دوره 21، شماره 2 - ( خرداد و تیر 1401 )
جلد 21 شماره 2 صفحات 16-1 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.IAU.KHUISF.REC.1400.082
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Baghaei B, Aghaei A. The Effectiveness of Positive Psychotherapy on Quality of Life, Happiness, Semantic Level of Firefighters. TB 2022; 21 (2) :1-16
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3293-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3293-fa.html
بقائی بهاره، آقایی اصغر. اثربخشی روان‌درمانی مثبت‌گرا بر کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان. طلوع بهداشت. 1401; 21 (2) :1-16
دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران. ، aghaeipsy@gmail.com
متن کامل [PDF 448 kb]
(302 دریافت)
| چکیده (HTML) (597 مشاهده)
متن کامل: (561 مشاهده)
مقدمه: آتش‌نشانان ازجمله افرادی می باشند که با انواع موقعیت‌های زجرآور و استرس‌زا در کار مواجه اند. ازاین‌رو با توجه به شرایط استرس زا سلامت روان آتش‌نشانان همواره باید موردتوجه قرار گیرد.در نهایت پژوهش حاضر باهدف اثربخشی روان‌درمانی مثبت‌گرا بر کیفیت زندگی، شادکامی، سطح معنایی آتش‌نشانان شهر اصفهان در بهار سال 1399 انجام شد.
روش بررسی: روش پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی از نوع پیشآزمون- پسآزمون با گروه گواه- کنترل و دوره پیگیری یک‌ماهه است و جامعه آماری پژوهش شامل کلیه آتش‌نشانان شهر اصفهان بود از میان آن‌ها 30 نفر دو گروه 15 نفر (آزمایش و کنترل) به روش نمونه‌گیری تصادفی به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه‌های کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی-فرم کوتاه (QlWHO )˛ شادکامی آکسفورد (OxH )˛ تعیین سطح معنایی(Dsl) استفاده شد. جلسات درمان مثبت‌گرا طی 8 جلسه 90 دقیقه‌ای در مورد گروه آزمایش اجرا شد و گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. داده‌های حاصل از پرسشنامهها با استفاده از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر مورد تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که بین میانگین نمرات مرحله پیشآزمون با پسآزمون و پیگیری در متغیر سطح معنایی و کیفیت زندگی˛ شادکامی تفاوت معنادار وجود دارد. این بدان معناست که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته به شکل معناداری نمرات پسآزمون و پیگیری سطح معنایی و کیفیت زندگی˛ شادکامی را نسبت به مرحله پیشآزمون دچار تغییر نماید( 01/0p<).
نتیجه‌گیری: اگرچه روان‌درمانی مثبت‌گرا بر کیفیت زندگی˛ شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان مؤثر بوده است ˛ لذا پیشنهاد می‌گردد. مشاوران ازاین‌رو مداخله‌ای برای بهبود سلامت روانی آتش‌نشانان استفاده نمایند.
واژه های کلیدی : کیفیت زندگی، شادکامی، آتش‌نشانان.
جدول1: محتوای جلسات روان‌درمانی مثبت‌گرا
جدول 2: میانگین و انحراف معیار
روش بررسی: روش پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی از نوع پیشآزمون- پسآزمون با گروه گواه- کنترل و دوره پیگیری یک‌ماهه است و جامعه آماری پژوهش شامل کلیه آتش‌نشانان شهر اصفهان بود از میان آن‌ها 30 نفر دو گروه 15 نفر (آزمایش و کنترل) به روش نمونه‌گیری تصادفی به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه‌های کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی-فرم کوتاه (QlWHO )˛ شادکامی آکسفورد (OxH )˛ تعیین سطح معنایی(Dsl) استفاده شد. جلسات درمان مثبت‌گرا طی 8 جلسه 90 دقیقه‌ای در مورد گروه آزمایش اجرا شد و گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. داده‌های حاصل از پرسشنامهها با استفاده از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر مورد تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که بین میانگین نمرات مرحله پیشآزمون با پسآزمون و پیگیری در متغیر سطح معنایی و کیفیت زندگی˛ شادکامی تفاوت معنادار وجود دارد. این بدان معناست که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته به شکل معناداری نمرات پسآزمون و پیگیری سطح معنایی و کیفیت زندگی˛ شادکامی را نسبت به مرحله پیشآزمون دچار تغییر نماید( 01/0p<).
نتیجه‌گیری: اگرچه روان‌درمانی مثبت‌گرا بر کیفیت زندگی˛ شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان مؤثر بوده است ˛ لذا پیشنهاد می‌گردد. مشاوران ازاین‌رو مداخله‌ای برای بهبود سلامت روانی آتش‌نشانان استفاده نمایند.
واژه های کلیدی : کیفیت زندگی، شادکامی، آتش‌نشانان.
مقدمه
در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ گوناگونی وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ازلحاظ ﺳﺨﺘﯽ ﮐﺎر، ﻣﯿﺰان درآﻣﺪ، خطرات ﺟﺴﻤﯽ و روانی، ﻣﻬﺎرت و ﺗﺨﺼﺺ باهم متفاوت هستند از جمله این مشاغل می‌توان به شغل آتش‌نشانی اشاره نمود (1). آتش‌نشان ﻓﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ در راﺳﺘﺎی ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ یﻌﻨﯽ ﻧﺠﺎت ﺟﺎن انسان‌ها (در برخی موارد حیوانات)، اموال آن‌ها، ﺣﻔﻆ اﻣﻮال و ثروت‌های ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﻠﯽ و ارائه‌ی ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺸﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ عمل می‌کند(2). در ﺑﺴﯿﺎری از ﺟﻮاﻣﻊ، آتش‌نشانان حقیقتاً اولین اﻣﺪادگران مردم ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻓﺮادی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در محل حادثه حاضر می‌شوند و از ﻗﺮﺑﺎﻧﯿﺎن ﻣﺮاﻗﺒﺖ می‌کنند(3). از جمله خطرات فیزیکی شغل آتش‌نشانان می‌توان به استرس رانندگی و تصادف، تخریب ساختمان محل حادثه، خطر انفجار، استنشاق دود و گازهای کشنده، حرارت در محل حریق و صدمات فیزیکی در حین انجام عملیات اشاره کرد. علاوه بر خطرات فیزیکی آسیب‌های روانی اعم از استرس، اضطراب، افسردگی، افکار خودکشی الکلیسم، سوءمصرف مواد و اختلال استرس پس از سانحه و... می‌تواند آتش‌نشانان را تهدید کند (3).داشتن زندگی باکیفیت مطلوب همواره رویای انسان بوده و هست. کیفیت زندگی به شکل آشکار یا نهان در نقطه مقابل کمیت قرار می‌گیرد و منظور از آن، زندگی عالی، رضایت‌آمیز و لذت بخش می‌باشد(4). درواقع کیفیت زندگی مفهومی کلی و ناشی از چگونگی ادراک شناختی و عاطفی شخص از کل زندگی است. به همین علت، اﻓﺮاد دارای ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﻻ، هیجان‌های ﻣﺜﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی را ﺗﺠﺮﺑﻪ می‌کنند، از ﮔﺬﺷﺘﻪ و آینده خود و دیگران، رویدادهای مثبت بیشتری را به یاد می‌آورند و ارزیابی مثبتی از اطراف خوددارند درحالی‌که افراد باکیفیت زندگی کم، خود، گذشته و آینده‌شان، دیگران و رویدادها و موقعیت‌های زندگی خود را منفی و نامطلوب ارزیابی می‌کنند و هیجان‌های منفی مانند اضطراب و افسردگی بیشتری را تجربه می‌کنند (5).
