دوره 21، شماره 3 - ( مرداد و شهریور 1401 )
جلد 21 شماره 3 صفحات 29-12 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.IAU.KHUISF.REC.1399.233
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Baghaeipour L, Sajjadian I, Golparvar M. Investigating the Self-Worth Correlations of Depressed Women: The Mediating Role of Acceptance, Body Appreciation, and Psychological Capital. TB 2022; 21 (3) :12-29
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3332-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3332-fa.html
بقائی پور لیلا، سجادیان ایلناز، گل پرور محسن. بررسی همبسته های خودارزشمندی زنان افسرده: نقش میانجیگری پذیرش، قدردانی از بدن و سرمایه روانشناختی. طلوع بهداشت. 1401; 21 (3) :12-29
مرکز تحقیقات سلامت جامعه، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. ، i.sajjadian@khuisf.ac.ir
متن کامل [PDF 570 kb]
(392 دریافت)
| چکیده (HTML) (684 مشاهده)
متن کامل: (818 مشاهده)
مقدمه: خودارزشمندی یکی از مؤلفههایی است که در سلامت روانی و جسمانی تأثیر دارد. هدف این مطالعه شناسایی متغیرهایی هست که با خودارزشمندی همبستگی دارند و بررسی نقش میانجی پذیرش، قدردانی از بدن و سرمایه روانشناختی در مدلی که به دست میآید.
روش بررسی: این پژوهش از نوع همبستگی مبتنی بر معادلات ساختاری است، نمونه آماری شامل 400 نفر از زنان افسرده 18 تا 50 سال شهر یزد در زمستان 98 و بهار 1399 بودند که با روش نمونهگیری دردسترس انتخاب شدند. جهت جمعآوری دادهها از پرسشنامههای خودارزشمندی، سرمایه روانشناختی خودآگاهی، شفقت خود، پذیرش، تنظیم شناختی و قدردانی از بدن. برای تحلیل دادهها از مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرمافزار اموس (Amos) استفاده شد.
یافتهها: اثرات مستقیم همه مسیر ها به جز تنظیم شناختی مثبت بر خودارزشمندی، تنظیم شناختی منفی بر خودارزشمندی، خودآگاهی بر خودارزشمندی و هم چنین بر پذیرش خود، معنی دار به دست آمده است (05/0>p). اثرات غیر مستقیم تنظیم شناختی مثبت و منفی، خودآگاهی و سرمایههای رواننشاختی با میانجیگری شفقت خود معنی دار است (05/0>p). هم چنین اثرات غیر مستقیم تنظیم شناختی مثبت و منفی، خودآگاهی و سرمایههای رواننشاختی با میانجیگری پذیرش خود معنی دار است (05/0>p).
نتیجه گیری: با توجه به نتایج این پژوهش با افزایش خودارزشمندی توسط همبسته های این متغیر (شفقت خود، خودآگاهی و تنظیم شناختی، پذیرش، سرمایه روانشناختی، و قدردانی از بدن) میتوان به بهبود سلامت روان زنان افسرده کمک کند.
جدول 1: یافته های توصیفی متغیرهای پژوهش و ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش
(01/0 (p< ** (05/0 (p<*
شکل 1: مدل دوم روابط بین متغیرها
جدول 2: شاخص های برازش الگوی اثرات غیر مستقیم متغیرهای خودآگاهی، تنظیم شناختی مثبت و منفی و سرمایه های روانشناختی بر خود ارزشمندی
جدول 3: اثرات مستقیم و غیر مستقیم و کل متغیر های پژوهش
روش بررسی: این پژوهش از نوع همبستگی مبتنی بر معادلات ساختاری است، نمونه آماری شامل 400 نفر از زنان افسرده 18 تا 50 سال شهر یزد در زمستان 98 و بهار 1399 بودند که با روش نمونهگیری دردسترس انتخاب شدند. جهت جمعآوری دادهها از پرسشنامههای خودارزشمندی، سرمایه روانشناختی خودآگاهی، شفقت خود، پذیرش، تنظیم شناختی و قدردانی از بدن. برای تحلیل دادهها از مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرمافزار اموس (Amos) استفاده شد.
یافتهها: اثرات مستقیم همه مسیر ها به جز تنظیم شناختی مثبت بر خودارزشمندی، تنظیم شناختی منفی بر خودارزشمندی، خودآگاهی بر خودارزشمندی و هم چنین بر پذیرش خود، معنی دار به دست آمده است (05/0>p). اثرات غیر مستقیم تنظیم شناختی مثبت و منفی، خودآگاهی و سرمایههای رواننشاختی با میانجیگری شفقت خود معنی دار است (05/0>p). هم چنین اثرات غیر مستقیم تنظیم شناختی مثبت و منفی، خودآگاهی و سرمایههای رواننشاختی با میانجیگری پذیرش خود معنی دار است (05/0>p).
نتیجه گیری: با توجه به نتایج این پژوهش با افزایش خودارزشمندی توسط همبسته های این متغیر (شفقت خود، خودآگاهی و تنظیم شناختی، پذیرش، سرمایه روانشناختی، و قدردانی از بدن) میتوان به بهبود سلامت روان زنان افسرده کمک کند.
مقدمه
در دنیای امروز عوامل متعددی از جمله هیجانات، تنشها، عصبیتها بر زندگی روزمره مردم تأثیرات منفی دارند و هر کدام از افراد جامعه در معرض مواجهه با انواع استرسها و شرایط عصبی قرار دارند. در واقع هر آنچه فرد با آن در ارتباط است مانند محیط زندگی اجتماعی و خانواده میتواند به عنوان عامل تنشزا، جریان زندگی او را به سمت بحرانها و نگرانیها سوق دهد (1،2).
افسردگی رایجترین اختلال روانی است که اخیراً به شدت رو به افزایش است و با وجود تحقیقات دامنهدار در مورد علل، علائم و طرق درمان آن متأسفانه در بیشتر جوامع امروزی و از جمله جامعه خودمان توجه زیادی به آن مبذول نشده است. علایم و نشانههای بارز افسردگی شامل احساس غمگینی شدید، عصبانیت و بی حوصلگی، بیعلاقگی و عدم لذت بردن از فعالیتهای تفریحی، کاهش انرژی یا بیقراری، بیاشتهایی، کاهش وزن، بیخوابی، کاهش قوای ذهنی، کاهش میل جنسی، احساس بیارزشی و گناه، احساس نومیدی، فکر خودکشی و علایم و دردهای جسمانی است (3). مطالعات مختلف نشان میدهد که زنان 2 برابر بیشتر از مردان افسرده میشوند (4).
روشهای مختلفی برای درمان افسردگی متداول است مانند شناخت درمانی، فعال‌سازی رفتاری و درمان بین فردی که روی کاهش یا بهبود جنبههای منفی مثل تغییر باورهای ناکارآمد، شناسایی رفتارهای اجتنابی و رفع مشکلات بین فردی متمرکزشده‌اند (5)؛ این نوع درمان‌ها فقط علائم افسردگی را کاهش میدهند ولی هنوز احساس شادکامی و بهزیستی را نمی توانند در مراجع به وجود بیاورند؛ زیرا عواطف منفی و عواطف مثبت دو ساختار کاملاً متفاوت دارند و عدم حضور عواطف منفی به معنی وجود عواطف مثبت نیست (6). بنابراین نیاز به مداخلات جدیدتر احساس میشود که فقط هدف درمان، کاهش صرف علائم نباشد و زمینه و ارتقای توانمندی‌های مختلف شخصیت افراد را فراهم سازد.
از جمله متغیرهایی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت، خودارزشمندی است، که میتوان گفت از نیازهای مهم و اساسی روانشناختی افسردگی است. خودارزشمندی موجب ارتقای سلامت عمومی، خودتنظیمی، منبع انگیزشی و کاهش افسردگی میشود (7). خودارزشمندی به مثابه شاخص سازگاری روانشناختی و کارکرد مناسب اجتماعی تلقی میشود (8،9)، که آموزش مهارتهای خودکنترلی هیجانی میتواند باعث افزایش آن شود. خودارزشمندی یکی از مداخلات مؤثر و کارآمد که در حوزه روانشناسی مثبت نگر است و از برنامه رواندرمانی رشید و سلیگمن (10) گرفته شده است. بر اساس این رویکرد، افزایش توانمندی‌ها، هیجان‌های مثبت، تعهد و معنا هم زندگی را شادتر و غنی‌تر می‌سازد و هم باعث کاسته شدن از مشکلات هیجانی میشود (13-11). از طرف دیگر سرمایه روانشناختی نیز یکی دیگر از شاخصهای روانشناختی مثبت گرایی است و از مهمترین همبستههای خودارزشمندی است که با مؤلفههای خودکارآمدی، خوشبینی، امید و تابآوری در پژوهشهای مختلف به آن اشاره شده است (14،15). در همین راستا شفقت خود نیز یک مشخصهی فردی است، که مفهوم با خود مهربان بودن را دارد. مهربانی به معنی توجه و درک خود به جای قضاوت یا انتقاد از کاستیها و بیکفایتیهای خود است. همچنین قبول این واقعیت است که همهی انسانها دارای نقص هستند و اشتباه میکنند و درگیر رفتارهای ناسالم میشوند. ارزش گذاشتن برای خود و ذهنآگاهی از جمله مفاهیم این متغیر است که در پژوهشهای مختلفی بر روی افراد افسرده انجام شده است (18-16). در ادامه تنظیم هیجان، عاملی کلیدی و تعیین کننده در بهزیستی روانی است که در سازگاری با رویدادهای تنیدگیزای زندگی نقش اساسی را ایفا میکند. تا جایی که میتوان گفت بر کل کیفیت زندگی فرد تأثیر میگذارد (20، 19). در همین راستا برای فراهم کردن زمینههای رشد استعدادهای بالقوه و رسیدن به خودشکوفایی، دستیابی به خودآگاهی نیز عامل مهمی محسوب میشود. خودآگاهی عبارت است از آگاه بودن فرد از انگیزهها، ترجیحها، شخصیت و دانستن این موضوع که چطور این عاملها بر قضاوتها، تصمیمها و تعاملهای فرد با دیگران تأثیر میگذارد (21). دستیابی به خودآگاهی امری مهم در جهت فهمیدن نیازهای رشد شخصی است. داشتن خودآگاهی به فرد در درک ارزش ها، خواستهها، نیازها، تمایلات و قوتها و ضعفهایش کمک میکند (22). در همین رابطه پژوهشهای مختلفی انجام شد که نشان داد، کسانی که خودآگاهی بالاتری دارند، مسئولیت انتخابها و اعمالشان را میپذیرند اما فقدان خودآگاهی باعث میشود که فرد نتواند بین مرزهای خود و دیگران تفاوت قائل شود و در نتیجه پذیرش عقاید، تفکرات و احساسات دیگران که از احساسات و تفکرات شخص متفاوت است، سخت میشود (24، 23).
