دوره 22، شماره 1 - ( فروردین و اردیبهشت 1402 )
جلد 22 شماره 1 صفحات 119-104 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
ranjbar jamalabadi H, moeinaldin M, Heyrani F. Identifying dimensions and components affecting the financial knowledge and skills required by hospital managers by using the phenomenological approach. TB 2023; 22 (1) :104-119
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3421-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3421-fa.html
رنجبرجمال آبادی حمیدرضا، معین الدین محمود، حیرانی فروغ. شناسایی ابعاد و مولفه های موثر در تعیین دانش و مهارت های مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان با استفاده از رویکرد پدیدارشناسی. طلوع بهداشت. 1402; 22 (1) :104-119
دانشگاه آزاد اسلامی یزد ، Mahmoudmoein@iauyazd.ac.ir
متن کامل [PDF 371 kb]
(432 دریافت)
| چکیده (HTML) (137 مشاهده)
متن کامل: (295 مشاهده)
شناسایی ابعاد و مولفه های موثر در تعیین دانش و مهارت های مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان با استفاده از رویکرد پدیدارشناسی
نویسندگان:حمیدرضا رنجبرجمال آبادی1،محمود معین الدین 2، فروغ حیرانی3
1.دانشجوی دکتری گروه حسابداری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
2.نویسنده مسئول: دانشیار گروه حسابداری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
تلفن تماس: 09133546008 Mahmoudmoein@iauyazd.ac.ir Email:
3.استادیار گروه حسابداری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
چکیده
مقدمه: در سـطح جهانی ارائه خدمات بهداشـتی پیچیده است و سازمان های ارائه دهنده خدمات بهداشتی با چالش های مختلفی از جمله افزایش هزینه های مراقبت و کاهش اعتبارات بهداشت و درمان روبرو هستند. هدف از پژوهش حاضر، شناسایی ابعاد و مولفه های موثر در شکل گیری دانش و مهارت های مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان می‌باشد.
روش بررسی: تحقیق بصورت کیفی و روش نظریه‌پدیدارشناسی انجام شده است از لحاظ نتیجه در زمره پژوهش های توسعه ای قرار دارد. تحلیل های لازم با استفاده از تکنیک 7 مرحله ای کولایزی و به کمک نرم افزار مکس کیودا انجام شده است. این پژوهش با نمونه گیری هدفمند و جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه با 10 نفر از خبرگان مالی بیمارستان های ایران در سال 1400 و سپس تحلیل اطلاعات و در نهایت استخراج ابعاد و مولفه ها انجام گردید.
یافته ها: مولفه های اصلی درتعیین دانش مالی مدیران بیمارستانی عبارتند از اطلاعات پایه مرتبط با جریان مالی،نظام تامین مالی بیمارستان،مدیریت مالی و بودجه،حسابداری پایه و اطلاعات مالی،حسابرسی،حسابداری مدیریت و بهایابی، چارچوب های قانونی و نظارتی در جمهوری اسلامی ایران،چگونگی نظام پرداخت و انگیزش مالی و قراردادها که در 145 مفهوم کلیدی طبقه بندی شد.
نتیجه گیری: با توجه به نتایج پژوهش لازم است تدوین سرفصل های مناسب و توسعه منابع آموزشی جهت ارتقاء دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی در دستور کار مراجع مربوطه قرار گیرد. تهیه و تدوین ابزاری مناسب برای سنجش دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی و تعیین نقاط قوت و ضعف آنها، به منظور آموزش هدفمند به عنوان یکی از الزامات انتخاب مدیران بیمارستانی ضرورت دارد. آموزش مدیران سازمان به صورت دوره ای با برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت مورد توصیه محققین است.
واژه های کلیدی: دانش مالی، مهارت مالی، مدیران بیمارستانی، رویکرد کیفی، پدیدار شناسی، روش کولایزی
جدول 1: نمونه هایی از عبارت معنادار
جدول 2: نمونه هایی از معنای فرموله شده از عبارت های معنادار(مصادیق)
جدول3: نمونه پدید آمدن مولفه ها از معانی فرموله شده(مصادیق)
بعد اول در شکل گیری دانش مالی مدیران بیمارستانی، اطلاعات پایه مرتبط با جریان مالی می باشد که شامل آشنایی با نظام نوین مالی ، آمار و مدیریت اطلاعات است. شاخص های آماری بیمارستان و گزارشات مالی در بردارنده اطلاعات مهمی از عملکرد بخش درمان، میزان اشغال تخت، متوسط اقامت بیمار و کیفیت خدمات است، در پژوهش امین و همکاران نیز از این مولفه برای سنجش اولویت بندی دانش و مهارت های مالی استفاده شده است(13).
دومین بعد، نظام تامین مالی بیمارستان می‌باشد که در بردارنده نحوه تامین منابع مالی بیمارستان و همچنین شاخص های ارزشیابی آن است که موجب می شود در تصمیم گیری در مورد نحوه تامین مالی دقیق تر عمل نمایند.
سومین بعد شناسایی شده در این تحقیق، مدیریت مالی و بودجه می باشد که درک بسیار مهم می باشد. (15).
شامل کلیات،شناخت و تحلیل صورتهای مالی است. صورت وضعیت مالی، ساختار دارایی ها و بدهی های بیمارستان را در زمانی مشخص نشان داده و در بردارنده ی اطلاعات مهمی از ساختار مالی، میزان نقدینگی و انعطاف پذیری مالی بیمارستان است. با توجه به اهمیت فوق العاده صورت های مالی، شناخت این صورت ها توسط مدیران می تواند متضمن بخشی از موفقیت آنها در انجام امور محوله و وظیفه مباشرتی آنها باشد. لذا فراگیری روش های مختلف تجزیه و تحلیل صورت های مالی می تواند در برنامه های آموزشی مدیران بیمارستان مد نظر باشد که در پژوهش پریما و همکاران (16) نیز به این امر اشاره دارد که مدیران را ملزم به ایجاد مهارت های مدیریت مالی کرده است تا بتواند ضمن کاهش هزینه ها، در ارائه مراقبت های موثر و کارآمد پیشرو باشند. این امر مستلزم داشتن دانش و مهارت کافی در مدیریت مالی است. همچنین مدیران بیمارستان می توانند با استفاده از تجزیه و تحلیل های انجام شده بر روی صورت های مالی، ضمن درک وضعیت درآمد، ریسک مالی، وضعیت بدهی، چرخه عملیات و عملکرد بیمارستان، اقدامات آگاهانه و مؤثرتری در راستای بهبود عملکردبیمارستان انجام داده و نقش ارزش آفرینی خود را بهتر ایفا نمایند.
پنجمین بعد حسابرسی می باشد که آشنایی با حسابرسی و فرایند های آن موجب می شود عملکرد بیمارستان به طور قابل ملاحظه ای بهبود یابد. در پژوهش کانتز و همکاران (17) نیز به اهمیت این بعد اشاره شده است، در این پژوهش ارائه خدمات حسابرسی در بیمارستان ها در این جهت می باشد که مدیران در تلاشند که تناقض ها و مغایرت ها در اسناد و مدارک را کشف نمایند و برای رفع آن ها تدابیری در جهت بهبود روند عملکرد خدمات مالی بیمارستان بیندیشند.
ششمین بعد شناسایی شده در این پژوهش حسابداری مدیریت می باشد که شامل مدیریت انبار ،اموال و هزینه ها و آشنایی با اصول پایه بهایابی خدمات بیمارستانی است که نقش قابل ملاحظه ای در عملکرد بیمارستان دارد، چون کلیه بیمارستان ها دارای موجودی انبار و تجهیزات استراتژیک جهت خدمت رسانی به بیماران هستند که داشتن موجودی انبار منطقی و همین طور اموال و تجهیزات با کیفیت و مورد نیاز علاوه بر اینکه به ارتقا کیفیت خدمات بیمارستانی کمک می کند موجبات کاهش هزینه را نیز فراهم می نماید. لذا شناخت درست حسابداری مدیریت به مدیران در این امر مهم کمک قابل ملاحظه ای می نماید. در پژوهش هاشم زایی و همکاران (18)، یافته های تحقیق نشان داد که ابزارهای مدیریت کیفیت فراگیر، کارت امتیازی متوازن و مدیریت مبتنی بر ارزش به عنوان ابزار حسابداری مدیریت در بیمارستان های شهرستان زابل اثرگذار است و به سلامت مالی بیمارستان ها کمک می نماید.
هفتمین بعد چارچوب های قانونی و نظارتی در جمهوری اسلامی ایران می باشد که شامل کلیه قوانین و مقررات از جمله آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه های علوم پزشکی،قانون کار،قانون بیمه، قانون مبارزه با پولشویی، قانون چک، قانون‌بانکداری،قانون مالیاتی، قانون برگزاری مناقصات، قانون‌بودجه، قانون دیوان محاسبات و سایر قوانین مرتبط می باشد که آشنایی با قوانین و مقررات بیمه که شامل چگونگی محاسبه حق بیمه و نحوه ی پرداخت آن و تکالیف تعریف شده در قانون در مورد بیمه پرسنل، مدیران را نسبت به مسئولیت بیمه ای خود در مقابل آنها آگاه می نماید، لذا این بعد از دیدگاه خبرگان دارای اهمیت ویژه بوده و به عنوان یکی از مؤلفه های مورد نظر تحقیق شناسایی شده است. همچنین به اعتقاد مشارکت کنندگان در تحقیق، آشنایی با مسئولیت های اجتماعی و قانونی نیروی کار جنبه های مختلفی دارد. هر چند مدیران اشراف کافی به این مسایل ندارند، لیکن آگاهی از حداقل های لازم به نظر ضروری می باشد. مسائلی مانند آگاهی از مزد پایه و شرایط و کیفیت انعقاد قرارداد کار و نحوه ی پرداخت دستمزد از این دست هستند. موارد مذکور در باب قانون کار می تواند ریسک ناشی از به کارگیری نیروی کار را کاهش داده و از ایجاد هزینه های اضافی در آینده جلوگیری کند، بنابراین آشنایی با قوانین و مقررات کاریکی دیگر از موضوعات بسیار با اهمیت در مدیریت بیمارستان می باشد. نتایج در پژوهش هاشم زایی و همکاران(18)، نشان داد که موانع مرتبط با عامل نیروی انسانی و موانع مرتبط با قوانین و مقررات بر استقرار سیستم حسابداری تعهدی در بیمارستان مدرس شهرستان ساوه تاثیر دارد. در این راستا آشنایی با قواعد مالیات بر ارزش افزوده (با توجه به فراگیر شدن آن در ایران) و همچنین شرایط قبول هزینه از نظر قوانین مالیاتی ، عواملی مؤثر دیگری در شکل گیری دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستان است و مهم به نظر می رسد. آشنایی با آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه نیز از عمده ترین مواردی است که مدیریت بیمارستان باید نسبت به آن آگاهی داشته باشند. مسئولیت قانونی بیمارستان درباره ی اداره بیمارستان از عمده ترین مواردی است که می تواند در تصمیمات مدیریت حائز اهمیت باشد. بدیهی است مسئولیت عدم آگاهی از برخی قوانین به خصوص موارد مذکور بر عهده مدیر بیمارستان است، لذا آگاهی از این قوانین برای یک مدیر موفق ضروری است.آشنایی با قوانین و مقررات بانکی در شکل گیری سواد مالی تخصصی مدیران بیمارستان بسیار موثر و از نظر خبرگان برای مدیران حائز اهمیت است. از آن جایی که بانک ها از مهمترین منابع تامین مالی در ایران هستند به طورخاص آگاهی از نحوه ی گشایش اعتبار اسنادی جهت خرید دستگاه ها از آنجا که ارتباط مستقیم با خدمات بیمارستان دارد حائز اهمیت است. آشنایی با قوانین و مقررات پولشویی نیز از موارد مطرح شده می باشد،گاه خواسته یا ناخواسته ممکن است بیمارستان با معاملاتی مواجه شود که هر چند شکل درستی داشته باشند اما محتوای آنها فاسد و غیر قانونی بوده وبیمارستان را دچار مشکل کند. با توجه به اینکه در سال های اخیر بحث پولشویی در ایران به موضوعی قابل توجه هم از جنبه ی ملی و هم بین المللی تبدیل شده است لذا آشنایی با مقررات مربوط می تواند بیمارستان را از مشکلات احتمالی دور کند. درک مفهوم پولشویی و آگاهی از نحوه برخورد در مواجهه با آن از جمله مواردی است که به نظر خبرگان، مدیران باید به آنها اشراف داشته باشند. مخصوصا در بیمارستان های دولتی که می بایست کلیه پرداخت ها به صورت چک انجام گیرد،اگر بیمارستانی چک را از مبادلات خود حذف کند، عملا نمی تواند کنترل های داخلی موثر در پرداخت ها را انجام دهد، لذا آشنایی با قوانین و مقررات چک برای مدیران ضروری است.
بعد هشتم چگونگی نظام پرداخت و انگیزش مالی می باشد که یکی از عوامل موثر در بکارگیری نیروی انسانی در بیمارستان می باشد به این دلیل که ابزار بسیار مناسبی جهت تشویق و یا تنبیه پرسنل در اختیار مدیر بیمارستان است که در صورت آشنایی مدیر با پرداخت مبتنی بر عملکرد می تواند به بهبود عملکرد بیمارستان کمک نماید همچنین آشنایی با حقوق و مزایا نیز علاوه بر موارد ذکر شده می تواند به پاسخگویی مدیران در مقابل افراد درون و برون سازمانی کمک موثری نماید.
بعد نهم، قراردادها می باشد که با توجه به اظهارات خبرگان، توانایی مدیران در زمینه قراردادها و مشارکت با سرمایه گذاران متعدد، می تواند منجر به رشد ارزش و همچنین مدیریت ریسک بیمارستان شود. بدیهی است انعقاد قرارداد درست جهت امور مختلف بخصوص در مورد مسائل درمانی بیمارستان موجب خلق ارزش می گردد. کاس کلدره و همکاران، (20) در پزوهش خود نشان دادندکه میزان پذیرش سیستم‌های پرونده الکترونیکی سلامت و توانایی مدیران در زمینه قراردادها به طور قابل توجهی افزایش یافته و با توسعه این فناوری در بخش پزشکی، تحول عظیمی‌در نظام ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در راستای سرمایه گذاری متعدد بیمارستانی رخ داده است. لذا شناخت و درک صحیح از قرار دادها و به کار گیری به موقع و به جای این ابزارها می تواند متضمن بهبود عملکرد بیمارستان ها باشد.
با توجه به نتایج پژوهش لازم است تدوین سرفصل های مناسب و توسعه منابع آموزشی جهت آموزش دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی در دستور کار مراجع مربوطه قرار گیرد. ضرورت دارد ابزاری مناسب مبتنی بر نتایج این تحقیق برای سنجش دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی و تعیین نقاط قوت و ضعف آنها، به منظور آموزش هدفمند و نیز به عنوان یکی از الزامات انتخاب مدیران بیمارستانی تهیه و تدوین گردد. کسب مهارتهای مالی در اثر تجربه و آن هم بدون آموزش می تواند تاوان سنگینی برای سازمان داشته باشد بنابراین یادگیری و کسب مهارتهای مالی بهتر است با آموزش باشد نه صرفا بر مبنای تجربه. لذا تحت آموزش قرار گرفتن مدیران سازمان به صورت دوره ای با برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت مورد توصیه محققین است.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می دارند که هیچ گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
نویسندگان برخود لازم می دانند بدین وسیله از مشارکت صمیمانه خبرگان مالی در پژوهش تشکر و قدردانی نمایند.
جدول 1: نمونه هایی از عبارت معنادار
جدول 2: نمونه هایی از معنای فرموله شده از عبارت های معنادار(مصادیق)
جدول3: نمونه پدید آمدن مولفه ها از معانی فرموله شده(مصادیق)
بعد اول در شکل گیری دانش مالی مدیران بیمارستانی، اطلاعات پایه مرتبط با جریان مالی می باشد که شامل آشنایی با نظام نوین مالی ، آمار و مدیریت اطلاعات است. شاخص های آماری بیمارستان و گزارشات مالی در بردارنده اطلاعات مهمی از عملکرد بخش درمان، میزان اشغال تخت، متوسط اقامت بیمار و کیفیت خدمات است، در پژوهش امین و همکاران نیز از این مولفه برای سنجش اولویت بندی دانش و مهارت های مالی استفاده شده است(13).
دومین بعد، نظام تامین مالی بیمارستان می‌باشد که در بردارنده نحوه تامین منابع مالی بیمارستان و همچنین شاخص های ارزشیابی آن است که موجب می شود در تصمیم گیری در مورد نحوه تامین مالی دقیق تر عمل نمایند.
سومین بعد شناسایی شده در این تحقیق، مدیریت مالی و بودجه می باشد که درک بسیار مهم می باشد. (15).
شامل کلیات،شناخت و تحلیل صورتهای مالی است. صورت وضعیت مالی، ساختار دارایی ها و بدهی های بیمارستان را در زمانی مشخص نشان داده و در بردارنده ی اطلاعات مهمی از ساختار مالی، میزان نقدینگی و انعطاف پذیری مالی بیمارستان است. با توجه به اهمیت فوق العاده صورت های مالی، شناخت این صورت ها توسط مدیران می تواند متضمن بخشی از موفقیت آنها در انجام امور محوله و وظیفه مباشرتی آنها باشد. لذا فراگیری روش های مختلف تجزیه و تحلیل صورت های مالی می تواند در برنامه های آموزشی مدیران بیمارستان مد نظر باشد که در پژوهش پریما و همکاران (16) نیز به این امر اشاره دارد که مدیران را ملزم به ایجاد مهارت های مدیریت مالی کرده است تا بتواند ضمن کاهش هزینه ها، در ارائه مراقبت های موثر و کارآمد پیشرو باشند. این امر مستلزم داشتن دانش و مهارت کافی در مدیریت مالی است. همچنین مدیران بیمارستان می توانند با استفاده از تجزیه و تحلیل های انجام شده بر روی صورت های مالی، ضمن درک وضعیت درآمد، ریسک مالی، وضعیت بدهی، چرخه عملیات و عملکرد بیمارستان، اقدامات آگاهانه و مؤثرتری در راستای بهبود عملکردبیمارستان انجام داده و نقش ارزش آفرینی خود را بهتر ایفا نمایند.
پنجمین بعد حسابرسی می باشد که آشنایی با حسابرسی و فرایند های آن موجب می شود عملکرد بیمارستان به طور قابل ملاحظه ای بهبود یابد. در پژوهش کانتز و همکاران (17) نیز به اهمیت این بعد اشاره شده است، در این پژوهش ارائه خدمات حسابرسی در بیمارستان ها در این جهت می باشد که مدیران در تلاشند که تناقض ها و مغایرت ها در اسناد و مدارک را کشف نمایند و برای رفع آن ها تدابیری در جهت بهبود روند عملکرد خدمات مالی بیمارستان بیندیشند.