یکی دیگر از سازه‌های مهم در زندگی آتش‌نشانان با توجه به ساعات طولانی دور از خانه بودن، نوبت‌های کاری و خواب نامنظم عدم شادکامی است (6). به اعتقاد تسوتسوی (7) شادکامی شامل معانی متفاوتی مثل لذت آنی، لذت طولانی و رضایت از کل زندگی است ﺷﺎدﮐﺎﻣﯽ دارای ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﻪ ﺟﺰء ﻫﯿﺠﺎﻧﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺖ؛ﺟﺰء ﻫﯿﺠﺎﻧﯽ ﺑﺎﻋﺚ حالت‌های ﻫﯿﺠﺎﻧﯽ ﻣﺜﺒﺖ، ﺟﺰء اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎ دیﮕﺮان و ﺟﺰء ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺗﻔﮑﺮی است که رویدادهای روزﻣﺮه ﺑﺎ خوش‌بینی ﺗﻌﺒﯿﺮ و تفسیر می‌شوند (8). ﺷﺎدﮐﺎﻣﯽ موجب میشود ﺗﺎ اﻓﺮاد در برخورد ﺑﺎ رویﺪادﻫﺎی دﺷﻮار در هنگام بروز مشکلات در بی‌تفاوتی، ناامیدی و افسردگی مقاوم شوند (9). یک انسان سالم درمجموع از کیفیت زندگی خود در ابعاد جسمانی، روانی، سطح استقلال، روابط اجتماعی، معنویت و محیط زندگی نیز رضایت دارد (10). به نظر می‌رسد آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از شغل آتش‌نشانی می‌تواند باعث ایجاد مشکل در معنایابی شود. بر اساس نظریه انسان سالم بزرگ‌ترین مشکل انسان امروز، در معنایابی و داشتن یک معنای اصیل و حقیقی است که داشتن چنین معنایی می‌تواند از بروز بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات روانی پیشگیری کند، تعداد زیادی از بیماران را درمان کند و به افراد عادی و معمولی کمک کند تا هر چه بیشتر به‌سوی سلامتی و انسان سالم ارتقا پیدا کنند (10). درواقع معنا نقش محوری و اساسی در سلامت روان و سایر ابعاد وجودی انسان ازجمله سلامت جسمانی، اجتماعی و معنوی دارد و سایر ویژگی‌های انسان حول محور معنا مفهوم واقعی پیدا می‌کنند(11). منظور از معنا، هر چیز بسیار بااهمیت و ارزشمند ادراک‌شده توسط فرد است که او به خاطر آن در زمان حال زندگی می‌کند و به‌واسطه آن به آینده و یا تغییر، امیدوار بوده و می‌تواند به‌قدری انسان را تشویق و ترغیب کند که با تولید امید، محرک انگیزه شده و انگیزه را به انگیزش تبدیل نماید(10).
یکی از مداخلات روان‌شناختی که در پژوهش حاضر در راستای مشکلات آتش‌نشانان مطرح گردیده است، روان‌درمانی مثبت‌گرا است. زیربنای نظری روان‌درمانی مثبت ریشه در کارهای سلیگمن (12) دارد. درواقع اساس روانشناسی مثبت در پذیرش انسان در جایگاه موجودی توانمند و شایسته است که می‌تواند توانایی‌های خود را شکوفا سازد. بنابراین هدف این رویکرد، مطالعه نیرومندی‌ها و شادمانی انسان‌ها و توجه به نقاط قوت، تقویت داشته‌ها و بنا نهادن ویژگی‌های مثبت است(12). درواقع روان‌درمانی مثبت‌گرا با افزایش معنا در زندگی مرجعان به تخفیف و تسکین آسیب‌های روانی و افزایش شادکامی می‌پردازد (13)و شامل دو فرض است. فرض اول بیان می‌کند که همه مردم استعداد ابتلا به بیماری‌های روانی و نیز ظرفیت ذاتی برای شادکامی دارند. بروز این آسیب‌ها و شادی‌ها بر پایه‌ی تعامل‌های میان شخص و محیط است. بنابراین، روان‌درمانگران مثبت‌گرا مرجعان را رشد-مدار و خودمختار تلقی می‌کنند. فرض دوم روان‌درمانی مثبت‌گرا این است که خلوص و واقعی بودن توانمندی‌ها و هیجان‌های مثبت درمان‌جو
به همان اندازه‌ی ضعف‌ها و هیجان‌های منفی اوست. در این میان پرداختن به جنبه‌های مثبت در ایجاد یک همکاری و تبعیت درمانی قوی و شناخت کامل گنجینه‌ی روان‌شناختی درمان‌جو به‌مثابه پایه و بنیاد طرح‌ریزی درمان حائز اهمیت اساسی است (14).در راستای آنچه بیان گردید تحقیقات صورت گرفته توسط صدیقی، فتحی اقدم، صابری(15) با عنوان پیش‌بینی کیفیت زندگی بر اساس ذهن مقاوم و تعهد سازمانی آتش‌نشان‌ها، خدابخش کولایی، فلسفی نژاد، مقدم، مجرب(16) با عنوان ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﻣﺪیﺮیﺖ اﺳﺘﺮس ﺑﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ و ﻓﺮﺳﻮدﮔﯽ ﺷﻐﻠﯽ آتش‌نشانان ﺗﻬﺮان، جانگ،کیم و پارک (17)با عنوان بررسی روانشناسی مثبت نگر بر سلامت روان کیفیت زندگی آتش‌نشانان، آیسوآی و بایدا (18) با عنوان بررسی رابطه بین روان‌درمانی مثبت نگر بر کیفیت زندگی˛ لیبومریسکی و لایوس(19) با عنوان مداخله‌های روان‌درمانی مثبت نگر بر هیجان مثبت˛ افکار و شادکامی و بهزیستی روان‌شناختی، تنگ، چنگ، وانگ و لاید (20) با عنوان چگونه شادکامی واقعی برای خدمه پرواز ایجاد کنیم: بازاریابی مؤثر و ارتباط کار – خانواده، حامد، رسولی (21) با عنوان بررسی رابطه‌ی ساختاری کیفیت زندگی با بهزیستی روان‌شناختی و شادکامی با نقش واسطه‌ای رضایت از زندگی بیانگر مشکلات آتش‌نشان و اهمیت و ضرورت پرداختن به پژوهش است. بنابراین، با توجه به اهمیت شغل آتش‌نشانی در جامعه و همچنین خلأ پژوهشی در راستای مطالعات در خصوص صدمات روانی شغل آتش‌نشانی و آتش‌نشانان، این پژوهش باهدف تعیین اثربخشی روان‌درمانی مثبت‌گرا بر کیفیت زندگی، شادکامی، سطح معنایی آتش‌نشانان
شهر اصفهان در سال 1399طراحی و اجرا می‌گردد تا مشخص شود که؛ آیا روان‌درمانی مثبت‌گرا بر کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان تأثیر معناداری دارد یا خیر؟
