دوره 22، شماره 1 - ( فروردین و اردیبهشت 1402 )
جلد 22 شماره 1 صفحات 46-32 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.SSU.SPH.REC.1401.039
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Rezaee Aderiani E, Soltani T, Mazloumi Mahmoud Abad S S, Madidizadeh F, Sharif Yazdi M. Preventive Covid-19 behavior among Youth using the health belief model in Khomeyni Shahr, Isfahan. TB 2023; 22 (1) :32-46
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3417-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3417-fa.html
رضایی آدریانی ابراهیم، سلطانی طاهره، مظلومی محمود آباد سید سعید، مددی زاده فرزان، شریف یزدی محمد. بررسی رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان خمینی شهر اصفهان با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی. طلوع بهداشت. 1402; 22 (1) :32-46
بررسی رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان خمینی شهر اصفهان با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی
ابراهیم رضایی آدریانی 
، طاهره سلطانی* 
، سید سعید مظلومی محمود آباد ، فرزان مددی زاده ، محمد شریف یزدی
، طاهره سلطانی* ، سید سعید مظلومی محمود آباد ، فرزان مددی زاده ، محمد شریف یزدی
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد ، soltanitahere@gmail.com
متن کامل [PDF 326 kb]
(531 دریافت)
| چکیده (HTML) (468 مشاهده)
متن کامل: (708 مشاهده)
بررسی رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان خمینی شهر اصفهان با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی
نویسندگان: ابراهیم رضایی آدریانی1، سید سعید مظلومی محمود آباد2، طاهره سلطانی3،فرزان مددی زاده4،محمد شریف یزدی5
1.دانشجوی کارشناسی ارشدآموزش بهداشت وارتقا سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران.
2.استاد مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، گروه آموزش بهداشت وارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران.
3. نویسنده مسئول: استادیار گروه آموزش بهداشت وارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران. تلفن تماس: 09132738329 Soltanitahere@Gmail.Com
4.استادیار گروه آمار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران
5.استادیار گروه بیماریهای عفونی دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران
چکیده
مقدمه: کرونا ویروس به دلیل سرایت بسیار بالا در طول کمتر از چند ماه، تمام کشورهای جهان را آلوده کرد به طوریکه ترویج رفتارهای پیشگیرانه در برنامه ریزی های صحیح بهداشتی جهت پیشگیری وکنترل آن ضرورت یافت. لذا این مطالعه با هدف تعیین رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی انجام شد.
روش بررسی: این مطالعه توصیفی-مقطعی بر روی 412 نفر از جوانان30-18سال شهرستان خمینی شهر اصفهان انجام شد. اطلاعات با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته استاندارد شده مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی به روش نمونه گیری در دسترس جمع آوری شد. داده ها ی جمع آوری شده توسط نرم افزارSPSS22 تجزیه وتحلیل شد.
نتایج: رفتارهای پیشگیرانه و موانع انجام آن در زنان بیشتر از مردان بود. همبستگی مثبت و معنی داری بین سن، سطح تحصیلات و رفتارهای پیشگیرانه از کووید 19مشاهده شد. بین رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 با حساسیت درک شده، منافع درک شده، موانع درک شده وخود کارآمدی همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت. در ضمن قویترین همبستگی در این مطالعه بین خودکارآمدی و منافع درک شده بود.
نتیجه گیری: با توجه به یافته های مطالعه و ارتباط سازه های تشکیل دهنده مدل اعتقاد بهداشتی با رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان، به نظر می رسد استفاده از روشهای مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی جهت افزایش انجام رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا بالاخص در مردان موثر و توصیه می گردد. همچنین پیشنهاد می گردد در طراحی مداخلات آینده برای ارتقاء رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان تغییر سازه های خودکارآمدی و منافع درک شده در الویت قرار گیرد.
واژه های کلیدی: رفتارهای پیشگیرانه، بیماری کرونا، جوانان، مدل اعتقاد بهداشتی
نتایج این مطالعه نشان داد که رفتارهای پیشگیرانه و موانع انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در زنان بیشتر از مردان است که با نتایج مطالعه شهنازی، آلوز و همکارانشان مطابقت داشت(26،14).
در مطالعه شهنازی زنان با توجه به موانع درک شده بالاتر، رفتارهای پیشگیرانه را بیشتر رعایت می کردند دلیل آن احتمالا انگیزه بیشتر زنان برای سلامتی و فواید درک شده بود(14). یکی دیگر از دلایل نیز می تواند مسئولیت بالای مردان برای کسب درآمد و درنتیجه اجبار به بیرون رفتن از منزل باشد.
میانگین آگاهی در افراد مورد مطالعه، در حد مطلوب بود، اکثر افراد آگاهی درک شده بالایی در خصوص انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 داشتند که همسو با نتایج مطالعات مختلف بود (25، 18، 4).
اجرای بسیج اطلاع رسانی در سطح کشور توسط رسانه های جمعی، صدا وسیما و وزارت بهداشت و نیروهای هشدار دهنده در زمان اپیدمی می تواند از دلایل آن باشد.
در این مطالعه متاهلین آگاهی و شدت درک شده بالاتری در خصوص رفتارهای پیشگیرانه از کرونا داشتند. کسب اطلاعات کافی در این زمینه باعث افزایش حساسیت و نگرانی افراد نسبت به عوارض این بیماری شده است در این راستا نتایج مطالعه دانش و همکاران نشان داد که ازدواج و داشتن همسر می تواند تاثیر مهمی در سلامت زوجین داشته باشد (28).
بهداشتی ارتباط معنا داری وجود داشت به طوری که افراد با سطح تحصیلات بالاتر، از حساسیت درک شده، شدت درک شده، منافع درک شده ،خودکارآمدی و رفتارهای پیشگیرانه بالاتری برخوردار بودند که با نتایج مطالعه خزایی پول و همکاران درمازندران مطابقت داشت(21).
واضح است که هر چقدر افراد تحصیلات بالاتری داشته باشند، دانش بیشترینیز نسبت به مسائل مرتبط با سلامتی به دست می آورند که این منجربه احساس مسئولیت بیشتر نسبت به سلامتی و تلاش برای سالم ماندنشان می شود همانطور که در مطالعه نخعی زاده نیز بین سطح تحصیلات افراد و رعایت رفتارهای پیشگیرانه ارتباط معنادار وجود داشت(27).
میانه نمره رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در سطح بالایی قرار داشت که می تواند به دلیل شیوع بالای این بیماری وعوارض ناشناخته ناشی از آن باشد و نشان دهنده این بود که هرچه خطر درک شده از افراد نسبت به بیماری بیشتر باشد اقدامات محافظتی بیشتری را اعمال می کنند(22،19، 16).
در این مطالعه همبستگی مثبت و معنی داری بین سن و رفتارهای پیشگیرانه از کووید 19 مشاهده شد که با نتایج مطالعه خزایی پول وهمکاران در مازندران مطابقت داشت(21). به این دلیل که ممکن است حساسیت افراد نسبت به سلامت خود در سنین بالاتر بیشتر باشد درنتیجه به دستورالعملهای وضع شده از طرف وزارت بهداشت اعتماد کرده و از آنها پیروی می کنند.
در این پژوهش هم همبستگی قوی بین منافع درک شده، حساسیت درک شده و شدت درک شده در جوانان مورد مطالعه وجود داشت که با نتایج مطالعه تیموری و همکاران مطابقت داشت. دلیل آن در مورد حساسیت درک شده احساس خطر در مورد پاندمی بیماری و ابتلا همه گروهای سنی و جنسی، در مورد شدت درک شده، مرگ و میر و عوارض ناشی از این بیماری و در مورد منافع درک شده استفاده از وسایل حفاظت فردی که می تواند به عنوان یک رفتار پیشگیری کننده از حساسیت وشدت بیماری کم کند (20).