ششمین بعد شناسایی شده در این پژوهش حسابداری مدیریت می باشد که شامل مدیریت انبار ،اموال و هزینه ها و آشنایی با اصول پایه بهایابی خدمات بیمارستانی است که نقش قابل ملاحظه ای در عملکرد بیمارستان دارد، چون کلیه بیمارستان ها دارای موجودی انبار و تجهیزات استراتژیک جهت خدمت رسانی به بیماران هستند که داشتن موجودی انبار منطقی و همین طور اموال و تجهیزات با کیفیت و مورد نیاز علاوه بر اینکه به ارتقا کیفیت خدمات بیمارستانی کمک می کند موجبات کاهش هزینه را نیز فراهم می نماید. لذا شناخت درست حسابداری مدیریت به مدیران در این امر مهم کمک قابل ملاحظه ای می نماید. در پژوهش هاشم زایی و همکاران (18)، یافته های تحقیق نشان داد که ابزارهای مدیریت کیفیت فراگیر، کارت امتیازی متوازن و مدیریت مبتنی بر ارزش به عنوان ابزار حسابداری مدیریت در بیمارستان های شهرستان زابل اثرگذار است و به سلامت مالی بیمارستان ها کمک می نماید.
هفتمین بعد چارچوب های قانونی و نظارتی در جمهوری اسلامی ایران می باشد که شامل کلیه قوانین و مقررات از جمله آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه های علوم پزشکی،قانون کار،قانون بیمه، قانون مبارزه با پولشویی، قانون چک، قانون‌بانکداری،قانون مالیاتی، قانون برگزاری مناقصات، قانون‌بودجه، قانون دیوان محاسبات و سایر قوانین مرتبط می باشد که آشنایی با قوانین و مقررات بیمه که شامل چگونگی محاسبه حق بیمه و نحوه ی پرداخت آن و تکالیف تعریف شده در قانون در مورد بیمه پرسنل، مدیران را نسبت به مسئولیت بیمه ای خود در مقابل آنها آگاه می نماید، لذا این بعد از دیدگاه خبرگان دارای اهمیت ویژه بوده و به عنوان یکی از مؤلفه های مورد نظر تحقیق شناسایی شده است. همچنین به اعتقاد مشارکت کنندگان در تحقیق، آشنایی با مسئولیت های اجتماعی و قانونی نیروی کار جنبه های مختلفی دارد. هر چند مدیران اشراف کافی به این مسایل ندارند، لیکن آگاهی از حداقل های لازم به نظر ضروری می باشد. مسائلی مانند آگاهی از مزد پایه و شرایط و کیفیت انعقاد قرارداد کار و نحوه ی پرداخت دستمزد از این دست هستند. موارد مذکور در باب قانون کار می تواند ریسک ناشی از به کارگیری نیروی کار را کاهش داده و از ایجاد هزینه های اضافی در آینده جلوگیری کند، بنابراین آشنایی با قوانین و مقررات کاریکی دیگر از موضوعات بسیار با اهمیت در مدیریت بیمارستان می باشد. نتایج در پژوهش هاشم زایی و همکاران(18)، نشان داد که موانع مرتبط با عامل نیروی انسانی و موانع مرتبط با قوانین و مقررات بر استقرار سیستم حسابداری تعهدی در بیمارستان مدرس شهرستان ساوه تاثیر دارد. در این راستا آشنایی با قواعد مالیات بر ارزش افزوده (با توجه به فراگیر شدن آن در ایران) و همچنین شرایط قبول هزینه از نظر قوانین مالیاتی ، عواملی مؤثر دیگری در شکل گیری دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستان است و مهم به نظر می رسد. آشنایی با آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه نیز از عمده ترین مواردی است که مدیریت بیمارستان باید نسبت به آن آگاهی داشته باشند. مسئولیت قانونی بیمارستان درباره ی اداره بیمارستان از عمده ترین مواردی است که می تواند در تصمیمات مدیریت حائز اهمیت باشد. بدیهی است مسئولیت عدم آگاهی از برخی قوانین به خصوص موارد مذکور بر عهده مدیر بیمارستان است، لذا آگاهی از این قوانین برای یک مدیر موفق ضروری است.آشنایی با قوانین و مقررات بانکی در شکل گیری سواد مالی تخصصی مدیران بیمارستان بسیار موثر و از نظر خبرگان برای مدیران حائز اهمیت است. از آن جایی که بانک ها از مهمترین منابع تامین مالی در ایران هستند به طورخاص آگاهی از نحوه ی گشایش اعتبار اسنادی جهت خرید دستگاه ها از آنجا که ارتباط مستقیم با خدمات بیمارستان دارد حائز اهمیت است. آشنایی با قوانین و مقررات پولشویی نیز از موارد مطرح شده می باشد،گاه خواسته یا ناخواسته ممکن است بیمارستان با معاملاتی مواجه شود که هر چند شکل درستی داشته باشند اما محتوای آنها فاسد و غیر قانونی بوده وبیمارستان را دچار مشکل کند. با توجه به اینکه در سال های اخیر بحث پولشویی در ایران به موضوعی قابل توجه هم از جنبه ی ملی و هم بین المللی تبدیل شده است لذا آشنایی با مقررات مربوط می تواند بیمارستان را از مشکلات احتمالی دور کند. درک مفهوم پولشویی و آگاهی از نحوه برخورد در مواجهه با آن از جمله مواردی است که به نظر خبرگان، مدیران باید به آنها اشراف داشته باشند. مخصوصا در بیمارستان های دولتی که می بایست کلیه پرداخت ها به صورت چک انجام گیرد،اگر بیمارستانی چک را از مبادلات خود حذف کند، عملا نمی تواند کنترل های داخلی موثر در پرداخت ها را انجام دهد، لذا آشنایی با قوانین و مقررات چک برای مدیران ضروری است.
بعد هشتم چگونگی نظام پرداخت و انگیزش مالی می باشد که یکی از عوامل موثر در بکارگیری نیروی انسانی در بیمارستان می باشد به این دلیل که ابزار بسیار مناسبی جهت تشویق و یا تنبیه پرسنل در اختیار مدیر بیمارستان است که در صورت آشنایی مدیر با پرداخت مبتنی بر عملکرد می تواند به بهبود عملکرد بیمارستان کمک نماید همچنین آشنایی با حقوق و مزایا نیز علاوه بر موارد ذکر شده می تواند به پاسخگویی مدیران در مقابل افراد درون و برون سازمانی کمک موثری نماید.
بعد نهم، قراردادها می باشد که با توجه به اظهارات خبرگان، توانایی مدیران در زمینه قراردادها و مشارکت با سرمایه گذاران متعدد، می تواند منجر به رشد ارزش و همچنین مدیریت ریسک بیمارستان شود. بدیهی است انعقاد قرارداد درست جهت امور مختلف بخصوص در مورد مسائل درمانی بیمارستان موجب خلق ارزش می گردد. کاس کلدره و همکاران، (20) در پزوهش خود نشان دادندکه میزان پذیرش سیستم‌های پرونده الکترونیکی سلامت و توانایی مدیران در زمینه قراردادها به طور قابل توجهی افزایش یافته و با توسعه این فناوری در بخش پزشکی، تحول عظیمی‌در نظام ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در راستای سرمایه گذاری متعدد بیمارستانی رخ داده است. لذا شناخت و درک صحیح از قرار دادها و به کار گیری به موقع و به جای این ابزارها می تواند متضمن بهبود عملکرد بیمارستان ها باشد.
با توجه به نتایج پژوهش لازم است تدوین سرفصل های مناسب و توسعه منابع آموزشی جهت آموزش دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی در دستور کار مراجع مربوطه قرار گیرد. ضرورت دارد ابزاری مناسب مبتنی بر نتایج این تحقیق برای سنجش دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی و تعیین نقاط قوت و ضعف آنها، به منظور آموزش هدفمند و نیز به عنوان یکی از الزامات انتخاب مدیران بیمارستانی تهیه و تدوین گردد. کسب مهارتهای مالی در اثر تجربه و آن هم بدون آموزش می تواند تاوان سنگینی برای سازمان داشته باشد بنابراین یادگیری و کسب مهارتهای مالی بهتر است با آموزش باشد نه صرفا بر مبنای تجربه. لذا تحت آموزش قرار گرفتن مدیران سازمان به صورت دوره ای با برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت مورد توصیه محققین است.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می دارند که هیچ گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
نویسندگان برخود لازم می دانند بدین وسیله از مشارکت صمیمانه خبرگان مالی در پژوهش تشکر و قدردانی نمایند.
نویسندگان:حمیدرضا رنجبرجمال آبادی1،محمود معین الدین 2، فروغ حیرانی3
1.دانشجوی دکتری گروه حسابداری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
2.نویسنده مسئول: دانشیار گروه حسابداری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
تلفن تماس: 09133546008 Mahmoudmoein@iauyazd.ac.ir Email:
3.استادیار گروه حسابداری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
چکیده
مقدمه: در سـطح جهانی ارائه خدمات بهداشـتی پیچیده است و سازمان های ارائه دهنده خدمات بهداشتی با چالش های مختلفی از جمله افزایش هزینه های مراقبت و کاهش اعتبارات بهداشت و درمان روبرو هستند. هدف از پژوهش حاضر، شناسایی ابعاد و مولفه های موثر در شکل گیری دانش و مهارت های مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان می‌باشد.
روش بررسی: تحقیق بصورت کیفی و روش نظریه‌پدیدارشناسی انجام شده است از لحاظ نتیجه در زمره پژوهش های توسعه ای قرار دارد. تحلیل های لازم با استفاده از تکنیک 7 مرحله ای کولایزی و به کمک نرم افزار مکس کیودا انجام شده است. این پژوهش با نمونه گیری هدفمند و جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه با 10 نفر از خبرگان مالی بیمارستان های ایران در سال 1400 و سپس تحلیل اطلاعات و در نهایت استخراج ابعاد و مولفه ها انجام گردید.
یافته ها: مولفه های اصلی درتعیین دانش مالی مدیران بیمارستانی عبارتند از اطلاعات پایه مرتبط با جریان مالی،نظام تامین مالی بیمارستان،مدیریت مالی و بودجه،حسابداری پایه و اطلاعات مالی،حسابرسی،حسابداری مدیریت و بهایابی، چارچوب های قانونی و نظارتی در جمهوری اسلامی ایران،چگونگی نظام پرداخت و انگیزش مالی و قراردادها که در 145 مفهوم کلیدی طبقه بندی شد.
نتیجه گیری: با توجه به نتایج پژوهش لازم است تدوین سرفصل های مناسب و توسعه منابع آموزشی جهت ارتقاء دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی در دستور کار مراجع مربوطه قرار گیرد. تهیه و تدوین ابزاری مناسب برای سنجش دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی و تعیین نقاط قوت و ضعف آنها، به منظور آموزش هدفمند به عنوان یکی از الزامات انتخاب مدیران بیمارستانی ضرورت دارد. آموزش مدیران سازمان به صورت دوره ای با برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت مورد توصیه محققین است.
واژه های کلیدی: دانش مالی، مهارت مالی، مدیران بیمارستانی، رویکرد کیفی، پدیدار شناسی، روش کولایزی
مقدمه
در سـطح جهانی ارائه خدمات بهداشـتی حتی در کوچکترین واحدها پیچیده است و سازمان های ارائه دهنده خدمات بهداشتی با چالش های مختلفی ازجمله افزایش هزینه های مراقبت و کاهش اعتبارات بهداشت و درمان روبرو هستند. بر این اساس مدیران بیمارستان باید واحدهای تحت مدیریت خود را با احتیاط اداره کنند و رویکردهـا ی ابتکـاری را برای غلبـه بر چالش های مالی و مدیریتی آن پیدا کنند .برای دستیابی به این اهداف، مدیران بیمارستان باید دانش و توانایی کافی در مهارت های مدیریت مالی داشته باشند و این مهارت های خود را به نمایش بگذارند(1). توانایی های مدیران بیمارستانی در اجرای سیستم های مدیریت مالی نقش تعیین کننده ای در ثبات مالی ســازمان های مراقبت های بهداشــتی دارد. در مفهوم دانش مالی و مهارت های مالی، یک چارچوب و الگویی نهفته است که چرایی و علت پدیده ها را مورد نظر قرار می دهد، دائما در حال تغییر است و از ترکیب اطلاعات مختلف، اطلاعات جدیدی را بوجود می آورد و به افراد قدرت تحلیل، ارزیابی و پیش بینی می دهد(2). شبکه ارتباطات بین اجزای دانش (داده، اطلاعات،بسترها ، داشته ها ، تجارب و ایده ها) اهمیت زیادی دارد و تا زمانی که ارتباط برقرار نشود نمی توان داشته های ذهنی را دانش نامید. با مروری بر اهداف و کارکردهای دانش مالی و مهارت های مالی، به عنوانی نظام یکپارچه اطلاعات بیمارستانی از یک سو به روشنی شبکه ارتباطی تبدیل داده به اطلاعات و سپس تبدیل اطلاعات به دانش قابل تشخیص است؛ همچنین کارکردهای اطلاعات بیمارستانی از جمله جمع آوری داده و اطلاعات، سازماندهی و ذخیره، انتقال و تسهیم آنها بین سازمان های مختلف و در نهایت استفاده و ارزیابی آنها، نشان دهنده چرخه فرایند دانش مالی و مهارت های مالی است(3).
مدیران به مهارت های مالی نیاز دارند تا بتوانند با رقبای خود به رقابت بپردازند. با این حال، اگرچه در بیمارستان‌ها در انتصابات و ارتقای مدیران، مهارتهای مدیریت مالی را بـه عنوان یک عامل ضروری در نظر نمی‌گیرند، اما از مدیران خواسته میشود که بودجه ها را درک کرده و توسعه دهند و امور مالی خود را مدیریت کنند.دانش و درک کافی از هزینه‌های درمانی، مدیران بیمارستان‌ها را قادر می‌سازد تا بینش عمیقی در مورد چالش‌های مدیریت مالی داشته باشند(4). نقش مدیران بیمارستانی شـامل نظارت بر مدیران و پیاده سـازی دیدگاه ها و اهداف بیمارسـتان در بخش خود می باشد. بیمارستان های بخش دولتی با حمایت دولت ارائه می شوند و بخش اعظمی از نیازهای بهداشتی و درمانی کشور را تأمین می کنند. با این حال،این دسته از بیمارستان ها در اکثر کشورها با محدودیت های مالی، کاهش بودجه، مدیریت ضــعیف، منابع ناکافی و زیرساخت های نامناسب روبرو هستند که توانایی ارائه مراقبت های کارآمد و با کیفیت را تحت تأثیر قرار می دهند و این موضوع منجر به مدیریت واحدهای بیمارستانی توسط مدیران آن با تدارکات ناکافی شــده اســت که تأثیری منفی بر ارائه خدمات بهداشــتی و درمـانی دارد(5). شـیوه های مدیریت ســنتی که مدیران بیمارستانی ازنظر دانش مدیریت مالی دارای ضـعف هسـتند، دیگر در سیستم های مراقبت بهداشـتی و درمانی فعلی که ازلحاظ مالی دارای محدودیت می باشند، جایگاهی نـدارنـد. درنتیجه، گرچه آگاهی روزافزون دانش فنی مدیریت مـالی در بین مدیران افزایش می یابد، اما هنوز بیمارستان ها مدیریت مالی را بـه عنوان یکی از محـدودیت های عمده مدیران بیمارستانی می دانند. مهارت محدود مدیران بیمارستانی در زمینه مدیریت مالی باعث دشوار شدن درک مسائل مالی برای آنها می شود و ازاین رو آنهـا قـادر بـه کنترل و پذیرش مســـئولیت برنامه ریزی مالی و مدیریت واحدهای بیمارستانی نیستند(6).
در یـک پژوهش کمی، چیســـه (7) کنترل و مهـار هزینـه ها، اندازه گیری بهره وری، توانایی پیش بینی بودجه بخش،تجزیه وتحلیل هزینـه-فـایـده، توانایی کنترل بودجه ای بخش، تهیه منابع مالی و نظارت بر منابع مالی را از مهمترین مهارت های مدیریت مالی مورد نیاز مدیران معرفی کرده اســت مدیران بیمارستانی باید در مدیریت مالی آمادگی کافی داشـته باشـند تا بتوانند به طور مؤثر و اثربخش هزینه ها و مخارج بخش خود را کنترل کنند. دانش و مهارتهای مالی می تواند به مدیران در مدیریت بهتر وضـعیت فعلیشان در کاهش بودجه مالی بیمارستانی کمک نمایند. در این مطالعه با توجه به کافی نبودن وجود مطالعات داخلی و خارجی در حیطه کلی مفهوم سازی و شناسایی دقیق ابعاد و شاخصهای عمومی و بومی مربوط به دانش و مهارت های مالی، و نیز از آنجایی که ارزیابی سطح دانش و مهارتهای مالی مدیران بیمارستان به ابزاری دقیق و علمی نیاز دارد و علیرغم وجود این نیاز در مطالعات داخل کشور تاکنون مدل استانداردی برای این منظور ارائه نشده است.
لذا مطالعه حاضر با هدف شناسایی مولفه های موثر جهت اندازه گیری دانش و مهارت های مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان به مهمترین شاخص های مد نظر مدیران بیمارستانی کشور پاسخ می دهد.
روش بررسی
پژ وهش حاضر از نظر هدف پژوهش اکتشافی است که به صورت مقطعی انجام گردیده است. به لحاظ جهت گیری، از یک سو بنیادی بوده، زیرا به دنبال یافتن مؤلفه های مؤثر در شکل گیری و شناسایی دانش مالی و مهارت مالی می باشد و از سوی دیگر کاربردی است زیرا به صورت کاربردی می توان با بکارگیری این مؤلفه های دانش مالی و مهارت مالی مدیران بیمارستان را مورد ارزیابی قرار داده است ( شکل 1). شیوه ی گردآوری داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته و نیمه عمیق و شیوه تحلیل داده ها با استفاده از کدگذاری باز، محوری و انتخابی (گزینشی) و با نرم افزار مکس کیودا انجام گرفته است. کدگذاری باز، فرآیندی است که با آن مفهوم شناسایی و ویژگی ها و ابعاد آن ها در داده ها کشف می شود. کد گذاری محوری، فرآیند مرتبط کردن مقوله ها به مقوله های فرعی است و کدگذاری در محور یک مقوله صورت می گیرد و مقوله ها را در سطح ویژگی ها و ابعاد به یکدیگر مرتبط می کند.کدگذاری گزینشی، یکپارچه کردن و پالایش نظریه می باشد(8)
شکل1: مدل پیاز فرایند پژوهش (7)
با توجه به موضوع این پژوهش، یعنی شناسایی مؤلفه های دانش مالی و مهارت مالی مدیران بیمارستان، بایستی از روش تحقیقی استفاده کرد که توانایی پاسخ به پرسش های پژوهش را داشته باشد بنابراین از روش تحقیق کیفی از نوع پدیدارشناسی استفاده گردید. که هدف آن توصیف پدیده ای خاص یا ظاهر چیزها (نمودها) و تجربیات زندگی است (9).
در این پژوهش به دلیل استفاده از تجارب افراد و انجام مصاحبه ی باز از این رویکرد استفاده شد. به طور معمول، نمونه افراد از میان کسانی انتخاب شدند که یا ارتباط خاصی با موضوع تحقیق داشتند یا دارای عقاید ویژه ایی بودند(10) با توجه به موضوع مطالعه ی حاضر، خبرگان مالی به دلیل داشتن تجربه در حرفه و ارائه ی مشاوره ی مالی به مدیران، بیشترین ارتباط را از لحاظ مالی با آن ها داشته و تجربیات ارزنده و عقاید ویژه ایی را در زمینه ی سواد مالی مدیران دارند،لذا دراین پژوهش جامعه ی آماری خبرگانی انتخاب شدند که: 1- دارای مدرک حداقل کارشناسی ارشد در رشته ی حسابداری و مالی بوده و یا عضو هیئت علمی دانشگاه با مرتبه استادیار و بالاتر بودند .