روش بررسی
روش پژوهش نیمه آزمایشی با دو گروه آزمایش و گواه و سه مرحله پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری 1 ماهه بود.در این پژوهش روان‌درمانی مثبت نگر به‌عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شد و متغیرهای وابسته نیز شامل کیفیت زندگی˛ شادکامی و سطح معنایی بودند. جامعه آماری شامل کلیه آتش‌نشانان شهر اصفهان در سال 1399 بود و شیوه انتخاب آزمودنیها در پژوهش به‌صورت در دسترس بود که با توجه به اینکه امکان انتخاب نمونه از بین جامعه به‌طور تصادفی وجود نداشت و همچنین دسترسی به‌کل افراد جامعه نیز میسر نبود بدین منظور پس از دریافت معرفی از دانشگاه برای سازمان آتش‌نشانی استان اصفهان این سازمان، دو ایستگاه آتش‌نشانی شماره 5 و 12 را به‌منظور مطالعه به پژوهشگر معرفی نمود و اجازه ورود به این ایستگاه‌ها را صادر کرد. بنابراین در ابتدا روش نمونه‌گیری در دسترس بود و در مرحله دوم با توجه به اینکه امکان جابه‌جایی این افراد از این دو ایستگاه در مکان دیگر نبود و با در نظر گرفتن آنچه گال، یورگ و گال(22)بیان می‌دارند که یافته‌ها در گروه‌های دست‌نخورده دارای اطمینان بیشتری است از بین افرادی که دارای ملاک‌های ورود که شامل حداقل سن 30 سال، حداقل سابقه 5 سال به بالا و ملاک خروج شامل عدم شرکت هم‌زمان در دو طرح پژوهشی، عدم ابتلا به مشکلات روان‌شناختی بود تعداد 36 نفر در 5 نوبت‌کاری انتخاب شدند
که بعد از ریزش گروه 30 نفر انتخاب و به‌صورت تصادفی در گروه آزمایش و گروه کنترل (هر گروه 15نفر) قرار گرفتند. افراد گروه آزمایش تحت مداخلات روان درمانی مثبت‌گرا قرار گرفتند و در مقابل افراد گروه کنترل هیچ درمانی دریافت نکردند. روش گردآوری اطلاعات به‌صورت پرسشنامهها به شرح زیر بوده است:
پرسشنامه کیفیت زندگی: در این پژوهش به‌منظور سنجش کیفیت زندگی از فرم کوتاه پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی استفاده‌شده است. این پرسشنامه با ادغام برخی از حیطه‌ها و حذف تعدادی از سؤالات فرم اصلی پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی حاصل‌شده است. این پرسشنامه ابزار خود سنجی است که توسط آزمودنیها، تکمیل می‌گردد. چهار حیطه‌ی پرسشنامه عبارت‌اند از : سلامت جسمانی(7سؤال)؛ سلامت روان(6 سؤال)؛ روابط اجتماعی(3 سؤال) و سلامت محیط(8 سؤال) است. پاسخ هر سؤال با طیف 5 تایی، پاسخ داده میشود. این طیف شامل کاملاً مخالفم( با عدد یک)، تا حدودی مخالفم(با عدد دو)، نظری ندارم(با عدد سه )، تا حدودی موافقم (با عدد چهار) و کاملاً موافقم(با عدد پنج) می‌باشد. این پرسشنامه توسط (23) ترجمه و هنجاریابی شده است. بر این اساس پرسشنامه بر روی 1167 نفر از مردم تهران، اجرایی شده است. برای سنجش روایی از روش رگرسیون خطی استفاده‌شده است و برای سنجش عوامل ساختاری پرسشنامه از ماتریس همبستگی سؤالات با حیطه‌ها، بهره برده شده است. حداقل نمره در این پرسشنامه 26 حداکثر نمره130 می‌باشد که هرچه میزان نمره بیشتر باشد نشان‌دهنده بالا بودن کیفیت زندگی
است و برعکس. آلفای کرونباخ ابزار بر اساس (24) 86/0 به‌دست‌آمده است. آلفای کرونباخ کل در پژوهش حاضر 88/0 به‌دست‌آمده است.
پرسشنامه شادکامی آکسفورد: پرسشنامه شادکامی آکسفورد در سال (1989) توسط (25)، ساخته‌شده است که میزان شادکامی فردی را می‌سنجد. این پرسشنامه دارای 29 ماده است که 21 ماده از ماده‌های این پرسشنامه از افسردگی بک گرفته‌شده و معکوس گردیده و یازده ماده به آن اضافه‌شده است تا سایر جنبه‌های سلامت ذهنی را پوشش دهد. مقیاس پاسخگویی پرسشنامه چهار گزینه ایی از صفرتا سه نمره‌گذاری است. در این پرسشنامه حداقل امتیاز قابل کسب 0 و حداکثر 3 بوده است. افزایش امتیازات در این پرسشنامه به معنای افزایش سطح شادکامی است و بالعکس.
آرگایل و همکاران (25)، اعتبار پرسشنامه سیاهه آکسفورد را به کمک ضریب آلفای کرونباخ باخ 90/0 و باز آزمایی آن را طی هفت هفته 78/0 گزارش کرده‌اند. پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر به روش ضریب آلفای کرونباخ 79/0 به دست آمد.
پرسشنامه تعیین سطح معنایی: پرسشنامه سطح معنایی در سال1398 توسط آقائی (11) بر اساس نظریه انسان سالم ساخته شد این پرسشنامه دارای 33 گویه است که 12 حوزه را می‌سنجد: آرامش، جاری بودن، شادی، قناعت، بخشندگی بدون چشم‌داشت، توانایی گذشت و فراموشی، رضایت، امید، توانایی لذت بردن، درک غم اصیل، ارتباط با خالق-عشق به مخلوق-مهربانی با خود و فراشناخت. برای هر سؤال، طیف درجه‌بندی هفت گزینه‌ای که از صفر( بسیار کم) تا شش( بسیار زیاد) نمره‌گذاری میشود. بدین ترتیب بالاترین نمره‌ای که آزمودنی در این آزمون می‌تواند کسب کند 198 است و پایین‌ترین نمره صفر است .جهت سنجش پایایی و اعتماد علمی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است.کیانی (26) و جلالی (27) آلفای کرونباخ این پرسشنامه را به ترتیب 85/0 و 92/0 به دست آورده اند.