مطالعه حاضر نشان داد همبستگی مستقیم و قوی بین حساسیت درک شده و شدت درک شده با رفتارهای پیشگیری کننده وجود داشت. در مطالعه تیموری، تعداد زیادی از پاسخ دهندگان حساسیت درک شده بالایی داشتند و بیشترین حساسیت آنها این بود که با توجه به همه گیری بیماری،خطر جدی بوده و ممکن است هر فردی اعم از زن، مرد، بزرگسال و خردسال به این بیماری مبتلا شوند. همچنین بسیاری از آنها معتقد بودند چون در هنگام شیوع بیماری از هیچ وسایل حفاظت فردی استفاده نمی کنند، بنابراین احتمال ابتلاء به بیماری زیاد است(20). در مطالعه خزائی پول شرکت کنندگان حساسیت بالایی نسبت به ابتلا به کووید-19 داشتند به طوری که آنها معتقد بودند که بیماری مرگبار بوده و می تواند عوارض جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد(21). نتایج مطالعه نصیرزاده نشان داد که شرکت کنندگان نگرانی متوسطی نسبت به ابتلا به کووید-19 و عوارض احتمالی آن دارند اما در مطالعه ی شهنازی پاسخ دهندگان دارای حساسیت و شدت درک شده ی نسبتا بالایی بودند و نتایج مطالعه داراتنی در سریلانکا نشان داد اقدامات انجام شده برای پیشگیری از کووید-19 به طور قابل‌توجهی تحت تأثیر حساسیت درک شده وشدت درک شده قرارنگرفته بود که بامطالعه حاضر در این زمینه در تضاد بود(29)که به دلیل انجام این مطالعات دردوره های زمانی مختلف، میزان آگاهی افراد در سطوح متفاوتی قرار داشته و عدم آگاهی در مورد این بیماری و روشهای پیشگیری از ابتلا در اوایل پیدایش کووید-19 منجر به عدم حساسیت و نگرانی افراد نسبت به این بیماری شده و در زمان های پیک این بیماری، به علت افزایش تعداد موارد ابتلا ومرگ ومیر، افراد حساسیت و شدت درک شده بیشتری نسبت به این بیماری داشتند، در نهایت رفتارهای متفاوتی را در مواجهه با این ویروس از خود نشان دادند.
در مطالعه حاضر، میانه نمره منافع درک شده در سطح مطلوبی قرار داشت و از نظر همبستگی ارتباط مثبت و معنی داری با موانع درک شده در جوانان مورد مطالعه وجود داشت که بیانگر پیروی از توصیه های بهداشتی در خصوص انجام رفتارهای پیشگیرانه توسط جوانان مانند زدن ماسک، رعایت فاصله مناسب، عدم رفتن به محل ها و مکانهای شلوغ وغیره را در کاهش احتمال به بیماری کرونا موثر می دانستند که با نتایج مطالعات انجام شده توسط تیموری، پور حاجی، فتحیان و همکارانشان مطابقت داشت(24،20، 16).
در مطالعه حاضر، میانه نمره موانع درک شده در سطح متوسطی قرار داشت و با رفتارهای پیشگیری کننده از کووید-19 همبستگی مستقیم وقوی داشت که با مطالعه شهنازی، داراتنی و همکارانشان مطابقت داشت. در مطالعه شهنازی و همکاران در گلستان، میزان پایبندی به انجام رفتارهای پیشگیرانه با کاهش موانع درک شده افزایش یافته بود(14). همچنین در مطالعه داراتنی در سریلانکا موانع درک شده تأثیر منفی قابل توجهی در اقدامات انجام شده برای جلوگیری از کووید-19 داشته است(29). به علاوه نتایج مطالعه ای در انگلستان نشان داد که وجود امکانات کافی با هزینه کم درکاهش موانع درک شده و بهبود رعایت رفتارهای پیشگیرانه در دوران پاندمی بسیار مؤثر است و مشاهده شده بود مردم به علت عواملی نظیر کمبود ماسک و مواد ضدعفونی کننده و نبود فضای کافی برای اجرای فاصله فیزیکی دررعایت رفتارهای پیشگیرانه با مشکل مواجه شده اند ازاینرو، یکی از دلایل ضعف در رعایت فاصله اجتماعی و ماسک زدن در مکانهای عمومی می تواند عواملی همچون کمبود امکانات و فقدان تجهیزات با هزینه کم برای استفاده عموم مردم در دوران ابتدایی شیوع بیماری باشد(29). به دلیل اینکه فردی با موانع بیشتری روبرو می شود، احتمال کمتری داردتا رفتارهای پیشگیرانه کووید-19را اتخاذ کند. بنابراین، متقاعد کردن مردم برای اتخاذ تدابیر کامل پیشگیری از کووید-19 با شناسایی موانع مشترکی که در اتخاذ اقدامات پیشگیرانه با آن مواجه هستند و تسهیل غلبه بر چنین موانعی به طور موثر ضروری است.
نتایج این مطالعه نشان داد منافع و موانع درک شده از رفتارهای پیشگیرانه باعث افزایش خودکارآمدی در خصوص توانایی انجام رفتارهای پیشگیرانه داشته و رفتار را تحت تاثیر قرار می دهند و منجر به بالا رفتن سطح اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از ابتلا به کووید-19شده اند. در ضمن قویترین همبستگی در این مطالعه بین خودکارآمدی و منافع درک شده بود. جوانانی که درک بالاتری از منافع انجام رفتارهای پیشگیرانه را داشتند ابتلا به بیماری، شدت و عوارض ناشی از آن حساس تر بودند و رفتارهای پیشگیرانه را بیشتر انجام می دادند که با نتایج مطالعات مختلف در این خصوص مطابقت داشته است(23،21). این رابطه نشان می‌دهد که علاوه بر آموزش عمومی جهت افزایش میزان آگاهی درخصوص پیشگیری از کرونا ، به جوانان کمک می کند تا با توسعه مهارتها و انگیزه لازم توانایی مراقبت از خود وخانواده اشان را داشته باشند. در این راستا سیاستگذاران حوزه سلامت می توانند با تکیه بر این یافته، جهت ترغیب جوانان در اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از بیماری، برنامه ریزی و اقدام نمایند.
همچنین همبستگی مثبت و معنی داری بین نمره خود کار آمدی و رفتارهای پیشگیرانه از کووید 19 مشاهده شد که با نتایج مطالعه فتحیان وهمکاران در اصفهان و داراتنی در سریلانکا مطابقت داشت. فتحیان وهمکاران در مطالعه خود نشان داده بودند که خودکارآمدی قویترین پیش‌بینی‌کننده انجام رفتارهای محافظتی است که دلیل آن، پایبندی به یک رفتار معین، نیازمند تلاش جدی برای تقویت باور فرد در مورد توانایی خود برای رفتار به شیوه خاص است که می تواند بیان کننده این باشد که چرا خود کارآمدی قویترین پیش بینی کننده تغییر رفتار بوده است(16). در مطالعه داراتنی در سریلانکا نیز خودکارآمدی تأثیر مثبت قابل توجهی بر انجامرفتارهای پیشگیرانه از کووید-19داشته است،به این دلیل که اگرفردی نقاط قوت وپتانسیل (خودکارآمدی) خود را در مبارزه با کووید-19 شناسایی کند، آن فرد نسبت به پیشگیری از کووید-19 اعتماد به نفس و خوش بینی بیشتری پیدا میکند.بنابراین، توجه به نقاط قوت و پتانسیل آنها یک استراتژی موثر برای متقاعد کردن مردم به اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه است(29).
نتایج این پژوهش نشان داد بیشترین منبع کسب اطلاعات در مورد کرونا از اخبار رادیو و تلوزیون ملی بود و این موضوع نشان دهنده این است که با وجود دسترسی بیشتر جوانان به شبکه های مختلف اجتماعی، اما همچنان اعتماد به رادیو وتلویزیون ملی در مواقع بحران وشیوع بیماری بیشتر است که با نتایج مطالعات خزایی پول، نصیر زاده، فتحیان، پورحاجی و همکارانشان مطابقت داشت(16،21،22،24).
یکی از دلایل آن ممکن است اعتماد بیشتر جوانان به منابع معتبر در ایران، انتشار اطلاعات گمراه کننده در این رسانه ها وایجاد فضای غیر قابل اعتماد این رسانه ها در دهه های اخیر باشد.
به نظر می رسد اطلاع رسانی گسترده در جامعه از طریق رسانه های جمعی واجتماعی امکان تعامل وتبادل اطلاعات صحیح وایجاد آگاهی مناسب در این خصوص داشته است وعلاوه بر فواید فردی، خانوادگی واجتماعی در ارتقای نگرش جوانان هم بی تاثیر نبوده است وآنها را به سمت درک منافع درک شده حاصل از انجام رفتارهای پیشگیری کننده از کرونا سوق داده است.
نتیجه گیری: با توجه به یافته های مطالعه حاضر و ارتباط سازه های تشکیل دهنده مدل اعتقاد بهداشتی با رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان، به نظر می رسد استفاده از روشهای مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی جهت افزایش انجام رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا بالاخص در مردان موثر و توصیه می گردد. همچنین پیشنهاد می گردد در طراحی مداخلات آینده برای ارتقاء رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان تغییر سازه های خودکارآمدی و منافع درک شده در الویت قرار گیرد.