یکی دیگر از همبستههای خودارزشمندی، پذیرش خود است. پذیرش خود در رویکرد عقلانی - هیجانی الیس به معنی پذیرفتن خود به عنوان انسانی پویا، بی نظیر و تغییرپذیر است. این رویکرد به جای ترویج صرف خود تأثیرگذاری و عزت نفس، که در آنها نوعی درجه بندی نسبی مستتر است، پذیرش خود را مطرح می کند و تأکید دارد که ما باید خود را صرف نظر از دستاوردها «انسان ارزشمندی» بدانیم، تمامی نقاط قوت و ضعف خود را قبول کنیم، نقاط قوت را تقویت کنیم و نقاط ضعف را بهبود ببخشید (25،26). پذیرش بدن خود و قدردانی از بدن نیز در راستای مفهوم پذیرش خود و بهزیستی روانی قرار میگیرد. تصویر بدنی شامل ادراک فرد از اندازه و تناسب بدن است که با تفکر و احساس و دیدگاه سایر افراد نسبت به بدن او همراه است. تصویر بدنی دارای یک ساختار چند بعدی است که شامل دو بخش مستقل ادراکی (تخمین اندازه بدن) و نگرشی (شناخت و احساس فرد نسبت به بدن) میباشد (27). عوامل متعددی مانند ارزشهای اجتماعی-فرهنگی، مقایسههای اجتماعی، تأکید جامعه بر جذابیت ظاهری و تجارب منفی در تعامل با همسالان، نگرانیهای مربوط به تصویر هر شخص نسبت به بدنش را تشدید کرده و به تداوم آن کمک مینماید (28). مهمترین جنبهی تصویر بدنی مثبت که بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته است، قدردانی از بدن است؛ یعنی داشتن نگرش های مطلوب نسبت به بدن بدون توجه به ظاهر آن، پذیرش بدن با وجود فاصلهی آن با معیارهای ایدهآل در جامعه، احترام به بدن و نیازهای آن و محافظت از بدن با انجام رفتارهای سالم (29). با توجه به مطالب گفته شده و پیامدهای نامطلوبی که افسردگی بر روی زنان دارد و همچنین لزوم بررسی عواملی که میتواند نقش قابل توجهی در بهبود و کنترل افسردگی به خصوص در زنان داشته باشد، برای کمک به بهبود کیفیت زندگی آن ها، شناسایی متغیرهایی که بتوانند تأثیر مثبتی بر روی کاهش افسردگی داشته باشند و در ضمن این تأثیر به نوعی پایدار باشد، بسیار مهم است. این پژوهش درصدد پیدا کردن متغیرهایی است که با خودارزشمندی که از متغیرهایی میتواند باشد که در افسردگی نقش مهمی ایفا میکند، ارتباط نزدیکی داشته باشند و با این متغیر بتوان مدلی را تدوین کرد که برای درمان و بهبود زنان افسرده مؤثر باشد.
روش بررسی
این پژوهش از نوع همبستگی مبتنی بر معادلات ساختاری است. جامعه آماری کلیه زنان افسرده 18 تا 50 سال شهر یزد در زمستان 98 و بهار 1399 بود. روش نمونه گیری در دسترس بود. تعداد نمونه با توجه به هدف دستیابی به مدل کمی ارتقاء خودارزشمندی 400 نفر بودند. پس از اخذ مجوزهای لازم برای معرفی به مراکز درمان روان شناختی و مراکز مشاوره شهر یزد، از افراد واجد ملاکهای ورود، نمونه لازم برای اجرای مطالعه انتخاب و سپس از هر یک از آن ها خواسته شد تا پرسشنامههای پژوهش را با صداقت و دقت به صورت خودگزارش دهی پاسخ دهند. معیارهای ورود به مطالعه : 1. تشخیص بیمار افسرده توسط متخصصین روانپزشک و یا روانشناس، 2. کسب نمرۀ معادل شدت افسردگی خفیف تا متوسط (نمرات بین 14 تا 30) در پرسشنامه افسردگی بک، 3. رد تشخیص افتراقی روانی-اجتماعی توسط یک متخصص روانپزشک و عدم وجود اختلال عصبی، 4. داشتن سن 18 تا 50 سال، 5. عدم مصرف سیگار و داروهای مسکن، آرامبخش و خوابآور، 6. رضایت کامل برای شرکت در پژوهش و تکمیل فرم رضایتنامه. معیارهای خروج از مطالعه: 1. کسب نمرۀ معادل شدت افسردگی ضعیف (نمرات بین 0 تا 13) در پرسشنامه افسردگی بک، 2. وجود بیماری جسمانی شدید (قلبی- عروقی، کلیوی و دیابت) که در جریان درمان برای بیمار اختلال ایجاد کند. 3. داشتن نوعی معلولیت حرکتی یا ادراکی که باعث اختلال در تکمیل پرسشنامهها در فرد شود. 4. دریافت همزمان درمان روانپزشکی یا رواندرمانی دیگر برای از بین بردن افسردگی.
ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش به شرح زیر بودند: پرسشنامه خودارزشمندی: این پرسشنامه توسط کروکر و همکاران ساخته شده است (8). این پرسشنامه دارای 7 زیرمقیاس و 35 گویه است که تفکیک گویههای هر زیرمقیاس عبارت است از: حمایت خانواده، سبقت و رقابت جویی، ظاهری و جسمانی، عشق خدائی، شایستگی علمی، تقوی و پرهیزگاری، موافقت از سوی دیگران. شیوه نمره گذاری و تفسیر این پرسشنامه، بر درجه‌بندی هفت‌گانه لیکرت صورت بندی شده است. از شدیدا موافقم تا شدیدا مخالفم. گویه های معکوس این پرسشنامه عبارتند از: 4 و 6 و 10 و 13 و 15 و 23 و 30 (یعنی به « شدیداً موافقم » نمره 1 و به «شدیداً مخالفم» نمره 7 داده میشود). روایی و پایایی: در تحقیق زکی، روایی صوری، محتوایی، سازه ای و همزمانی این ابزار مورد تأیید قرار گرفته و پایایی آن با روش آلفای کرانباخ 7/0 بود. هنجاریابی این پرسشنامه نیز انجام شد و میانگین و انحراف استاندارد خودارزشمندی کل در پسران به ترتیب 1/176، 3/17 و در دختران 63/186، 31/22 بود. آماره آزمون t برابر با 726/3 با سطح معناداری 001/0 بود. پرسشنامه پذیرش بی قید و شرط خود: این پرسشنامه توسط چمبرلین و همکاران طراحی شده است (30). این پرسشنامه شامل ۲۰ سوال و دارای 2 زیرمقیاس پذیرش بی قید و شرط خود و پذیرش مشروط خود است و برای گروه سنی ۱۴ سال و بالاتر قابل اجرا است. نحوه پاسخ دهی به این پرسشنامه به صورت مقیاس لیکرت 7 گزینه ای از کاملا نادرست = ۱ تا همیشه درست = ۷ است. در این مقیاس گرفتن نمره بالا در ۹ عبارت شامل عبارت های ۲، ۳، ۵، ۶، ۸، ۱۱، ۱۶، ۱۷ و ۱۸ نشان دهنده پذیرش بی قید و شرط خود است (دامنه نمرات از ۹ تا ۶۳)، در حالی که ۱۱ مورد دیگر (عبارتهای ۱، ۴، ۷، ۹، ۱۰، ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۹ و ۲۰) به صورت معکوس است. روایی و پایایی: چمبرلین و هاگا همسانی درونی پرسشنامه را با استفاده از آلفای کرونباخ 72/0 گزارش کردند. پایایی پرسشنامه در ایران با استفاده از روش آلفای کرونباخ ۶۸/0 به دست آمد. همچنین پایایی آن از طریق دو نیمه کردن آزمون و با استفاده از روش تنصیف اسپیرمن – برون 63/0به دست آمد (31). پرسشنامه شفقت خود: این پرسشنامه توسط نف و همکاران طراحی شده است (32) و شامل ۲۶ ماده برای اندازهگیری سه مولفه مهربانی به خود (۵ ماده) در برابر قضاوت کردن خود (۵ ماده)، اشتراک انسانی (۴ ماده) در برابر انزوا (۴ ماده) و ذهن آگاهی (۴ ماده) در برابر همانندسازی افراطی (۴ ماده) تدوین شده است. مادهها در یک مقیاس لیکرت ۵ رتبهای، از تقریباً هرگز= ۱ تا تقریباً همیشه= ۵ تنظیم شده که نمره بالاتر سطح بالاتر شفقت خود را نشان میدهد. ضمناً مادههای ۱، ۴، ۸، ۹، ۱۱ و ۱۲ به صورت معکوس نمرهگذاری میشوند. روایی و پایایی: در پژوهش شهبازی و همکاران ضریب آلفا برای نمره کلی مقیاس ۹۱/۰ است. هم چنین ضرایب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاسهای مهربانی به خود، قضاوت کردن خود، تجارب مشترک انسانی، انزوا، ذهن آگاهی و همانندسازی افراطی به ترتیب ۸۳/۰، ۸۷/۰، ۹۱/۰، ۸۸/۰، ۹۲/۰ و ۷۷/۰ میباشند (33). پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان: توسط گارنفسکی و همکاران تدوین شده است (19). این پرسشنامه خود یک ابزار خودگزارشی است که فرم بلند آن دارای 36 ماده است که در تحقیق حاضر از فرم کوتاه آن که 18 مادهای است استفاده شد. پرسشنامهی تنظیم شناختی هیجان 9 راهبرد شناختی ملامت خویش، پذیرش، نشخوارگری، تمرکز مجدد مثبت، تمرکز مجدد بر برنامهریزی، ارزیابی مجدد مثبت، دیدگاهپذیری، فاجعهپنداری و ملامت دیگران را ارزیابی میکند (19). اعتبار پرسشنامه در فرهنگ ایرانی را بشارت و همکاران با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 82/0 گزارش کرده است. روایی پرسشنامه از طریق همبستگی میان راهبردهای منفی با نمرات مقیاس افسردگی و اضطراب پرسشنامه 28 سؤالی سلامت عمومی بررسی شده و به ترتیب ضرایبی برابر 35/0 و 37/0 بدست آمده که هر دو ضریب معنی دار هستند (34). پرسشنامه سرمایه روانشناختی: این پرسشنامه برای سنجش سرمایه روانشناختی توسط مک گی طراحی شده است (35). این پرسشنامه 26 سؤال دارد و گلپرور، جعفری و جوادیان نسخهای از این پرسشنامه را در ایران ترجمه و آماده اجرا نمودهاند (36). مقیاس پاسخگویی این پرسشنامه شش درجهای (کاملا مخالفم= 1 تا کاملا موافقم= 6) است. این مقیاس دارای چهار خرده مقیاس است که شامل خودکارآمدی سؤالات 1 تا 7، امیدواری سؤالات 8 تا 14، تابآوری سؤالات 15 تا 20 و خوشبینی سؤالات 21 تا 26 است. در تحقیق گلپرور و همکاران، آلفای کرونباخ برابر با 85/0را به دست آمد. پرسشنامه استاندارد خودآگاهی: این پرسشنامه توسط نستورم و داویس طراحی شده است (37) و دارای 11 سوال در 2 بعد می باشد. مؤلفههای پرسشنامه: 1- خودگشودگی و استقبال از بازخورد دیگران. 2- آگاهی از ارزش های خود، سبک شناختی، گرایش به تغییر و گرایش به ارتباطات متقابل شخصی. نمره گذاری پرسشنامه بر اساس طیف لیکرت انجام میشود که کاملا مخالف نمره 1 و کاملا موافق نمره 5 میگیرد. حد پایین نمره 18، حد متوسط 33 و حد بالا 50 است. در تحقیق لطیفیان و سیف، بین خرده مقیاسهای پرسشنامه خودآگاهی همبستگی مثبت و منفی به دست آمد که نشان دهنده روایی همگرا و واگرای مطلوب این آزمون میباشد. هم چنین پایایی پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 78/0 بود (38). پرسشنامه قدردانی از بدن: این پرسشنامه توسط آوالوس و همکاران طراحی شده است (39) و دارای 10 سؤال است. نمرهگذاری در طیف لیکرت انجام می شود که هرگز = 1، به ندرت = 2، گاهی اوقات = 3، اغلب = 4، همیشه = 5. قابلیت اطمینان سازگاری داخلی آلفای کرونباخ برای این پرسشنامه برای زنان 97/0 و برای مردان 96/0بود. همبستگی کل پرسشنامه برای زنان 76/0 تا 92/0 و برای مردان 70/0 تا 89/0 بود (40).