در پژوهش حاضر پایایی پرسشنامه به روش ضریب آلفای کرونباخ 92% به دست آمد. این پرسشنامهها در آغاز اولین جلسه به‌عنوان پیشآزمون، در پایان آخرین جلسه به‌عنوان پسآزمون و یک ماه پس از پایان جلسه آخر به‌عنوان پیگیری پر شد. روان‌درمانی مثبت‌گرا مجموعه تکنیک‌ها و آموزش‌های است(28) که در ۸ جلسه ۹۰ دقیقه‌ای توسط متخصص این حوزه( استاد راهنما همراه با دانشجو) یک‌بار در هفته در دفتر آموزش آتش‌نشانی شماره 5 و 12بر روی گروه آزمایش اجرا شد درحالی‌که گروه کنترل در لیست انتظار مانده و به برنامه عادی خود ادامه می‌دهند. رئوس مطالب و ساختار جلسات اول تا هشتم آن به این شرح است.
پس از جمع‌آوری داده‌ها جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، از شاخص‌ها و روش‌های آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده شد. در آمار توصیفی شاخص‌های مرکزی (محاسبه فراوانی، درصد، میانگین) و شاخص‌های پراکندگی (واریانس و انحراف معیار) مشخص گردید. سپس در آمار استنباطی از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر با استفاده از نرم‌افزار spss نسخه 23 استفاده شد.کلیه ملاحظات و اصول اخلاقی این مقاله در کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (خوراسگان) به شماره IR.IAU.KHUISF.REC.1400.082 به تصویب رسیده است.
در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ گوناگونی وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ازلحاظ ﺳﺨﺘﯽ ﮐﺎر، ﻣﯿﺰان درآﻣﺪ، خطرات ﺟﺴﻤﯽ و روانی، ﻣﻬﺎرت و ﺗﺨﺼﺺ باهم متفاوت هستند از جمله این مشاغل می‌توان به شغل آتش‌نشانی اشاره نمود (1). آتش‌نشان ﻓﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ در راﺳﺘﺎی ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ یﻌﻨﯽ ﻧﺠﺎت ﺟﺎن انسان‌ها (در برخی موارد حیوانات)، اموال آن‌ها، ﺣﻔﻆ اﻣﻮال و ثروت‌های ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﻠﯽ و ارائه‌ی ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺸﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ عمل می‌کند(2). در ﺑﺴﯿﺎری از ﺟﻮاﻣﻊ، آتش‌نشانان حقیقتاً اولین اﻣﺪادگران مردم ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻓﺮادی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در محل حادثه حاضر می‌شوند و از ﻗﺮﺑﺎﻧﯿﺎن ﻣﺮاﻗﺒﺖ می‌کنند(3). از جمله خطرات فیزیکی شغل آتش‌نشانان می‌توان به استرس رانندگی و تصادف، تخریب ساختمان محل حادثه، خطر انفجار، استنشاق دود و گازهای کشنده، حرارت در محل حریق و صدمات فیزیکی در حین انجام عملیات اشاره کرد. علاوه بر خطرات فیزیکی آسیب‌های روانی اعم از استرس، اضطراب، افسردگی، افکار خودکشی الکلیسم، سوءمصرف مواد و اختلال استرس پس از سانحه و... می‌تواند آتش‌نشانان را تهدید کند (3).داشتن زندگی باکیفیت مطلوب همواره رویای انسان بوده و هست. کیفیت زندگی به شکل آشکار یا نهان در نقطه مقابل کمیت قرار می‌گیرد و منظور از آن، زندگی عالی، رضایت‌آمیز و لذت بخش می‌باشد(4). درواقع کیفیت زندگی مفهومی کلی و ناشی از چگونگی ادراک شناختی و عاطفی شخص از کل زندگی است. به همین علت، اﻓﺮاد دارای ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﻻ، هیجان‌های ﻣﺜﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی را ﺗﺠﺮﺑﻪ می‌کنند، از ﮔﺬﺷﺘﻪ و آینده خود و دیگران، رویدادهای مثبت بیشتری را به یاد می‌آورند و ارزیابی مثبتی از اطراف خوددارند درحالی‌که افراد باکیفیت زندگی کم، خود، گذشته و آینده‌شان، دیگران و رویدادها و موقعیت‌های زندگی خود را منفی و نامطلوب ارزیابی می‌کنند و هیجان‌های منفی مانند اضطراب و افسردگی بیشتری را تجربه می‌کنند (5).
یکی دیگر از سازه‌های مهم در زندگی آتش‌نشانان با توجه به ساعات طولانی دور از خانه بودن، نوبت‌های کاری و خواب نامنظم عدم شادکامی است (6). به اعتقاد تسوتسوی (7) شادکامی شامل معانی متفاوتی مثل لذت آنی، لذت طولانی و رضایت از کل زندگی است ﺷﺎدﮐﺎﻣﯽ دارای ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﻪ ﺟﺰء ﻫﯿﺠﺎﻧﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺖ؛ﺟﺰء ﻫﯿﺠﺎﻧﯽ ﺑﺎﻋﺚ حالت‌های ﻫﯿﺠﺎﻧﯽ ﻣﺜﺒﺖ، ﺟﺰء اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎ دیﮕﺮان و ﺟﺰء ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺗﻔﮑﺮی است که رویدادهای روزﻣﺮه ﺑﺎ خوش‌بینی ﺗﻌﺒﯿﺮ و تفسیر می‌شوند (8). ﺷﺎدﮐﺎﻣﯽ موجب میشود ﺗﺎ اﻓﺮاد در برخورد ﺑﺎ رویﺪادﻫﺎی دﺷﻮار در هنگام بروز مشکلات در بی‌تفاوتی، ناامیدی و افسردگی مقاوم شوند (9). یک انسان سالم درمجموع از کیفیت زندگی خود در ابعاد جسمانی، روانی، سطح استقلال، روابط اجتماعی، معنویت و محیط زندگی نیز رضایت دارد (10). به نظر می‌رسد آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از شغل آتش‌نشانی می‌تواند باعث ایجاد مشکل در معنایابی شود. بر اساس نظریه انسان سالم بزرگ‌ترین مشکل انسان امروز، در معنایابی و داشتن یک معنای اصیل و حقیقی است که داشتن چنین معنایی می‌تواند از بروز بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات روانی پیشگیری کند، تعداد زیادی از بیماران را درمان کند و به افراد عادی و معمولی کمک کند تا هر چه بیشتر به‌سوی سلامتی و انسان سالم ارتقا پیدا کنند (10). درواقع معنا نقش محوری و اساسی در سلامت روان و سایر ابعاد وجودی انسان ازجمله سلامت جسمانی، اجتماعی و معنوی دارد و سایر ویژگی‌های انسان حول محور معنا مفهوم واقعی پیدا می‌کنند(11). منظور از معنا، هر چیز بسیار بااهمیت و ارزشمند ادراک‌شده توسط فرد است که او به خاطر آن در زمان حال زندگی می‌کند و به‌واسطه آن به آینده و یا تغییر، امیدوار بوده و می‌تواند به‌قدری انسان را تشویق و ترغیب کند که با تولید امید، محرک انگیزه شده و انگیزه را به انگیزش تبدیل نماید(10).