محدودیت ها: از محدودیت‌های مطالعه حاضر امکان پاسخهای مطلوب برای شرکت‌کنندگان وهمچنین شیوع بیماری کرونا بود. از آنجایی که این مطالعه از داده‌های خود گزارش‌دهی استفاده می‌کرد، این امکان وجود داشت که شرکت‌کنندگان به سؤالات سازه های مدل اعتقاد بهداشتی بر اساس آنچه که از آنها انتظار می‌رفت پاسخ مثبت داده باشند. این امر در مطالعات دیگر نیز مشاهده شده است. با این حال، به دلیل حجم نمونه بزرگ، نتایج مطالعه می‌تواند تا حدودی قابل اعتماد باشد.
تعارض منافع:
نویسندگان اعلام می دارند هیچ گونه تضاد منافعی در این مقاله وجود ندارد.
تشکر وقدردانی:
نویسندگان برخود لازم می دانند از کلیه شرکت کنندگان در این مطالعه ومعاونت تحقیقات وفناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد که ما را در انجام این مطالعه یاری نمودند تشکر نمایند.
نویسندگان: ابراهیم رضایی آدریانی1، سید سعید مظلومی محمود آباد2، طاهره سلطانی3،فرزان مددی زاده4،محمد شریف یزدی5
1.دانشجوی کارشناسی ارشدآموزش بهداشت وارتقا سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران.
2.استاد مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، گروه آموزش بهداشت وارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران.
3. نویسنده مسئول: استادیار گروه آموزش بهداشت وارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران. تلفن تماس: 09132738329 Soltanitahere@Gmail.Com
4.استادیار گروه آمار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران
5.استادیار گروه بیماریهای عفونی دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران
چکیده
مقدمه: کرونا ویروس به دلیل سرایت بسیار بالا در طول کمتر از چند ماه، تمام کشورهای جهان را آلوده کرد به طوریکه ترویج رفتارهای پیشگیرانه در برنامه ریزی های صحیح بهداشتی جهت پیشگیری وکنترل آن ضرورت یافت. لذا این مطالعه با هدف تعیین رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی انجام شد.
روش بررسی: این مطالعه توصیفی-مقطعی بر روی 412 نفر از جوانان30-18سال شهرستان خمینی شهر اصفهان انجام شد. اطلاعات با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته استاندارد شده مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی به روش نمونه گیری در دسترس جمع آوری شد. داده ها ی جمع آوری شده توسط نرم افزارSPSS22 تجزیه وتحلیل شد.
نتایج: رفتارهای پیشگیرانه و موانع انجام آن در زنان بیشتر از مردان بود. همبستگی مثبت و معنی داری بین سن، سطح تحصیلات و رفتارهای پیشگیرانه از کووید 19مشاهده شد. بین رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 با حساسیت درک شده، منافع درک شده، موانع درک شده وخود کارآمدی همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت. در ضمن قویترین همبستگی در این مطالعه بین خودکارآمدی و منافع درک شده بود.
نتیجه گیری: با توجه به یافته های مطالعه و ارتباط سازه های تشکیل دهنده مدل اعتقاد بهداشتی با رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان، به نظر می رسد استفاده از روشهای مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی جهت افزایش انجام رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا بالاخص در مردان موثر و توصیه می گردد. همچنین پیشنهاد می گردد در طراحی مداخلات آینده برای ارتقاء رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان تغییر سازه های خودکارآمدی و منافع درک شده در الویت قرار گیرد.
واژه های کلیدی: رفتارهای پیشگیرانه، بیماری کرونا، جوانان، مدل اعتقاد بهداشتی
مقدمه
انتشار یک بیماری ویروسی در شهر ووهان چین در دسامبر 2019 گزارش شد. عامل این بیماری یک نوع ویروس جدید و تغییر ژنتیک یافته بود که به اختصار، کووید- 19 نام گذاری شد(3-1). به دلیل سرعت بالای انتقال؛ این بیماری منحصر به فرد بود؛ به طوریکه در طول کمتر از چند ماه تمام کشورهای جهان را آلوده کرد. بیماری کووید-19، بیشتر دستگاه تنفسی افراد مبتلا را درگیر کرده و با علایمی شبه آنفولانزا مانند تب، سرفه و علایم مربوط به دستگاه گوارش همراه است. اکثر موارد ابتلا، خفیف گزارش شده اند و حتی برخی از آن ها ممکن است بدون علامت باشند. با این حال تقریبا 15 درصد از بیماران تظاهرات شدید تری دارند و در حدود 5 درصد آن ها دارای شرایط بحرانی تر می باشند(6-4). این بیماری اساساً ازطریق سرفه و عطسه، تماس شخصی با فرد آلوده یا لمس کردن سطوح آلوده و پس از آن لمس دهان، بینی و چشمها در بین افراد سرایت می کند. زمان بین در معرض بیماری قرار گرفتن و بروز علایم بین 2 تا 14 روز متغیر است. طبق گزارشات سازمان جهانی بهداشت، تا 13 ژانویه 2021، در کل جهان 90054813 مورد آلوده به ویروس کرونا تایید شده بود که از این تعداد، 1945610 مورد مرگ تایید شده است که 16/2درصد میزان مرگ و میر را تشکیل می دهد. در منطقه مدیترانه شرقی، سازمان جهانی بهداشت موارد ابتلا را 5222466 که از این تعداد 126042 مرگ و میر (میزان مرگ و میر41/2درصد) را گزارش کرده است(7).
با اعلام پاندمی‌کرونا در نقاط مختلف جهان، رسماً اولین موارد قطعی ابتلاء به کووید-19، درکشور ایران، در تاریخ 29 بهمن سال 1398 (19 فوریه 2020میلادی)، اعلام شد(8). بر اساس آخرین گزارش وزارت بهداشت، کشندگی این بیماری در کشور بر اساس آمار رسمی، حدود 4 درصد است. متأسفانه اپیدمی کووید-19 در ایران همچنان پیش‌رونده است. به‌طور کلّی کشور ایران با دارا بودن یک درصد از جمعیت کل جهان حدود 3 درصد از مرگ و میر جهانی ناشی از بیماری کرونا را به خود اختصاص داده است(8). البته میزان مرگ و میر بین 1% و 5% تخمین زده می‌شود ولی بر حسب سن و دیگر شرایط سلامتی تغییر میکند(9). پس از گسترش سریع این ویروس به تمامی‌نقاط کشور، وزارت بهداشت پروتکل‌های مختلفی درجهت مقابله با این ویروس تدوین و به تمامی نهادهای مربوطه ابلاغ کرد. این پروتکل‌ها، اصناف مختلف را موظف کرد تا تمام موارد بهداشتی که باعث کاهش احتمال انتقال این ویروس می‌شود را رعایت کند(8) .از جمله گروههای که دردوران بروز همه گیری مستعد درگیری با این بیماری بودند جوانان هستند، از دیدگاه شفرز، جوانی، دوره پویایی زندگی هر انسانی است و بخش اصلی شخصیت انسان در همین دوره ساخته می شود که با تکیه بر اطلاعات و نگرش واقع بینانه خود قادر است زندگی خوب و موفقی برای خود فراهم کند؛ و آثار این موفقیت در دورۀ جوانی، در دوره های میانسالی، سالمندی و پیری آشکار می شود(10). نتایج یک مطالعه نشان می دهد که هر چه سن افراد پایین ترباشد، اتخاذ رفتارهای محافظتی آن ها دربرابر ویروس کرونا نیز پایین تر می باشد(11).
جوانان به خاطر حس آسیبناپذیری و نیاز به تجربهی شرایط مخاطرهآمیز، خود را در معرض تهدید رفتارهای پرخطر نمی بینند، ولی ممکن است برای افراد دیگری که آسیبپذیرتر هستند احساس نگرانی و مسئولیت کنند و این خود می تواند در اتخاذ رفتار پیشگیرانه نقش مهمی داشته باشد.
با توجه به موارد ذکر شده، شناسایی عوامل مرتبط با رفتارهای حفاظتی در جوانان می تواند از انتشار ویروس کرونا جلوگیری کند(18، 12).
با توجه به اهمیت این عوامل، انتخاب یک مدل آموزشی مناسب، اولین گام در فرایند طراحی یک برنامه آموزشی محسوب می شود که باعث خواهد شد برنامه در مسیری صحیح شروع شده و نحوه ی هدایت برنامه تا مرحله ارزشیابی مشخص گردد. این مسئله از آن جا ناشی می شود که شناخت عوامل موثر بر رفتار، دستیابی به تغییر رفتار را آسان خواهد کرد(13).