2- سابقه ی تجربه در ارایه خدمات مالی و مشاوره ی مالی و اقتصادی به بیمارستان ها را داشتند.
برای نمونه گیری از روش نمونه گیری گلوله برفی که جزء روش های نمونه گیری هدفمند است استفاده شد. روند مشاهده یا مصاحبه از یک عضو شروع و سپس از مشارکت کننده خواسته شد که فرد یا افراد دیگری را که می شناسد که ویژگی های مورد نظر محقق را دارند، معرفی نماید. بدین منظور پس از بررسی های اولیه، دو نفر انتخاب شدند و انجام مصاحبه با ایشان آغاز گردید. در پایان مصاحبه از ایشان خواسته شد چنانچه فرد یا افرادی را می شناسند که در زمینه مورد بحث، دارای تجربه و تخصص هستند، معرفی نمایند. این موضوع در تمام مصاحبه ها مطرح گردید و بدین ترتیب افراد نمونه شناسایی و انتخاب شدند تا اصل اشباع نظری حاصل شد. تعداد خبرگان مالی در این پژوهش جمعاً 10 نفر می باشد. در صورتی که هدف از مصاحبه، اکتشاف و توصیف عقاید و نگرش های مصاحبه شوندگان باشد، با توجه به زمان و منابع قابل دسترس، تعداد )10 ± 15) نمونه برای انجام مصاحبه کافی خواهد بود (10). این روش نمونه گیری بر مفاهیم استخراج شده از داده ها استوار است. در این نمونه گیری، افراد، اطلاعات یا رخدادهایی انتخاب می شوند که در روشن ساختن و تعریف حدود تناسب مقوله ها به محقق کمک کنند. در این مرحله محقق نمونه ای را انتخاب می کند که اطلاعات مرتبط تری را در اختیار وی قرار می دهد. همچنان که داده ها تحلیل می شوند، پژوهشگر از یافته های به دست آمده برای انتخاب منابع بعدی استفاده می کند(11). در پژوهش های کیفی به طور کلی چهار روش برای گردآوری شواهد و ساخت داده ها وجود دارد: مشاهدات، مصاحبه ها و پرسشنامه ها، مستندات و مواد سمعی و بصری. مصاحبه های مورد استفاده در تحقیقات کیفی را به سه دسته مصاحبه بدون ساختار، مصاحبه ساختارمند و مصاحبه ساختاریافته تقسیم می کنند. مصاحبه این پژوهش از نوع نیم ساختارمند و نیمه عمیق بود.ابتدا از طریق مطالعه کتابخانه ای و پایگاه های اطلاعاتی معتبر، مبانی نظری لازم برای تبیین و آشنایی با موضوع پژوهش گرد آوری، سپس همانند سایر پژوهش های پدیدار شناسی از مصاحبه برای بسط مبانی نظری و نهایتا تدوین مدل مفهومی پژوهش استفاده گردید. پس از تدوین پروتکل مصاحبه شامل محورهای اصلی، در ابتدای مصاحبه از مصاحبه های ساختار نیافته جهت دستیابی به کدها و مفاهیم استفاده شده و در ادامه به کمک مصاحبه نیمه ساختارمند نظریه مربوطه استخراج گردید.هدف از مصاحبه اکتشاف و توصیف عقاید و نگرش های مصاحبه شوندگان می باشد، با توجه به زمان و منابع قابل دسترس، تعداد 10نمونه برای انجام مصاحبه کافی بود. سؤالات مصاحبه با توجه به مبنا قرار گرفتن سؤال اصلی تحقیق و در نظر گرفتن پارامتری مانند؛ جامعه ی مورد مطالعه طراحی گردید، پس از انجام دو مصاحبه ابتدایی و آزمایشی، سؤالات مورد بازبینی قرار گرفت و پس از تعدیلات لازم، مجدداً مورد استفاده قرار گرفت برای انجام هر مصاحبه، ابتدا با برقراری تماس تلفنی با مصاحبه شونده، توضیح مختصری درباره ی موضوع پژوهش ارائه می شد در صورت پذیرش انجام مصاحبه، هماهنگی های لازم جهت تعیین زمان و مکان برگزاری جلسه صورت می گرفت. مصاحبه ها همگی به صورت حضوری با طول متوسط زمان هر مصاحبه حدوداً 30 دقیقه انجام شده است. در راستای تجزیه و تحلیل داده ها از روش هفت مرحله ایی کولایزی استفاده شد. خلاصه ی این هفت مرحله در ادامه آورده شده است:
مرحله ی اول، تهیه ی رونوشت از مصاحبه ها و مطالعه ی چند باره ی آن ها، در ابتدا دادههای حاصل از مصاحبهها به دقت مورد مطالعه، بررسی و تحلیل قرار گرفتند، سپس عمل مفهوم سازی صورت گرفت. مرحله ی دوم، شناسایی جملات و عبارات معنادار، این مقوله به عنوان مقوله محوری انتخاب شده و در مرکز مدل قرار گرفته است؛ زیرا میتوان ردپا و اثر آن را در اغلب دادهها و نقل قولهای مصاحبه شوندگان، به وضوح مشاهده کرد. بنابراین میتوان این مقوله را در مرکز مدل قرار داد و سایر مقولهها را با آن مرتبط ساخت. برای کدگذری مرحله دوم در این پژوهش از الگوی پارادایمی استراوس و کوربین استفاده شده است. مرحله ی سوم، تلاش برای استخراج معانی فرموله شده، مرحله ی چهارم، ادغام معانی فرموله شده و استخراج دستگاه ها، خوشه ها و تم ها. مراحل فوق برای هر مصاحبه تکرار می شد و معانی فرموله شده و مرتبط به هم در خوشه هایی از مولفه ها (موضوعات اصلی) قرار می گرفت الف ( ارجاع به روایت های اولیه برای معتبر سازی ب( رد داده ها یا مولفه های نامربوط و نامنطبق. محقق نبایستی از این داده ها یا مولفه های به ظاهر نامناسب، چشم پوشی کند. مرحله ی پنجم، ترکیب نتایج در قالب یک توصیف جامع از پدیده مورد مطالعه، مرحله ی ششم، تقلیل توضیحات جامع برای دستیابی به یک ساختار بنیادی. مرحله ی هفتم، رجوع به مشارکت کنندگان جهت اعتبارسنجی توصیفات جامع و ساختار بنیادی آن (9) به منظور اطمینان از روایی پژوهش، از دو روش بازخورد مشارکت کننده و ارائه توصیف کننده ها استفاده شده است. برای این منظور، متن مصاحبه ی انجام شده برای خبرگان ارسال و به تأیید ایشان رسیده است. همچنین برای افزایش روایی پژوهش، از روش اعتبارسنجی کولایزی که در گام هفتم توضیح داده شده، استفاده میشود. به منظورارزیابی پایایی پژوهش، ابتدا از استراتژی توافق میان دو کدگذار استفاده گردید و از فرد خبره ی دیگری خواسته شد که به کدگذاری متون مصاحبه ها بپردازد. پس از کدگذاری، میزان تطابق و مشابهت ها بررسی میشوند. سپس فرآیند کدگذاری دوباره توسط محقق و با فاصله ی زمانی صورت گرفت و میزان مشابهت آن با کدگذاری های اولیه بررسی شده است. در این پژوهش به‌منظور کدگذاری و تجزیه‌وتحلیل دادهها از نرم‌افزار Maxqda استفاده گردیده است. لازم به ذکر است این مطالعه دارای کد اخلاق به شماره IR.SSU.SPH.REC.1401.180 از دانشگاه علوم پزشکی یزد است.
یافتهها
در این پژوهش با استفاده از رهیافت نظام مند در نظریه برخواسته از داده ها، طی سه مرحله کدگذاری های باز، محوری و گزینشی، از بطن داده های حاصل از مصاحبه، استخراج مفهوم ها انجام شد. گام او ل: پس از انجام هر مصاحبه، تمام مطالبی که مصاحبه شوندگان بیان کردند، به صورت متن در فایل ورد وارد شدند و به داده هایی که از نظر مفهوم شبیه به یکدیگربودند، با نامهای متناسب، برچسب زده شد. کدگذاری باز از طریق بررسی عمیق و دقیق نوشته ها، مصاحبه ها یا اسناد و به صورت خط به خط و حتی کلمه به کلمه انجام شد(8).
گام دوم: در این مرحله جملات و عبارت های معنادار از هر متن مصاحبه استخراج شدند. این عبارت ها در فایل جداگانه ای ثبت و بر اساس شماره ی مصاحبه و شماره ی پاراگراف کدگذاری شدند. هدف این مرحله برقراری رابطه بین مقولههای تولید شده در مرحله اول است.. این الگو به نظریه پرداز کمک میکند تا درکی کلی از فرآیند تئوریک داشته باشد. برای تدوین الگوی جامع جهت گیری دانش و مهارت مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان های کشور، دیدگاه های مختلف بررسی شده است. در ادامه، آن دسته از مفاهیم استخراج شده که به عقیده پژوهشگر به یک موضوع یا مفهوم مشترک اشاره داشتهاند، تحت عنوانی انتزاعی تر و به‌عنوان مقوله قرار گرفتند. در نهایت از 10 مصاحبه انجام شده، در مجموع 145 مفهوم اولیه شناسایی و استخراج شدند. دو نمونه از مصاحبه ها و استخراج مفاهیم مربوطه در جدول 1 آمده است. پس از تشکیل مفاهیم اولیه، کدگذاری در سطحی بالاتر برای تشخیص مقوله ها انجام گرفت. برای این منظور، هر یک از مفاهیم با یکدیگر مقایسه شد و مفاهیم مشابه یا مشترک، در یک مقوله قرار گرفت. هر مقوله، دربردارنده مفاهیم مشابه، متداخل و هم معنا بود.
گام سوم: معنای عبارت های معنادار استخراج و فرموله شده و هر یک از معانی به یک دسته کدگذاری شدند. همۀ عبارت ها و معانی آن ها برای ایجاد اطمینان از صحیح بودن فرآیند و سازگار بودن معانی بارها بررسی شدند (جدول2).
مرحله سوم پدیدارشناسی است که مقوله اصلی را به شکلی نظام مند به دیگر مقوله ربط داده، آن روابط را در چهارچوب یک روایت روشن کرده و مقولههایی را که به بهبود و توسعه بیشتری نیاز دارند، اصلاح میکند. به عبارت دیگر، کدگذاری مرحله سوم فرآیند یکپارچه سازی و بهبود و پالایش مقولهها است به این ترتیب که محقق با ایجاد یک آهنگ و چیدمان خاص بین مقولهها، آنها را برای ارائه و شکلدهی یک نظریه تنظیم می کند که این امر از طریق کشف مقوله مرکزی امکانپذیر است(12).
گام چهارم: معانی فرموله شده دسته بندی و گروه بندی شدند. این دسته ها بیانگر ساختار منحصر به فردی از مصادیق هستند. سپس گروه های مصادیق با یکدیگر ادغام شدند تا ساختاری از مؤلفه را شکل دهند.
مرحله چهارم مقوله مرکزی نتایج حاصل از تجربه تحلیل را در قالب یک عبارت کوتاه متشکل از چند کلمه بیان میکند.
در این پژوهش مقوله مرکزی تحت عنوان « ابعاد و مولفه های دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستان » نامیده شده است. زیرا بخش زیادی از نقل قولهای مصاحبهشوندگان در مورد مولفههای مدنظر آنها برای افزایش جذابیت و چگونگی توسعه آنها بود که با انتخاب این عنوان برای مقوله مرکزی، این مطالب روشن میشود.
ماحصل کدگذاری مرحله دوم تعیین نوع هر مقوله است و مقوله های اصلی که از مرحله اول به دست آمده است، به این ترتیب،145 مفهوم اولیه در 30 مقوله فرعی طبقه بندی شد. مقوله های فرعی نیز در سطحی بالاتر با یکدیگر مقایسه شدند و مقوله هایی که دارای تشابه و تداخل بودند، در مقوله اصلی قرار گرفتند؛ به طوریکه در نهایت 9 مقوله اصلی به دست آمد که در جدول3 مشاهده می شود.
گام پنجم و گام ششم: در این مراحل همه ی مؤلفه ها به صورت توصیف جامعی از پدیده ی مورد نظر ترکیب شدند و توصیف جامعی از دانش و مهارت های مالی مدیران به دست آمد و توضیحات اضافی حذف گردید.
گام هفتم:کولایزی به اعتبار نهایی که با مراجعه به هر یک از افراد مطلع صورت می گیرد، اشاره می کند و مهم ترین معیار ارزیابی یافته های تحقیق پدیدارشناختی را از طریق اعتباریابی توصیف های جامع از پدیده مورد مطالعه از سوی خود مشارکت کننده می داند. بنابراین این اعتبارسنجی با رجوع مجدد به مصاحبه شوندگان (خبرگان) و نشان دادن یافته های پژوهش انجام شد و آن ها رضایت خود را نسبت به یافته ها اعلام کردند.
برای بررسی و اعتبار بخشی به کیفیت شناسایی مولفه های پژوهش و نتایج به دست آمده، از معیارهای زاویه بندی داده ها (مثلت سازی)، کنترل اعضا و شاخص های مقبولیت استراوس و کوربین (8) استفاده شده است. زاویه بندی یا اجماع داده ها عبارت است از استفاده از منابع چندگانۀ داده ها، مانند گردآوری داده ها از گروه های مختلف، محیط های مختلف یا در زمان های مختلف.
به طورکلی، زمانی که برای گردآوری داده ها از بیش از یک دیدگاه استفاده می شود، تصویر کامل تری به دست خواهد آمد.
در این پژوهش به منظور تدوین مولفه های اصلی جامع برای شناسایی ابعاد و مولفه های دانش و مهارت های مالی مدیران بیمارستان، تلاش شد تا دیدگاه ها و نظرات گروه های مختلف شامل اشخاص با سابقۀ فعالیت در اداره بیمارستان ها و با تخصص مالی در امور بیمارستانی استفاده گردد.
در سـطح جهانی ارائه خدمات بهداشـتی حتی در کوچکترین واحدها پیچیده است و سازمان های ارائه دهنده خدمات بهداشتی با چالش های مختلفی ازجمله افزایش هزینه های مراقبت و کاهش اعتبارات بهداشت و درمان روبرو هستند. بر این اساس مدیران بیمارستان باید واحدهای تحت مدیریت خود را با احتیاط اداره کنند و رویکردهـا ی ابتکـاری را برای غلبـه بر چالش های مالی و مدیریتی آن پیدا کنند .برای دستیابی به این اهداف، مدیران بیمارستان باید دانش و توانایی کافی در مهارت های مدیریت مالی داشته باشند و این مهارت های خود را به نمایش بگذارند(1). توانایی های مدیران بیمارستانی در اجرای سیستم های مدیریت مالی نقش تعیین کننده ای در ثبات مالی ســازمان های مراقبت های بهداشــتی دارد. در مفهوم دانش مالی و مهارت های مالی، یک چارچوب و الگویی نهفته است که چرایی و علت پدیده ها را مورد نظر قرار می دهد، دائما در حال تغییر است و از ترکیب اطلاعات مختلف، اطلاعات جدیدی را بوجود می آورد و به افراد قدرت تحلیل، ارزیابی و پیش بینی می دهد(2). شبکه ارتباطات بین اجزای دانش (داده، اطلاعات،بسترها ، داشته ها ، تجارب و ایده ها) اهمیت زیادی دارد و تا زمانی که ارتباط برقرار نشود نمی توان داشته های ذهنی را دانش نامید. با مروری بر اهداف و کارکردهای دانش مالی و مهارت های مالی، به عنوانی نظام یکپارچه اطلاعات بیمارستانی از یک سو به روشنی شبکه ارتباطی تبدیل داده به اطلاعات و سپس تبدیل اطلاعات به دانش قابل تشخیص است؛ همچنین کارکردهای اطلاعات بیمارستانی از جمله جمع آوری داده و اطلاعات، سازماندهی و ذخیره، انتقال و تسهیم آنها بین سازمان های مختلف و در نهایت استفاده و ارزیابی آنها، نشان دهنده چرخه فرایند دانش مالی و مهارت های مالی است(3).
مدیران به مهارت های مالی نیاز دارند تا بتوانند با رقبای خود به رقابت بپردازند. با این حال، اگرچه در بیمارستان‌ها در انتصابات و ارتقای مدیران، مهارتهای مدیریت مالی را بـه عنوان یک عامل ضروری در نظر نمی‌گیرند، اما از مدیران خواسته میشود که بودجه ها را درک کرده و توسعه دهند و امور مالی خود را مدیریت کنند.دانش و درک کافی از هزینه‌های درمانی، مدیران بیمارستان‌ها را قادر می‌سازد تا بینش عمیقی در مورد چالش‌های مدیریت مالی داشته باشند(4). نقش مدیران بیمارستانی شـامل نظارت بر مدیران و پیاده سـازی دیدگاه ها و اهداف بیمارسـتان در بخش خود می باشد. بیمارستان های بخش دولتی با حمایت دولت ارائه می شوند و بخش اعظمی از نیازهای بهداشتی و درمانی کشور را تأمین می کنند. با این حال،این دسته از بیمارستان ها در اکثر کشورها با محدودیت های مالی، کاهش بودجه، مدیریت ضــعیف، منابع ناکافی و زیرساخت های نامناسب روبرو هستند که توانایی ارائه مراقبت های کارآمد و با کیفیت را تحت تأثیر قرار می دهند و این موضوع منجر به مدیریت واحدهای بیمارستانی توسط مدیران آن با تدارکات ناکافی شــده اســت که تأثیری منفی بر ارائه خدمات بهداشــتی و درمـانی دارد(5). شـیوه های مدیریت ســنتی که مدیران بیمارستانی ازنظر دانش مدیریت مالی دارای ضـعف هسـتند، دیگر در سیستم های مراقبت بهداشـتی و درمانی فعلی که ازلحاظ مالی دارای محدودیت می باشند، جایگاهی نـدارنـد. درنتیجه، گرچه آگاهی روزافزون دانش فنی مدیریت مـالی در بین مدیران افزایش می یابد، اما هنوز بیمارستان ها مدیریت مالی را بـه عنوان یکی از محـدودیت های عمده مدیران بیمارستانی می دانند. مهارت محدود مدیران بیمارستانی در زمینه مدیریت مالی باعث دشوار شدن درک مسائل مالی برای آنها می شود و ازاین رو آنهـا قـادر بـه کنترل و پذیرش مســـئولیت برنامه ریزی مالی و مدیریت واحدهای بیمارستانی نیستند(6).
در یـک پژوهش کمی، چیســـه (7) کنترل و مهـار هزینـه ها، اندازه گیری بهره وری، توانایی پیش بینی بودجه بخش،تجزیه وتحلیل هزینـه-فـایـده، توانایی کنترل بودجه ای بخش، تهیه منابع مالی و نظارت بر منابع مالی را از مهمترین مهارت های مدیریت مالی مورد نیاز مدیران معرفی کرده اســت مدیران بیمارستانی باید در مدیریت مالی آمادگی کافی داشـته باشـند تا بتوانند به طور مؤثر و اثربخش هزینه ها و مخارج بخش خود را کنترل کنند. دانش و مهارتهای مالی می تواند به مدیران در مدیریت بهتر وضـعیت فعلیشان در کاهش بودجه مالی بیمارستانی کمک نمایند. در این مطالعه با توجه به کافی نبودن وجود مطالعات داخلی و خارجی در حیطه کلی مفهوم سازی و شناسایی دقیق ابعاد و شاخصهای عمومی و بومی مربوط به دانش و مهارت های مالی، و نیز از آنجایی که ارزیابی سطح دانش و مهارتهای مالی مدیران بیمارستان به ابزاری دقیق و علمی نیاز دارد و علیرغم وجود این نیاز در مطالعات داخل کشور تاکنون مدل استانداردی برای این منظور ارائه نشده است.