روش تحلیل دادهها: دادهها با استفاده از روشهای توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در سطح آمار توصیفی شاخصهای گرایش مرکزی و پراکندگی (میانگینها، انحراف معیار) و در سطح آمار استنباطی نیز از معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار اموس (Amos) نسخه 27 استفاده شد. این مطالعه با مجوز کد اخلاق IR.IAU.KHUISF.REC.1399.233 از دانشگاه آزاد خوارسگان اصفهان و با رعایت ملاحظات اخلاقی شامل تمایل به شرکت در مطالعه، بینام بودن پرسشنامهها و محرمانه بودن اطلاعات انجام شد.
یافتهها
در جدول 1 یافته های توصیفی شامل میانگین، انحراف استاندارد و ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش آورده شده است. میانگین سن افراد نمونه 5/9±41/30 سال است. تحصیلات 4 نفر(5/1 درصد) نمونه سیکل، 39 نفر(7/14 درصد) دیپلم، 26 نفر (8/9 درصد)، فوق دیپلم، 111 نفر(9/41 درصد) لیسانس، 72 نفر(2/27 درصد) فوق لیسانس، 13 نفر(9/4 درصد) دکتری بوده است. 110 نفر(5/41 درصد) نمونه محصل یا دانشجو، 59 نفر(3/22 درصد) خانه دار، 17 نفر(4/6 درصد) فرهنگی، 36 نفر (6/13 درصد) کارمند، 18 نفر(8/6 درصد) آزاد و 25 نفر(4/9 درصد) در گروه سایر شغل ها قرار دارند. 107 نفر(4/40 درصد) نمونه مجرد، 147 نفر(5/55 درصد) نمونه متأهل، 9 نفر (4/3 درصد) مطلقه بوده اند و همسر 2 نفر(8/0 درصد) از افراد نمونه فوت شده بودند. 145 نفر(7/54 درصد) نمونه فرزندی نداشته اند در حالی که 56 نفر(1/21 درصد) یک فرزند، 52 نفر (6/19 درصد) دو فرزند، 12 نفر(6/4 درصد) نمونه سه فرزند و بیشتر داشته اند. در جدول 1 یافته های توصیفی شامل میانگین، انحراف استاندارد و ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش آورده شده است.
همانطور که جدول 1 نشان میدهد، تنظیم شناختی مثبت با خودارزشمندی، خودآگاهی، سرمایه روانشناختی، شفقت به خود، قدردانی از بدن و پذیرش خود ارتباط مثبت و با تنظیم شناختی منفی ارتباط منفی دارد.
تنظیم شناختی منفی با تمام متغیرها ارتباط منفی دارد. خودآگاهی، سرمایه روانشناختی، شفقت به خود، قدردانی از بدن و پذیرش خود با یکدیگر ارتباط مثبت و با تنظیم شناختی منفی ارتباط منفی داشتند.
در دنیای امروز عوامل متعددی از جمله هیجانات، تنشها، عصبیتها بر زندگی روزمره مردم تأثیرات منفی دارند و هر کدام از افراد جامعه در معرض مواجهه با انواع استرسها و شرایط عصبی قرار دارند. در واقع هر آنچه فرد با آن در ارتباط است مانند محیط زندگی اجتماعی و خانواده میتواند به عنوان عامل تنشزا، جریان زندگی او را به سمت بحرانها و نگرانیها سوق دهد (1،2).
افسردگی رایجترین اختلال روانی است که اخیراً به شدت رو به افزایش است و با وجود تحقیقات دامنهدار در مورد علل، علائم و طرق درمان آن متأسفانه در بیشتر جوامع امروزی و از جمله جامعه خودمان توجه زیادی به آن مبذول نشده است. علایم و نشانههای بارز افسردگی شامل احساس غمگینی شدید، عصبانیت و بی حوصلگی، بیعلاقگی و عدم لذت بردن از فعالیتهای تفریحی، کاهش انرژی یا بیقراری، بیاشتهایی، کاهش وزن، بیخوابی، کاهش قوای ذهنی، کاهش میل جنسی، احساس بیارزشی و گناه، احساس نومیدی، فکر خودکشی و علایم و دردهای جسمانی است (3). مطالعات مختلف نشان میدهد که زنان 2 برابر بیشتر از مردان افسرده میشوند (4).
روشهای مختلفی برای درمان افسردگی متداول است مانند شناخت درمانی، فعال‌سازی رفتاری و درمان بین فردی که روی کاهش یا بهبود جنبههای منفی مثل تغییر باورهای ناکارآمد، شناسایی رفتارهای اجتنابی و رفع مشکلات بین فردی متمرکزشده‌اند (5)؛ این نوع درمان‌ها فقط علائم افسردگی را کاهش میدهند ولی هنوز احساس شادکامی و بهزیستی را نمی توانند در مراجع به وجود بیاورند؛ زیرا عواطف منفی و عواطف مثبت دو ساختار کاملاً متفاوت دارند و عدم حضور عواطف منفی به معنی وجود عواطف مثبت نیست (6). بنابراین نیاز به مداخلات جدیدتر احساس میشود که فقط هدف درمان، کاهش صرف علائم نباشد و زمینه و ارتقای توانمندی‌های مختلف شخصیت افراد را فراهم سازد.
از جمله متغیرهایی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت، خودارزشمندی است، که میتوان گفت از نیازهای مهم و اساسی روانشناختی افسردگی است. خودارزشمندی موجب ارتقای سلامت عمومی، خودتنظیمی، منبع انگیزشی و کاهش افسردگی میشود (7). خودارزشمندی به مثابه شاخص سازگاری روانشناختی و کارکرد مناسب اجتماعی تلقی میشود (8،9)، که آموزش مهارتهای خودکنترلی هیجانی میتواند باعث افزایش آن شود. خودارزشمندی یکی از مداخلات مؤثر و کارآمد که در حوزه روانشناسی مثبت نگر است و از برنامه رواندرمانی رشید و سلیگمن (10) گرفته شده است. بر اساس این رویکرد، افزایش توانمندی‌ها، هیجان‌های مثبت، تعهد و معنا هم زندگی را شادتر و غنی‌تر می‌سازد و هم باعث کاسته شدن از مشکلات هیجانی میشود (13-11). از طرف دیگر سرمایه روانشناختی نیز یکی دیگر از شاخصهای روانشناختی مثبت گرایی است و از مهمترین همبستههای خودارزشمندی است که با مؤلفههای خودکارآمدی، خوشبینی، امید و تابآوری در پژوهشهای مختلف به آن اشاره شده است (14،15). در همین راستا شفقت خود نیز یک مشخصهی فردی است، که مفهوم با خود مهربان بودن را دارد. مهربانی به معنی توجه و درک خود به جای قضاوت یا انتقاد از کاستیها و بیکفایتیهای خود است. همچنین قبول این واقعیت است که همهی انسانها دارای نقص هستند و اشتباه میکنند و درگیر رفتارهای ناسالم میشوند. ارزش گذاشتن برای خود و ذهنآگاهی از جمله مفاهیم این متغیر است که در پژوهشهای مختلفی بر روی افراد افسرده انجام شده است (18-16). در ادامه تنظیم هیجان، عاملی کلیدی و تعیین کننده در بهزیستی روانی است که در سازگاری با رویدادهای تنیدگیزای زندگی نقش اساسی را ایفا میکند. تا جایی که میتوان گفت بر کل کیفیت زندگی فرد تأثیر میگذارد (20، 19). در همین راستا برای فراهم کردن زمینههای رشد استعدادهای بالقوه و رسیدن به خودشکوفایی، دستیابی به خودآگاهی نیز عامل مهمی محسوب میشود. خودآگاهی عبارت است از آگاه بودن فرد از انگیزهها، ترجیحها، شخصیت و دانستن این موضوع که چطور این عاملها بر قضاوتها، تصمیمها و تعاملهای فرد با دیگران تأثیر میگذارد (21). دستیابی به خودآگاهی امری مهم در جهت فهمیدن نیازهای رشد شخصی است. داشتن خودآگاهی به فرد در درک ارزش ها، خواستهها، نیازها، تمایلات و قوتها و ضعفهایش کمک میکند (22). در همین رابطه پژوهشهای مختلفی انجام شد که نشان داد، کسانی که خودآگاهی بالاتری دارند، مسئولیت انتخابها و اعمالشان را میپذیرند اما فقدان خودآگاهی باعث میشود که فرد نتواند بین مرزهای خود و دیگران تفاوت قائل شود و در نتیجه پذیرش عقاید، تفکرات و احساسات دیگران که از احساسات و تفکرات شخص متفاوت است، سخت میشود (24، 23).