هدف از مدل ها کمک به تشخیص و درک عوامل موثر بر رفتار و تعیین عملکرد این عوامل است و ارائه پیشنهادهایی که چگونه بتوانیم در شرایط گوناگون بر این عناصر تاثیر بگذاریم(13).
در این زمینه، مدل اعتقاد بهداشتی (Health Beliefs Model) به عنوان یکی از مدل های موثر و پرکاربرد در آموزش بهداشت مطرح می باشد که در آن از نظریه های علوم رفتاری برای حل مسائل بهداشتی استفاده شده است.
الگوی اعتقاد بهداشتی، الگویی جامع، که بیشتر در پیشگیری از بیماری ها نقش دارد و رابطه بین اعتقادات و رفتار را نشان می دهد و بر این فرض استوار است که رفتار پیشگیری کننده مبتنی بر اعتقادات شخصی شامل آسیب پذیری شخص نسبت به بیماری، تاثیر وقوع بیماری بر زندگی فرد و تاثیر اقدامات بهداشتی در کاهش حساسیت و شدت بیماری است(13).
مدل اعتقاد بهداشتی بر این تأکید دارد که چگونه ادراک فرد، سبب افزایش انگیزه برای اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از بیماری در او می شود.
بر اساس این مدل برای اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه، شخص باید ابتدا در برابر مشکل، یعنی ابتلا به بیماری کرونا، احساس خطر کرده (حساسیت درک شده)، سپس شدت و جدی بودن عوارض آن را درک کند (شدت درک شده)، همچنین با علائم مثبتی که از محیط دریافت می کند (راهنمای عمل)، قابل اجرا بودن برنامه پیشگیری از کووید-19 را باور کند (منافع درک شده) و عوامل بازدارنده از اقدام به عمل را نیز کم هزینه تر از فواید آن بیابد (موانع درک شده) تا در نهایت، منجر به انجام رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در فرد شود.
آگاهی از پیامدهای کوتاه مدت، در مقابل بلند مدت، در افزایش اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه موثر است. علاوه براین، قضاوت مثبت در مورد توانایی هایش در اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه (خودکارآمدی درک شده) نیز نیروی تسریع کننده است که موجب نیاز فرد به رعایت رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا می گردد(14). مطالعات متعددی در خصوص انجام رفتارهای پیشگیرانه در جهان و کشور انجام شده است(15-20) ولی با توجه به جدید بودن بیماری کووید-19 و تغییرات ژنتیکی زیاد و دوره ای این ویروس وبه دنبال آن شیوع آن در دوره های مختلف تا به حال، هنوز ضرورت ترویج رفتارهای پیشگیرانه از این بیماری در برنامه ریزی های صحیح بهداشتی جهت پیشگیری و کنترل آن احساس می شود.
لذابا توجه به درگیری تمام استان های ایران، خصوصاً استان اصفهان، این مطالعه با هدف تعیین رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان خمینی شهر اصفهان (1401) انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه توصیفی تحلیلی از نوع مقطعی بود که درجوانان30-18 سال خمینی شهر اصفهان انجام شد. روش نمونه گیری به صورت روش نمونه گیری در دسترس و با در نظر گرفتن سطح اطمینان 95 درصد و دقت آزمون 1/0 و با توجه به انحراف معیار به دست آمده از مطالعه قبلی (15) حجم نمونه بیشتر از382 نفر برآورد شد که در این مطالعه 412 نفر شرکت کننده داشت.
n = z 1- α 2 2 s 2 d 2 , α =0.05, s =3.19, d =0.1× s =0.32
از معیارهای ورود به مطالعه، جوانان سنین 30-18 سال، رضایت به شرکت در مطالعه و سواد خواندن و نوشتن بود و از معیارهای خروج تکمیل ناقص پرسشنامه ها وعدم تمایل به ادامه همکاری بودند. به منظور رعایت اصول اخلاقی، قبل از تکمیل پرسشنامه به افراد اطمینان داده شد که کلیه اطلاعات آنها محرمانه و بدون نام خواهد بود.
ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته دو قسمتی بود. قسمت اول آن اطلاعات دموگرافیک و قسمت دوم رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی بود.
سوالات دموگرافیک شامل سن، جنس، میزان تحصیلات، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال، وضعیت اقتصادی خانواده، وضعیت ابتلای اقوام به کرونا وضعیت اولین اقدام خود به شک در مورد کرونا بود.
قسمت دوم شامل گویه های آگاهی که شامل 8 سوال با طیف نمره 2-0 به پاسخ درست امتیاز 2 و به پاسخهای غلط امتیاز صفرتعلق می گرفت. بعد حساسیت درک شده، شدت درک شده هرکدام 7 سوال با طیف نمره 35-7، منافع درک شده شامل 6 سوال با طیف نمره 30-6، موانع درک شده وخودکارآمدی هرکدام 10 سوال با طیف نمره50-10بود. نمره دهی بر اساس طیف لیکرت 5 قسمتی از کاملا مخالف تا کاملا موافق و به هریک از پاسخ ها امتیاز5-1 داده شد. راهنما برای عمل درونی شامل 3 سوال (برای پاسخگویی به این سوالات بلی وخیر) با طیف نمره 0 تا 3 بود و راهنمای عمل بیرونی با 3 سوال که مربوط به استفاده از رسانه های آموزشی و اعتماد به کدام رسانه و میزان اعتماد به آن ها بود . تعداد گویه های رفتار های پیشگیری کننده 13 سوال با محدوده نمره قابل اکتساب 65-1 بود.
گزینه (هرگز تا اغلب) برای پاسخگویی به این سوالات تعیین شد و به هریک از پاسخ ها امتیاز 5-1 داده شد. به منظور تعیین روایی محتوا از پانل خبرگان درخواست شد تا نظرات و دیدگاه های اصلاحی خود را در مورد آیتم ها و نیزکل پرسشنامه به صورت مبسوط مکتوب نمایند.
در این بخش مواردی از قبیل رعایت دستور زبان، استفاده از کلمات مناسب، اهمیت آیتم ها، قرارگیری آیتم ها در جای مناسب خود و زمان لازم برای تکمیل ابزار مد نظر قرار گرفت و بازنگری و اصلاحات نهایی صورت گرفت.
جهت تعیین پایایی درونی، پرسشنامه اصلاح‌شده بین 20 نفر از جوانان که مشابه گروه مورد مطالعه بودند(که جزء افراد تحت مطالعه نبودند) توزیع و ضریب آلفای کرونباخ برآورد و مقادیر بالای 7/0 قابل‌قبول تلقی شد.
آلفای کرونباخ بعد حساسیت درک شده (87/0)، شدت درک شده (86/0)، منافع درک شده(86/0)، موانع درک شده (88/0)، خودکارآمدی درک شده (70/0) و رفتارهای پیشگیرانه(86/0) بدست آمد. با توجه به غیر نرمال بودن داده ها، تحلیل داده ها به صورت میانه و دامنه میان چارکی بیان شد.
جهت تعیین رابطه بین متغیرها از آزمونهای یومن ویتنی، اچ کروسکال والیس و جهت تعیین همبستگی از آزمون اسپیرمن استفاده شد. تمامی تحلیل ها در نرم افزار SPSS22 با در نظر گرفتن سطح معنی داری 5 درصد انجام شد.
این مطالعه دارای کد اخلاقIR.SSU.SPH.REC.1401.039 از کمیته سازمانی اخلاق در پژوهش دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می باشد.
یافتهها
از مجموع 412 نفر شرکت کننده 220نفر(4/53درصد)را مردان و192 نفر(6/46درصد) را زنان تشکیل می دادندکه از این تعداد 161 نفر(1/39 درصد) متاهل بودند.
تحصیلات 193 نفر(8/46 درصد) از آن ها دانشگاهی بود و از این تعداد 159 نفر(6/38 درصد) شاغل بودند. در خصوص ابتلا به بیماری کرونا 280 نفر(68درصد) از افراد شرکت کننده سابقه ابتلا به کرونا داشتند و اولین اقدام 170 نفر (3/41 درصد) از آن ها بعد از ابتلا به کرونا مراجعه به پزشک بود(جدول 1).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد موانع درک شده و رفتارهای پیشگیرانه در مورد بیماری کرونا در زنان بیشتر از مردان بود (05/0P<) و نمره آگاهی و شدت درک شده افراد متاهل نسبت به افراد مجرد بیشتر بود.
میانه و دامنه میان چارکی نمره آگاهی وسازه های مدل اعتقاد بهداشتی و رفتار پیشگیرانه در جدول 2 نشان داده شده است.
ضریب همبستگی بین سن وسازه های مدل اعتقاد بهداشتی در خصوص رفتارهای پیشگیرانه از کرونا در جدول 3 نشان داده شده است .