لذا مطالعه حاضر با هدف شناسایی مولفه های موثر جهت اندازه گیری دانش و مهارت های مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان به مهمترین شاخص های مد نظر مدیران بیمارستانی کشور پاسخ می دهد.
روش بررسی
پژ وهش حاضر از نظر هدف پژوهش اکتشافی است که به صورت مقطعی انجام گردیده است. به لحاظ جهت گیری، از یک سو بنیادی بوده، زیرا به دنبال یافتن مؤلفه های مؤثر در شکل گیری و شناسایی دانش مالی و مهارت مالی می باشد و از سوی دیگر کاربردی است زیرا به صورت کاربردی می توان با بکارگیری این مؤلفه های دانش مالی و مهارت مالی مدیران بیمارستان را مورد ارزیابی قرار داده است ( شکل 1). شیوه ی گردآوری داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته و نیمه عمیق و شیوه تحلیل داده ها با استفاده از کدگذاری باز، محوری و انتخابی (گزینشی) و با نرم افزار مکس کیودا انجام گرفته است. کدگذاری باز، فرآیندی است که با آن مفهوم شناسایی و ویژگی ها و ابعاد آن ها در داده ها کشف می شود. کد گذاری محوری، فرآیند مرتبط کردن مقوله ها به مقوله های فرعی است و کدگذاری در محور یک مقوله صورت می گیرد و مقوله ها را در سطح ویژگی ها و ابعاد به یکدیگر مرتبط می کند.کدگذاری گزینشی، یکپارچه کردن و پالایش نظریه می باشد(8)
شکل1: مدل پیاز فرایند پژوهش (7)
با توجه به موضوع این پژوهش، یعنی شناسایی مؤلفه های دانش مالی و مهارت مالی مدیران بیمارستان، بایستی از روش تحقیقی استفاده کرد که توانایی پاسخ به پرسش های پژوهش را داشته باشد بنابراین از روش تحقیق کیفی از نوع پدیدارشناسی استفاده گردید. که هدف آن توصیف پدیده ای خاص یا ظاهر چیزها (نمودها) و تجربیات زندگی است (9).
در این پژوهش به دلیل استفاده از تجارب افراد و انجام مصاحبه ی باز از این رویکرد استفاده شد. به طور معمول، نمونه افراد از میان کسانی انتخاب شدند که یا ارتباط خاصی با موضوع تحقیق داشتند یا دارای عقاید ویژه ایی بودند(10) با توجه به موضوع مطالعه ی حاضر، خبرگان مالی به دلیل داشتن تجربه در حرفه و ارائه ی مشاوره ی مالی به مدیران، بیشترین ارتباط را از لحاظ مالی با آن ها داشته و تجربیات ارزنده و عقاید ویژه ایی را در زمینه ی سواد مالی مدیران دارند،لذا دراین پژوهش جامعه ی آماری خبرگانی انتخاب شدند که: 1- دارای مدرک حداقل کارشناسی ارشد در رشته ی حسابداری و مالی بوده و یا عضو هیئت علمی دانشگاه با مرتبه استادیار و بالاتر بودند .
2- سابقه ی تجربه در ارایه خدمات مالی و مشاوره ی مالی و اقتصادی به بیمارستان ها را داشتند.
برای نمونه گیری از روش نمونه گیری گلوله برفی که جزء روش های نمونه گیری هدفمند است استفاده شد. روند مشاهده یا مصاحبه از یک عضو شروع و سپس از مشارکت کننده خواسته شد که فرد یا افراد دیگری را که می شناسد که ویژگی های مورد نظر محقق را دارند، معرفی نماید. بدین منظور پس از بررسی های اولیه، دو نفر انتخاب شدند و انجام مصاحبه با ایشان آغاز گردید. در پایان مصاحبه از ایشان خواسته شد چنانچه فرد یا افرادی را می شناسند که در زمینه مورد بحث، دارای تجربه و تخصص هستند، معرفی نمایند. این موضوع در تمام مصاحبه ها مطرح گردید و بدین ترتیب افراد نمونه شناسایی و انتخاب شدند تا اصل اشباع نظری حاصل شد. تعداد خبرگان مالی در این پژوهش جمعاً 10 نفر می باشد. در صورتی که هدف از مصاحبه، اکتشاف و توصیف عقاید و نگرش های مصاحبه شوندگان باشد، با توجه به زمان و منابع قابل دسترس، تعداد )10 ± 15) نمونه برای انجام مصاحبه کافی خواهد بود (10). این روش نمونه گیری بر مفاهیم استخراج شده از داده ها استوار است. در این نمونه گیری، افراد، اطلاعات یا رخدادهایی انتخاب می شوند که در روشن ساختن و تعریف حدود تناسب مقوله ها به محقق کمک کنند. در این مرحله محقق نمونه ای را انتخاب می کند که اطلاعات مرتبط تری را در اختیار وی قرار می دهد. همچنان که داده ها تحلیل می شوند، پژوهشگر از یافته های به دست آمده برای انتخاب منابع بعدی استفاده می کند(11). در پژوهش های کیفی به طور کلی چهار روش برای گردآوری شواهد و ساخت داده ها وجود دارد: مشاهدات، مصاحبه ها و پرسشنامه ها، مستندات و مواد سمعی و بصری. مصاحبه های مورد استفاده در تحقیقات کیفی را به سه دسته مصاحبه بدون ساختار، مصاحبه ساختارمند و مصاحبه ساختاریافته تقسیم می کنند. مصاحبه این پژوهش از نوع نیم ساختارمند و نیمه عمیق بود.ابتدا از طریق مطالعه کتابخانه ای و پایگاه های اطلاعاتی معتبر، مبانی نظری لازم برای تبیین و آشنایی با موضوع پژوهش گرد آوری، سپس همانند سایر پژوهش های پدیدار شناسی از مصاحبه برای بسط مبانی نظری و نهایتا تدوین مدل مفهومی پژوهش استفاده گردید. پس از تدوین پروتکل مصاحبه شامل محورهای اصلی، در ابتدای مصاحبه از مصاحبه های ساختار نیافته جهت دستیابی به کدها و مفاهیم استفاده شده و در ادامه به کمک مصاحبه نیمه ساختارمند نظریه مربوطه استخراج گردید.هدف از مصاحبه اکتشاف و توصیف عقاید و نگرش های مصاحبه شوندگان می باشد، با توجه به زمان و منابع قابل دسترس، تعداد 10نمونه برای انجام مصاحبه کافی بود. سؤالات مصاحبه با توجه به مبنا قرار گرفتن سؤال اصلی تحقیق و در نظر گرفتن پارامتری مانند؛ جامعه ی مورد مطالعه طراحی گردید، پس از انجام دو مصاحبه ابتدایی و آزمایشی، سؤالات مورد بازبینی قرار گرفت و پس از تعدیلات لازم، مجدداً مورد استفاده قرار گرفت برای انجام هر مصاحبه، ابتدا با برقراری تماس تلفنی با مصاحبه شونده، توضیح مختصری درباره ی موضوع پژوهش ارائه می شد در صورت پذیرش انجام مصاحبه، هماهنگی های لازم جهت تعیین زمان و مکان برگزاری جلسه صورت می گرفت. مصاحبه ها همگی به صورت حضوری با طول متوسط زمان هر مصاحبه حدوداً 30 دقیقه انجام شده است. در راستای تجزیه و تحلیل داده ها از روش هفت مرحله ایی کولایزی استفاده شد. خلاصه ی این هفت مرحله در ادامه آورده شده است:
مرحله ی اول، تهیه ی رونوشت از مصاحبه ها و مطالعه ی چند باره ی آن ها، در ابتدا دادههای حاصل از مصاحبهها به دقت مورد مطالعه، بررسی و تحلیل قرار گرفتند، سپس عمل مفهوم سازی صورت گرفت. مرحله ی دوم، شناسایی جملات و عبارات معنادار، این مقوله به عنوان مقوله محوری انتخاب شده و در مرکز مدل قرار گرفته است؛ زیرا میتوان ردپا و اثر آن را در اغلب دادهها و نقل قولهای مصاحبه شوندگان، به وضوح مشاهده کرد. بنابراین میتوان این مقوله را در مرکز مدل قرار داد و سایر مقولهها را با آن مرتبط ساخت. برای کدگذری مرحله دوم در این پژوهش از الگوی پارادایمی استراوس و کوربین استفاده شده است. مرحله ی سوم، تلاش برای استخراج معانی فرموله شده، مرحله ی چهارم، ادغام معانی فرموله شده و استخراج دستگاه ها، خوشه ها و تم ها. مراحل فوق برای هر مصاحبه تکرار می شد و معانی فرموله شده و مرتبط به هم در خوشه هایی از مولفه ها (موضوعات اصلی) قرار می گرفت الف ( ارجاع به روایت های اولیه برای معتبر سازی ب( رد داده ها یا مولفه های نامربوط و نامنطبق. محقق نبایستی از این داده ها یا مولفه های به ظاهر نامناسب، چشم پوشی کند. مرحله ی پنجم، ترکیب نتایج در قالب یک توصیف جامع از پدیده مورد مطالعه، مرحله ی ششم، تقلیل توضیحات جامع برای دستیابی به یک ساختار بنیادی. مرحله ی هفتم، رجوع به مشارکت کنندگان جهت اعتبارسنجی توصیفات جامع و ساختار بنیادی آن (9) به منظور اطمینان از روایی پژوهش، از دو روش بازخورد مشارکت کننده و ارائه توصیف کننده ها استفاده شده است. برای این منظور، متن مصاحبه ی انجام شده برای خبرگان ارسال و به تأیید ایشان رسیده است. همچنین برای افزایش روایی پژوهش، از روش اعتبارسنجی کولایزی که در گام هفتم توضیح داده شده، استفاده میشود. به منظورارزیابی پایایی پژوهش، ابتدا از استراتژی توافق میان دو کدگذار استفاده گردید و از فرد خبره ی دیگری خواسته شد که به کدگذاری متون مصاحبه ها بپردازد. پس از کدگذاری، میزان تطابق و مشابهت ها بررسی میشوند. سپس فرآیند کدگذاری دوباره توسط محقق و با فاصله ی زمانی صورت گرفت و میزان مشابهت آن با کدگذاری های اولیه بررسی شده است. در این پژوهش به‌منظور کدگذاری و تجزیه‌وتحلیل دادهها از نرم‌افزار Maxqda استفاده گردیده است. لازم به ذکر است این مطالعه دارای کد اخلاق به شماره IR.SSU.SPH.REC.1401.180 از دانشگاه علوم پزشکی یزد است.
یافتهها
در این پژوهش با استفاده از رهیافت نظام مند در نظریه برخواسته از داده ها، طی سه مرحله کدگذاری های باز، محوری و گزینشی، از بطن داده های حاصل از مصاحبه، استخراج مفهوم ها انجام شد. گام او ل: پس از انجام هر مصاحبه، تمام مطالبی که مصاحبه شوندگان بیان کردند، به صورت متن در فایل ورد وارد شدند و به داده هایی که از نظر مفهوم شبیه به یکدیگربودند، با نامهای متناسب، برچسب زده شد. کدگذاری باز از طریق بررسی عمیق و دقیق نوشته ها، مصاحبه ها یا اسناد و به صورت خط به خط و حتی کلمه به کلمه انجام شد(8).
گام دوم: در این مرحله جملات و عبارت های معنادار از هر متن مصاحبه استخراج شدند. این عبارت ها در فایل جداگانه ای ثبت و بر اساس شماره ی مصاحبه و شماره ی پاراگراف کدگذاری شدند. هدف این مرحله برقراری رابطه بین مقولههای تولید شده در مرحله اول است.. این الگو به نظریه پرداز کمک میکند تا درکی کلی از فرآیند تئوریک داشته باشد. برای تدوین الگوی جامع جهت گیری دانش و مهارت مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان های کشور، دیدگاه های مختلف بررسی شده است. در ادامه، آن دسته از مفاهیم استخراج شده که به عقیده پژوهشگر به یک موضوع یا مفهوم مشترک اشاره داشتهاند، تحت عنوانی انتزاعی تر و به‌عنوان مقوله قرار گرفتند. در نهایت از 10 مصاحبه انجام شده، در مجموع 145 مفهوم اولیه شناسایی و استخراج شدند. دو نمونه از مصاحبه ها و استخراج مفاهیم مربوطه در جدول 1 آمده است. پس از تشکیل مفاهیم اولیه، کدگذاری در سطحی بالاتر برای تشخیص مقوله ها انجام گرفت. برای این منظور، هر یک از مفاهیم با یکدیگر مقایسه شد و مفاهیم مشابه یا مشترک، در یک مقوله قرار گرفت. هر مقوله، دربردارنده مفاهیم مشابه، متداخل و هم معنا بود.
گام سوم: معنای عبارت های معنادار استخراج و فرموله شده و هر یک از معانی به یک دسته کدگذاری شدند. همۀ عبارت ها و معانی آن ها برای ایجاد اطمینان از صحیح بودن فرآیند و سازگار بودن معانی بارها بررسی شدند (جدول2).
مرحله سوم پدیدارشناسی است که مقوله اصلی را به شکلی نظام مند به دیگر مقوله ربط داده، آن روابط را در چهارچوب یک روایت روشن کرده و مقولههایی را که به بهبود و توسعه بیشتری نیاز دارند، اصلاح میکند. به عبارت دیگر، کدگذاری مرحله سوم فرآیند یکپارچه سازی و بهبود و پالایش مقولهها است به این ترتیب که محقق با ایجاد یک آهنگ و چیدمان خاص بین مقولهها، آنها را برای ارائه و شکلدهی یک نظریه تنظیم می کند که این امر از طریق کشف مقوله مرکزی امکانپذیر است(12).
گام چهارم: معانی فرموله شده دسته بندی و گروه بندی شدند. این دسته ها بیانگر ساختار منحصر به فردی از مصادیق هستند. سپس گروه های مصادیق با یکدیگر ادغام شدند تا ساختاری از مؤلفه را شکل دهند.
مرحله چهارم مقوله مرکزی نتایج حاصل از تجربه تحلیل را در قالب یک عبارت کوتاه متشکل از چند کلمه بیان میکند.
در این پژوهش مقوله مرکزی تحت عنوان « ابعاد و مولفه های دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستان » نامیده شده است. زیرا بخش زیادی از نقل قولهای مصاحبهشوندگان در مورد مولفههای مدنظر آنها برای افزایش جذابیت و چگونگی توسعه آنها بود که با انتخاب این عنوان برای مقوله مرکزی، این مطالب روشن میشود.
ماحصل کدگذاری مرحله دوم تعیین نوع هر مقوله است و مقوله های اصلی که از مرحله اول به دست آمده است، به این ترتیب،145 مفهوم اولیه در 30 مقوله فرعی طبقه بندی شد. مقوله های فرعی نیز در سطحی بالاتر با یکدیگر مقایسه شدند و مقوله هایی که دارای تشابه و تداخل بودند، در مقوله اصلی قرار گرفتند؛ به طوریکه در نهایت 9 مقوله اصلی به دست آمد که در جدول3 مشاهده می شود.
گام پنجم و گام ششم: در این مراحل همه ی مؤلفه ها به صورت توصیف جامعی از پدیده ی مورد نظر ترکیب شدند و توصیف جامعی از دانش و مهارت های مالی مدیران به دست آمد و توضیحات اضافی حذف گردید.
گام هفتم:کولایزی به اعتبار نهایی که با مراجعه به هر یک از افراد مطلع صورت می گیرد، اشاره می کند و مهم ترین معیار ارزیابی یافته های تحقیق پدیدارشناختی را از طریق اعتباریابی توصیف های جامع از پدیده مورد مطالعه از سوی خود مشارکت کننده می داند. بنابراین این اعتبارسنجی با رجوع مجدد به مصاحبه شوندگان (خبرگان) و نشان دادن یافته های پژوهش انجام شد و آن ها رضایت خود را نسبت به یافته ها اعلام کردند.
برای بررسی و اعتبار بخشی به کیفیت شناسایی مولفه های پژوهش و نتایج به دست آمده، از معیارهای زاویه بندی داده ها (مثلت سازی)، کنترل اعضا و شاخص های مقبولیت استراوس و کوربین (8) استفاده شده است. زاویه بندی یا اجماع داده ها عبارت است از استفاده از منابع چندگانۀ داده ها، مانند گردآوری داده ها از گروه های مختلف، محیط های مختلف یا در زمان های مختلف.
به طورکلی، زمانی که برای گردآوری داده ها از بیش از یک دیدگاه استفاده می شود، تصویر کامل تری به دست خواهد آمد.
در این پژوهش به منظور تدوین مولفه های اصلی جامع برای شناسایی ابعاد و مولفه های دانش و مهارت های مالی مدیران بیمارستان، تلاش شد تا دیدگاه ها و نظرات گروه های مختلف شامل اشخاص با سابقۀ فعالیت در اداره بیمارستان ها و با تخصص مالی در امور بیمارستانی استفاده گردد.