یکی دیگر از همبستههای خودارزشمندی، پذیرش خود است. پذیرش خود در رویکرد عقلانی - هیجانی الیس به معنی پذیرفتن خود به عنوان انسانی پویا، بی نظیر و تغییرپذیر است. این رویکرد به جای ترویج صرف خود تأثیرگذاری و عزت نفس، که در آنها نوعی درجه بندی نسبی مستتر است، پذیرش خود را مطرح می کند و تأکید دارد که ما باید خود را صرف نظر از دستاوردها «انسان ارزشمندی» بدانیم، تمامی نقاط قوت و ضعف خود را قبول کنیم، نقاط قوت را تقویت کنیم و نقاط ضعف را بهبود ببخشید (25،26). پذیرش بدن خود و قدردانی از بدن نیز در راستای مفهوم پذیرش خود و بهزیستی روانی قرار میگیرد. تصویر بدنی شامل ادراک فرد از اندازه و تناسب بدن است که با تفکر و احساس و دیدگاه سایر افراد نسبت به بدن او همراه است. تصویر بدنی دارای یک ساختار چند بعدی است که شامل دو بخش مستقل ادراکی (تخمین اندازه بدن) و نگرشی (شناخت و احساس فرد نسبت به بدن) میباشد (27). عوامل متعددی مانند ارزشهای اجتماعی-فرهنگی، مقایسههای اجتماعی، تأکید جامعه بر جذابیت ظاهری و تجارب منفی در تعامل با همسالان، نگرانیهای مربوط به تصویر هر شخص نسبت به بدنش را تشدید کرده و به تداوم آن کمک مینماید (28). مهمترین جنبهی تصویر بدنی مثبت که بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته است، قدردانی از بدن است؛ یعنی داشتن نگرش های مطلوب نسبت به بدن بدون توجه به ظاهر آن، پذیرش بدن با وجود فاصلهی آن با معیارهای ایدهآل در جامعه، احترام به بدن و نیازهای آن و محافظت از بدن با انجام رفتارهای سالم (29). با توجه به مطالب گفته شده و پیامدهای نامطلوبی که افسردگی بر روی زنان دارد و همچنین لزوم بررسی عواملی که میتواند نقش قابل توجهی در بهبود و کنترل افسردگی به خصوص در زنان داشته باشد، برای کمک به بهبود کیفیت زندگی آن ها، شناسایی متغیرهایی که بتوانند تأثیر مثبتی بر روی کاهش افسردگی داشته باشند و در ضمن این تأثیر به نوعی پایدار باشد، بسیار مهم است. این پژوهش درصدد پیدا کردن متغیرهایی است که با خودارزشمندی که از متغیرهایی میتواند باشد که در افسردگی نقش مهمی ایفا میکند، ارتباط نزدیکی داشته باشند و با این متغیر بتوان مدلی را تدوین کرد که برای درمان و بهبود زنان افسرده مؤثر باشد.
روش بررسی
این پژوهش از نوع همبستگی مبتنی بر معادلات ساختاری است. جامعه آماری کلیه زنان افسرده 18 تا 50 سال شهر یزد در زمستان 98 و بهار 1399 بود. روش نمونه گیری در دسترس بود. تعداد نمونه با توجه به هدف دستیابی به مدل کمی ارتقاء خودارزشمندی 400 نفر بودند. پس از اخذ مجوزهای لازم برای معرفی به مراکز درمان روان شناختی و مراکز مشاوره شهر یزد، از افراد واجد ملاکهای ورود، نمونه لازم برای اجرای مطالعه انتخاب و سپس از هر یک از آن ها خواسته شد تا پرسشنامههای پژوهش را با صداقت و دقت به صورت خودگزارش دهی پاسخ دهند. معیارهای ورود به مطالعه : 1. تشخیص بیمار افسرده توسط متخصصین روانپزشک و یا روانشناس، 2. کسب نمرۀ معادل شدت افسردگی خفیف تا متوسط (نمرات بین 14 تا 30) در پرسشنامه افسردگی بک، 3. رد تشخیص افتراقی روانی-اجتماعی توسط یک متخصص روانپزشک و عدم وجود اختلال عصبی، 4. داشتن سن 18 تا 50 سال، 5. عدم مصرف سیگار و داروهای مسکن، آرامبخش و خوابآور، 6. رضایت کامل برای شرکت در پژوهش و تکمیل فرم رضایتنامه. معیارهای خروج از مطالعه: 1. کسب نمرۀ معادل شدت افسردگی ضعیف (نمرات بین 0 تا 13) در پرسشنامه افسردگی بک، 2. وجود بیماری جسمانی شدید (قلبی- عروقی، کلیوی و دیابت) که در جریان درمان برای بیمار اختلال ایجاد کند. 3. داشتن نوعی معلولیت حرکتی یا ادراکی که باعث اختلال در تکمیل پرسشنامهها در فرد شود. 4. دریافت همزمان درمان روانپزشکی یا رواندرمانی دیگر برای از بین بردن افسردگی.
ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش به شرح زیر بودند: پرسشنامه خودارزشمندی: این پرسشنامه توسط کروکر و همکاران ساخته شده است (8). این پرسشنامه دارای 7 زیرمقیاس و 35 گویه است که تفکیک گویههای هر زیرمقیاس عبارت است از: حمایت خانواده، سبقت و رقابت جویی، ظاهری و جسمانی، عشق خدائی، شایستگی علمی، تقوی و پرهیزگاری، موافقت از سوی دیگران. شیوه نمره گذاری و تفسیر این پرسشنامه، بر درجه‌بندی هفت‌گانه لیکرت صورت بندی شده است. از شدیدا موافقم تا شدیدا مخالفم. گویه های معکوس این پرسشنامه عبارتند از: 4 و 6 و 10 و 13 و 15 و 23 و 30 (یعنی به « شدیداً موافقم » نمره 1 و به «شدیداً مخالفم» نمره 7 داده میشود). روایی و پایایی: در تحقیق زکی، روایی صوری، محتوایی، سازه ای و همزمانی این ابزار مورد تأیید قرار گرفته و پایایی آن با روش آلفای کرانباخ 7/0 بود. هنجاریابی این پرسشنامه نیز انجام شد و میانگین و انحراف استاندارد خودارزشمندی کل در پسران به ترتیب 1/176، 3/17 و در دختران 63/186، 31/22 بود. آماره آزمون t برابر با 726/3 با سطح معناداری 001/0 بود. پرسشنامه پذیرش بی قید و شرط خود: این پرسشنامه توسط چمبرلین و همکاران طراحی شده است (30). این پرسشنامه شامل ۲۰ سوال و دارای 2 زیرمقیاس پذیرش بی قید و شرط خود و پذیرش مشروط خود است و برای گروه سنی ۱۴ سال و بالاتر قابل اجرا است. نحوه پاسخ دهی به این پرسشنامه به صورت مقیاس لیکرت 7 گزینه ای از کاملا نادرست = ۱ تا همیشه درست = ۷ است. در این مقیاس گرفتن نمره بالا در ۹ عبارت شامل عبارت های ۲، ۳، ۵، ۶، ۸، ۱۱، ۱۶، ۱۷ و ۱۸ نشان دهنده پذیرش بی قید و شرط خود است (دامنه نمرات از ۹ تا ۶۳)، در حالی که ۱۱ مورد دیگر (عبارتهای ۱، ۴، ۷، ۹، ۱۰، ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۹ و ۲۰) به صورت معکوس است. روایی و پایایی: چمبرلین و هاگا همسانی درونی پرسشنامه را با استفاده از آلفای کرونباخ 72/0 گزارش کردند. پایایی پرسشنامه در ایران با استفاده از روش آلفای کرونباخ ۶۸/0 به دست آمد. همچنین پایایی آن از طریق دو نیمه کردن آزمون و با استفاده از روش تنصیف اسپیرمن – برون 63/0به دست آمد (31). پرسشنامه شفقت خود: این پرسشنامه توسط نف و همکاران طراحی شده است (32) و شامل ۲۶ ماده برای اندازهگیری سه مولفه مهربانی به خود (۵ ماده) در برابر قضاوت کردن خود (۵ ماده)، اشتراک انسانی (۴ ماده) در برابر انزوا (۴ ماده) و ذهن آگاهی (۴ ماده) در برابر همانندسازی افراطی (۴ ماده) تدوین شده است. مادهها در یک مقیاس لیکرت ۵ رتبهای، از تقریباً هرگز= ۱ تا تقریباً همیشه= ۵ تنظیم شده که نمره بالاتر سطح بالاتر شفقت خود را نشان میدهد. ضمناً مادههای ۱، ۴، ۸، ۹، ۱۱ و ۱۲ به صورت معکوس نمرهگذاری میشوند. روایی و پایایی: در پژوهش شهبازی و همکاران ضریب آلفا برای نمره کلی مقیاس ۹۱/۰ است. هم چنین ضرایب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاسهای مهربانی به خود، قضاوت کردن خود، تجارب مشترک انسانی، انزوا، ذهن آگاهی و همانندسازی افراطی به ترتیب ۸۳/۰، ۸۷/۰، ۹۱/۰، ۸۸/۰، ۹۲/۰ و ۷۷/۰ میباشند (33). پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان: توسط گارنفسکی و همکاران تدوین شده است (19). این پرسشنامه خود یک ابزار خودگزارشی است که فرم بلند آن دارای 36 ماده است که در تحقیق حاضر از فرم کوتاه آن که 18 مادهای است استفاده شد. پرسشنامهی تنظیم شناختی هیجان 9 راهبرد شناختی ملامت خویش، پذیرش، نشخوارگری، تمرکز مجدد مثبت، تمرکز مجدد بر برنامهریزی، ارزیابی مجدد مثبت، دیدگاهپذیری، فاجعهپنداری و ملامت دیگران را ارزیابی میکند (19). اعتبار پرسشنامه در فرهنگ ایرانی را بشارت و همکاران با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 82/0 گزارش کرده است. روایی پرسشنامه از طریق همبستگی میان راهبردهای منفی با نمرات مقیاس افسردگی و اضطراب پرسشنامه 28 سؤالی سلامت عمومی بررسی شده و به ترتیب ضرایبی برابر 35/0 و 37/0 بدست آمده که هر دو ضریب معنی دار هستند (34). پرسشنامه سرمایه روانشناختی: این پرسشنامه برای سنجش سرمایه روانشناختی توسط مک گی طراحی شده است (35). این پرسشنامه 26 سؤال دارد و گلپرور، جعفری و جوادیان نسخهای از این پرسشنامه را در ایران ترجمه و آماده اجرا نمودهاند (36). مقیاس پاسخگویی این پرسشنامه شش درجهای (کاملا مخالفم= 1 تا کاملا موافقم= 6) است. این مقیاس دارای چهار خرده مقیاس است که شامل خودکارآمدی سؤالات 1 تا 7، امیدواری سؤالات 8 تا 14، تابآوری سؤالات 15 تا 20 و خوشبینی سؤالات 21 تا 26 است. در تحقیق گلپرور و همکاران، آلفای کرونباخ برابر با 85/0را به دست آمد. پرسشنامه استاندارد خودآگاهی: این پرسشنامه توسط نستورم و داویس طراحی شده است (37) و دارای 11 سوال در 2 بعد می باشد. مؤلفههای پرسشنامه: 1- خودگشودگی و استقبال از بازخورد دیگران. 2- آگاهی از ارزش های خود، سبک شناختی، گرایش به تغییر و گرایش به ارتباطات متقابل شخصی. نمره گذاری پرسشنامه بر اساس طیف لیکرت انجام میشود که کاملا مخالف نمره 1 و کاملا موافق نمره 5 میگیرد. حد پایین نمره 18، حد متوسط 33 و حد بالا 50 است. در تحقیق لطیفیان و سیف، بین خرده مقیاسهای پرسشنامه خودآگاهی همبستگی مثبت و منفی به دست آمد که نشان دهنده روایی همگرا و واگرای مطلوب این آزمون میباشد. هم چنین پایایی پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 78/0 بود (38). پرسشنامه قدردانی از بدن: این پرسشنامه توسط آوالوس و همکاران طراحی شده است (39) و دارای 10 سؤال است. نمرهگذاری در طیف لیکرت انجام می شود که هرگز = 1، به ندرت = 2، گاهی اوقات = 3، اغلب = 4، همیشه = 5. قابلیت اطمینان سازگاری داخلی آلفای کرونباخ برای این پرسشنامه برای زنان 97/0 و برای مردان 96/0بود. همبستگی کل پرسشنامه برای زنان 76/0 تا 92/0 و برای مردان 70/0 تا 89/0 بود (40).