یکی از مداخلات روان‌شناختی که در پژوهش حاضر در راستای مشکلات آتش‌نشانان مطرح گردیده است، روان‌درمانی مثبت‌گرا است. زیربنای نظری روان‌درمانی مثبت ریشه در کارهای سلیگمن (12) دارد. درواقع اساس روانشناسی مثبت در پذیرش انسان در جایگاه موجودی توانمند و شایسته است که می‌تواند توانایی‌های خود را شکوفا سازد. بنابراین هدف این رویکرد، مطالعه نیرومندی‌ها و شادمانی انسان‌ها و توجه به نقاط قوت، تقویت داشته‌ها و بنا نهادن ویژگی‌های مثبت است(12). درواقع روان‌درمانی مثبت‌گرا با افزایش معنا در زندگی مرجعان به تخفیف و تسکین آسیب‌های روانی و افزایش شادکامی می‌پردازد (13)و شامل دو فرض است. فرض اول بیان می‌کند که همه مردم استعداد ابتلا به بیماری‌های روانی و نیز ظرفیت ذاتی برای شادکامی دارند. بروز این آسیب‌ها و شادی‌ها بر پایه‌ی تعامل‌های میان شخص و محیط است. بنابراین، روان‌درمانگران مثبت‌گرا مرجعان را رشد-مدار و خودمختار تلقی می‌کنند. فرض دوم روان‌درمانی مثبت‌گرا این است که خلوص و واقعی بودن توانمندی‌ها و هیجان‌های مثبت درمان‌جو
به همان اندازه‌ی ضعف‌ها و هیجان‌های منفی اوست. در این میان پرداختن به جنبه‌های مثبت در ایجاد یک همکاری و تبعیت درمانی قوی و شناخت کامل گنجینه‌ی روان‌شناختی درمان‌جو به‌مثابه پایه و بنیاد طرح‌ریزی درمان حائز اهمیت اساسی است (14).در راستای آنچه بیان گردید تحقیقات صورت گرفته توسط صدیقی، فتحی اقدم، صابری(15) با عنوان پیش‌بینی کیفیت زندگی بر اساس ذهن مقاوم و تعهد سازمانی آتش‌نشان‌ها، خدابخش کولایی، فلسفی نژاد، مقدم، مجرب(16) با عنوان ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﻣﺪیﺮیﺖ اﺳﺘﺮس ﺑﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ و ﻓﺮﺳﻮدﮔﯽ ﺷﻐﻠﯽ آتش‌نشانان ﺗﻬﺮان، جانگ،کیم و پارک (17)با عنوان بررسی روانشناسی مثبت نگر بر سلامت روان کیفیت زندگی آتش‌نشانان، آیسوآی و بایدا (18) با عنوان بررسی رابطه بین روان‌درمانی مثبت نگر بر کیفیت زندگی˛ لیبومریسکی و لایوس(19) با عنوان مداخله‌های روان‌درمانی مثبت نگر بر هیجان مثبت˛ افکار و شادکامی و بهزیستی روان‌شناختی، تنگ، چنگ، وانگ و لاید (20) با عنوان چگونه شادکامی واقعی برای خدمه پرواز ایجاد کنیم: بازاریابی مؤثر و ارتباط کار – خانواده، حامد، رسولی (21) با عنوان بررسی رابطه‌ی ساختاری کیفیت زندگی با بهزیستی روان‌شناختی و شادکامی با نقش واسطه‌ای رضایت از زندگی بیانگر مشکلات آتش‌نشان و اهمیت و ضرورت پرداختن به پژوهش است. بنابراین، با توجه به اهمیت شغل آتش‌نشانی در جامعه و همچنین خلأ پژوهشی در راستای مطالعات در خصوص صدمات روانی شغل آتش‌نشانی و آتش‌نشانان، این پژوهش باهدف تعیین اثربخشی روان‌درمانی مثبت‌گرا بر کیفیت زندگی، شادکامی، سطح معنایی آتش‌نشانان
شهر اصفهان در سال 1399طراحی و اجرا می‌گردد تا مشخص شود که؛ آیا روان‌درمانی مثبت‌گرا بر کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان تأثیر معناداری دارد یا خیر؟
روش بررسی
روش پژوهش نیمه آزمایشی با دو گروه آزمایش و گواه و سه مرحله پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری 1 ماهه بود.در این پژوهش روان‌درمانی مثبت نگر به‌عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شد و متغیرهای وابسته نیز شامل کیفیت زندگی˛ شادکامی و سطح معنایی بودند. جامعه آماری شامل کلیه آتش‌نشانان شهر اصفهان در سال 1399 بود و شیوه انتخاب آزمودنیها در پژوهش به‌صورت در دسترس بود که با توجه به اینکه امکان انتخاب نمونه از بین جامعه به‌طور تصادفی وجود نداشت و همچنین دسترسی به‌کل افراد جامعه نیز میسر نبود بدین منظور پس از دریافت معرفی از دانشگاه برای سازمان آتش‌نشانی استان اصفهان این سازمان، دو ایستگاه آتش‌نشانی شماره 5 و 12 را به‌منظور مطالعه به پژوهشگر معرفی نمود و اجازه ورود به این ایستگاه‌ها را صادر کرد. بنابراین در ابتدا روش نمونه‌گیری در دسترس بود و در مرحله دوم با توجه به اینکه امکان جابه‌جایی این افراد از این دو ایستگاه در مکان دیگر نبود و با در نظر گرفتن آنچه گال، یورگ و گال(22)بیان می‌دارند که یافته‌ها در گروه‌های دست‌نخورده دارای اطمینان بیشتری است از بین افرادی که دارای ملاک‌های ورود که شامل حداقل سن 30 سال، حداقل سابقه 5 سال به بالا و ملاک خروج شامل عدم شرکت هم‌زمان در دو طرح پژوهشی، عدم ابتلا به مشکلات روان‌شناختی بود تعداد 36 نفر در 5 نوبت‌کاری انتخاب شدند
که بعد از ریزش گروه 30 نفر انتخاب و به‌صورت تصادفی در گروه آزمایش و گروه کنترل (هر گروه 15نفر) قرار گرفتند. افراد گروه آزمایش تحت مداخلات روان درمانی مثبت‌گرا قرار گرفتند و در مقابل افراد گروه کنترل هیچ درمانی دریافت نکردند. روش گردآوری اطلاعات به‌صورت پرسشنامهها به شرح زیر بوده است:
پرسشنامه کیفیت زندگی: در این پژوهش به‌منظور سنجش کیفیت زندگی از فرم کوتاه پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی استفاده‌شده است. این پرسشنامه با ادغام برخی از حیطه‌ها و حذف تعدادی از سؤالات فرم اصلی پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی حاصل‌شده است. این پرسشنامه ابزار خود سنجی است که توسط آزمودنیها، تکمیل می‌گردد. چهار حیطه‌ی پرسشنامه عبارت‌اند از : سلامت جسمانی(7سؤال)؛ سلامت روان(6 سؤال)؛ روابط اجتماعی(3 سؤال) و سلامت محیط(8 سؤال) است. پاسخ هر سؤال با طیف 5 تایی، پاسخ داده میشود. این طیف شامل کاملاً مخالفم( با عدد یک)، تا حدودی مخالفم(با عدد دو)، نظری ندارم(با عدد سه )، تا حدودی موافقم (با عدد چهار) و کاملاً موافقم(با عدد پنج) می‌باشد. این پرسشنامه توسط (23) ترجمه و هنجاریابی شده است. بر این اساس پرسشنامه بر روی 1167 نفر از مردم تهران، اجرایی شده است. برای سنجش روایی از روش رگرسیون خطی استفاده‌شده است و برای سنجش عوامل ساختاری پرسشنامه از ماتریس همبستگی سؤالات با حیطه‌ها، بهره برده شده است. حداقل نمره در این پرسشنامه 26 حداکثر نمره130 می‌باشد که هرچه میزان نمره بیشتر باشد نشان‌دهنده بالا بودن کیفیت زندگی
است و برعکس. آلفای کرونباخ ابزار بر اساس (24) 86/0 به‌دست‌آمده است. آلفای کرونباخ کل در پژوهش حاضر 88/0 به‌دست‌آمده است.