متغیر سن با آگاهی، سازه های مدل اعتقاد بهداشتی، خود کارآمدی و رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا همبستگی مثبت ومعنی داری داشت و با راهنما برای عمل همبستگی ضعیف تری نشان داد.
نتایج حاصل از ارتباط بین میانگین نمره سازه های مدل اعتقاد بهداشتی با وضعیت اشتغال جوانان نشان داد افرادی که شاغل بودند از آگاهی، حساسیت درک شده و موانع درک شده بالاتری در مورد بیماری کرونا برخوردار بودند.
در ارتباط بین میانگین سازه های مدل اعتقاد بهداشتی با وضعیت اقتصاد خانواده نشان داد، هرچه سطح اقتصادی خانواده ها ضعیف تر بود شدت درک شده، منافع درک شده و خود کارآمدی بالاتری نسبت به پیشگیری از بیماری کرونا وجود داشت و بیشترین منبع کسب اطلاعات جوانان در مورد پیشگیری از بیماری کرونا از رادیو و تلویزیون ملی (6/53 درصد) بود.
انتشار یک بیماری ویروسی در شهر ووهان چین در دسامبر 2019 گزارش شد. عامل این بیماری یک نوع ویروس جدید و تغییر ژنتیک یافته بود که به اختصار، کووید- 19 نام گذاری شد(3-1). به دلیل سرعت بالای انتقال؛ این بیماری منحصر به فرد بود؛ به طوریکه در طول کمتر از چند ماه تمام کشورهای جهان را آلوده کرد. بیماری کووید-19، بیشتر دستگاه تنفسی افراد مبتلا را درگیر کرده و با علایمی شبه آنفولانزا مانند تب، سرفه و علایم مربوط به دستگاه گوارش همراه است. اکثر موارد ابتلا، خفیف گزارش شده اند و حتی برخی از آن ها ممکن است بدون علامت باشند. با این حال تقریبا 15 درصد از بیماران تظاهرات شدید تری دارند و در حدود 5 درصد آن ها دارای شرایط بحرانی تر می باشند(6-4). این بیماری اساساً ازطریق سرفه و عطسه، تماس شخصی با فرد آلوده یا لمس کردن سطوح آلوده و پس از آن لمس دهان، بینی و چشمها در بین افراد سرایت می کند. زمان بین در معرض بیماری قرار گرفتن و بروز علایم بین 2 تا 14 روز متغیر است. طبق گزارشات سازمان جهانی بهداشت، تا 13 ژانویه 2021، در کل جهان 90054813 مورد آلوده به ویروس کرونا تایید شده بود که از این تعداد، 1945610 مورد مرگ تایید شده است که 16/2درصد میزان مرگ و میر را تشکیل می دهد. در منطقه مدیترانه شرقی، سازمان جهانی بهداشت موارد ابتلا را 5222466 که از این تعداد 126042 مرگ و میر (میزان مرگ و میر41/2درصد) را گزارش کرده است(7).
با اعلام پاندمی‌کرونا در نقاط مختلف جهان، رسماً اولین موارد قطعی ابتلاء به کووید-19، درکشور ایران، در تاریخ 29 بهمن سال 1398 (19 فوریه 2020میلادی)، اعلام شد(8). بر اساس آخرین گزارش وزارت بهداشت، کشندگی این بیماری در کشور بر اساس آمار رسمی، حدود 4 درصد است. متأسفانه اپیدمی کووید-19 در ایران همچنان پیش‌رونده است. به‌طور کلّی کشور ایران با دارا بودن یک درصد از جمعیت کل جهان حدود 3 درصد از مرگ و میر جهانی ناشی از بیماری کرونا را به خود اختصاص داده است(8). البته میزان مرگ و میر بین 1% و 5% تخمین زده می‌شود ولی بر حسب سن و دیگر شرایط سلامتی تغییر میکند(9). پس از گسترش سریع این ویروس به تمامی‌نقاط کشور، وزارت بهداشت پروتکل‌های مختلفی درجهت مقابله با این ویروس تدوین و به تمامی نهادهای مربوطه ابلاغ کرد. این پروتکل‌ها، اصناف مختلف را موظف کرد تا تمام موارد بهداشتی که باعث کاهش احتمال انتقال این ویروس می‌شود را رعایت کند(8) .از جمله گروههای که دردوران بروز همه گیری مستعد درگیری با این بیماری بودند جوانان هستند، از دیدگاه شفرز، جوانی، دوره پویایی زندگی هر انسانی است و بخش اصلی شخصیت انسان در همین دوره ساخته می شود که با تکیه بر اطلاعات و نگرش واقع بینانه خود قادر است زندگی خوب و موفقی برای خود فراهم کند؛ و آثار این موفقیت در دورۀ جوانی، در دوره های میانسالی، سالمندی و پیری آشکار می شود(10). نتایج یک مطالعه نشان می دهد که هر چه سن افراد پایین ترباشد، اتخاذ رفتارهای محافظتی آن ها دربرابر ویروس کرونا نیز پایین تر می باشد(11).
جوانان به خاطر حس آسیبناپذیری و نیاز به تجربهی شرایط مخاطرهآمیز، خود را در معرض تهدید رفتارهای پرخطر نمی بینند، ولی ممکن است برای افراد دیگری که آسیبپذیرتر هستند احساس نگرانی و مسئولیت کنند و این خود می تواند در اتخاذ رفتار پیشگیرانه نقش مهمی داشته باشد.
با توجه به موارد ذکر شده، شناسایی عوامل مرتبط با رفتارهای حفاظتی در جوانان می تواند از انتشار ویروس کرونا جلوگیری کند(18، 12).
با توجه به اهمیت این عوامل، انتخاب یک مدل آموزشی مناسب، اولین گام در فرایند طراحی یک برنامه آموزشی محسوب می شود که باعث خواهد شد برنامه در مسیری صحیح شروع شده و نحوه ی هدایت برنامه تا مرحله ارزشیابی مشخص گردد. این مسئله از آن جا ناشی می شود که شناخت عوامل موثر بر رفتار، دستیابی به تغییر رفتار را آسان خواهد کرد(13).
هدف از مدل ها کمک به تشخیص و درک عوامل موثر بر رفتار و تعیین عملکرد این عوامل است و ارائه پیشنهادهایی که چگونه بتوانیم در شرایط گوناگون بر این عناصر تاثیر بگذاریم(13).
در این زمینه، مدل اعتقاد بهداشتی (Health Beliefs Model) به عنوان یکی از مدل های موثر و پرکاربرد در آموزش بهداشت مطرح می باشد که در آن از نظریه های علوم رفتاری برای حل مسائل بهداشتی استفاده شده است.
الگوی اعتقاد بهداشتی، الگویی جامع، که بیشتر در پیشگیری از بیماری ها نقش دارد و رابطه بین اعتقادات و رفتار را نشان می دهد و بر این فرض استوار است که رفتار پیشگیری کننده مبتنی بر اعتقادات شخصی شامل آسیب پذیری شخص نسبت به بیماری، تاثیر وقوع بیماری بر زندگی فرد و تاثیر اقدامات بهداشتی در کاهش حساسیت و شدت بیماری است(13).
مدل اعتقاد بهداشتی بر این تأکید دارد که چگونه ادراک فرد، سبب افزایش انگیزه برای اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از بیماری در او می شود.
بر اساس این مدل برای اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه، شخص باید ابتدا در برابر مشکل، یعنی ابتلا به بیماری کرونا، احساس خطر کرده (حساسیت درک شده)، سپس شدت و جدی بودن عوارض آن را درک کند (شدت درک شده)، همچنین با علائم مثبتی که از محیط دریافت می کند (راهنمای عمل)، قابل اجرا بودن برنامه پیشگیری از کووید-19 را باور کند (منافع درک شده) و عوامل بازدارنده از اقدام به عمل را نیز کم هزینه تر از فواید آن بیابد (موانع درک شده) تا در نهایت، منجر به انجام رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در فرد شود.
آگاهی از پیامدهای کوتاه مدت، در مقابل بلند مدت، در افزایش اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه موثر است. علاوه براین، قضاوت مثبت در مورد توانایی هایش در اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه (خودکارآمدی درک شده) نیز نیروی تسریع کننده است که موجب نیاز فرد به رعایت رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا می گردد(14). مطالعات متعددی در خصوص انجام رفتارهای پیشگیرانه در جهان و کشور انجام شده است(15-20) ولی با توجه به جدید بودن بیماری کووید-19 و تغییرات ژنتیکی زیاد و دوره ای این ویروس وبه دنبال آن شیوع آن در دوره های مختلف تا به حال، هنوز ضرورت ترویج رفتارهای پیشگیرانه از این بیماری در برنامه ریزی های صحیح بهداشتی جهت پیشگیری و کنترل آن احساس می شود.