روش تحلیل دادهها: دادهها با استفاده از روشهای توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در سطح آمار توصیفی شاخصهای گرایش مرکزی و پراکندگی (میانگینها، انحراف معیار) و در سطح آمار استنباطی نیز از معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار اموس (Amos) نسخه 27 استفاده شد. این مطالعه با مجوز کد اخلاق IR.IAU.KHUISF.REC.1399.233 از دانشگاه آزاد خوارسگان اصفهان و با رعایت ملاحظات اخلاقی شامل تمایل به شرکت در مطالعه، بینام بودن پرسشنامهها و محرمانه بودن اطلاعات انجام شد.
یافتهها
در جدول 1 یافته های توصیفی شامل میانگین، انحراف استاندارد و ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش آورده شده است. میانگین سن افراد نمونه 5/9±41/30 سال است. تحصیلات 4 نفر(5/1 درصد) نمونه سیکل، 39 نفر(7/14 درصد) دیپلم، 26 نفر (8/9 درصد)، فوق دیپلم، 111 نفر(9/41 درصد) لیسانس، 72 نفر(2/27 درصد) فوق لیسانس، 13 نفر(9/4 درصد) دکتری بوده است. 110 نفر(5/41 درصد) نمونه محصل یا دانشجو، 59 نفر(3/22 درصد) خانه دار، 17 نفر(4/6 درصد) فرهنگی، 36 نفر (6/13 درصد) کارمند، 18 نفر(8/6 درصد) آزاد و 25 نفر(4/9 درصد) در گروه سایر شغل ها قرار دارند. 107 نفر(4/40 درصد) نمونه مجرد، 147 نفر(5/55 درصد) نمونه متأهل، 9 نفر (4/3 درصد) مطلقه بوده اند و همسر 2 نفر(8/0 درصد) از افراد نمونه فوت شده بودند. 145 نفر(7/54 درصد) نمونه فرزندی نداشته اند در حالی که 56 نفر(1/21 درصد) یک فرزند، 52 نفر (6/19 درصد) دو فرزند، 12 نفر(6/4 درصد) نمونه سه فرزند و بیشتر داشته اند. در جدول 1 یافته های توصیفی شامل میانگین، انحراف استاندارد و ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش آورده شده است.
همانطور که جدول 1 نشان میدهد، تنظیم شناختی مثبت با خودارزشمندی، خودآگاهی، سرمایه روانشناختی، شفقت به خود، قدردانی از بدن و پذیرش خود ارتباط مثبت و با تنظیم شناختی منفی ارتباط منفی دارد.
تنظیم شناختی منفی با تمام متغیرها ارتباط منفی دارد. خودآگاهی، سرمایه روانشناختی، شفقت به خود، قدردانی از بدن و پذیرش خود با یکدیگر ارتباط مثبت و با تنظیم شناختی منفی ارتباط منفی داشتند.
جدول 1: یافته های توصیفی متغیرهای پژوهش و ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش
متغیر |
شاخص های توصیفی | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | ||||
| میانگین | انحراف استاندارد | کجی | کشیدگی | خود ارزشمندی | تنظیم شناختی مثبت | تنظیم شناختی منفی | خودآگاهی | سرمایه روانشناختی | شفقت خود | قدردانی از بدن | ||
| 1 | خود ارزشمندی | 75/170 | 57/21 | 29/0- | 29/0- | |||||||
| 2 | تنظیم شناختی مثبت | 12/36 | 59/5 | 2/0- | 22/0 | **228/0 | ||||||
| 3 | تنظیم شناختی منفی | 5/25 | 33/4 | 18/0 | 2/0 | ** 25/0- | ** 228/0- | |||||
| 4 | خودآگاهی | 52/37 | 86/4 | 2/0- | 53/0 | ** 23/0 | ** 46/0 | * 121/0- | ||||
| 5 | سرمایه روانشناختی | 98/116 | 09/19 | 22/0- | 55/0 | * 177/0 | ** 515/0 | * 126/0- | ** 536/0 | |||
| 6 | شفقت خود | 2/37 | 6/7 | 19/0- | 29/0- | ** 328/0 | ** 398/0 | ** 263/0- | ** 442/0 | ** 579/0 | ||
| 7 | قدردانی از بدن | 31/36 | 09/8 | 61/0- | 4/0 | * 115/0 | ** 341/0 | ** 128/0- | ** 402/0 | ** 463/0 | ** 486/0 | |
| 8 | پذیرش خود | 17/81 | 32/10 | 09/0 | 88/0 | **504/0 | * 335/0 | ** 205/0- | **287/0 | **0 49/0 | **0 61/. | ** 358/0 |
در مدل اولیه، در مدل سازی معادلات ساختاری، اثرات کل همه مسیر ها به جز خودآگاهی بر خود ارزشمندی، خودآگاهی بر پذیرش خود و سرمایه روانشناختی بر خود ارزشمندی، معنی دار است. هم چنین تأثیر مستقیم همه مسیر ها به جز تنظیم شناختی مثبت بر خود ارزشمندی، تنظیم شناختی منفی بر خود ارزشمندی، خودآگاهی بر خود ارزشمندی و هم چنین بر پذیرش خود، معنی دار به دست آمده است (کلیه ضرایب t بالاتر از 96/1 و سطوح معنی داری کمتر از 05/0 است). اثرات غیر مستقیم تنظیم شناختی مثبت و منفی، خودآگاهی و سرمایه های رواننشاختی با میانجیگری شفقت خود معنی دار است(05/0>p). هم چنین اثرات غیر مستقیم تنظیم شناختی مثبت و منفی و سرمایههای رواننشاختی با میانجیگری پذیرش خود معنی دار است(05/0>p). اما اثرات غیر مستقیم تنظیم شناختی مثبت و منفی، خودآگاهی و سرمایه های رواننشاختی با میانجیگری قدردانی از بدن معنی دار به دست نیامده است(05/0<p). رابطه سرمایه روانشناختی، پذیرش و قدردانی از بدن با خودارزشمندی معنیدار شده است. اما رابطه خودآگاهی، تنظیم هیجانی مثبت و منفی و شفقت به خود با خودارزشمندی معنیدار نیست. لذا در مدل بعدی متغیرهای سرمایه، پذیرش و قدردانی به عنوان متغیر میانجی و متغیرهای خودآگاهی، تنظیم هیجان مثبت و منفی و شفقت به خود متغیرهای مستقل در نظر گرفته میشوند.