پرسشنامه شادکامی آکسفورد: پرسشنامه شادکامی آکسفورد در سال (1989) توسط (25)، ساخته‌شده است که میزان شادکامی فردی را می‌سنجد. این پرسشنامه دارای 29 ماده است که 21 ماده از ماده‌های این پرسشنامه از افسردگی بک گرفته‌شده و معکوس گردیده و یازده ماده به آن اضافه‌شده است تا سایر جنبه‌های سلامت ذهنی را پوشش دهد. مقیاس پاسخگویی پرسشنامه چهار گزینه ایی از صفرتا سه نمره‌گذاری است. در این پرسشنامه حداقل امتیاز قابل کسب 0 و حداکثر 3 بوده است. افزایش امتیازات در این پرسشنامه به معنای افزایش سطح شادکامی است و بالعکس.
آرگایل و همکاران (25)، اعتبار پرسشنامه سیاهه آکسفورد را به کمک ضریب آلفای کرونباخ باخ 90/0 و باز آزمایی آن را طی هفت هفته 78/0 گزارش کرده‌اند. پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر به روش ضریب آلفای کرونباخ 79/0 به دست آمد.
پرسشنامه تعیین سطح معنایی: پرسشنامه سطح معنایی در سال1398 توسط آقائی (11) بر اساس نظریه انسان سالم ساخته شد این پرسشنامه دارای 33 گویه است که 12 حوزه را می‌سنجد: آرامش، جاری بودن، شادی، قناعت، بخشندگی بدون چشم‌داشت، توانایی گذشت و فراموشی، رضایت، امید، توانایی لذت بردن، درک غم اصیل، ارتباط با خالق-عشق به مخلوق-مهربانی با خود و فراشناخت. برای هر سؤال، طیف درجه‌بندی هفت گزینه‌ای که از صفر( بسیار کم) تا شش( بسیار زیاد) نمره‌گذاری میشود. بدین ترتیب بالاترین نمره‌ای که آزمودنی در این آزمون می‌تواند کسب کند 198 است و پایین‌ترین نمره صفر است .جهت سنجش پایایی و اعتماد علمی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است.کیانی (26) و جلالی (27) آلفای کرونباخ این پرسشنامه را به ترتیب 85/0 و 92/0 به دست آورده اند.
در پژوهش حاضر پایایی پرسشنامه به روش ضریب آلفای کرونباخ 92% به دست آمد. این پرسشنامهها در آغاز اولین جلسه به‌عنوان پیشآزمون، در پایان آخرین جلسه به‌عنوان پسآزمون و یک ماه پس از پایان جلسه آخر به‌عنوان پیگیری پر شد. روان‌درمانی مثبت‌گرا مجموعه تکنیک‌ها و آموزش‌های است(28) که در ۸ جلسه ۹۰ دقیقه‌ای توسط متخصص این حوزه( استاد راهنما همراه با دانشجو) یک‌بار در هفته در دفتر آموزش آتش‌نشانی شماره 5 و 12بر روی گروه آزمایش اجرا شد درحالی‌که گروه کنترل در لیست انتظار مانده و به برنامه عادی خود ادامه می‌دهند. رئوس مطالب و ساختار جلسات اول تا هشتم آن به این شرح است.
پس از جمع‌آوری داده‌ها جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، از شاخص‌ها و روش‌های آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده شد. در آمار توصیفی شاخص‌های مرکزی (محاسبه فراوانی، درصد، میانگین) و شاخص‌های پراکندگی (واریانس و انحراف معیار) مشخص گردید. سپس در آمار استنباطی از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر با استفاده از نرم‌افزار spss نسخه 23 استفاده شد.کلیه ملاحظات و اصول اخلاقی این مقاله در کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (خوراسگان) به شماره IR.IAU.KHUISF.REC.1400.082 به تصویب رسیده است.