لذابا توجه به درگیری تمام استان های ایران، خصوصاً استان اصفهان، این مطالعه با هدف تعیین رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان خمینی شهر اصفهان (1401) انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه توصیفی تحلیلی از نوع مقطعی بود که درجوانان30-18 سال خمینی شهر اصفهان انجام شد. روش نمونه گیری به صورت روش نمونه گیری در دسترس و با در نظر گرفتن سطح اطمینان 95 درصد و دقت آزمون 1/0 و با توجه به انحراف معیار به دست آمده از مطالعه قبلی (15) حجم نمونه بیشتر از382 نفر برآورد شد که در این مطالعه 412 نفر شرکت کننده داشت.
از معیارهای ورود به مطالعه، جوانان سنین 30-18 سال، رضایت به شرکت در مطالعه و سواد خواندن و نوشتن بود و از معیارهای خروج تکمیل ناقص پرسشنامه ها وعدم تمایل به ادامه همکاری بودند. به منظور رعایت اصول اخلاقی، قبل از تکمیل پرسشنامه به افراد اطمینان داده شد که کلیه اطلاعات آنها محرمانه و بدون نام خواهد بود.
ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته دو قسمتی بود. قسمت اول آن اطلاعات دموگرافیک و قسمت دوم رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی بود.
سوالات دموگرافیک شامل سن، جنس، میزان تحصیلات، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال، وضعیت اقتصادی خانواده، وضعیت ابتلای اقوام به کرونا وضعیت اولین اقدام خود به شک در مورد کرونا بود.
قسمت دوم شامل گویه های آگاهی که شامل 8 سوال با طیف نمره 2-0 به پاسخ درست امتیاز 2 و به پاسخهای غلط امتیاز صفرتعلق می گرفت. بعد حساسیت درک شده، شدت درک شده هرکدام 7 سوال با طیف نمره 35-7، منافع درک شده شامل 6 سوال با طیف نمره 30-6، موانع درک شده وخودکارآمدی هرکدام 10 سوال با طیف نمره50-10بود. نمره دهی بر اساس طیف لیکرت 5 قسمتی از کاملا مخالف تا کاملا موافق و به هریک از پاسخ ها امتیاز5-1 داده شد. راهنما برای عمل درونی شامل 3 سوال (برای پاسخگویی به این سوالات بلی وخیر) با طیف نمره 0 تا 3 بود و راهنمای عمل بیرونی با 3 سوال که مربوط به استفاده از رسانه های آموزشی و اعتماد به کدام رسانه و میزان اعتماد به آن ها بود . تعداد گویه های رفتار های پیشگیری کننده 13 سوال با محدوده نمره قابل اکتساب 65-1 بود.
گزینه (هرگز تا اغلب) برای پاسخگویی به این سوالات تعیین شد و به هریک از پاسخ ها امتیاز 5-1 داده شد. به منظور تعیین روایی محتوا از پانل خبرگان درخواست شد تا نظرات و دیدگاه های اصلاحی خود را در مورد آیتم ها و نیزکل پرسشنامه به صورت مبسوط مکتوب نمایند.
در این بخش مواردی از قبیل رعایت دستور زبان، استفاده از کلمات مناسب، اهمیت آیتم ها، قرارگیری آیتم ها در جای مناسب خود و زمان لازم برای تکمیل ابزار مد نظر قرار گرفت و بازنگری و اصلاحات نهایی صورت گرفت.
جهت تعیین پایایی درونی، پرسشنامه اصلاح‌شده بین 20 نفر از جوانان که مشابه گروه مورد مطالعه بودند(که جزء افراد تحت مطالعه نبودند) توزیع و ضریب آلفای کرونباخ برآورد و مقادیر بالای 7/0 قابل‌قبول تلقی شد.
آلفای کرونباخ بعد حساسیت درک شده (87/0)، شدت درک شده (86/0)، منافع درک شده(86/0)، موانع درک شده (88/0)، خودکارآمدی درک شده (70/0) و رفتارهای پیشگیرانه(86/0) بدست آمد. با توجه به غیر نرمال بودن داده ها، تحلیل داده ها به صورت میانه و دامنه میان چارکی بیان شد.
جهت تعیین رابطه بین متغیرها از آزمونهای یومن ویتنی، اچ کروسکال والیس و جهت تعیین همبستگی از آزمون اسپیرمن استفاده شد. تمامی تحلیل ها در نرم افزار SPSS22 با در نظر گرفتن سطح معنی داری 5 درصد انجام شد.
این مطالعه دارای کد اخلاقIR.SSU.SPH.REC.1401.039 از کمیته سازمانی اخلاق در پژوهش دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می باشد.
یافتهها
از مجموع 412 نفر شرکت کننده 220نفر(4/53درصد)را مردان و192 نفر(6/46درصد) را زنان تشکیل می دادندکه از این تعداد 161 نفر(1/39 درصد) متاهل بودند.
تحصیلات 193 نفر(8/46 درصد) از آن ها دانشگاهی بود و از این تعداد 159 نفر(6/38 درصد) شاغل بودند. در خصوص ابتلا به بیماری کرونا 280 نفر(68درصد) از افراد شرکت کننده سابقه ابتلا به کرونا داشتند و اولین اقدام 170 نفر (3/41 درصد) از آن ها بعد از ابتلا به کرونا مراجعه به پزشک بود(جدول 1).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد موانع درک شده و رفتارهای پیشگیرانه در مورد بیماری کرونا در زنان بیشتر از مردان بود (05/0P<) و نمره آگاهی و شدت درک شده افراد متاهل نسبت به افراد مجرد بیشتر بود.
میانه و دامنه میان چارکی نمره آگاهی وسازه های مدل اعتقاد بهداشتی و رفتار پیشگیرانه در جدول 2 نشان داده شده است.
ضریب همبستگی بین سن وسازه های مدل اعتقاد بهداشتی در خصوص رفتارهای پیشگیرانه از کرونا در جدول 3 نشان داده شده است .
متغیر سن با آگاهی، سازه های مدل اعتقاد بهداشتی، خود کارآمدی و رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا همبستگی مثبت ومعنی داری داشت و با راهنما برای عمل همبستگی ضعیف تری نشان داد.
نتایج حاصل از ارتباط بین میانگین نمره سازه های مدل اعتقاد بهداشتی با وضعیت اشتغال جوانان نشان داد افرادی که شاغل بودند از آگاهی، حساسیت درک شده و موانع درک شده بالاتری در مورد بیماری کرونا برخوردار بودند.
در ارتباط بین میانگین سازه های مدل اعتقاد بهداشتی با وضعیت اقتصاد خانواده نشان داد، هرچه سطح اقتصادی خانواده ها ضعیف تر بود شدت درک شده، منافع درک شده و خود کارآمدی بالاتری نسبت به پیشگیری از بیماری کرونا وجود داشت و بیشترین منبع کسب اطلاعات جوانان در مورد پیشگیری از بیماری کرونا از رادیو و تلویزیون ملی (6/53 درصد) بود.