شکل 1: مدل دوم روابط بین متغیرها
جدول 2: شاخص های برازش الگوی اثرات غیر مستقیم متغیرهای خودآگاهی، تنظیم شناختی مثبت و منفی و سرمایه های روانشناختی بر خود ارزشمندی
| معادل فارسی | مقدار مطلوب | تنظیم شناختی مثبت | تنظیم شناختی منفی | خودآگاهی | سرمایه روانشناختی | شفقت خود | قدردانی از بدن | پذیرش خود | خود ارزشمندی |
| R2 | - | - | - | - | - | 43/0 | 292/0 | 296/0 | 449/0 |
| R2 تعدیل شده |
- | - | - | - | - | 421/0 | 281/0 | 285/0 | 434/0 |
| F2 | - | - | - | - | - | 1/0 | 04/0 | 07/0 | 364/0 |
| پایایی مرکب | بالاتر از 7/0 | 719/0 | 716/0 | 712/0 | 925/0 | 726/0 | 000/1 | 000/1 | 768/0 |
| آلفای کرونباخ | بالاتر از 7/0 | 795/0 | 708/0 | 821/0 | 947/0 | 796/0 | 000/1 | 000/1 | 817/0 |
| شاخص متوسط واریانس استخراج شده | بالاتر از 5/0 | 505/0 | 503/0 | 7/0 | 817/0 | 501/0 | 000/1 | 000/1 | 51/0 |
| فورنل لارکر | بالاتر از همبستگی سازه های مکنون در مدل با یکدیگر | 72/0 | 709/0 | 837/0 | 904/0 | 708/0 | 000/1 | 000/1 | 714/0 |
| شاخص هم خطی | کمتر از 5/2 | 906/1 | 19/1 | 64/1 | 28/2 | 21/2 | 48/1 | 72/1 | - |
جدول 3: اثرات مستقیم و غیر مستقیم و کل متغیر های پژوهش
| اثرات مستقیم | اثرات غیرمستقیم | اثرات کل | |||||
| متغیر مستقل | متغیر وابسته | ضریب استاندارد | معنی داری | ضریب استاندارد | معنی داری | ضریب استاندارد | معنی داری |
تنظیم شناختی مثبت |
خود ارزشمندی | 006/0 | 922/0 | - | - | 132/0 | 03/0 |
| شفقت خود | 185/0 | 006/0 | 045/0 | 045/0 | 185/0 | 003/0 | |
| قدردانی از بدن | 195/0 | 009/0 | 031/0 | 062/0 | 19/0 | 015/0 | |
| پذیرش خود | 189/0 | 003/0 | 11/0 | 005/0 | 189/0 | 004/0 | |
تنظیم شناختی منفی |
خود ارزشمندی | 11/0- | 067/0 | - | - | 269/0- | 001/0 |
| شفقت خود | 246/0- | 001/0 | 059/0 | 017/0 | 246/0- | 001/0 | |
| قدردانی از بدن | 151/0- | 013/0 | 024/0 | 087/0 | 151/0- | 013/0 | |
| پذیرش خود | 21/0- | 001/0 | 124/0 | 001/0 | 21/0- | 001/0 | |
خودآگاهی |
خود ارزشمندی | 043/0 | 491/0 | - | - | 022/0 | 77/0 |
| شفقت خود | 162/0 | 01/0 | 039/0 | 048/0 | 162/0 | 01/0 | |
| قدردانی از بدن | 209/0 | 004/0 | 033/0 | 074/0 | 209/0 | 007/0 | |
| پذیرش خود | 025/0 | 713/0 | 015/0 | 711/0 | 025/0 | 696/0 | |
سرمایه روانشناختی |
خود ارزشمندی | 179/0 | 036/0 | - | - | 057/0 | 604/0 |
| شفقت خود | 328/0 | 001/0 | 079/0 | 012/0 | 328/0 | 001/0 | |
| قدردانی از بدن | 194/0 | 027/0 | 03/0 | 112/0 | 194/0 | 038/0 | |
| پذیرش خود | 317/0 | 001/0 | 187/0 | 001/0 | 317/0 | 001/0 | |
خودارزشمندی |
شفقت خود | 241/0 | 003/0 | - | - | 241/0 | 002/0 |
| قدردانی از بدن | 157/0 | 006/0 | - | - | 157/0 | 007/0 | |
| پذیرش خود | 589/0 | 001/0 | - | - | 589/0 | 001/0 | |
همان گونه که در جدول 2 مشاهده می شود، هر یک از شاخص های پایایی مرکب و آلفای کرونباخ در متغیرهای پژوهش بالاتر از 7/0 و مورد قبول است. همچنین میزان شاخص متوسط واریانس استخراج شده در همه متغیرها بالاتر از 5/0 حاصل شده است. شاخص روایی افتراقی یا فورنل لارکر نیز در هر هشت متغیر بالاتر از همبستگی متغیرها با هم در مدل بود. به این ترتیب مدل های اندازهگیری از برازش مناسب برخوردار هستند.
در بررسی برازش مدل ساختاری نیز، میزان ضریب تعیین خودارزشمندی (449/0)، شفقت به خود (43/0)، قدردانی از بدن (292/0) و پذیرش خود (296/0) به دست آمده که نشان می دهد تغییرات این متغیرهای وابسته توسط متغیرهای مستقل به طور کلی بالاتر از 3/0 و در دو متغیر قدردانی از بدن و پذیرش خود نزدیک به 3/0 به دست آمده است. همچنین میزان حجم اثر خود ارزشمندی (364/0) در حدود 4/0 به دست آمده است که قابل قبول است.
شاخص هم خطی نیز در متغیرهای مستقل مدل کمتر از 5/2 به دست آمده است. نتایج اثرات کل، مستقیم و غیر مستقیم حاصل از مدل سازی در جدول 3 ارائه شده است.
در مدل دوم، روابط متغیر مستقل شفقت خود با هر سه میانجی (پذیرش، سرمایه و قدردانی) معنیدار بود. هم چنین رابطه متغیر مستقل تنظیم هیجانی مثبت نیز با هر سه میانجی (پذیرش، سرمایه و قدردانی) معنیدار بود.
رابطه خودآگاهی با سرمایه روانشناختی و قدردانی از بدن معنی دار بود اما با پذیرش معنیدار نبود. رابطه تنظیم هیجانی منفی نیز با پذیرش معنیدار و با سرمایه و قدردانی از بدن معنی دار نبوده است.
بحث و نتیجه گیری
در این پژوهش به بررسی و شناسایی متغیرهایی که با خودارزشمندی ارتباط و همبستگی داشتند پرداخته شد. یافتههای پژوهش در مدل اول بیانگر این بود که متغیرهای سرمایه روانشناختی، پذیرش و قدردانی از بدن با خودارزشمندی ارتباط داشتند و در مدل دوم تنظیم هیجانی مثبت با پذیرش ، سرمایه روانشناختی و قدردانی از بدن مرتبط بود، تنظیم هیجانی منفی با پذیرش ارتباط داشت و خودآگاهی با سرمایه روانشناختی و قدردانی از بدن رابطه داشت. یافتههای این پژوهش با پژوهش های (41، 32، 42، 16، 43، 44) همسو است. در تبیین متغیرهای همبسته با خودارزشمندی، سرمایه روانشناختی یکی از شاخص های روانشناختی مثبت گرایی می باشد که ویژگیهایی از قبیل خودکارآمدی، خوش بینی، امید و تابآوری دارد. از این رو این چهار منبع در یک نظام به هم پیوسته به تقویت یکدیگر و شکلدهی سپری مقاوم در برابر فشارزاها عمل میکنند و بر اثرات ضربه گیر این منابع در موقعیتهای پرتنش تأکید شده است (15). بنابراین سرمایه روانشناختی با توجه به جنبههای مثبت آن از جمله مفاهیم و سازههای بهنجار مورد توجه و مطالعه روانشناسان مثبت گرا در زندگی است که افزایش آن موجب مقابله بهتر افراد در برابر موقعیتهای استرسزا، تنش کمتر و توانمندی بیشتر افراد در مقابل مشکلات زندگی است. همچنین لویی و همکاران در مطالعات خود نشان دادهاند که سرمایه روانشناختی رابطه معکوس و منفی با خاطرات بد و ناخوشایند زندگی دارد (43) و بنابر مطالعات لوتانس و همکاران سرمایه روانشناختی میتواند به عنوان مکمل ویژگیهای مثبت فردی قلمداد شود که میتوان آن را در فرد توسعه و تقویت کرد (48،44). به همین دلیل وجود مداخلاتی که افزایش خودارزشمندی و سرمایه روانشناختی افراد افسرده را مورد هدف قرار دهد، میتواند نقش مهمی در زندگی آن ها ایفا کند.
رشید و سلیگمن به اهمیت هیجان‌های مثبت علی‌الخصوص هیجان‌های مثبت مربوط به آینده در افزایش خوشبینی و امید در افراد به‌عنوان راهی برای جلوگیری و درمان افسردگی و بدبینی تأکید نمودهاند (10). لوتانس و همکاران، تمرین‌های با محوریت عفو و گذشت و قدرشناسی و استفاده از توانمندی‌های منشی/شخصیتی و سه رویداد خوب در زندگی را به‌عنوان شیوه‌ای برای ایجاد هیجان‌های مثبت نسبت به گذشته، حال و آینده را طراحی کرده‌اند و معتقدند اینگونه هیجانها میزان امید به آینده و خوشبینی را در افراد ارتقاء خواهد داد (48).
آموزش رویکرد مثبت نگر، به افراد کمک میکند تا برای احیا و تقویت شجاعت، مهربانی، سخت‌کوشی و هوش عاطفی و اجتماعی کوشش نمایند. این موضوع هرچند باعث کاهش و مدیریت مشکلات هیجانی در آنان میشود، اما مهمتر از آن، ایجاد و تقویت هیجانها و جنبههای مثبت، تعهد و معنا در زندگی است که منجر به ارتقاء سلامت روان و رضایت از زندگی در افراد میشود (49، 17).
هم چنین خودارزشمندی پایین با اختلال تنظیم هیجان ارتباط دارد، که مربوط به عملکرد مغزی است. بدین صورت که فرد در برابر اضطرابها به نحو ناموفقی دفاع میکنند و این عدم موفقیت برعکس اضطراب را بالا میبرد و در طولانی مدت به خاطر این فرایند افراد اهدافی برای خود تعیین نمیکنند و این امر باعث میشود که مشکلات هیجانی آنها افزایش یابد. بنابراین بالابردن خودارزشمندی به صورت های گوناگون این رویه نامطلوب را کاهش خواهد داد. تنظیم مؤثر هیجانها دارای پیامدهای مطلوبی بر بهداشت روانی، بهزیستی روانشناختی، سلامت جسمانی و روابط بین فردی است (45،46).