جدول 1: نمونه هایی از عبارت معنادار
| عبارت معنادار |
| به دانش مالی، اعتباری و مدیریت بدهی‌ها سواد مالی گفته میشود که برای تصمیم‌گیری مسئولانه درباره امور مالی و انتخاب‌های روزمره‌مان ضروری است. سواد مالی شامل پرداخت بدهی، تهیه بودجه و درک تفاوت ابزارهای مالی مختلف است. بیمارستان ها با هدف کسب سود ایجاد نمی‌شوند، اگرچه می‌توانند به فعالیت‌های سودآور بپردازند و سود حاصله را برای گروه‌های هدف خود هزینه کنند. مدیران موفق و توانمند باعث توسعه مالی بیمارستان به صورت پایدار میشوند.امروزه برای ایجاد ابزار دانش و مهارت های مالی ، تهدیدها و الزامـات یـک فرصـت اسـت و در درازمدت باعث رونق اقتصادی ، نوآوری و کارایی بالای بیمارستان ها خواهد شد. |
| فقدان سواد مالی و مهارت مالی مدیران می تواند منجر به ایجاد گرفتاری شود. مدیران بی سواد از نظر مالی ممکن است بیشتر به مشکل بر بخورند. دانش و مهارت مالی و اقتصادی مستلزم به کارگیری کارامد منـابع و سـرمایه هـای نامشـهود بـه مـوازات سرمایه های ملموسی چون مدیریت دانش سازمانی است. مهارت مالی نیز به‌عنوان یکی از زیرمجموعه های خدمات مـالی، بر مجموعه متنوعی از منابع نامشهود استوار است. |
جدول 2: نمونه هایی از معنای فرموله شده از عبارت های معنادار(مصادیق)
| عبارت معنادار | معانی فرموله شده(مصادیق) |
| درک و شناخت گردش عملیات مختلف در نرم افزار نظام نوین مالی مانند نحوه گزارشات انبار از جمله گردش مقداری و ریالی کالا | آشنایی با نظام نوین مالی |
| شناخت کامل نحوه محاسبه سرانه درآمد بیمارستان بر مبنای تخت روز کل، تخت فعال،پزشک و پرسنل بیمارستان | شاخص های ارزشیابی نظام تامین مالی |
| درک و شناخت نحوه محاسبه شاخصهای آماری بیمارستانی از خدمات بستری مانند درصد اشغال تخت ومتوسط اقامت بیمار | آشنایی با آمار و مدیریت اطلاعات |
جدول3: نمونه پدید آمدن مولفه ها از معانی فرموله شده(مصادیق)
| ابعاد | مولفه ها |
| اطلاعات پایه مرتبط با جریان مالی | آشنایی با نظام نوین مالی |
| آشنایی با آمار و مدیریت اطلاعات | |
| نظام تامین مالی بیمارستان | ساز و کارهای تامین مالی |
| شاخص های ارزشیابی نظام تامین مالی | |
مدیریت مالی و بودجه |
مدیریت منابع تخصیصی |
| استفاده بهینه از منابع در دسترس | |
| برنامه ریزی مالی کارآمد | |
| حسابداری پایه و اطلاعات مالی | کلیات و فرآیندهای حسابداری |
| شناخت صورت های مالی | |
| تحلیل صورت های مالی | |
| حسابرسی | آشنایی با حسابرسی داخلی و عملکرد |
| آشنایی با حسابرسی مستقل | |
| حسابداری مدیریت و بهایابی | آشنایی با اصول مدیریت انبار |
| آشنایی با اموال و دارایی ثابت | |
| استراتژی های کنترل هزینه و اصول پایه بهایابی | |
چارچوب های قانونی و نظارتی در جمهوری اسلامی ایران |
آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه و دانشکده های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی |
| قانون بودجه و ضوابط اجرایی | |
| قوانین و مقررات کار | |
| قوانین و مقررات بیمه تامین اجتماعی | |
| قوانین و مقررات پولشویی و ارتقا سلامت اداری | |
| قوانین و مقررات چک | |
| قوانین و مقررات بانکداری | |
| قوانین و مقررات مالیاتی | |
| قانون برگزاری مناقصات | |
| قانون دیوان محاسبات کشور به انضمام اصلاحات و الحاقات | |
| سایر قوانین | |
| چگونگی نظام پرداخت و انگیزش مالی | پرداخت مبتنی بر عملکرد |
| حقوق و مزایا | |
| قراردادها | کلیات قرارداد |
| ویژگی های قرارداد های حوزه سلامت (بیمه) |
بحث و نتیجه گیری
چهارمین بعدمورد نظر حسابداری پایه و اطلاعات مالی است که
بیمارستان، بازوی مهم ارایه خدمات سلامت است و قسمت عمده منابع نظام سلامت را به خود اختصاص می دهد. بیمارستان ها در زمینه‌های جدیدی می‌توانند نسبت به رقبای خود، مزیت رقابتی پایدار داشته باشند که برای تحقق این مهم ضرورت دارد مدیران بیمارستانی مهارت های کلیدی لازم برای موفقیت بیمارستان ها را فراگیرند که یکی از مهمترین این موارد، دانش و مهارت مالی است. مطالعه حاضر با هدف شناسایی ابعاد و مولفه های موثر در شکل گیری دانش و مهارت های مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان انجام شده است. پژوهش به روش کیفی انجام شده و در مجموع 145 مفهوم اولیه، در قالب 30 مقوله فرعی و 9 مقوله (بعد) اصلی احصاء شده است. چهارمین بعدمورد نظر حسابداری پایه و اطلاعات مالی است که
بعد اول در شکل گیری دانش مالی مدیران بیمارستانی، اطلاعات پایه مرتبط با جریان مالی می باشد که شامل آشنایی با نظام نوین مالی ، آمار و مدیریت اطلاعات است. شاخص های آماری بیمارستان و گزارشات مالی در بردارنده اطلاعات مهمی از عملکرد بخش درمان، میزان اشغال تخت، متوسط اقامت بیمار و کیفیت خدمات است، در پژوهش امین و همکاران نیز از این مولفه برای سنجش اولویت بندی دانش و مهارت های مالی استفاده شده است(13).
دومین بعد، نظام تامین مالی بیمارستان می‌باشد که در بردارنده نحوه تامین منابع مالی بیمارستان و همچنین شاخص های ارزشیابی آن است که موجب می شود در تصمیم گیری در مورد نحوه تامین مالی دقیق تر عمل نمایند.
سومین بعد شناسایی شده در این تحقیق، مدیریت مالی و بودجه می باشد که درک بسیار مهم می باشد. (15).
شامل کلیات،شناخت و تحلیل صورتهای مالی است. صورت وضعیت مالی، ساختار دارایی ها و بدهی های بیمارستان را در زمانی مشخص نشان داده و در بردارنده ی اطلاعات مهمی از ساختار مالی، میزان نقدینگی و انعطاف پذیری مالی بیمارستان است. با توجه به اهمیت فوق العاده صورت های مالی، شناخت این صورت ها توسط مدیران می تواند متضمن بخشی از موفقیت آنها در انجام امور محوله و وظیفه مباشرتی آنها باشد. لذا فراگیری روش های مختلف تجزیه و تحلیل صورت های مالی می تواند در برنامه های آموزشی مدیران بیمارستان مد نظر باشد که در پژوهش پریما و همکاران (16) نیز به این امر اشاره دارد که مدیران را ملزم به ایجاد مهارت های مدیریت مالی کرده است تا بتواند ضمن کاهش هزینه ها، در ارائه مراقبت های موثر و کارآمد پیشرو باشند. این امر مستلزم داشتن دانش و مهارت کافی در مدیریت مالی است. همچنین مدیران بیمارستان می توانند با استفاده از تجزیه و تحلیل های انجام شده بر روی صورت های مالی، ضمن درک وضعیت درآمد، ریسک مالی، وضعیت بدهی، چرخه عملیات و عملکرد بیمارستان، اقدامات آگاهانه و مؤثرتری در راستای بهبود عملکردبیمارستان انجام داده و نقش ارزش آفرینی خود را بهتر ایفا نمایند.
پنجمین بعد حسابرسی می باشد که آشنایی با حسابرسی و فرایند های آن موجب می شود عملکرد بیمارستان به طور قابل ملاحظه ای بهبود یابد. در پژوهش کانتز و همکاران (17) نیز به اهمیت این بعد اشاره شده است، در این پژوهش ارائه خدمات حسابرسی در بیمارستان ها در این جهت می باشد که مدیران در تلاشند که تناقض ها و مغایرت ها در اسناد و مدارک را کشف نمایند و برای رفع آن ها تدابیری در جهت بهبود روند عملکرد خدمات مالی بیمارستان بیندیشند.
ششمین بعد شناسایی شده در این پژوهش حسابداری مدیریت می باشد که شامل مدیریت انبار ،اموال و هزینه ها و آشنایی با اصول پایه بهایابی خدمات بیمارستانی است که نقش قابل ملاحظه ای در عملکرد بیمارستان دارد، چون کلیه بیمارستان ها دارای موجودی انبار و تجهیزات استراتژیک جهت خدمت رسانی به بیماران هستند که داشتن موجودی انبار منطقی و همین طور اموال و تجهیزات با کیفیت و مورد نیاز علاوه بر اینکه به ارتقا کیفیت خدمات بیمارستانی کمک می کند موجبات کاهش هزینه را نیز فراهم می نماید. لذا شناخت درست حسابداری مدیریت به مدیران در این امر مهم کمک قابل ملاحظه ای می نماید. در پژوهش هاشم زایی و همکاران (18)، یافته های تحقیق نشان داد که ابزارهای مدیریت کیفیت فراگیر، کارت امتیازی متوازن و مدیریت مبتنی بر ارزش به عنوان ابزار حسابداری مدیریت در بیمارستان های شهرستان زابل اثرگذار است و به سلامت مالی بیمارستان ها کمک می نماید.
هفتمین بعد چارچوب های قانونی و نظارتی در جمهوری اسلامی ایران می باشد که شامل کلیه قوانین و مقررات از جمله آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه های علوم پزشکی،قانون کار،قانون بیمه، قانون مبارزه با پولشویی، قانون چک، قانون‌بانکداری،قانون مالیاتی، قانون برگزاری مناقصات، قانون‌بودجه، قانون دیوان محاسبات و سایر قوانین مرتبط می باشد که آشنایی با قوانین و مقررات بیمه که شامل چگونگی محاسبه حق بیمه و نحوه ی پرداخت آن و تکالیف تعریف شده در قانون در مورد بیمه پرسنل، مدیران را نسبت به مسئولیت بیمه ای خود در مقابل آنها آگاه می نماید، لذا این بعد از دیدگاه خبرگان دارای اهمیت ویژه بوده و به عنوان یکی از مؤلفه های مورد نظر تحقیق شناسایی شده است. همچنین به اعتقاد مشارکت کنندگان در تحقیق، آشنایی با مسئولیت های اجتماعی و قانونی نیروی کار جنبه های مختلفی دارد. هر چند مدیران اشراف کافی به این مسایل ندارند، لیکن آگاهی از حداقل های لازم به نظر ضروری می باشد. مسائلی مانند آگاهی از مزد پایه و شرایط و کیفیت انعقاد قرارداد کار و نحوه ی پرداخت دستمزد از این دست هستند. موارد مذکور در باب قانون کار می تواند ریسک ناشی از به کارگیری نیروی کار را کاهش داده و از ایجاد هزینه های اضافی در آینده جلوگیری کند، بنابراین آشنایی با قوانین و مقررات کاریکی دیگر از موضوعات بسیار با اهمیت در مدیریت بیمارستان می باشد. نتایج در پژوهش هاشم زایی و همکاران(18)، نشان داد که موانع مرتبط با عامل نیروی انسانی و موانع مرتبط با قوانین و مقررات بر استقرار سیستم حسابداری تعهدی در بیمارستان مدرس شهرستان ساوه تاثیر دارد. در این راستا آشنایی با قواعد مالیات بر ارزش افزوده (با توجه به فراگیر شدن آن در ایران) و همچنین شرایط قبول هزینه از نظر قوانین مالیاتی ، عواملی مؤثر دیگری در شکل گیری دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستان است و مهم به نظر می رسد. آشنایی با آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه نیز از عمده ترین مواردی است که مدیریت بیمارستان باید نسبت به آن آگاهی داشته باشند. مسئولیت قانونی بیمارستان درباره ی اداره بیمارستان از عمده ترین مواردی است که می تواند در تصمیمات مدیریت حائز اهمیت باشد. بدیهی است مسئولیت عدم آگاهی از برخی قوانین به خصوص موارد مذکور بر عهده مدیر بیمارستان است، لذا آگاهی از این قوانین برای یک مدیر موفق ضروری است.آشنایی با قوانین و مقررات بانکی در شکل گیری سواد مالی تخصصی مدیران بیمارستان بسیار موثر و از نظر خبرگان برای مدیران حائز اهمیت است. از آن جایی که بانک ها از مهمترین منابع تامین مالی در ایران هستند به طورخاص آگاهی از نحوه ی گشایش اعتبار اسنادی جهت خرید دستگاه ها از آنجا که ارتباط مستقیم با خدمات بیمارستان دارد حائز اهمیت است. آشنایی با قوانین و مقررات پولشویی نیز از موارد مطرح شده می باشد،گاه خواسته یا ناخواسته ممکن است بیمارستان با معاملاتی مواجه شود که هر چند شکل درستی داشته باشند اما محتوای آنها فاسد و غیر قانونی بوده وبیمارستان را دچار مشکل کند. با توجه به اینکه در سال های اخیر بحث پولشویی در ایران به موضوعی قابل توجه هم از جنبه ی ملی و هم بین المللی تبدیل شده است لذا آشنایی با مقررات مربوط می تواند بیمارستان را از مشکلات احتمالی دور کند. درک مفهوم پولشویی و آگاهی از نحوه برخورد در مواجهه با آن از جمله مواردی است که به نظر خبرگان، مدیران باید به آنها اشراف داشته باشند. مخصوصا در بیمارستان های دولتی که می بایست کلیه پرداخت ها به صورت چک انجام گیرد،اگر بیمارستانی چک را از مبادلات خود حذف کند، عملا نمی تواند کنترل های داخلی موثر در پرداخت ها را انجام دهد، لذا آشنایی با قوانین و مقررات چک برای مدیران ضروری است.
بعد هشتم چگونگی نظام پرداخت و انگیزش مالی می باشد که یکی از عوامل موثر در بکارگیری نیروی انسانی در بیمارستان می باشد به این دلیل که ابزار بسیار مناسبی جهت تشویق و یا تنبیه پرسنل در اختیار مدیر بیمارستان است که در صورت آشنایی مدیر با پرداخت مبتنی بر عملکرد می تواند به بهبود عملکرد بیمارستان کمک نماید همچنین آشنایی با حقوق و مزایا نیز علاوه بر موارد ذکر شده می تواند به پاسخگویی مدیران در مقابل افراد درون و برون سازمانی کمک موثری نماید.
بعد نهم، قراردادها می باشد که با توجه به اظهارات خبرگان، توانایی مدیران در زمینه قراردادها و مشارکت با سرمایه گذاران متعدد، می تواند منجر به رشد ارزش و همچنین مدیریت ریسک بیمارستان شود. بدیهی است انعقاد قرارداد درست جهت امور مختلف بخصوص در مورد مسائل درمانی بیمارستان موجب خلق ارزش می گردد. کاس کلدره و همکاران، (20) در پزوهش خود نشان دادندکه میزان پذیرش سیستم‌های پرونده الکترونیکی سلامت و توانایی مدیران در زمینه قراردادها به طور قابل توجهی افزایش یافته و با توسعه این فناوری در بخش پزشکی، تحول عظیمی‌در نظام ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در راستای سرمایه گذاری متعدد بیمارستانی رخ داده است. لذا شناخت و درک صحیح از قرار دادها و به کار گیری به موقع و به جای این ابزارها می تواند متضمن بهبود عملکرد بیمارستان ها باشد.
با توجه به نتایج پژوهش لازم است تدوین سرفصل های مناسب و توسعه منابع آموزشی جهت آموزش دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی در دستور کار مراجع مربوطه قرار گیرد. ضرورت دارد ابزاری مناسب مبتنی بر نتایج این تحقیق برای سنجش دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی و تعیین نقاط قوت و ضعف آنها، به منظور آموزش هدفمند و نیز به عنوان یکی از الزامات انتخاب مدیران بیمارستانی تهیه و تدوین گردد. کسب مهارتهای مالی در اثر تجربه و آن هم بدون آموزش می تواند تاوان سنگینی برای سازمان داشته باشد بنابراین یادگیری و کسب مهارتهای مالی بهتر است با آموزش باشد نه صرفا بر مبنای تجربه. لذا تحت آموزش قرار گرفتن مدیران سازمان به صورت دوره ای با برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت مورد توصیه محققین است.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می دارند که هیچ گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
نویسندگان برخود لازم می دانند بدین وسیله از مشارکت صمیمانه خبرگان مالی در پژوهش تشکر و قدردانی نمایند.
مقدمه
در سـطح جهانی ارائه خدمات بهداشـتی حتی در کوچکترین واحدها پیچیده است و سازمان های ارائه دهنده خدمات بهداشتی با چالش های مختلفی ازجمله افزایش هزینه های مراقبت و کاهش اعتبارات بهداشت و درمان روبرو هستند. بر این اساس مدیران بیمارستان باید واحدهای تحت مدیریت خود را با احتیاط اداره کنند و رویکردهـا ی ابتکـاری را برای غلبـه بر چالش های مالی و مدیریتی آن پیدا کنند .برای دستیابی به این اهداف، مدیران بیمارستان باید دانش و توانایی کافی در مهارت های مدیریت مالی داشته باشند و این مهارت های خود را به نمایش بگذارند(1). توانایی های مدیران بیمارستانی در اجرای سیستم های مدیریت مالی نقش تعیین کننده ای در ثبات مالی ســازمان های مراقبت های بهداشــتی دارد. در مفهوم دانش مالی و مهارت های مالی، یک چارچوب و الگویی نهفته است که چرایی و علت پدیده ها را مورد نظر قرار می دهد، دائما در حال تغییر است و از ترکیب اطلاعات مختلف، اطلاعات جدیدی را بوجود می آورد و به افراد قدرت تحلیل، ارزیابی و پیش بینی می دهد(2). شبکه ارتباطات بین اجزای دانش (داده، اطلاعات،بسترها ، داشته ها ، تجارب و ایده ها) اهمیت زیادی دارد و تا زمانی که ارتباط برقرار نشود نمی توان داشته های ذهنی را دانش نامید. با مروری بر اهداف و کارکردهای دانش مالی و مهارت های مالی، به عنوانی نظام یکپارچه اطلاعات بیمارستانی از یک سو به روشنی شبکه ارتباطی تبدیل داده به اطلاعات و سپس تبدیل اطلاعات به دانش قابل تشخیص است؛ همچنین کارکردهای اطلاعات بیمارستانی از جمله جمع آوری داده و اطلاعات، سازماندهی و ذخیره، انتقال و تسهیم آنها بین سازمان های مختلف و در نهایت استفاده و ارزیابی آنها، نشان دهنده چرخه فرایند دانش مالی و مهارت های مالی است(3).
مدیران به مهارت های مالی نیاز دارند تا بتوانند با رقبای خود به رقابت بپردازند. با این حال، اگرچه در بیمارستان‌ها در انتصابات و ارتقای مدیران، مهارتهای مدیریت مالی را بـه عنوان یک عامل ضروری در نظر نمی‌گیرند، اما از مدیران خواسته میشود که بودجه ها را درک کرده و توسعه دهند و امور مالی خود را مدیریت کنند.دانش و درک کافی از هزینه‌های درمانی، مدیران بیمارستان‌ها را قادر می‌سازد تا بینش عمیقی در مورد چالش‌های مدیریت مالی داشته باشند(4). نقش مدیران بیمارستانی شـامل نظارت بر مدیران و پیاده سـازی دیدگاه ها و اهداف بیمارسـتان در بخش خود می باشد. بیمارستان های بخش دولتی با حمایت دولت ارائه می شوند و بخش اعظمی از نیازهای بهداشتی و درمانی کشور را تأمین می کنند. با این حال،این دسته از بیمارستان ها در اکثر کشورها با محدودیت های مالی، کاهش بودجه، مدیریت ضــعیف، منابع ناکافی و زیرساخت های نامناسب روبرو هستند که توانایی ارائه مراقبت های کارآمد و با کیفیت را تحت تأثیر قرار می دهند و این موضوع منجر به مدیریت واحدهای بیمارستانی توسط مدیران آن با تدارکات ناکافی شــده اســت که تأثیری منفی بر ارائه خدمات بهداشــتی و درمـانی دارد(5). شـیوه های مدیریت ســنتی که مدیران بیمارستانی ازنظر دانش مدیریت مالی دارای ضـعف هسـتند، دیگر در سیستم های مراقبت بهداشـتی و درمانی فعلی که ازلحاظ مالی دارای محدودیت می باشند، جایگاهی نـدارنـد. درنتیجه، گرچه آگاهی روزافزون دانش فنی مدیریت مـالی در بین مدیران افزایش می یابد، اما هنوز بیمارستان ها مدیریت مالی را بـه عنوان یکی از محـدودیت های عمده مدیران بیمارستانی می دانند. مهارت محدود مدیران بیمارستانی در زمینه مدیریت مالی باعث دشوار شدن درک مسائل مالی برای آنها می شود و ازاین رو آنهـا قـادر بـه کنترل و پذیرش مســـئولیت برنامه ریزی مالی و مدیریت واحدهای بیمارستانی نیستند(6).