جدول1: محتوای جلسات روان‌درمانی مثبت‌گرا
| ﺟﻠﺴﻪ | ﻫﺪف | ﻣﺤﺘﻮا | تغییر مورد انتظار | تکلیف |
| اول | ﺑﺮﻗﺮاری راﺑﻄﺔ درﻣﺎﻧﻲ | ﻣﻌﺎرﻓﻪ و آشنایی، ﺑﻴﺎن اﻫﺪاف پژوهشی ، اﺟﺮای پیشآزمون، ﻣﻔﻬﻮم ﻟﺬت،ﺗﻌﻬﺪ و ﻣﻌﻨﺎ | ﺑﺮﻗﺮاری رابطه ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﻦ اﻋﻀﺎ و درﻣﺎﻧﮕﺮ، ﺷﻨﺎﺧﺖ توانمندی‌ها | داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻋﻴﻨﻲ از توانمندی‌ها |
| دوم | تعهد، لذت | بررسی تکالیف، ﭘﺮورش توانمندی، ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮب در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺎﻃﺮات ﺑﺪ | درک ﻧﻘﺶ ﻫﻴﺠﺎن ﻣﺜﺒﺖ در ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ، ﺑﻴﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺗﻮأم با اخم و تلخی | ﺛﺒﺖ دﻓﺘﺮﭼﻪ ﺷﻜﺮﮔﺰاری، ﺳﻪ ﺧﺎﻃﺮه ﺑﺪ |
| سوم | ﺑﺨﺸﺶ | بررسی تکالیف ، معرفی ﺑﺨﺸﺶ | ﺑﺨﺸﺶ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺧﺸﻢ و ﺗﻠﺨﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎن ﺧﻨﺜﻲ ﻳﺎ ﻣﺜﺒﺖ | نامه بخشش |
| چهارم | قدردانی | بررسی تکالیف ، معرفی قدردانی | ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﺎﻃﺮات با تأکید ﺑﺮ ﻗﺪرداﻧﻲ | نامه قدردانی |
| پنجم | ﻣﻌﻨﺎ، تعهد | ﺑﺮرﺳﻲ تکالیف، آﻣﻮزش رﺿﺎﻳﺖ در برابرﻛﻤﺎلﺧﻮاﻫﻲ | انتخاب به‌اندازه کافی خوب | ﻧﻮﺷﺘﻦ راه‌های اﻓﺰاﻳﺶ رﺿﺎﻳﺖ |
| ششم | لذت | بررسی تکالیف، آموزش خوش‌بینی و اﻣﻴﺪ | بررﺳﻲ ﻣﺠﺪد شکست‌ها | ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺳﻪ دربسته ﺷﺪه و ﺳﻪ درباز ﺷﺪه پس‌ازآن |
| هفتم | تعهد، معنا | ﺑﺮرﺳﻲ تکالیف، آﻣﻮزش و ﻋﺸﻖ دل‌بستگی | پاسخ‌دهی فعال -ﺳﺎزﻧﺪه | بازخورد فعال- سازنده |
| هشتم | زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎﻣﻞ | ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ،آﻣﻮزش زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎﻣﻞ،ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات، اراﺋﺔ ﺧﻼﺻﻪ درﻣﺎن و درﻳﺎﻓﺖ ﺑﺎزﺧﻮرد، اﺗﻤﺎم ﺟﻠﺴﺎت | درک ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی، لذت،ﺗﻌﻬﺪ و معنا |
یافته‌ها
میانگین و انحراف معیار متغیرهای وابسته پژوهش (کیفیت زندگی، شادکامی، سطح معنایی در آتش‌نشانان) در گروه‌های آزمایش و گواه در مراحل پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری ارائه شده است.
نتایج ارائه‌شده در جدول 2 حاکی از آن است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته منجر به تغییر در میانگین نمرات کیفیت زندگی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شود، اما معناداری این تغییرات می‌بایست توسط آزمون‌های استنباطی موردبررسی قرار گیرد. جهت تأثیر نیز به این صورت بوده است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته بودند منجر به افزایش کیفیت زندگی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شوند.
همچنین نتایج حاکی از آن است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته منجر به تغییر در میانگین نمرات شادکامی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شود، اما معناداری این تغییرات می‌بایست توسط آزمون‌های استنباطی موردبررسی قرار گیرد. جهت تأثیر نیز به این صورت بوده است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته بودند منجر به افزایش شادکامی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شوند. در نهایت نتایج ارائه‌شده حاکی از آن است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته منجر به تغییر در میانگین نمرات سطح معنایی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شود، اما معناداری این تغییرات می‌بایست توسط آزمون‌های استنباطی موردبررسی قرار گیرد. جهت تأثیر نیز به این صورت بوده است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته بودند منجر به افزایش سطح معنایی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شوند. اولین پیش‌فرضی که برای به‌کارگیری روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر موردنیاز است، پیش‌فرض نرمال بودن توزیع نمونهای نمرات گروه‌های نمونه در جامعه است. اساس این پیش‌فرض بر آن است که فرض میشود توزیع نمرات در جامعه نرمال بوده و اگر در گروه‌های نمونه کجی و کشیدگی حاصل شد به خاطر انتخاب تصادفی افراد بوده است. برای آزمون این فرضیه از آزمون شاپیروویلک استفاده شد که نتایج آن در جدول 3 ارائه‌شده است.
میانگین و انحراف معیار متغیرهای وابسته پژوهش (کیفیت زندگی، شادکامی، سطح معنایی در آتش‌نشانان) در گروه‌های آزمایش و گواه در مراحل پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری ارائه شده است.
نتایج ارائه‌شده در جدول 2 حاکی از آن است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته منجر به تغییر در میانگین نمرات کیفیت زندگی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شود، اما معناداری این تغییرات می‌بایست توسط آزمون‌های استنباطی موردبررسی قرار گیرد. جهت تأثیر نیز به این صورت بوده است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته بودند منجر به افزایش کیفیت زندگی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شوند.
همچنین نتایج حاکی از آن است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته منجر به تغییر در میانگین نمرات شادکامی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شود، اما معناداری این تغییرات می‌بایست توسط آزمون‌های استنباطی موردبررسی قرار گیرد. جهت تأثیر نیز به این صورت بوده است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته بودند منجر به افزایش شادکامی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شوند. در نهایت نتایج ارائه‌شده حاکی از آن است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته منجر به تغییر در میانگین نمرات سطح معنایی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شود، اما معناداری این تغییرات می‌بایست توسط آزمون‌های استنباطی موردبررسی قرار گیرد. جهت تأثیر نیز به این صورت بوده است که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته بودند منجر به افزایش سطح معنایی آتش‌نشانان در مراحل پسآزمون و پیگیری شوند. اولین پیش‌فرضی که برای به‌کارگیری روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر موردنیاز است، پیش‌فرض نرمال بودن توزیع نمونهای نمرات گروه‌های نمونه در جامعه است. اساس این پیش‌فرض بر آن است که فرض میشود توزیع نمرات در جامعه نرمال بوده و اگر در گروه‌های نمونه کجی و کشیدگی حاصل شد به خاطر انتخاب تصادفی افراد بوده است. برای آزمون این فرضیه از آزمون شاپیروویلک استفاده شد که نتایج آن در جدول 3 ارائه‌شده است.
جدول 2: میانگین و انحراف معیار
| گروه‌ها کیفیت زندگی |
مرحله پیشآزمون | مرحله پسآزمون | مرحله پیگیری | |||||||||||||
| میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | |||||||||||
| گروه آزمایش | 46/68 | 41/14 | 86/78 | 96/16 | 86/77 | 44/16 | ||||||||||
| گروه گواه | 73/68 | 04/13 | 46/68 | 91/12 | 73/67 | 73/13 | ||||||||||
| گروه‌ها شادکامی |
||||||||||||||||
| گروه آزمایش | 26/35 | 57/8 | 60/43 | 76/9 | 60/42 | 10/9 | ||||||||||
| گروه گواه | 40/38 | 02/88 | 60/37 | 60/8 | 86/37 | 45/8 | ||||||||||
| گروه‌ها سطح معنایی |
||||||||||||||||
| گروه آزمایش | 60/97 | 90/13 | 108 | 16 | 06/107 | 12/16 | ||||||||||
| گروه گواه | 06/99 | 50/17 | 06/98 | 31/17 | 53/98 | 40/17 | ||||||||||
جدول 3: نتایج آزمون شاپیرو ویلک در مورد پیش‌فرض نرمال بودن توزیع نمرات متغیرهای وابسته
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
همان‌گونه که مشخص است توزیع نمونهای نمرات مؤلفه کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی در مراحل پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری دارای تفاوت معنادار با توزیع نرمال نبوده و بر این اساس استفاده از آزمون‌های پارامتریک در این متغیر با محدودیتی مواجه نیست.