همانطور که نتایج نشان داد، شفقت خود نیز با پذیرش، سرمایه روانشناختی و قدردانی در ارتباط است. در توضیح این نتایج می توان گفت که، شفقت به خود پذیرش مهربانانه خویشتن است؛ شما فضایی را می‌آفرینید که در آن به دور از قضاوت با خود به گرمی برخورد می‌کنید، همان رفتاری که ممکن است با یک دوست داشته باشید، شما می‌پذیرید که به عنوان یک انسان ممکن است خطاهایی داشته باشید و خود را به خاطر آن ها سرزنش نمی‌کنید. شفقت به خود از طریق ایجاد مراقبت، توجه جدید به خود و پیشنهاد فرایندهای درونی دلسوزانه به تغییر افراد کمک میکند. این تغییرات میتواند به صورت نوعی از درمان فیزیولوژی- روانی- عصبی تعبیر و تفسیر شود (41)، لذا به صورت مستقیم میتواند بر کاهش افسردگی افراد نقش داشته باشد. همچنین تنظیم هیجان مثبت و منفی با پذیرش ارتباط داشتند، که با توجه به مطالب گفته شده، افراد مبتلا به افسردگی هیجان منفی زیادی مثل غم، ناراحتی، دلزدگی و شکست در زندگیشان را که ناشی از بیماریشان میباشد تجربه میکنند. به منظور مقابله با چنین هیجان های منفی، آن ها نیازمند تسکین دادن و رفع کردن و از همه مهمتر نیازمند غلبه کردن برچسب های منفی بدون هرگونه آسیب هستند.
این افراد باید شفقت به خودشان را در ارتباط با این نوع از هیجان های منفی افزایش دهند. شفقت به خود یک پاسخ ممکن به رنج و شکست شخصی است و میتواند به طورکلی به عنوان یک نوع محافظ خود، درک نگرش نسبت به خود همراه با پذیرش محدودیتها به عنوان یک بخش طبیعی از تجربه انسانی تعریف میشود (32).
از این رو با توجه به مطالبی که ذکر گردید میتوان اینگونه تبیین کرد که، افرادی که شفقت خود دارند میزان هیجانات منفی کمتری را در خود به وجود میآورند. این افراد به دلیل اینکه تنظیم هیجانی بهتری نسبت به دیگران دارند (47).
ادراکات آن ها کمتر تحت تأثیر هیجاناتشان قرارگرفته و سعی میکنند به صورت واقعبینانه با محیط خود ارتباط برقرار کنند. از این رو این افراد ادراک واقعبینانهتر نسبت به خود دیگران و شرایط زندگی دارند.
در ادامه بین خودآگاهی و سرمایه روانشناختی و قدردانی از بدن رابطه وجود داشت. سرمایه روانشناختی نیز یکی از شاخص های روانشناختی مثبت گرایی میباشد که ویژگیهایی از قبیل خودکارآمدی، خوش بینی، امید و تابآوری دارد. از این رو این چهار منبع در یک نظام به هم پیوسته به تقویت یکدیگر و شکلدهی سپری مقاوم در برابر فشارزاها عمل میکنند و بر اثرات ضربه گیر این منابع در موقعیتهای پرتنش تأکید شده است (15). بنابراین سرمایه روانشناختی با توجه به جنبههای مثبت آن از جمله مفاهیم و سازههای بهنجار مورد توجه و مطالعه روانشناسان مثبت گرا در زندگی است که افزایش آن موجب مقابله بهتر افراد در برابر موقعیتهای استرسزا، تنش کمتر و توانمندی بیشتر افراد در مقابل مشکلات زندگی است. همچنین لویی و همکاران در مطالعات خود نشان دادهاند که سرمایه روانشناختی رابطه معکوس و منفی با خاطرات بد و ناخوشایند زندگی دارد (43) و بنابر مطالعات لوتانس و همکاران سرمایه روانشناختی میتواند به عنوان مکمل ویژگیهای مثبت فردی قلمداد شود که میتوان آن را در فرد توسعه و تقویت کرد (48،44). به همین دلیل وجود مداخلاتی که افزایش خودارزشمندی و سرمایه روانشناختی افراد افسرده را مورد هدف قرار دهد، میتواند نقش مهمی در زندگی آن ها ایفا کند. خودآگاهی باعـث میشود که افراد توانمندی ها و نقاط ضعف خود را بهتر بشناسند و در جهت بهبود خود گام بردارند و در صورتی که نتوانند تغییری به وجود بیاورند بپذیرند که بعضی چیزها را نمیتوانند تغییر دهند (50). در واقع خودآگاهی و پذیرش باعث افزایش خودکارآمدی میشود. هم چنین خودآگاهی موجب ترشـح هورمـون هـا و تـاثیر مثبت بر مغز میشود و این تأثیرات مثبت دیـدگاه افـراد را در مورد پدیده هـای اطـراف، تغییـر داده و میـزان خـوشبینـی و امیدواری را در افراد افزایش میدهد. مطالعات مشابه نیز نشان دادهاند که افرادی خودآگاهی بالایی دارند از شـادکامی بیشـتری برخوردارنـد و در زنـدگی امیـداورتر و خوشـبینتـر هستند (51).
هم چنین خودآگاهی موجب بازگشت فرد به درون خود میشود، این بازگشت کم کم درونیتر و عمیقتـر مـیشـود تـا جایی که احساس انعطافپـذیری بیشـتری را ادرک مـیکنـد. خودآگاهی فرد را از چالشهای افکـار و مشـکلات بـه سـمت آرامش و انعطافپـذیری و بـه صـورت تخصصـیتـر تـاب آوری بیشتر روانه میکند. در واقع فردی که تکنیک های خودآگاهی را دریافت کرده است به جـای سـرکوب احساسـات، بـه تخلیـه مناسب آن ها میپردازد و آرامش لازم را کسب میکند و میـزان تابآوری افراد در مقابله با چالش ها نیز افزایش مییابـد. افراد خودآگاه میدانند که شرایط خوشایند و ناخوشایند، موقتی و گـذرا بـوده و هـیچ پدیـدهای بـه صـورت همیشگی وجود ندارد، در نتیجه بهتر میتوانند با شرایط دشوار که گذرا بوده، مقابله کارآمد کنند (52). لوتانس و همکاران، تمرین‌های با محوریت عفو و گذشت و قدرشناسی و استفاده از توانمندی‌های منشی/شخصیتی و سه رویداد خوب در زندگی را به‌عنوان شیوه‌ای برای ایجاد هیجان‌های مثبت نسبت به گذشته، حال و آینده را طراحی کرده‌اند و معتقدند اینگونه هیجانها میزان امید به آینده و خوشبینی را در افراد ارتقاء خواهد داد (48). آموزش رویکرد مثبت نگر، به افراد کمک میکند تا برای احیا و تقویت شجاعت، مهربانی، سخت‌کوشی و هوش عاطفی و اجتماعی کوشش نمایند. این موضوع هرچند باعث کاهش و مدیریت مشکلات هیجانی در آنان میشود، اما مهمتر از آن، ایجاد و تقویت هیجانها و جنبههای مثبت، تعهد و معنا در زندگی است که منجر به ارتقاء سلامت روان و رضایت از زندگی در افراد میشود (49، 17). از محدودیتهای این مطالعه به محدودیت زمانی اجرا به دلیل شیوع کووید 19 بود، که با اطلاع رسانی زمینه مشارکت بیشتر شرکت کنندگان را فراهم کنیم. در پایان پیشنهاد میشود که پژوهشی برای مقایسه همزمان زنان و مردان افسرده انجام شود.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله اعلام میکنند که در این مقاله هیچگونه تضاد منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله از کلیه شرکتکنندگان در این پژوهش که ما را یاری کردند کمال تشکر و قدردانی را داریم. این مقاله برگرفته از رساله دکتری است.
در بررسی برازش مدل ساختاری نیز، میزان ضریب تعیین خودارزشمندی (449/0)، شفقت به خود (43/0)، قدردانی از بدن (292/0) و پذیرش خود (296/0) به دست آمده که نشان می دهد تغییرات این متغیرهای وابسته توسط متغیرهای مستقل به طور کلی بالاتر از 3/0 و در دو متغیر قدردانی از بدن و پذیرش خود نزدیک به 3/0 به دست آمده است. همچنین میزان حجم اثر خود ارزشمندی (364/0) در حدود 4/0 به دست آمده است که قابل قبول است.
شاخص هم خطی نیز در متغیرهای مستقل مدل کمتر از 5/2 به دست آمده است. نتایج اثرات کل، مستقیم و غیر مستقیم حاصل از مدل سازی در جدول 3 ارائه شده است.
در مدل دوم، روابط متغیر مستقل شفقت خود با هر سه میانجی (پذیرش، سرمایه و قدردانی) معنیدار بود. هم چنین رابطه متغیر مستقل تنظیم هیجانی مثبت نیز با هر سه میانجی (پذیرش، سرمایه و قدردانی) معنیدار بود.
رابطه خودآگاهی با سرمایه روانشناختی و قدردانی از بدن معنی دار بود اما با پذیرش معنیدار نبود. رابطه تنظیم هیجانی منفی نیز با پذیرش معنیدار و با سرمایه و قدردانی از بدن معنی دار نبوده است.
بحث و نتیجه گیری
در این پژوهش به بررسی و شناسایی متغیرهایی که با خودارزشمندی ارتباط و همبستگی داشتند پرداخته شد. یافتههای پژوهش در مدل اول بیانگر این بود که متغیرهای سرمایه روانشناختی، پذیرش و قدردانی از بدن با خودارزشمندی ارتباط داشتند و در مدل دوم تنظیم هیجانی مثبت با پذیرش ، سرمایه روانشناختی و قدردانی از بدن مرتبط بود، تنظیم هیجانی منفی با پذیرش ارتباط داشت و خودآگاهی با سرمایه روانشناختی و قدردانی از بدن رابطه داشت. یافتههای این پژوهش با پژوهش های (41، 32، 42، 16، 43، 44) همسو است. در تبیین متغیرهای همبسته با خودارزشمندی، سرمایه روانشناختی یکی از شاخص های روانشناختی مثبت گرایی می باشد که ویژگیهایی از قبیل خودکارآمدی، خوش بینی، امید و تابآوری دارد. از این رو این چهار منبع در یک نظام به هم پیوسته به تقویت یکدیگر و شکلدهی سپری مقاوم در برابر فشارزاها عمل میکنند و بر اثرات ضربه گیر این منابع در موقعیتهای پرتنش تأکید شده است (15). بنابراین سرمایه روانشناختی با توجه به جنبههای مثبت آن از جمله مفاهیم و سازههای بهنجار مورد توجه و مطالعه روانشناسان مثبت گرا در زندگی است که افزایش آن موجب مقابله بهتر افراد در برابر موقعیتهای استرسزا، تنش کمتر و توانمندی بیشتر افراد در مقابل مشکلات زندگی است. همچنین لویی و همکاران در مطالعات خود نشان دادهاند که سرمایه روانشناختی رابطه معکوس و منفی با خاطرات بد و ناخوشایند زندگی دارد (43) و بنابر مطالعات لوتانس و همکاران سرمایه روانشناختی میتواند به عنوان مکمل ویژگیهای مثبت فردی قلمداد شود که میتوان آن را در فرد توسعه و تقویت کرد (48،44). به همین دلیل وجود مداخلاتی که افزایش خودارزشمندی و سرمایه روانشناختی افراد افسرده را مورد هدف قرار دهد، میتواند نقش مهمی در زندگی آن ها ایفا کند.