جدول 1: توزیع فراوانی متغیرهای دموگرافیک جوانان مورد مطالعه
جدول2: میانه و دامنه میان چارکی سازه های مدل اعتقاد بهداشتی درجوانان
جدول 3: ضریب همبستگی متغیر سن با سازه های مدل اعتقاد بهداشتی در خصوص رفتارهای پیشگیرانه از کرونا در جوانان مورد مطالعه
*معنی داری در سطح 05/0
| متغیر | سطح | تعداد | درصد |
| جنسیت | زن | 192 | 6/46 |
| مرد | 220 | 4/53 | |
| تاهل | مجرد | 251 | 9/60 |
| متاهل | 161 | 1/39 | |
| تحصیلات | ابتدایی | 24 | 8/5 |
| متوسطه اول | 54 | 1/13 | |
| متوسطه دوم | 132 | 22 | |
| دانشگاهی | 193 | 8/46 | |
| وضعیت اشتغال | دانش آموز | 53 | 9/12 |
| دانشجو | 80 | 4/19 | |
| شاغل | 159 | 6/38 | |
| بیکار | 67 | 3/16 | |
| سایر | 43 | 4/10 | |
وضعیت اقتصادی خانواده |
بسیار بد | 8 | 9/1 |
| بد | 31 | 5/7 | |
| متوسط | 273 | 3/66 | |
| خوب | 87 | 1/21 | |
| بسیار خوب | 12 | 9/2 | |
| ابتلای خود به کرونا | بلی | 280 | 68 |
| خیر | 132 | 32 | |
اولین اقدام بعد از ابتلا به کرونا |
بی توجهی | 12 | 2/9 |
| مراجعه به پزشک | 170 | 3/41 | |
| مراجعه به بیمارستان | 13 | 2/3 | |
| مراجعه به مراکز سلامت | 30 | 3/7 | |
| خود درمانی | 27 | 6/6 | |
| استفاده از داروهای سنتی | 4 | 1 | |
| ماندن در خانه وعمل کردن به توصیه های بهداشتی | 24 | 8/5 | |
| جستجو در اینترنت برای بدست آوردن راه درمانی مناسب | 3 | 7/0 |
| سازه ها | میانه | دامنه میان چارکی | مینیمم | ماکزیمم |
| آگاهی | 15 | 3 | 7 | 16 |
| حساسیت درک شده | 31 | 8 | 14 | 35 |
| شدت درک شده | 30 | 9 | 11 | 35 |
| منافع درک شده | 27 | 7 | 14 | 30 |
| موانع درک شده | 33 | 5/12 | 10 | 50 |
| خود کار آمدی | 44 | 10 | 27 | 50 |
| رفتارهای پیشگیر انه | 52 | 12 | 13 | 65 |
جدول 3: ضریب همبستگی متغیر سن با سازه های مدل اعتقاد بهداشتی در خصوص رفتارهای پیشگیرانه از کرونا در جوانان مورد مطالعه
| متغیرها |
سن | آگاهی | حساسیت درک شده | شدت درک شده | منافع درک شده | موانع درک شده | راهنما برای عمل | خود کارآمدی | رفتارهای پیشگیر انه |
| سن | 1 | ||||||||
| آگاهی | **169/0 | 1 | |||||||
| حساسیت درک شده | **258/0 | **451/0 | 1 | ||||||
| شدت درک شده | **208/0 | **403/0 | **636/0 | 1 | |||||
| منافع درک شده | **209/0 | **437/0 | **642/0 | **647/0 | 1 | ||||
| موانع درک شده | **127/0 | **218/0 | **250/0 | **200/0 | **342/0 | 1 | |||
| راهنما برای عمل | 094/0 | **177/0 | **200/0 | **230/0 | **287/0 | **222/0 | 1 | ||
| خود کارآمدی | **234/0 | **311/0 | **558/0 | **531/0 | **664/0 | **395/0 | **241/0 | 1 | |
| رفتارهای پیشگیر انه | **132/0 | **265/0 | **319/0 | **233/0 | **409/0 | **435/0 | **194/0 | **364/0 | 1 |
** معنی داری در سطح 01/0
بحث و نتیجه گیری
در این مطالعه بین سطح تحصیلات وسازه های مدل اعتقاد
مطالعه حاضر با هدف تعیین رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در جوانان خمینی شهر اصفهان با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی انجام شد. بحث و نتیجه گیری
در این مطالعه بین سطح تحصیلات وسازه های مدل اعتقاد
نتایج این مطالعه نشان داد که رفتارهای پیشگیرانه و موانع انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در زنان بیشتر از مردان است که با نتایج مطالعه شهنازی، آلوز و همکارانشان مطابقت داشت(26،14).
در مطالعه شهنازی زنان با توجه به موانع درک شده بالاتر، رفتارهای پیشگیرانه را بیشتر رعایت می کردند دلیل آن احتمالا انگیزه بیشتر زنان برای سلامتی و فواید درک شده بود(14). یکی دیگر از دلایل نیز می تواند مسئولیت بالای مردان برای کسب درآمد و درنتیجه اجبار به بیرون رفتن از منزل باشد.
میانگین آگاهی در افراد مورد مطالعه، در حد مطلوب بود، اکثر افراد آگاهی درک شده بالایی در خصوص انجام رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 داشتند که همسو با نتایج مطالعات مختلف بود (25، 18، 4).
اجرای بسیج اطلاع رسانی در سطح کشور توسط رسانه های جمعی، صدا وسیما و وزارت بهداشت و نیروهای هشدار دهنده در زمان اپیدمی می تواند از دلایل آن باشد.
در این مطالعه متاهلین آگاهی و شدت درک شده بالاتری در خصوص رفتارهای پیشگیرانه از کرونا داشتند. کسب اطلاعات کافی در این زمینه باعث افزایش حساسیت و نگرانی افراد نسبت به عوارض این بیماری شده است در این راستا نتایج مطالعه دانش و همکاران نشان داد که ازدواج و داشتن همسر می تواند تاثیر مهمی در سلامت زوجین داشته باشد (28).
بهداشتی ارتباط معنا داری وجود داشت به طوری که افراد با سطح تحصیلات بالاتر، از حساسیت درک شده، شدت درک شده، منافع درک شده ،خودکارآمدی و رفتارهای پیشگیرانه بالاتری برخوردار بودند که با نتایج مطالعه خزایی پول و همکاران درمازندران مطابقت داشت(21).
واضح است که هر چقدر افراد تحصیلات بالاتری داشته باشند، دانش بیشترینیز نسبت به مسائل مرتبط با سلامتی به دست می آورند که این منجربه احساس مسئولیت بیشتر نسبت به سلامتی و تلاش برای سالم ماندنشان می شود همانطور که در مطالعه نخعی زاده نیز بین سطح تحصیلات افراد و رعایت رفتارهای پیشگیرانه ارتباط معنادار وجود داشت(27).
میانه نمره رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در سطح بالایی قرار داشت که می تواند به دلیل شیوع بالای این بیماری وعوارض ناشناخته ناشی از آن باشد و نشان دهنده این بود که هرچه خطر درک شده از افراد نسبت به بیماری بیشتر باشد اقدامات محافظتی بیشتری را اعمال می کنند(22،19، 16).
در این مطالعه همبستگی مثبت و معنی داری بین سن و رفتارهای پیشگیرانه از کووید 19 مشاهده شد که با نتایج مطالعه خزایی پول وهمکاران در مازندران مطابقت داشت(21). به این دلیل که ممکن است حساسیت افراد نسبت به سلامت خود در سنین بالاتر بیشتر باشد درنتیجه به دستورالعملهای وضع شده از طرف وزارت بهداشت اعتماد کرده و از آنها پیروی می کنند.
در این پژوهش هم همبستگی قوی بین منافع درک شده، حساسیت درک شده و شدت درک شده در جوانان مورد مطالعه وجود داشت که با نتایج مطالعه تیموری و همکاران مطابقت داشت. دلیل آن در مورد حساسیت درک شده احساس خطر در مورد پاندمی بیماری و ابتلا همه گروهای سنی و جنسی، در مورد شدت درک شده، مرگ و میر و عوارض ناشی از این بیماری و در مورد منافع درک شده استفاده از وسایل حفاظت فردی که می تواند به عنوان یک رفتار پیشگیری کننده از حساسیت وشدت بیماری کم کند (20).
مطالعه حاضر نشان داد همبستگی مستقیم و قوی بین حساسیت درک شده و شدت درک شده با رفتارهای پیشگیری کننده وجود داشت. در مطالعه تیموری، تعداد زیادی از پاسخ دهندگان حساسیت درک شده بالایی داشتند و بیشترین حساسیت آنها این بود که با توجه به همه گیری بیماری،خطر جدی بوده و ممکن است هر فردی اعم از زن، مرد، بزرگسال و خردسال به این بیماری مبتلا شوند. همچنین بسیاری از آنها معتقد بودند چون در هنگام شیوع بیماری از هیچ وسایل حفاظت فردی استفاده نمی کنند، بنابراین احتمال ابتلاء به بیماری زیاد است(20). در مطالعه خزائی پول شرکت کنندگان حساسیت بالایی نسبت به ابتلا به کووید-19 داشتند به طوری که آنها معتقد بودند که بیماری مرگبار بوده و می تواند عوارض جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد(21). نتایج مطالعه نصیرزاده نشان داد که شرکت کنندگان نگرانی متوسطی نسبت به ابتلا به کووید-19 و عوارض احتمالی آن دارند اما در مطالعه ی شهنازی پاسخ دهندگان دارای حساسیت و شدت درک شده ی نسبتا بالایی بودند و نتایج مطالعه داراتنی در سریلانکا نشان داد اقدامات انجام شده برای پیشگیری از کووید-19 به طور قابل‌توجهی تحت تأثیر حساسیت درک شده وشدت درک شده قرارنگرفته بود که بامطالعه حاضر در این زمینه در تضاد بود(29)که به دلیل انجام این مطالعات دردوره های زمانی مختلف، میزان آگاهی افراد در سطوح متفاوتی قرار داشته و عدم آگاهی در مورد این بیماری و روشهای پیشگیری از ابتلا در اوایل پیدایش کووید-19 منجر به عدم حساسیت و نگرانی افراد نسبت به این بیماری شده و در زمان های پیک این بیماری، به علت افزایش تعداد موارد ابتلا ومرگ ومیر، افراد حساسیت و شدت درک شده بیشتری نسبت به این بیماری داشتند، در نهایت رفتارهای متفاوتی را در مواجهه با این ویروس از خود نشان دادند.