در یـک پژوهش کمی، چیســـه (7) کنترل و مهـار هزینـه ها، اندازه گیری بهره وری، توانایی پیش بینی بودجه بخش،تجزیه وتحلیل هزینـه-فـایـده، توانایی کنترل بودجه ای بخش، تهیه منابع مالی و نظارت بر منابع مالی را از مهمترین مهارت های مدیریت مالی مورد نیاز مدیران معرفی کرده اســت مدیران بیمارستانی باید در مدیریت مالی آمادگی کافی داشـته باشـند تا بتوانند به طور مؤثر و اثربخش هزینه ها و مخارج بخش خود را کنترل کنند. دانش و مهارتهای مالی می تواند به مدیران در مدیریت بهتر وضـعیت فعلیشان در کاهش بودجه مالی بیمارستانی کمک نمایند. در این مطالعه با توجه به کافی نبودن وجود مطالعات داخلی و خارجی در حیطه کلی مفهوم سازی و شناسایی دقیق ابعاد و شاخصهای عمومی و بومی مربوط به دانش و مهارت های مالی، و نیز از آنجایی که ارزیابی سطح دانش و مهارتهای مالی مدیران بیمارستان به ابزاری دقیق و علمی نیاز دارد و علیرغم وجود این نیاز در مطالعات داخل کشور تاکنون مدل استانداردی برای این منظور ارائه نشده است.
لذا مطالعه حاضر با هدف شناسایی مولفه های موثر جهت اندازه گیری دانش و مهارت های مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان به مهمترین شاخص های مد نظر مدیران بیمارستانی کشور پاسخ می دهد.
روش بررسی
پژ وهش حاضر از نظر هدف پژوهش اکتشافی است که به صورت مقطعی انجام گردیده است. به لحاظ جهت گیری، از یک سو بنیادی بوده، زیرا به دنبال یافتن مؤلفه های مؤثر در شکل گیری و شناسایی دانش مالی و مهارت مالی می باشد و از سوی دیگر کاربردی است زیرا به صورت کاربردی می توان با بکارگیری این مؤلفه های دانش مالی و مهارت مالی مدیران بیمارستان را مورد ارزیابی قرار داده است ( شکل 1). شیوه ی گردآوری داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته و نیمه عمیق و شیوه تحلیل داده ها با استفاده از کدگذاری باز، محوری و انتخابی (گزینشی) و با نرم افزار مکس کیودا انجام گرفته است. کدگذاری باز، فرآیندی است که با آن مفهوم شناسایی و ویژگی ها و ابعاد آن ها در داده ها کشف می شود. کد گذاری محوری، فرآیند مرتبط کردن مقوله ها به مقوله های فرعی است و کدگذاری در محور یک مقوله صورت می گیرد و مقوله ها را در سطح ویژگی ها و ابعاد به یکدیگر مرتبط می کند.کدگذاری گزینشی، یکپارچه کردن و پالایش نظریه می باشد(8)
شکل1: مدل پیاز فرایند پژوهش (7)
با توجه به موضوع این پژوهش، یعنی شناسایی مؤلفه های دانش مالی و مهارت مالی مدیران بیمارستان، بایستی از روش تحقیقی استفاده کرد که توانایی پاسخ به پرسش های پژوهش را داشته باشد بنابراین از روش تحقیق کیفی از نوع پدیدارشناسی استفاده گردید. که هدف آن توصیف پدیده ای خاص یا ظاهر چیزها (نمودها) و تجربیات زندگی است (9).
در این پژوهش به دلیل استفاده از تجارب افراد و انجام مصاحبه ی باز از این رویکرد استفاده شد. به طور معمول، نمونه افراد از میان کسانی انتخاب شدند که یا ارتباط خاصی با موضوع تحقیق داشتند یا دارای عقاید ویژه ایی بودند(10) با توجه به موضوع مطالعه ی حاضر، خبرگان مالی به دلیل داشتن تجربه در حرفه و ارائه ی مشاوره ی مالی به مدیران، بیشترین ارتباط را از لحاظ مالی با آن ها داشته و تجربیات ارزنده و عقاید ویژه ایی را در زمینه ی سواد مالی مدیران دارند،لذا دراین پژوهش جامعه ی آماری خبرگانی انتخاب شدند که: 1- دارای مدرک حداقل کارشناسی ارشد در رشته ی حسابداری و مالی بوده و یا عضو هیئت علمی دانشگاه با مرتبه استادیار و بالاتر بودند .
2- سابقه ی تجربه در ارایه خدمات مالی و مشاوره ی مالی و اقتصادی به بیمارستان ها را داشتند.
برای نمونه گیری از روش نمونه گیری گلوله برفی که جزء روش های نمونه گیری هدفمند است استفاده شد. روند مشاهده یا مصاحبه از یک عضو شروع و سپس از مشارکت کننده خواسته شد که فرد یا افراد دیگری را که می شناسد که ویژگی های مورد نظر محقق را دارند، معرفی نماید. بدین منظور پس از بررسی های اولیه، دو نفر انتخاب شدند و انجام مصاحبه با ایشان آغاز گردید. در پایان مصاحبه از ایشان خواسته شد چنانچه فرد یا افرادی را می شناسند که در زمینه مورد بحث، دارای تجربه و تخصص هستند، معرفی نمایند. این موضوع در تمام مصاحبه ها مطرح گردید و بدین ترتیب افراد نمونه شناسایی و انتخاب شدند تا اصل اشباع نظری حاصل شد. تعداد خبرگان مالی در این پژوهش جمعاً 10 نفر می باشد. در صورتی که هدف از مصاحبه، اکتشاف و توصیف عقاید و نگرش های مصاحبه شوندگان باشد، با توجه به زمان و منابع قابل دسترس، تعداد )10 ± 15) نمونه برای انجام مصاحبه کافی خواهد بود (10). این روش نمونه گیری بر مفاهیم استخراج شده از داده ها استوار است. در این نمونه گیری، افراد، اطلاعات یا رخدادهایی انتخاب می شوند که در روشن ساختن و تعریف حدود تناسب مقوله ها به محقق کمک کنند. در این مرحله محقق نمونه ای را انتخاب می کند که اطلاعات مرتبط تری را در اختیار وی قرار می دهد. همچنان که داده ها تحلیل می شوند، پژوهشگر از یافته های به دست آمده برای انتخاب منابع بعدی استفاده می کند(11). در پژوهش های کیفی به طور کلی چهار روش برای گردآوری شواهد و ساخت داده ها وجود دارد: مشاهدات، مصاحبه ها و پرسشنامه ها، مستندات و مواد سمعی و بصری. مصاحبه های مورد استفاده در تحقیقات کیفی را به سه دسته مصاحبه بدون ساختار، مصاحبه ساختارمند و مصاحبه ساختاریافته تقسیم می کنند. مصاحبه این پژوهش از نوع نیم ساختارمند و نیمه عمیق بود.ابتدا از طریق مطالعه کتابخانه ای و پایگاه های اطلاعاتی معتبر، مبانی نظری لازم برای تبیین و آشنایی با موضوع پژوهش گرد آوری، سپس همانند سایر پژوهش های پدیدار شناسی از مصاحبه برای بسط مبانی نظری و نهایتا تدوین مدل مفهومی پژوهش استفاده گردید. پس از تدوین پروتکل مصاحبه شامل محورهای اصلی، در ابتدای مصاحبه از مصاحبه های ساختار نیافته جهت دستیابی به کدها و مفاهیم استفاده شده و در ادامه به کمک مصاحبه نیمه ساختارمند نظریه مربوطه استخراج گردید.هدف از مصاحبه اکتشاف و توصیف عقاید و نگرش های مصاحبه شوندگان می باشد، با توجه به زمان و منابع قابل دسترس، تعداد 10نمونه برای انجام مصاحبه کافی بود. سؤالات مصاحبه با توجه به مبنا قرار گرفتن سؤال اصلی تحقیق و در نظر گرفتن پارامتری مانند؛ جامعه ی مورد مطالعه طراحی گردید، پس از انجام دو مصاحبه ابتدایی و آزمایشی، سؤالات مورد بازبینی قرار گرفت و پس از تعدیلات لازم، مجدداً مورد استفاده قرار گرفت برای انجام هر مصاحبه، ابتدا با برقراری تماس تلفنی با مصاحبه شونده، توضیح مختصری درباره ی موضوع پژوهش ارائه می شد در صورت پذیرش انجام مصاحبه، هماهنگی های لازم جهت تعیین زمان و مکان برگزاری جلسه صورت می گرفت. مصاحبه ها همگی به صورت حضوری با طول متوسط زمان هر مصاحبه حدوداً 30 دقیقه انجام شده است. در راستای تجزیه و تحلیل داده ها از روش هفت مرحله ایی کولایزی استفاده شد. خلاصه ی این هفت مرحله در ادامه آورده شده است:
مرحله ی اول، تهیه ی رونوشت از مصاحبه ها و مطالعه ی چند باره ی آن ها، در ابتدا دادههای حاصل از مصاحبهها به دقت مورد مطالعه، بررسی و تحلیل قرار گرفتند، سپس عمل مفهوم سازی صورت گرفت. مرحله ی دوم، شناسایی جملات و عبارات معنادار، این مقوله به عنوان مقوله محوری انتخاب شده و در مرکز مدل قرار گرفته است؛ زیرا میتوان ردپا و اثر آن را در اغلب دادهها و نقل قولهای مصاحبه شوندگان، به وضوح مشاهده کرد. بنابراین میتوان این مقوله را در مرکز مدل قرار داد و سایر مقولهها را با آن مرتبط ساخت. برای کدگذری مرحله دوم در این پژوهش از الگوی پارادایمی استراوس و کوربین استفاده شده است. مرحله ی سوم، تلاش برای استخراج معانی فرموله شده، مرحله ی چهارم، ادغام معانی فرموله شده و استخراج دستگاه ها، خوشه ها و تم ها. مراحل فوق برای هر مصاحبه تکرار می شد و معانی فرموله شده و مرتبط به هم در خوشه هایی از مولفه ها (موضوعات اصلی) قرار می گرفت الف ( ارجاع به روایت های اولیه برای معتبر سازی ب( رد داده ها یا مولفه های نامربوط و نامنطبق. محقق نبایستی از این داده ها یا مولفه های به ظاهر نامناسب، چشم پوشی کند. مرحله ی پنجم، ترکیب نتایج در قالب یک توصیف جامع از پدیده مورد مطالعه، مرحله ی ششم، تقلیل توضیحات جامع برای دستیابی به یک ساختار بنیادی. مرحله ی هفتم، رجوع به مشارکت کنندگان جهت اعتبارسنجی توصیفات جامع و ساختار بنیادی آن (9) به منظور اطمینان از روایی پژوهش، از دو روش بازخورد مشارکت کننده و ارائه توصیف کننده ها استفاده شده است. برای این منظور، متن مصاحبه ی انجام شده برای خبرگان ارسال و به تأیید ایشان رسیده است. همچنین برای افزایش روایی پژوهش، از روش اعتبارسنجی کولایزی که در گام هفتم توضیح داده شده، استفاده میشود. به منظورارزیابی پایایی پژوهش، ابتدا از استراتژی توافق میان دو کدگذار استفاده گردید و از فرد خبره ی دیگری خواسته شد که به کدگذاری متون مصاحبه ها بپردازد. پس از کدگذاری، میزان تطابق و مشابهت ها بررسی میشوند. سپس فرآیند کدگذاری دوباره توسط محقق و با فاصله ی زمانی صورت گرفت و میزان مشابهت آن با کدگذاری های اولیه بررسی شده است. در این پژوهش به‌منظور کدگذاری و تجزیه‌وتحلیل دادهها از نرم‌افزار Maxqda استفاده گردیده است. لازم به ذکر است این مطالعه دارای کد اخلاق به شماره IR.SSU.SPH.REC.1401.180 از دانشگاه علوم پزشکی یزد است.
یافتهها
در این پژوهش با استفاده از رهیافت نظام مند در نظریه برخواسته از داده ها، طی سه مرحله کدگذاری های باز، محوری و گزینشی، از بطن داده های حاصل از مصاحبه، استخراج مفهوم ها انجام شد. گام او ل: پس از انجام هر مصاحبه، تمام مطالبی که مصاحبه شوندگان بیان کردند، به صورت متن در فایل ورد وارد شدند و به داده هایی که از نظر مفهوم شبیه به یکدیگربودند، با نامهای متناسب، برچسب زده شد. کدگذاری باز از طریق بررسی عمیق و دقیق نوشته ها، مصاحبه ها یا اسناد و به صورت خط به خط و حتی کلمه به کلمه انجام شد(8).
گام دوم: در این مرحله جملات و عبارت های معنادار از هر متن مصاحبه استخراج شدند. این عبارت ها در فایل جداگانه ای ثبت و بر اساس شماره ی مصاحبه و شماره ی پاراگراف کدگذاری شدند. هدف این مرحله برقراری رابطه بین مقولههای تولید شده در مرحله اول است.. این الگو به نظریه پرداز کمک میکند تا درکی کلی از فرآیند تئوریک داشته باشد. برای تدوین الگوی جامع جهت گیری دانش و مهارت مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان های کشور، دیدگاه های مختلف بررسی شده است. در ادامه، آن دسته از مفاهیم استخراج شده که به عقیده پژوهشگر به یک موضوع یا مفهوم مشترک اشاره داشتهاند، تحت عنوانی انتزاعی تر و به‌عنوان مقوله قرار گرفتند. در نهایت از 10 مصاحبه انجام شده، در مجموع 145 مفهوم اولیه شناسایی و استخراج شدند. دو نمونه از مصاحبه ها و استخراج مفاهیم مربوطه در جدول 1 آمده است. پس از تشکیل مفاهیم اولیه، کدگذاری در سطحی بالاتر برای تشخیص مقوله ها انجام گرفت. برای این منظور، هر یک از مفاهیم با یکدیگر مقایسه شد و مفاهیم مشابه یا مشترک، در یک مقوله قرار گرفت. هر مقوله، دربردارنده مفاهیم مشابه، متداخل و هم معنا بود.
گام سوم: معنای عبارت های معنادار استخراج و فرموله شده و هر یک از معانی به یک دسته کدگذاری شدند. همۀ عبارت ها و معانی آن ها برای ایجاد اطمینان از صحیح بودن فرآیند و سازگار بودن معانی بارها بررسی شدند (جدول2).
مرحله سوم پدیدارشناسی است که مقوله اصلی را به شکلی نظام مند به دیگر مقوله ربط داده، آن روابط را در چهارچوب یک روایت روشن کرده و مقولههایی را که به بهبود و توسعه بیشتری نیاز دارند، اصلاح میکند. به عبارت دیگر، کدگذاری مرحله سوم فرآیند یکپارچه سازی و بهبود و پالایش مقولهها است به این ترتیب که محقق با ایجاد یک آهنگ و چیدمان خاص بین مقولهها، آنها را برای ارائه و شکلدهی یک نظریه تنظیم می کند که این امر از طریق کشف مقوله مرکزی امکانپذیر است(12).
گام چهارم: معانی فرموله شده دسته بندی و گروه بندی شدند. این دسته ها بیانگر ساختار منحصر به فردی از مصادیق هستند. سپس گروه های مصادیق با یکدیگر ادغام شدند تا ساختاری از مؤلفه را شکل دهند.
مرحله چهارم مقوله مرکزی نتایج حاصل از تجربه تحلیل را در قالب یک عبارت کوتاه متشکل از چند کلمه بیان میکند.
در این پژوهش مقوله مرکزی تحت عنوان « ابعاد و مولفه های دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستان » نامیده شده است. زیرا بخش زیادی از نقل قولهای مصاحبهشوندگان در مورد مولفههای مدنظر آنها برای افزایش جذابیت و چگونگی توسعه آنها بود که با انتخاب این عنوان برای مقوله مرکزی، این مطالب روشن میشود.
ماحصل کدگذاری مرحله دوم تعیین نوع هر مقوله است و مقوله های اصلی که از مرحله اول به دست آمده است، به این ترتیب،145 مفهوم اولیه در 30 مقوله فرعی طبقه بندی شد. مقوله های فرعی نیز در سطحی بالاتر با یکدیگر مقایسه شدند و مقوله هایی که دارای تشابه و تداخل بودند، در مقوله اصلی قرار گرفتند؛ به طوریکه در نهایت 9 مقوله اصلی به دست آمد که در جدول3 مشاهده می شود.
گام پنجم و گام ششم: در این مراحل همه ی مؤلفه ها به صورت توصیف جامعی از پدیده ی مورد نظر ترکیب شدند و توصیف جامعی از دانش و مهارت های مالی مدیران به دست آمد و توضیحات اضافی حذف گردید.
گام هفتم:کولایزی به اعتبار نهایی که با مراجعه به هر یک از افراد مطلع صورت می گیرد، اشاره می کند و مهم ترین معیار ارزیابی یافته های تحقیق پدیدارشناختی را از طریق اعتباریابی توصیف های جامع از پدیده مورد مطالعه از سوی خود مشارکت کننده می داند. بنابراین این اعتبارسنجی با رجوع مجدد به مصاحبه شوندگان (خبرگان) و نشان دادن یافته های پژوهش انجام شد و آن ها رضایت خود را نسبت به یافته ها اعلام کردند.
برای بررسی و اعتبار بخشی به کیفیت شناسایی مولفه های پژوهش و نتایج به دست آمده، از معیارهای زاویه بندی داده ها (مثلت سازی)، کنترل اعضا و شاخص های مقبولیت استراوس و کوربین (8) استفاده شده است. زاویه بندی یا اجماع داده ها عبارت است از استفاده از منابع چندگانۀ داده ها، مانند گردآوری داده ها از گروه های مختلف، محیط های مختلف یا در زمان های مختلف.
به طورکلی، زمانی که برای گردآوری داده ها از بیش از یک دیدگاه استفاده می شود، تصویر کامل تری به دست خواهد آمد.
در این پژوهش به منظور تدوین مولفه های اصلی جامع برای شناسایی ابعاد و مولفه های دانش و مهارت های مالی مدیران بیمارستان، تلاش شد تا دیدگاه ها و نظرات گروه های مختلف شامل اشخاص با سابقۀ فعالیت در اداره بیمارستان ها و با تخصص مالی در امور بیمارستانی استفاده گردد.