رشید و سلیگمن به اهمیت هیجان‌های مثبت علی‌الخصوص هیجان‌های مثبت مربوط به آینده در افزایش خوشبینی و امید در افراد به‌عنوان راهی برای جلوگیری و درمان افسردگی و بدبینی تأکید نمودهاند (10). لوتانس و همکاران، تمرین‌های با محوریت عفو و گذشت و قدرشناسی و استفاده از توانمندی‌های منشی/شخصیتی و سه رویداد خوب در زندگی را به‌عنوان شیوه‌ای برای ایجاد هیجان‌های مثبت نسبت به گذشته، حال و آینده را طراحی کرده‌اند و معتقدند اینگونه هیجانها میزان امید به آینده و خوشبینی را در افراد ارتقاء خواهد داد (48).
آموزش رویکرد مثبت نگر، به افراد کمک میکند تا برای احیا و تقویت شجاعت، مهربانی، سخت‌کوشی و هوش عاطفی و اجتماعی کوشش نمایند. این موضوع هرچند باعث کاهش و مدیریت مشکلات هیجانی در آنان میشود، اما مهمتر از آن، ایجاد و تقویت هیجانها و جنبههای مثبت، تعهد و معنا در زندگی است که منجر به ارتقاء سلامت روان و رضایت از زندگی در افراد میشود (49، 17).
هم چنین خودارزشمندی پایین با اختلال تنظیم هیجان ارتباط دارد، که مربوط به عملکرد مغزی است. بدین صورت که فرد در برابر اضطرابها به نحو ناموفقی دفاع میکنند و این عدم موفقیت برعکس اضطراب را بالا میبرد و در طولانی مدت به خاطر این فرایند افراد اهدافی برای خود تعیین نمیکنند و این امر باعث میشود که مشکلات هیجانی آنها افزایش یابد. بنابراین بالابردن خودارزشمندی به صورت های گوناگون این رویه نامطلوب را کاهش خواهد داد. تنظیم مؤثر هیجانها دارای پیامدهای مطلوبی بر بهداشت روانی، بهزیستی روانشناختی، سلامت جسمانی و روابط بین فردی است (45،46).
همانطور که نتایج نشان داد، شفقت خود نیز با پذیرش، سرمایه روانشناختی و قدردانی در ارتباط است. در توضیح این نتایج می توان گفت که، شفقت به خود پذیرش مهربانانه خویشتن است؛ شما فضایی را می‌آفرینید که در آن به دور از قضاوت با خود به گرمی برخورد می‌کنید، همان رفتاری که ممکن است با یک دوست داشته باشید، شما می‌پذیرید که به عنوان یک انسان ممکن است خطاهایی داشته باشید و خود را به خاطر آن ها سرزنش نمی‌کنید. شفقت به خود از طریق ایجاد مراقبت، توجه جدید به خود و پیشنهاد فرایندهای درونی دلسوزانه به تغییر افراد کمک میکند. این تغییرات میتواند به صورت نوعی از درمان فیزیولوژی- روانی- عصبی تعبیر و تفسیر شود (41)، لذا به صورت مستقیم میتواند بر کاهش افسردگی افراد نقش داشته باشد. همچنین تنظیم هیجان مثبت و منفی با پذیرش ارتباط داشتند، که با توجه به مطالب گفته شده، افراد مبتلا به افسردگی هیجان منفی زیادی مثل غم، ناراحتی، دلزدگی و شکست در زندگیشان را که ناشی از بیماریشان میباشد تجربه میکنند. به منظور مقابله با چنین هیجان های منفی، آن ها نیازمند تسکین دادن و رفع کردن و از همه مهمتر نیازمند غلبه کردن برچسب های منفی بدون هرگونه آسیب هستند.
این افراد باید شفقت به خودشان را در ارتباط با این نوع از هیجان های منفی افزایش دهند. شفقت به خود یک پاسخ ممکن به رنج و شکست شخصی است و میتواند به طورکلی به عنوان یک نوع محافظ خود، درک نگرش نسبت به خود همراه با پذیرش محدودیتها به عنوان یک بخش طبیعی از تجربه انسانی تعریف میشود (32).
از این رو با توجه به مطالبی که ذکر گردید میتوان اینگونه تبیین کرد که، افرادی که شفقت خود دارند میزان هیجانات منفی کمتری را در خود به وجود میآورند. این افراد به دلیل اینکه تنظیم هیجانی بهتری نسبت به دیگران دارند (47).
ادراکات آن ها کمتر تحت تأثیر هیجاناتشان قرارگرفته و سعی میکنند به صورت واقعبینانه با محیط خود ارتباط برقرار کنند. از این رو این افراد ادراک واقعبینانهتر نسبت به خود دیگران و شرایط زندگی دارند.
در ادامه بین خودآگاهی و سرمایه روانشناختی و قدردانی از بدن رابطه وجود داشت. سرمایه روانشناختی نیز یکی از شاخص های روانشناختی مثبت گرایی میباشد که ویژگیهایی از قبیل خودکارآمدی، خوش بینی، امید و تابآوری دارد. از این رو این چهار منبع در یک نظام به هم پیوسته به تقویت یکدیگر و شکلدهی سپری مقاوم در برابر فشارزاها عمل میکنند و بر اثرات ضربه گیر این منابع در موقعیتهای پرتنش تأکید شده است (15). بنابراین سرمایه روانشناختی با توجه به جنبههای مثبت آن از جمله مفاهیم و سازههای بهنجار مورد توجه و مطالعه روانشناسان مثبت گرا در زندگی است که افزایش آن موجب مقابله بهتر افراد در برابر موقعیتهای استرسزا، تنش کمتر و توانمندی بیشتر افراد در مقابل مشکلات زندگی است. همچنین لویی و همکاران در مطالعات خود نشان دادهاند که سرمایه روانشناختی رابطه معکوس و منفی با خاطرات بد و ناخوشایند زندگی دارد (43) و بنابر مطالعات لوتانس و همکاران سرمایه روانشناختی میتواند به عنوان مکمل ویژگیهای مثبت فردی قلمداد شود که میتوان آن را در فرد توسعه و تقویت کرد (48،44). به همین دلیل وجود مداخلاتی که افزایش خودارزشمندی و سرمایه روانشناختی افراد افسرده را مورد هدف قرار دهد، میتواند نقش مهمی در زندگی آن ها ایفا کند. خودآگاهی باعـث میشود که افراد توانمندی ها و نقاط ضعف خود را بهتر بشناسند و در جهت بهبود خود گام بردارند و در صورتی که نتوانند تغییری به وجود بیاورند بپذیرند که بعضی چیزها را نمیتوانند تغییر دهند (50). در واقع خودآگاهی و پذیرش باعث افزایش خودکارآمدی میشود. هم چنین خودآگاهی موجب ترشـح هورمـون هـا و تـاثیر مثبت بر مغز میشود و این تأثیرات مثبت دیـدگاه افـراد را در مورد پدیده هـای اطـراف، تغییـر داده و میـزان خـوشبینـی و امیدواری را در افراد افزایش میدهد. مطالعات مشابه نیز نشان دادهاند که افرادی خودآگاهی بالایی دارند از شـادکامی بیشـتری برخوردارنـد و در زنـدگی امیـداورتر و خوشـبینتـر هستند (51).
هم چنین خودآگاهی موجب بازگشت فرد به درون خود میشود، این بازگشت کم کم درونیتر و عمیقتـر مـیشـود تـا جایی که احساس انعطافپـذیری بیشـتری را ادرک مـیکنـد. خودآگاهی فرد را از چالشهای افکـار و مشـکلات بـه سـمت آرامش و انعطافپـذیری و بـه صـورت تخصصـیتـر تـاب آوری بیشتر روانه میکند. در واقع فردی که تکنیک های خودآگاهی را دریافت کرده است به جـای سـرکوب احساسـات، بـه تخلیـه مناسب آن ها میپردازد و آرامش لازم را کسب میکند و میـزان تابآوری افراد در مقابله با چالش ها نیز افزایش مییابـد. افراد خودآگاه میدانند که شرایط خوشایند و ناخوشایند، موقتی و گـذرا بـوده و هـیچ پدیـدهای بـه صـورت همیشگی وجود ندارد، در نتیجه بهتر میتوانند با شرایط دشوار که گذرا بوده، مقابله کارآمد کنند (52). لوتانس و همکاران، تمرین‌های با محوریت عفو و گذشت و قدرشناسی و استفاده از توانمندی‌های منشی/شخصیتی و سه رویداد خوب در زندگی را به‌عنوان شیوه‌ای برای ایجاد هیجان‌های مثبت نسبت به گذشته، حال و آینده را طراحی کرده‌اند و معتقدند اینگونه هیجانها میزان امید به آینده و خوشبینی را در افراد ارتقاء خواهد داد (48). آموزش رویکرد مثبت نگر، به افراد کمک میکند تا برای احیا و تقویت شجاعت، مهربانی، سخت‌کوشی و هوش عاطفی و اجتماعی کوشش نمایند. این موضوع هرچند باعث کاهش و مدیریت مشکلات هیجانی در آنان میشود، اما مهمتر از آن، ایجاد و تقویت هیجانها و جنبههای مثبت، تعهد و معنا در زندگی است که منجر به ارتقاء سلامت روان و رضایت از زندگی در افراد میشود (49، 17). از محدودیتهای این مطالعه به محدودیت زمانی اجرا به دلیل شیوع کووید 19 بود، که با اطلاع رسانی زمینه مشارکت بیشتر شرکت کنندگان را فراهم کنیم. در پایان پیشنهاد میشود که پژوهشی برای مقایسه همزمان زنان و مردان افسرده انجام شود.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله اعلام میکنند که در این مقاله هیچگونه تضاد منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله از کلیه شرکتکنندگان در این پژوهش که ما را یاری کردند کمال تشکر و قدردانی را داریم. این مقاله برگرفته از رساله دکتری است.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