در مطالعه حاضر، میانه نمره منافع درک شده در سطح مطلوبی قرار داشت و از نظر همبستگی ارتباط مثبت و معنی داری با موانع درک شده در جوانان مورد مطالعه وجود داشت که بیانگر پیروی از توصیه های بهداشتی در خصوص انجام رفتارهای پیشگیرانه توسط جوانان مانند زدن ماسک، رعایت فاصله مناسب، عدم رفتن به محل ها و مکانهای شلوغ وغیره را در کاهش احتمال به بیماری کرونا موثر می دانستند که با نتایج مطالعات انجام شده توسط تیموری، پور حاجی، فتحیان و همکارانشان مطابقت داشت(24،20، 16).
در مطالعه حاضر، میانه نمره موانع درک شده در سطح متوسطی قرار داشت و با رفتارهای پیشگیری کننده از کووید-19 همبستگی مستقیم وقوی داشت که با مطالعه شهنازی، داراتنی و همکارانشان مطابقت داشت. در مطالعه شهنازی و همکاران در گلستان، میزان پایبندی به انجام رفتارهای پیشگیرانه با کاهش موانع درک شده افزایش یافته بود(14). همچنین در مطالعه داراتنی در سریلانکا موانع درک شده تأثیر منفی قابل توجهی در اقدامات انجام شده برای جلوگیری از کووید-19 داشته است(29). به علاوه نتایج مطالعه ای در انگلستان نشان داد که وجود امکانات کافی با هزینه کم درکاهش موانع درک شده و بهبود رعایت رفتارهای پیشگیرانه در دوران پاندمی بسیار مؤثر است و مشاهده شده بود مردم به علت عواملی نظیر کمبود ماسک و مواد ضدعفونی کننده و نبود فضای کافی برای اجرای فاصله فیزیکی دررعایت رفتارهای پیشگیرانه با مشکل مواجه شده اند ازاینرو، یکی از دلایل ضعف در رعایت فاصله اجتماعی و ماسک زدن در مکانهای عمومی می تواند عواملی همچون کمبود امکانات و فقدان تجهیزات با هزینه کم برای استفاده عموم مردم در دوران ابتدایی شیوع بیماری باشد(29). به دلیل اینکه فردی با موانع بیشتری روبرو می شود، احتمال کمتری داردتا رفتارهای پیشگیرانه کووید-19را اتخاذ کند. بنابراین، متقاعد کردن مردم برای اتخاذ تدابیر کامل پیشگیری از کووید-19 با شناسایی موانع مشترکی که در اتخاذ اقدامات پیشگیرانه با آن مواجه هستند و تسهیل غلبه بر چنین موانعی به طور موثر ضروری است.
نتایج این مطالعه نشان داد منافع و موانع درک شده از رفتارهای پیشگیرانه باعث افزایش خودکارآمدی در خصوص توانایی انجام رفتارهای پیشگیرانه داشته و رفتار را تحت تاثیر قرار می دهند و منجر به بالا رفتن سطح اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از ابتلا به کووید-19شده اند. در ضمن قویترین همبستگی در این مطالعه بین خودکارآمدی و منافع درک شده بود. جوانانی که درک بالاتری از منافع انجام رفتارهای پیشگیرانه را داشتند ابتلا به بیماری، شدت و عوارض ناشی از آن حساس تر بودند و رفتارهای پیشگیرانه را بیشتر انجام می دادند که با نتایج مطالعات مختلف در این خصوص مطابقت داشته است(23،21). این رابطه نشان می‌دهد که علاوه بر آموزش عمومی جهت افزایش میزان آگاهی درخصوص پیشگیری از کرونا ، به جوانان کمک می کند تا با توسعه مهارتها و انگیزه لازم توانایی مراقبت از خود وخانواده اشان را داشته باشند. در این راستا سیاستگذاران حوزه سلامت می توانند با تکیه بر این یافته، جهت ترغیب جوانان در اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از بیماری، برنامه ریزی و اقدام نمایند.
همچنین همبستگی مثبت و معنی داری بین نمره خود کار آمدی و رفتارهای پیشگیرانه از کووید 19 مشاهده شد که با نتایج مطالعه فتحیان وهمکاران در اصفهان و داراتنی در سریلانکا مطابقت داشت. فتحیان وهمکاران در مطالعه خود نشان داده بودند که خودکارآمدی قویترین پیش‌بینی‌کننده انجام رفتارهای محافظتی است که دلیل آن، پایبندی به یک رفتار معین، نیازمند تلاش جدی برای تقویت باور فرد در مورد توانایی خود برای رفتار به شیوه خاص است که می تواند بیان کننده این باشد که چرا خود کارآمدی قویترین پیش بینی کننده تغییر رفتار بوده است(16). در مطالعه داراتنی در سریلانکا نیز خودکارآمدی تأثیر مثبت قابل توجهی بر انجامرفتارهای پیشگیرانه از کووید-19داشته است،به این دلیل که اگرفردی نقاط قوت وپتانسیل (خودکارآمدی) خود را در مبارزه با کووید-19 شناسایی کند، آن فرد نسبت به پیشگیری از کووید-19 اعتماد به نفس و خوش بینی بیشتری پیدا میکند.بنابراین، توجه به نقاط قوت و پتانسیل آنها یک استراتژی موثر برای متقاعد کردن مردم به اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه است(29).
نتایج این پژوهش نشان داد بیشترین منبع کسب اطلاعات در مورد کرونا از اخبار رادیو و تلوزیون ملی بود و این موضوع نشان دهنده این است که با وجود دسترسی بیشتر جوانان به شبکه های مختلف اجتماعی، اما همچنان اعتماد به رادیو وتلویزیون ملی در مواقع بحران وشیوع بیماری بیشتر است که با نتایج مطالعات خزایی پول، نصیر زاده، فتحیان، پورحاجی و همکارانشان مطابقت داشت(16،21،22،24).
یکی از دلایل آن ممکن است اعتماد بیشتر جوانان به منابع معتبر در ایران، انتشار اطلاعات گمراه کننده در این رسانه ها وایجاد فضای غیر قابل اعتماد این رسانه ها در دهه های اخیر باشد.
به نظر می رسد اطلاع رسانی گسترده در جامعه از طریق رسانه های جمعی واجتماعی امکان تعامل وتبادل اطلاعات صحیح وایجاد آگاهی مناسب در این خصوص داشته است وعلاوه بر فواید فردی، خانوادگی واجتماعی در ارتقای نگرش جوانان هم بی تاثیر نبوده است وآنها را به سمت درک منافع درک شده حاصل از انجام رفتارهای پیشگیری کننده از کرونا سوق داده است.
نتیجه گیری: با توجه به یافته های مطالعه حاضر و ارتباط سازه های تشکیل دهنده مدل اعتقاد بهداشتی با رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان، به نظر می رسد استفاده از روشهای مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی جهت افزایش انجام رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا بالاخص در مردان موثر و توصیه می گردد. همچنین پیشنهاد می گردد در طراحی مداخلات آینده برای ارتقاء رفتارهای پیشگیرانه از بیماری کرونا در جوانان تغییر سازه های خودکارآمدی و منافع درک شده در الویت قرار گیرد.
محدودیت ها: از محدودیت‌های مطالعه حاضر امکان پاسخهای مطلوب برای شرکت‌کنندگان وهمچنین شیوع بیماری کرونا بود. از آنجایی که این مطالعه از داده‌های خود گزارش‌دهی استفاده می‌کرد، این امکان وجود داشت که شرکت‌کنندگان به سؤالات سازه های مدل اعتقاد بهداشتی بر اساس آنچه که از آنها انتظار می‌رفت پاسخ مثبت داده باشند. این امر در مطالعات دیگر نیز مشاهده شده است. با این حال، به دلیل حجم نمونه بزرگ، نتایج مطالعه می‌تواند تا حدودی قابل اعتماد باشد.
تعارض منافع:
نویسندگان اعلام می دارند هیچ گونه تضاد منافعی در این مقاله وجود ندارد.
تشکر وقدردانی:
نویسندگان برخود لازم می دانند از کلیه شرکت کنندگان در این مطالعه ومعاونت تحقیقات وفناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد که ما را در انجام این مطالعه یاری نمودند تشکر نمایند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