در سـطح جهانی ارائه خدمات بهداشـتی حتی در کوچکترین واحدها پیچیده است و سازمان های ارائه دهنده خدمات بهداشتی با چالش های مختلفی ازجمله افزایش هزینه های مراقبت و کاهش اعتبارات بهداشت و درمان روبرو هستند. بر این اساس مدیران بیمارستان باید واحدهای تحت مدیریت خود را با احتیاط اداره کنند و رویکردهـا ی ابتکـاری را برای غلبـه بر چالش های مالی و مدیریتی آن پیدا کنند .برای دستیابی به این اهداف، مدیران بیمارستان باید دانش و توانایی کافی در مهارت های مدیریت مالی داشته باشند و این مهارت های خود را به نمایش بگذارند(1). توانایی های مدیران بیمارستانی در اجرای سیستم های مدیریت مالی نقش تعیین کننده ای در ثبات مالی ســازمان های مراقبت های بهداشــتی دارد. در مفهوم دانش مالی و مهارت های مالی، یک چارچوب و الگویی نهفته است که چرایی و علت پدیده ها را مورد نظر قرار می دهد، دائما در حال تغییر است و از ترکیب اطلاعات مختلف، اطلاعات جدیدی را بوجود می آورد و به افراد قدرت تحلیل، ارزیابی و پیش بینی می دهد(2). شبکه ارتباطات بین اجزای دانش (داده، اطلاعات،بسترها ، داشته ها ، تجارب و ایده ها) اهمیت زیادی دارد و تا زمانی که ارتباط برقرار نشود نمی توان داشته های ذهنی را دانش نامید. با مروری بر اهداف و کارکردهای دانش مالی و مهارت های مالی، به عنوانی نظام یکپارچه اطلاعات بیمارستانی از یک سو به روشنی شبکه ارتباطی تبدیل داده به اطلاعات و سپس تبدیل اطلاعات به دانش قابل تشخیص است؛ همچنین کارکردهای اطلاعات بیمارستانی از جمله جمع آوری داده و اطلاعات، سازماندهی و ذخیره، انتقال و تسهیم آنها بین سازمان های مختلف و در نهایت استفاده و ارزیابی آنها، نشان دهنده چرخه فرایند دانش مالی و مهارت های مالی است(3).
مدیران به مهارت های مالی نیاز دارند تا بتوانند با رقبای خود به رقابت بپردازند. با این حال، اگرچه در بیمارستان‌ها در انتصابات و ارتقای مدیران، مهارتهای مدیریت مالی را بـه عنوان یک عامل ضروری در نظر نمی‌گیرند، اما از مدیران خواسته میشود که بودجه ها را درک کرده و توسعه دهند و امور مالی خود را مدیریت کنند.دانش و درک کافی از هزینه‌های درمانی، مدیران بیمارستان‌ها را قادر می‌سازد تا بینش عمیقی در مورد چالش‌های مدیریت مالی داشته باشند(4). نقش مدیران بیمارستانی شـامل نظارت بر مدیران و پیاده سـازی دیدگاه ها و اهداف بیمارسـتان در بخش خود می باشد. بیمارستان های بخش دولتی با حمایت دولت ارائه می شوند و بخش اعظمی از نیازهای بهداشتی و درمانی کشور را تأمین می کنند. با این حال،این دسته از بیمارستان ها در اکثر کشورها با محدودیت های مالی، کاهش بودجه، مدیریت ضــعیف، منابع ناکافی و زیرساخت های نامناسب روبرو هستند که توانایی ارائه مراقبت های کارآمد و با کیفیت را تحت تأثیر قرار می دهند و این موضوع منجر به مدیریت واحدهای بیمارستانی توسط مدیران آن با تدارکات ناکافی شــده اســت که تأثیری منفی بر ارائه خدمات بهداشــتی و درمـانی دارد(5). شـیوه های مدیریت ســنتی که مدیران بیمارستانی ازنظر دانش مدیریت مالی دارای ضـعف هسـتند، دیگر در سیستم های مراقبت بهداشـتی و درمانی فعلی که ازلحاظ مالی دارای محدودیت می باشند، جایگاهی نـدارنـد. درنتیجه، گرچه آگاهی روزافزون دانش فنی مدیریت مـالی در بین مدیران افزایش می یابد، اما هنوز بیمارستان ها مدیریت مالی را بـه عنوان یکی از محـدودیت های عمده مدیران بیمارستانی می دانند. مهارت محدود مدیران بیمارستانی در زمینه مدیریت مالی باعث دشوار شدن درک مسائل مالی برای آنها می شود و ازاین رو آنهـا قـادر بـه کنترل و پذیرش مســـئولیت برنامه ریزی مالی و مدیریت واحدهای بیمارستانی نیستند(6).
در یـک پژوهش کمی، چیســـه (7) کنترل و مهـار هزینـه ها، اندازه گیری بهره وری، توانایی پیش بینی بودجه بخش،تجزیه وتحلیل هزینـه-فـایـده، توانایی کنترل بودجه ای بخش، تهیه منابع مالی و نظارت بر منابع مالی را از مهمترین مهارت های مدیریت مالی مورد نیاز مدیران معرفی کرده اســت مدیران بیمارستانی باید در مدیریت مالی آمادگی کافی داشـته باشـند تا بتوانند به طور مؤثر و اثربخش هزینه ها و مخارج بخش خود را کنترل کنند. دانش و مهارتهای مالی می تواند به مدیران در مدیریت بهتر وضـعیت فعلیشان در کاهش بودجه مالی بیمارستانی کمک نمایند. در این مطالعه با توجه به کافی نبودن وجود مطالعات داخلی و خارجی در حیطه کلی مفهوم سازی و شناسایی دقیق ابعاد و شاخصهای عمومی و بومی مربوط به دانش و مهارت های مالی، و نیز از آنجایی که ارزیابی سطح دانش و مهارتهای مالی مدیران بیمارستان به ابزاری دقیق و علمی نیاز دارد و علیرغم وجود این نیاز در مطالعات داخل کشور تاکنون مدل استانداردی برای این منظور ارائه نشده است.
لذا مطالعه حاضر با هدف شناسایی مولفه های موثر جهت اندازه گیری دانش و مهارت های مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان به مهمترین شاخص های مد نظر مدیران بیمارستانی کشور پاسخ می دهد.
روش بررسی
پژ وهش حاضر از نظر هدف پژوهش اکتشافی است که به صورت مقطعی انجام گردیده است. به لحاظ جهت گیری، از یک سو بنیادی بوده، زیرا به دنبال یافتن مؤلفه های مؤثر در شکل گیری و شناسایی دانش مالی و مهارت مالی می باشد و از سوی دیگر کاربردی است زیرا به صورت کاربردی می توان با بکارگیری این مؤلفه های دانش مالی و مهارت مالی مدیران بیمارستان را مورد ارزیابی قرار داده است ( شکل 1). شیوه ی گردآوری داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته و نیمه عمیق و شیوه تحلیل داده ها با استفاده از کدگذاری باز، محوری و انتخابی (گزینشی) و با نرم افزار مکس کیودا انجام گرفته است. کدگذاری باز، فرآیندی است که با آن مفهوم شناسایی و ویژگی ها و ابعاد آن ها در داده ها کشف می شود. کد گذاری محوری، فرآیند مرتبط کردن مقوله ها به مقوله های فرعی است و کدگذاری در محور یک مقوله صورت می گیرد و مقوله ها را در سطح ویژگی ها و ابعاد به یکدیگر مرتبط می کند.کدگذاری گزینشی، یکپارچه کردن و پالایش نظریه می باشد(8)
شکل1: مدل پیاز فرایند پژوهش (7)
با توجه به موضوع این پژوهش، یعنی شناسایی مؤلفه های دانش مالی و مهارت مالی مدیران بیمارستان، بایستی از روش تحقیقی استفاده کرد که توانایی پاسخ به پرسش های پژوهش را داشته باشد بنابراین از روش تحقیق کیفی از نوع پدیدارشناسی استفاده گردید. که هدف آن توصیف پدیده ای خاص یا ظاهر چیزها (نمودها) و تجربیات زندگی است (9).
در این پژوهش به دلیل استفاده از تجارب افراد و انجام مصاحبه ی باز از این رویکرد استفاده شد. به طور معمول، نمونه افراد از میان کسانی انتخاب شدند که یا ارتباط خاصی با موضوع تحقیق داشتند یا دارای عقاید ویژه ایی بودند(10) با توجه به موضوع مطالعه ی حاضر، خبرگان مالی به دلیل داشتن تجربه در حرفه و ارائه ی مشاوره ی مالی به مدیران، بیشترین ارتباط را از لحاظ مالی با آن ها داشته و تجربیات ارزنده و عقاید ویژه ایی را در زمینه ی سواد مالی مدیران دارند،لذا دراین پژوهش جامعه ی آماری خبرگانی انتخاب شدند که: 1- دارای مدرک حداقل کارشناسی ارشد در رشته ی حسابداری و مالی بوده و یا عضو هیئت علمی دانشگاه با مرتبه استادیار و بالاتر بودند .
2- سابقه ی تجربه در ارایه خدمات مالی و مشاوره ی مالی و اقتصادی به بیمارستان ها را داشتند.
برای نمونه گیری از روش نمونه گیری گلوله برفی که جزء روش های نمونه گیری هدفمند است استفاده شد. روند مشاهده یا مصاحبه از یک عضو شروع و سپس از مشارکت کننده خواسته شد که فرد یا افراد دیگری را که می شناسد که ویژگی های مورد نظر محقق را دارند، معرفی نماید. بدین منظور پس از بررسی های اولیه، دو نفر انتخاب شدند و انجام مصاحبه با ایشان آغاز گردید. در پایان مصاحبه از ایشان خواسته شد چنانچه فرد یا افرادی را می شناسند که در زمینه مورد بحث، دارای تجربه و تخصص هستند، معرفی نمایند. این موضوع در تمام مصاحبه ها مطرح گردید و بدین ترتیب افراد نمونه شناسایی و انتخاب شدند تا اصل اشباع نظری حاصل شد. تعداد خبرگان مالی در این پژوهش جمعاً 10 نفر می باشد. در صورتی که هدف از مصاحبه، اکتشاف و توصیف عقاید و نگرش های مصاحبه شوندگان باشد، با توجه به زمان و منابع قابل دسترس، تعداد )10 ± 15) نمونه برای انجام مصاحبه کافی خواهد بود (10). این روش نمونه گیری بر مفاهیم استخراج شده از داده ها استوار است. در این نمونه گیری، افراد، اطلاعات یا رخدادهایی انتخاب می شوند که در روشن ساختن و تعریف حدود تناسب مقوله ها به محقق کمک کنند. در این مرحله محقق نمونه ای را انتخاب می کند که اطلاعات مرتبط تری را در اختیار وی قرار می دهد. همچنان که داده ها تحلیل می شوند، پژوهشگر از یافته های به دست آمده برای انتخاب منابع بعدی استفاده می کند(11). در پژوهش های کیفی به طور کلی چهار روش برای گردآوری شواهد و ساخت داده ها وجود دارد: مشاهدات، مصاحبه ها و پرسشنامه ها، مستندات و مواد سمعی و بصری. مصاحبه های مورد استفاده در تحقیقات کیفی را به سه دسته مصاحبه بدون ساختار، مصاحبه ساختارمند و مصاحبه ساختاریافته تقسیم می کنند. مصاحبه این پژوهش از نوع نیم ساختارمند و نیمه عمیق بود.ابتدا از طریق مطالعه کتابخانه ای و پایگاه های اطلاعاتی معتبر، مبانی نظری لازم برای تبیین و آشنایی با موضوع پژوهش گرد آوری، سپس همانند سایر پژوهش های پدیدار شناسی از مصاحبه برای بسط مبانی نظری و نهایتا تدوین مدل مفهومی پژوهش استفاده گردید. پس از تدوین پروتکل مصاحبه شامل محورهای اصلی، در ابتدای مصاحبه از مصاحبه های ساختار نیافته جهت دستیابی به کدها و مفاهیم استفاده شده و در ادامه به کمک مصاحبه نیمه ساختارمند نظریه مربوطه استخراج گردید.هدف از مصاحبه اکتشاف و توصیف عقاید و نگرش های مصاحبه شوندگان می باشد، با توجه به زمان و منابع قابل دسترس، تعداد 10نمونه برای انجام مصاحبه کافی بود. سؤالات مصاحبه با توجه به مبنا قرار گرفتن سؤال اصلی تحقیق و در نظر گرفتن پارامتری مانند؛ جامعه ی مورد مطالعه طراحی گردید، پس از انجام دو مصاحبه ابتدایی و آزمایشی، سؤالات مورد بازبینی قرار گرفت و پس از تعدیلات لازم، مجدداً مورد استفاده قرار گرفت برای انجام هر مصاحبه، ابتدا با برقراری تماس تلفنی با مصاحبه شونده، توضیح مختصری درباره ی موضوع پژوهش ارائه می شد در صورت پذیرش انجام مصاحبه، هماهنگی های لازم جهت تعیین زمان و مکان برگزاری جلسه صورت می گرفت. مصاحبه ها همگی به صورت حضوری با طول متوسط زمان هر مصاحبه حدوداً 30 دقیقه انجام شده است. در راستای تجزیه و تحلیل داده ها از روش هفت مرحله ایی کولایزی استفاده شد. خلاصه ی این هفت مرحله در ادامه آورده شده است:
مرحله ی اول، تهیه ی رونوشت از مصاحبه ها و مطالعه ی چند باره ی آن ها، در ابتدا دادههای حاصل از مصاحبهها به دقت مورد مطالعه، بررسی و تحلیل قرار گرفتند، سپس عمل مفهوم سازی صورت گرفت. مرحله ی دوم، شناسایی جملات و عبارات معنادار، این مقوله به عنوان مقوله محوری انتخاب شده و در مرکز مدل قرار گرفته است؛ زیرا میتوان ردپا و اثر آن را در اغلب دادهها و نقل قولهای مصاحبه شوندگان، به وضوح مشاهده کرد. بنابراین میتوان این مقوله را در مرکز مدل قرار داد و سایر مقولهها را با آن مرتبط ساخت. برای کدگذری مرحله دوم در این پژوهش از الگوی پارادایمی استراوس و کوربین استفاده شده است. مرحله ی سوم، تلاش برای استخراج معانی فرموله شده، مرحله ی چهارم، ادغام معانی فرموله شده و استخراج دستگاه ها، خوشه ها و تم ها. مراحل فوق برای هر مصاحبه تکرار می شد و معانی فرموله شده و مرتبط به هم در خوشه هایی از مولفه ها (موضوعات اصلی) قرار می گرفت الف ( ارجاع به روایت های اولیه برای معتبر سازی ب( رد داده ها یا مولفه های نامربوط و نامنطبق. محقق نبایستی از این داده ها یا مولفه های به ظاهر نامناسب، چشم پوشی کند. مرحله ی پنجم، ترکیب نتایج در قالب یک توصیف جامع از پدیده مورد مطالعه، مرحله ی ششم، تقلیل توضیحات جامع برای دستیابی به یک ساختار بنیادی. مرحله ی هفتم، رجوع به مشارکت کنندگان جهت اعتبارسنجی توصیفات جامع و ساختار بنیادی آن (9) به منظور اطمینان از روایی پژوهش، از دو روش بازخورد مشارکت کننده و ارائه توصیف کننده ها استفاده شده است. برای این منظور، متن مصاحبه ی انجام شده برای خبرگان ارسال و به تأیید ایشان رسیده است. همچنین برای افزایش روایی پژوهش، از روش اعتبارسنجی کولایزی که در گام هفتم توضیح داده شده، استفاده میشود. به منظورارزیابی پایایی پژوهش، ابتدا از استراتژی توافق میان دو کدگذار استفاده گردید و از فرد خبره ی دیگری خواسته شد که به کدگذاری متون مصاحبه ها بپردازد. پس از کدگذاری، میزان تطابق و مشابهت ها بررسی میشوند. سپس فرآیند کدگذاری دوباره توسط محقق و با فاصله ی زمانی صورت گرفت و میزان مشابهت آن با کدگذاری های اولیه بررسی شده است. در این پژوهش به‌منظور کدگذاری و تجزیه‌وتحلیل دادهها از نرم‌افزار Maxqda استفاده گردیده است. لازم به ذکر است این مطالعه دارای کد اخلاق به شماره IR.SSU.SPH.REC.1401.180 از دانشگاه علوم پزشکی یزد است.
یافتهها
در این پژوهش با استفاده از رهیافت نظام مند در نظریه برخواسته از داده ها، طی سه مرحله کدگذاری های باز، محوری و گزینشی، از بطن داده های حاصل از مصاحبه، استخراج مفهوم ها انجام شد. گام او ل: پس از انجام هر مصاحبه، تمام مطالبی که مصاحبه شوندگان بیان کردند، به صورت متن در فایل ورد وارد شدند و به داده هایی که از نظر مفهوم شبیه به یکدیگربودند، با نامهای متناسب، برچسب زده شد. کدگذاری باز از طریق بررسی عمیق و دقیق نوشته ها، مصاحبه ها یا اسناد و به صورت خط به خط و حتی کلمه به کلمه انجام شد(8).
گام دوم: در این مرحله جملات و عبارت های معنادار از هر متن مصاحبه استخراج شدند. این عبارت ها در فایل جداگانه ای ثبت و بر اساس شماره ی مصاحبه و شماره ی پاراگراف کدگذاری شدند. هدف این مرحله برقراری رابطه بین مقولههای تولید شده در مرحله اول است.. این الگو به نظریه پرداز کمک میکند تا درکی کلی از فرآیند تئوریک داشته باشد. برای تدوین الگوی جامع جهت گیری دانش و مهارت مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان های کشور، دیدگاه های مختلف بررسی شده است. در ادامه، آن دسته از مفاهیم استخراج شده که به عقیده پژوهشگر به یک موضوع یا مفهوم مشترک اشاره داشتهاند، تحت عنوانی انتزاعی تر و به‌عنوان مقوله قرار گرفتند. در نهایت از 10 مصاحبه انجام شده، در مجموع 145 مفهوم اولیه شناسایی و استخراج شدند. دو نمونه از مصاحبه ها و استخراج مفاهیم مربوطه در جدول 1 آمده است. پس از تشکیل مفاهیم اولیه، کدگذاری در سطحی بالاتر برای تشخیص مقوله ها انجام گرفت. برای این منظور، هر یک از مفاهیم با یکدیگر مقایسه شد و مفاهیم مشابه یا مشترک، در یک مقوله قرار گرفت. هر مقوله، دربردارنده مفاهیم مشابه، متداخل و هم معنا بود.
گام سوم: معنای عبارت های معنادار استخراج و فرموله شده و هر یک از معانی به یک دسته کدگذاری شدند. همۀ عبارت ها و معانی آن ها برای ایجاد اطمینان از صحیح بودن فرآیند و سازگار بودن معانی بارها بررسی شدند (جدول2).
مرحله سوم پدیدارشناسی است که مقوله اصلی را به شکلی نظام مند به دیگر مقوله ربط داده، آن روابط را در چهارچوب یک روایت روشن کرده و مقولههایی را که به بهبود و توسعه بیشتری نیاز دارند، اصلاح میکند. به عبارت دیگر، کدگذاری مرحله سوم فرآیند یکپارچه سازی و بهبود و پالایش مقولهها است به این ترتیب که محقق با ایجاد یک آهنگ و چیدمان خاص بین مقولهها، آنها را برای ارائه و شکلدهی یک نظریه تنظیم می کند که این امر از طریق کشف مقوله مرکزی امکانپذیر است(12).
گام چهارم: معانی فرموله شده دسته بندی و گروه بندی شدند. این دسته ها بیانگر ساختار منحصر به فردی از مصادیق هستند. سپس گروه های مصادیق با یکدیگر ادغام شدند تا ساختاری از مؤلفه را شکل دهند.
مرحله چهارم مقوله مرکزی نتایج حاصل از تجربه تحلیل را در قالب یک عبارت کوتاه متشکل از چند کلمه بیان میکند.
در این پژوهش مقوله مرکزی تحت عنوان « ابعاد و مولفه های دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستان » نامیده شده است. زیرا بخش زیادی از نقل قولهای مصاحبهشوندگان در مورد مولفههای مدنظر آنها برای افزایش جذابیت و چگونگی توسعه آنها بود که با انتخاب این عنوان برای مقوله مرکزی، این مطالب روشن میشود.
