
با توجه به اینکه عدم کنترل و تنظیم هیجانات و احساسات می­تواند باعث فاجعه­انگاری، جسمانی­سازی و تشدید درد در بسیاری از بیماران مبتلاء به کمر درد مزمن شود، به کارگیری درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث درک و شناخت بهتر بیمار از هیجاناتش می­گردد (16). در واقع، درمان پذیرش و تعهد با به کارگیری تمرینات گسلش شناختی، افزایش ذهن آگاهی و پذیرش باعث می­شود فرد از محتوای افکار ناکارآمد مربوط به عدم خودکارآمدی جدا شود و بهبود خودکارآمدی باعث انعطاف بهتر فرد با بیماری و همچنین افزایش رفتارهای خودمراقبتی در پرستاران مبتلاء به کمر درد مزمن می­شود (14). در درمان پذیرش و تعهد، احساس ذهن­آگاهانه و بدون قضاوت آموزش داده می­شود که باعث می­گردد فرد پدیده­های پیرامونی را به همان صورتی که اتفاق می­افتند، بپذیرد (25-21). در این راستا، Aboussouan و همکاران (17) در پژوهشی به بررسی اثربخشی درمان توانبخشی بر ناگویی هیجانی، افسردگی و عملکرد جنسی بیماران مبتلا به درد مزمن پرداختند. بررسی­های صورت گرفته نشان داد گروه آزمایش پس از دریافت برنامه درمانی از عملکرد بهتری برخوردار شدند که موجب کاهش افسردگی و ناگویی هیجانی در آنها شد. در مطالعه­ای دیگر، Tesio و همکاران (18) ناگویی هیجانی و افسردگی بیماران مبتلا به درد مزمن را مورد بررسی قرار دادند. یافته­های بدست آمده نشان داد 60 درصد از بیماران دارای سطوح بالایی از ناگویی هیجانی هستند که موجب افزایش شدت درد و افسردگی در آنها می­گردد.
اجرای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد باعث می­شود افراد افکار و احساسات خود را بپذیرند و نسبت به تغییرات به وجود آمده متعهد باشند (25).
در این درمان به افراد آموزش داده شد تا بر افزایش آگاهی روانی خود تمرکز کنند، نقاط مثبت خود را دوباره مورد سنجش قرار دهند و تلاش کنند تا قضاوت درستی در مورد مشکلات خود داشته باشند (21).
رویکرد پذیرش و تعهد به جای آنکه روی برطرف سازی و حذف عوامل آسیب زا تمرکز نماید به پرستاران کمک می­کند تا هیجانات و شناخت­های کنترل شده خود را بپذیرند و به آنها اجازه می­دهد که از کشمکش و منازعه با آنها دست بردارند (26). در این زمینه، Critchley و همکاران (23) در مطالعه­ای به بررسی اثربخشی فیزیوتراپی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شدت درد بیماران مبتلا به کمر درد مزمن پرداختند. یافته­های بدست آمده حاکی از کاهش شدت درد بیماران در بلندمدت داشت. نتایج پژوهش Kanzler و همکاران (24) نیز مشخص کرد بیماران مبتلا به کمر درد مزمن پس از دریافت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بهتر توانستند دردشان را مدیریت کنند و از اضطراب کمتری برخوردار باشند.
عدم امکان کنترل وضعیت اجتماعی، تحصیلی و اقتصادی شرکت­کنندگان پژوهش از جمله محدودیت­های پژوهش بود. از این رو پیشنهاد می­شود که در پژوهش­های آتی، تلاش­هایی به منظور کنترل این مولفه­ها صورت گیرد. همچنین در پژوهش حاضر به تاثیر عوامل جمعیت­شناختی بر اثربخشی مداخله پرداخته نشد. پیشنهاد می­گردد که در پژوهش­های آتی تاثیر متغیرهایی همچون جنسیت و سن در میزان اثربخشی مداخله بر ابعاد روانشناختی، کنترل یا بررسی گردند. کنترل موضوعاتی همچون میزان درآمد و مدت زمان استخدام نیز می­توانند در دست­یافتن به نتایج دقیق­تر بسیار کمک­کننده باشند. عدم امکان پیگیری بلند مدت تاثیر برنامه با استفاده از آزمون پیگیری، نیز از دیگر محدودیت­ها بود. بر این اساس پیشنهاد می­شود که در پژوهش­های آینده این موضوع مورد توجه قرار گیرد تا امکان بررسی تاثیر بلندمدت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ممکن شود.
در مجموع می­توان اذعان داشت بــه کــارگیری راهبردهــای مبتنی بر پذیرش و تعهد در مـدیریت درد، افـزون بـر کاهش حساسیت اضطرابی و ناگویی هیجانی، بـه ارتقای وضعیت روانشناختی مبتلایان به کمر درد منجر مـی­شـود و گـامی مـؤثر بـرای صـرفه جـویی در مصــرف دارو و بنـابراین کاهش عوارض جانبی داروها است.
تعارض منافع
انجام این پژوهش برای نویسندگان هیچ­گونه تعارض در منافع را به دنبال نداشته است و نتایج آن به صورت کاملا شفاف و بدون سوگیری، گزارش شده است.
تشکر و قدردانی
نویسندگان برخود لازم می­دادند از تمامی پرستاران، مسئولین مدارس و افرادی که در انجام این پژوهش نویسندگان را یاری کردند، تقدیر و تشکر نمایند.





 
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: عمومى
دریافت: 1401/4/20 | پذیرش: 1401/11/10 | انتشار: 1401/10/30

ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/کلیه حقوق این وب سایت متعلق به طلوع بهداشت یزد می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2015 All Rights Reserved | Tolooebehdasht

Designed & Developed by : Yektaweb