ماحصل کدگذاری مرحله دوم تعیین نوع هر مقوله است و مقوله های اصلی که از مرحله اول به دست آمده است، به این ترتیب،145 مفهوم اولیه در 30 مقوله فرعی طبقه بندی شد. مقوله های فرعی نیز در سطحی بالاتر با یکدیگر مقایسه شدند و مقوله هایی که دارای تشابه و تداخل بودند، در مقوله اصلی قرار گرفتند؛ به طوریکه در نهایت 9 مقوله اصلی به دست آمد که در جدول3 مشاهده می شود.
گام پنجم و گام ششم: در این مراحل همه ی مؤلفه ها به صورت توصیف جامعی از پدیده ی مورد نظر ترکیب شدند و توصیف جامعی از دانش و مهارت های مالی مدیران به دست آمد و توضیحات اضافی حذف گردید.
گام هفتم:کولایزی به اعتبار نهایی که با مراجعه به هر یک از افراد مطلع صورت می گیرد، اشاره می کند و مهم ترین معیار ارزیابی یافته های تحقیق پدیدارشناختی را از طریق اعتباریابی توصیف های جامع از پدیده مورد مطالعه از سوی خود مشارکت کننده می داند. بنابراین این اعتبارسنجی با رجوع مجدد به مصاحبه شوندگان (خبرگان) و نشان دادن یافته های پژوهش انجام شد و آن ها رضایت خود را نسبت به یافته ها اعلام کردند.
برای بررسی و اعتبار بخشی به کیفیت شناسایی مولفه های پژوهش و نتایج به دست آمده، از معیارهای زاویه بندی داده ها (مثلت سازی)، کنترل اعضا و شاخص های مقبولیت استراوس و کوربین (8) استفاده شده است. زاویه بندی یا اجماع داده ها عبارت است از استفاده از منابع چندگانۀ داده ها، مانند گردآوری داده ها از گروه های مختلف، محیط های مختلف یا در زمان های مختلف.
به طورکلی، زمانی که برای گردآوری داده ها از بیش از یک دیدگاه استفاده می شود، تصویر کامل تری به دست خواهد آمد.
در این پژوهش به منظور تدوین مولفه های اصلی جامع برای شناسایی ابعاد و مولفه های دانش و مهارت های مالی مدیران بیمارستان، تلاش شد تا دیدگاه ها و نظرات گروه های مختلف شامل اشخاص با سابقۀ فعالیت در اداره بیمارستان ها و با تخصص مالی در امور بیمارستانی استفاده گردد.
جدول 1: نمونه هایی از عبارت معنادار
| عبارت معنادار |
| به دانش مالی، اعتباری و مدیریت بدهی‌ها سواد مالی گفته میشود که برای تصمیم‌گیری مسئولانه درباره امور مالی و انتخاب‌های روزمره‌مان ضروری است. سواد مالی شامل پرداخت بدهی، تهیه بودجه و درک تفاوت ابزارهای مالی مختلف است. بیمارستان ها با هدف کسب سود ایجاد نمی‌شوند، اگرچه می‌توانند به فعالیت‌های سودآور بپردازند و سود حاصله را برای گروه‌های هدف خود هزینه کنند. مدیران موفق و توانمند باعث توسعه مالی بیمارستان به صورت پایدار میشوند.امروزه برای ایجاد ابزار دانش و مهارت های مالی ، تهدیدها و الزامـات یـک فرصـت اسـت و در درازمدت باعث رونق اقتصادی ، نوآوری و کارایی بالای بیمارستان ها خواهد شد. |
| فقدان سواد مالی و مهارت مالی مدیران می تواند منجر به ایجاد گرفتاری شود. مدیران بی سواد از نظر مالی ممکن است بیشتر به مشکل بر بخورند. دانش و مهارت مالی و اقتصادی مستلزم به کارگیری کارامد منـابع و سـرمایه هـای نامشـهود بـه مـوازات سرمایه های ملموسی چون مدیریت دانش سازمانی است. مهارت مالی نیز به‌عنوان یکی از زیرمجموعه های خدمات مـالی، بر مجموعه متنوعی از منابع نامشهود استوار است. |
جدول 2: نمونه هایی از معنای فرموله شده از عبارت های معنادار(مصادیق)
| عبارت معنادار | معانی فرموله شده(مصادیق) |
| درک و شناخت گردش عملیات مختلف در نرم افزار نظام نوین مالی مانند نحوه گزارشات انبار از جمله گردش مقداری و ریالی کالا | آشنایی با نظام نوین مالی |
| شناخت کامل نحوه محاسبه سرانه درآمد بیمارستان بر مبنای تخت روز کل، تخت فعال،پزشک و پرسنل بیمارستان | شاخص های ارزشیابی نظام تامین مالی |
| درک و شناخت نحوه محاسبه شاخصهای آماری بیمارستانی از خدمات بستری مانند درصد اشغال تخت ومتوسط اقامت بیمار | آشنایی با آمار و مدیریت اطلاعات |
جدول3: نمونه پدید آمدن مولفه ها از معانی فرموله شده(مصادیق)
| ابعاد | مولفه ها |
| اطلاعات پایه مرتبط با جریان مالی | آشنایی با نظام نوین مالی |
| آشنایی با آمار و مدیریت اطلاعات | |
| نظام تامین مالی بیمارستان | ساز و کارهای تامین مالی |
| شاخص های ارزشیابی نظام تامین مالی | |
مدیریت مالی و بودجه |
مدیریت منابع تخصیصی |
| استفاده بهینه از منابع در دسترس | |
| برنامه ریزی مالی کارآمد | |
| حسابداری پایه و اطلاعات مالی | کلیات و فرآیندهای حسابداری |
| شناخت صورت های مالی | |
| تحلیل صورت های مالی | |
| حسابرسی | آشنایی با حسابرسی داخلی و عملکرد |
| آشنایی با حسابرسی مستقل | |
| حسابداری مدیریت و بهایابی | آشنایی با اصول مدیریت انبار |
| آشنایی با اموال و دارایی ثابت | |
| استراتژی های کنترل هزینه و اصول پایه بهایابی | |
چارچوب های قانونی و نظارتی در جمهوری اسلامی ایران |
آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه و دانشکده های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی |
| قانون بودجه و ضوابط اجرایی | |
| قوانین و مقررات کار | |
| قوانین و مقررات بیمه تامین اجتماعی | |
| قوانین و مقررات پولشویی و ارتقا سلامت اداری | |
| قوانین و مقررات چک | |
| قوانین و مقررات بانکداری | |
| قوانین و مقررات مالیاتی | |
| قانون برگزاری مناقصات | |
| قانون دیوان محاسبات کشور به انضمام اصلاحات و الحاقات | |
| سایر قوانین | |
| چگونگی نظام پرداخت و انگیزش مالی | پرداخت مبتنی بر عملکرد |
| حقوق و مزایا | |
| قراردادها | کلیات قرارداد |
| ویژگی های قرارداد های حوزه سلامت (بیمه) |
بحث و نتیجه گیری
چهارمین بعدمورد نظر حسابداری پایه و اطلاعات مالی است که
بیمارستان، بازوی مهم ارایه خدمات سلامت است و قسمت عمده منابع نظام سلامت را به خود اختصاص می دهد. بیمارستان ها در زمینه‌های جدیدی می‌توانند نسبت به رقبای خود، مزیت رقابتی پایدار داشته باشند که برای تحقق این مهم ضرورت دارد مدیران بیمارستانی مهارت های کلیدی لازم برای موفقیت بیمارستان ها را فراگیرند که یکی از مهمترین این موارد، دانش و مهارت مالی است. مطالعه حاضر با هدف شناسایی ابعاد و مولفه های موثر در شکل گیری دانش و مهارت های مالی مورد نیاز مدیران بیمارستان انجام شده است. پژوهش به روش کیفی انجام شده و در مجموع 145 مفهوم اولیه، در قالب 30 مقوله فرعی و 9 مقوله (بعد) اصلی احصاء شده است. چهارمین بعدمورد نظر حسابداری پایه و اطلاعات مالی است که
بعد اول در شکل گیری دانش مالی مدیران بیمارستانی، اطلاعات پایه مرتبط با جریان مالی می باشد که شامل آشنایی با نظام نوین مالی ، آمار و مدیریت اطلاعات است. شاخص های آماری بیمارستان و گزارشات مالی در بردارنده اطلاعات مهمی از عملکرد بخش درمان، میزان اشغال تخت، متوسط اقامت بیمار و کیفیت خدمات است، در پژوهش امین و همکاران نیز از این مولفه برای سنجش اولویت بندی دانش و مهارت های مالی استفاده شده است(13).
دومین بعد، نظام تامین مالی بیمارستان می‌باشد که در بردارنده نحوه تامین منابع مالی بیمارستان و همچنین شاخص های ارزشیابی آن است که موجب می شود در تصمیم گیری در مورد نحوه تامین مالی دقیق تر عمل نمایند.
سومین بعد شناسایی شده در این تحقیق، مدیریت مالی و بودجه می باشد که درک بسیار مهم می باشد. (15).
شامل کلیات،شناخت و تحلیل صورتهای مالی است. صورت وضعیت مالی، ساختار دارایی ها و بدهی های بیمارستان را در زمانی مشخص نشان داده و در بردارنده ی اطلاعات مهمی از ساختار مالی، میزان نقدینگی و انعطاف پذیری مالی بیمارستان است. با توجه به اهمیت فوق العاده صورت های مالی، شناخت این صورت ها توسط مدیران می تواند متضمن بخشی از موفقیت آنها در انجام امور محوله و وظیفه مباشرتی آنها باشد. لذا فراگیری روش های مختلف تجزیه و تحلیل صورت های مالی می تواند در برنامه های آموزشی مدیران بیمارستان مد نظر باشد که در پژوهش پریما و همکاران (16) نیز به این امر اشاره دارد که مدیران را ملزم به ایجاد مهارت های مدیریت مالی کرده است تا بتواند ضمن کاهش هزینه ها، در ارائه مراقبت های موثر و کارآمد پیشرو باشند. این امر مستلزم داشتن دانش و مهارت کافی در مدیریت مالی است. همچنین مدیران بیمارستان می توانند با استفاده از تجزیه و تحلیل های انجام شده بر روی صورت های مالی، ضمن درک وضعیت درآمد، ریسک مالی، وضعیت بدهی، چرخه عملیات و عملکرد بیمارستان، اقدامات آگاهانه و مؤثرتری در راستای بهبود عملکردبیمارستان انجام داده و نقش ارزش آفرینی خود را بهتر ایفا نمایند.
پنجمین بعد حسابرسی می باشد که آشنایی با حسابرسی و فرایند های آن موجب می شود عملکرد بیمارستان به طور قابل ملاحظه ای بهبود یابد. در پژوهش کانتز و همکاران (17) نیز به اهمیت این بعد اشاره شده است، در این پژوهش ارائه خدمات حسابرسی در بیمارستان ها در این جهت می باشد که مدیران در تلاشند که تناقض ها و مغایرت ها در اسناد و مدارک را کشف نمایند و برای رفع آن ها تدابیری در جهت بهبود روند عملکرد خدمات مالی بیمارستان بیندیشند.
ششمین بعد شناسایی شده در این پژوهش حسابداری مدیریت می باشد که شامل مدیریت انبار ،اموال و هزینه ها و آشنایی با اصول پایه بهایابی خدمات بیمارستانی است که نقش قابل ملاحظه ای در عملکرد بیمارستان دارد، چون کلیه بیمارستان ها دارای موجودی انبار و تجهیزات استراتژیک جهت خدمت رسانی به بیماران هستند که داشتن موجودی انبار منطقی و همین طور اموال و تجهیزات با کیفیت و مورد نیاز علاوه بر اینکه به ارتقا کیفیت خدمات بیمارستانی کمک می کند موجبات کاهش هزینه را نیز فراهم می نماید. لذا شناخت درست حسابداری مدیریت به مدیران در این امر مهم کمک قابل ملاحظه ای می نماید. در پژوهش هاشم زایی و همکاران (18)، یافته های تحقیق نشان داد که ابزارهای مدیریت کیفیت فراگیر، کارت امتیازی متوازن و مدیریت مبتنی بر ارزش به عنوان ابزار حسابداری مدیریت در بیمارستان های شهرستان زابل اثرگذار است و به سلامت مالی بیمارستان ها کمک می نماید.
هفتمین بعد چارچوب های قانونی و نظارتی در جمهوری اسلامی ایران می باشد که شامل کلیه قوانین و مقررات از جمله آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه های علوم پزشکی،قانون کار،قانون بیمه، قانون مبارزه با پولشویی، قانون چک، قانون‌بانکداری،قانون مالیاتی، قانون برگزاری مناقصات، قانون‌بودجه، قانون دیوان محاسبات و سایر قوانین مرتبط می باشد که آشنایی با قوانین و مقررات بیمه که شامل چگونگی محاسبه حق بیمه و نحوه ی پرداخت آن و تکالیف تعریف شده در قانون در مورد بیمه پرسنل، مدیران را نسبت به مسئولیت بیمه ای خود در مقابل آنها آگاه می نماید، لذا این بعد از دیدگاه خبرگان دارای اهمیت ویژه بوده و به عنوان یکی از مؤلفه های مورد نظر تحقیق شناسایی شده است. همچنین به اعتقاد مشارکت کنندگان در تحقیق، آشنایی با مسئولیت های اجتماعی و قانونی نیروی کار جنبه های مختلفی دارد. هر چند مدیران اشراف کافی به این مسایل ندارند، لیکن آگاهی از حداقل های لازم به نظر ضروری می باشد. مسائلی مانند آگاهی از مزد پایه و شرایط و کیفیت انعقاد قرارداد کار و نحوه ی پرداخت دستمزد از این دست هستند. موارد مذکور در باب قانون کار می تواند ریسک ناشی از به کارگیری نیروی کار را کاهش داده و از ایجاد هزینه های اضافی در آینده جلوگیری کند، بنابراین آشنایی با قوانین و مقررات کاریکی دیگر از موضوعات بسیار با اهمیت در مدیریت بیمارستان می باشد. نتایج در پژوهش هاشم زایی و همکاران(18)، نشان داد که موانع مرتبط با عامل نیروی انسانی و موانع مرتبط با قوانین و مقررات بر استقرار سیستم حسابداری تعهدی در بیمارستان مدرس شهرستان ساوه تاثیر دارد. در این راستا آشنایی با قواعد مالیات بر ارزش افزوده (با توجه به فراگیر شدن آن در ایران) و همچنین شرایط قبول هزینه از نظر قوانین مالیاتی ، عواملی مؤثر دیگری در شکل گیری دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستان است و مهم به نظر می رسد. آشنایی با آئین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه نیز از عمده ترین مواردی است که مدیریت بیمارستان باید نسبت به آن آگاهی داشته باشند. مسئولیت قانونی بیمارستان درباره ی اداره بیمارستان از عمده ترین مواردی است که می تواند در تصمیمات مدیریت حائز اهمیت باشد. بدیهی است مسئولیت عدم آگاهی از برخی قوانین به خصوص موارد مذکور بر عهده مدیر بیمارستان است، لذا آگاهی از این قوانین برای یک مدیر موفق ضروری است.آشنایی با قوانین و مقررات بانکی در شکل گیری سواد مالی تخصصی مدیران بیمارستان بسیار موثر و از نظر خبرگان برای مدیران حائز اهمیت است. از آن جایی که بانک ها از مهمترین منابع تامین مالی در ایران هستند به طورخاص آگاهی از نحوه ی گشایش اعتبار اسنادی جهت خرید دستگاه ها از آنجا که ارتباط مستقیم با خدمات بیمارستان دارد حائز اهمیت است. آشنایی با قوانین و مقررات پولشویی نیز از موارد مطرح شده می باشد،گاه خواسته یا ناخواسته ممکن است بیمارستان با معاملاتی مواجه شود که هر چند شکل درستی داشته باشند اما محتوای آنها فاسد و غیر قانونی بوده وبیمارستان را دچار مشکل کند. با توجه به اینکه در سال های اخیر بحث پولشویی در ایران به موضوعی قابل توجه هم از جنبه ی ملی و هم بین المللی تبدیل شده است لذا آشنایی با مقررات مربوط می تواند بیمارستان را از مشکلات احتمالی دور کند. درک مفهوم پولشویی و آگاهی از نحوه برخورد در مواجهه با آن از جمله مواردی است که به نظر خبرگان، مدیران باید به آنها اشراف داشته باشند. مخصوصا در بیمارستان های دولتی که می بایست کلیه پرداخت ها به صورت چک انجام گیرد،اگر بیمارستانی چک را از مبادلات خود حذف کند، عملا نمی تواند کنترل های داخلی موثر در پرداخت ها را انجام دهد، لذا آشنایی با قوانین و مقررات چک برای مدیران ضروری است.
بعد هشتم چگونگی نظام پرداخت و انگیزش مالی می باشد که یکی از عوامل موثر در بکارگیری نیروی انسانی در بیمارستان می باشد به این دلیل که ابزار بسیار مناسبی جهت تشویق و یا تنبیه پرسنل در اختیار مدیر بیمارستان است که در صورت آشنایی مدیر با پرداخت مبتنی بر عملکرد می تواند به بهبود عملکرد بیمارستان کمک نماید همچنین آشنایی با حقوق و مزایا نیز علاوه بر موارد ذکر شده می تواند به پاسخگویی مدیران در مقابل افراد درون و برون سازمانی کمک موثری نماید.
بعد نهم، قراردادها می باشد که با توجه به اظهارات خبرگان، توانایی مدیران در زمینه قراردادها و مشارکت با سرمایه گذاران متعدد، می تواند منجر به رشد ارزش و همچنین مدیریت ریسک بیمارستان شود. بدیهی است انعقاد قرارداد درست جهت امور مختلف بخصوص در مورد مسائل درمانی بیمارستان موجب خلق ارزش می گردد. کاس کلدره و همکاران، (20) در پزوهش خود نشان دادندکه میزان پذیرش سیستم‌های پرونده الکترونیکی سلامت و توانایی مدیران در زمینه قراردادها به طور قابل توجهی افزایش یافته و با توسعه این فناوری در بخش پزشکی، تحول عظیمی‌در نظام ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در راستای سرمایه گذاری متعدد بیمارستانی رخ داده است. لذا شناخت و درک صحیح از قرار دادها و به کار گیری به موقع و به جای این ابزارها می تواند متضمن بهبود عملکرد بیمارستان ها باشد.
با توجه به نتایج پژوهش لازم است تدوین سرفصل های مناسب و توسعه منابع آموزشی جهت آموزش دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی در دستور کار مراجع مربوطه قرار گیرد. ضرورت دارد ابزاری مناسب مبتنی بر نتایج این تحقیق برای سنجش دانش و مهارت مالی مدیران بیمارستانی و تعیین نقاط قوت و ضعف آنها، به منظور آموزش هدفمند و نیز به عنوان یکی از الزامات انتخاب مدیران بیمارستانی تهیه و تدوین گردد. کسب مهارتهای مالی در اثر تجربه و آن هم بدون آموزش می تواند تاوان سنگینی برای سازمان داشته باشد بنابراین یادگیری و کسب مهارتهای مالی بهتر است با آموزش باشد نه صرفا بر مبنای تجربه. لذا تحت آموزش قرار گرفتن مدیران سازمان به صورت دوره ای با برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت مورد توصیه محققین است.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می دارند که هیچ گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تقدیر و تشکر
نویسندگان برخود لازم می دانند بدین وسیله از مشارکت صمیمانه خبرگان مالی در پژوهش تشکر و قدردانی نمایند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