نتایج آزمون واریانس با اندازه‌گیری مکرر نشان میدهد بر
اساس ضرایب F محاسبه‌شده، عامل زمان یا مرحله ارزیابی تأثیر معناداری بر نمرات کیفیت زندگی آتش‌نشانان داشته است (001/0 P<). اندازه اثر نشان میدهد عامل زمان 51 درصد از تفاوت در واریانس‌های نمرات کیفیت زندگی آتش‌نشانان را تبیین می‌کند.
اندازه توان آماری 100 درصدی هم حاکی از دقت آماری بالا و همچنین، کفایت حجم نمونه جهت ارزیابی این سؤال پژوهشی می‌باشد. نتایج آزمون واریانس با اندازه‌گیری مکرر نشان میدهد بر اساس ضرایب F محاسبه‌شده، عامل زمان یا مرحله ارزیابی تأثیر معناداری بر نمرات شادکامی آتش‌نشانان داشته است (001/0 P<). اندازه اثر نشان میدهد عامل زمان 55 درصد از تفاوت در واریانس‌های نمرات شادکامی آتش‌نشانان را تبیین می‌کند. نتایج آزمون واریانس با اندازه‌گیری مکرر نشان میدهد بر اساس ضرایب F محاسبه شده، عامل زمان یا مرحله ارزیابی تأثیر معناداری بر نمرات سطح معنایی آتش‌نشانان داشته است (001/0 <P). اندازه اثر نشان میدهد عامل زمان 43 درصد از تفاوت در واریانس‌های نمرات سطح معنایی آتش‌نشانان را تبیین می‌کند. حال در ادامه در جدول 5 با استفاده از آزمون تعقیبی بونفرنی به مقایسه زوجی میانگین نمرات کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آزمودنیها برحسب مرحله ارزیابی پرداخته میشود.همان‌گونه نتایج جدول 5 نشان میدهد، بین میانگین نمرات مرحله پیشآزمون با پسآزمون و پیگیری در متغیر کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی تفاوت معنادار وجود دارد. این بدان معناست که روان درمانی مثبت نگر توانسته به شکل معناداری نمرات پسآزمون و پیگیری کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی را نسبت به مرحله پیشآزمون دچار تغییر نمایند. یافته دیگر این جدول نشان داد که بین میانگین نمرات مرحله پسآزمون و پیگیری تفاوت معنادار وجود ندارد. این یافته را می‌توان این‌چنین تبیین نمود که نمرات کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان که در مرحله پسآزمون دچار افزایش معنادار شده بود، توانسته این تغییر را در طول دوره پیگیری نیز حفظ نماید.
نتایج آزمون واریانس با اندازه‌گیری مکرر نشان میدهد بر
اساس ضرایب F محاسبه‌شده، عامل زمان یا مرحله ارزیابی تأثیر معناداری بر نمرات کیفیت زندگی آتش‌نشانان داشته است (001/0 P<). اندازه اثر نشان میدهد عامل زمان 51 درصد از تفاوت در واریانس‌های نمرات کیفیت زندگی آتش‌نشانان را تبیین می‌کند.
اندازه توان آماری 100 درصدی هم حاکی از دقت آماری بالا و همچنین، کفایت حجم نمونه جهت ارزیابی این سؤال پژوهشی می‌باشد. نتایج آزمون واریانس با اندازه‌گیری مکرر نشان میدهد بر اساس ضرایب F محاسبه‌شده، عامل زمان یا مرحله ارزیابی تأثیر معناداری بر نمرات شادکامی آتش‌نشانان داشته است (001/0 P<). اندازه اثر نشان میدهد عامل زمان 55 درصد از تفاوت در واریانس‌های نمرات شادکامی آتش‌نشانان را تبیین می‌کند. نتایج آزمون واریانس با اندازه‌گیری مکرر نشان میدهد بر اساس ضرایب F محاسبه شده، عامل زمان یا مرحله ارزیابی تأثیر معناداری بر نمرات سطح معنایی آتش‌نشانان داشته است (001/0 <P). اندازه اثر نشان میدهد عامل زمان 43 درصد از تفاوت در واریانس‌های نمرات سطح معنایی آتش‌نشانان را تبیین می‌کند. حال در ادامه در جدول 5 با استفاده از آزمون تعقیبی بونفرنی به مقایسه زوجی میانگین نمرات کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آزمودنیها برحسب مرحله ارزیابی پرداخته میشود.همان‌گونه نتایج جدول 5 نشان میدهد، بین میانگین نمرات مرحله پیشآزمون با پسآزمون و پیگیری در متغیر کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی تفاوت معنادار وجود دارد. این بدان معناست که روان درمانی مثبت نگر توانسته به شکل معناداری نمرات پسآزمون و پیگیری کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی را نسبت به مرحله پیشآزمون دچار تغییر نمایند. یافته دیگر این جدول نشان داد که بین میانگین نمرات مرحله پسآزمون و پیگیری تفاوت معنادار وجود ندارد. این یافته را می‌توان این‌چنین تبیین نمود که نمرات کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان که در مرحله پسآزمون دچار افزایش معنادار شده بود، توانسته این تغییر را در طول دوره پیگیری نیز حفظ نماید.
جدول 4: نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر جهت بررسی تأثیرات درون و بین گروهی تأثیر روان‌درمانی مثبت نگر بر کیفیت زندگی˛ شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان
جدول 5 : مقایسه زوجی میانگین نمرات کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آزمودنیها برحسب مرحله ارزیابی
| کیفیت زندگی | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | مقدار f | مقدار p | اندازه اثر | توان آزمون | |||||||||||||||||||||
| زمان | 62/440 | 2 | 31/220 | 77/29 | 0001/0 | 51/0 | 1 | |||||||||||||||||||||
| عضویت گروهی | 84/1026 | 1 | 84/1026 | 61/19 | 0001/0 | 45/0 | 1 | |||||||||||||||||||||
| تعامل زمان و گروه | 02/555 | 2 | 51/277 | 50/37 | 0001/0 | 57/0 | 1 | |||||||||||||||||||||
| خطا | 35/414 | 56 | 39/7 | |||||||||||||||||||||||||
| شادکامی | ||||||||||||||||||||||||||||
| زمان | 82/258 | 2 | 41/129 | 31/35 | 0001/0 | 55/0 | 1 | |||||||||||||||||||||
| عضویت گروهی | 40/144 | 1 | 40/144 | 34/22 | 0001/0 | 49/0 | 1 | |||||||||||||||||||||
| تعامل زمان و گروه | 26/367 | 2 | 63/183 | 10/50 | 0001/0 | 64/0 | 1 | |||||||||||||||||||||
| خطا | 24/205 | 56 | 66/3 | |||||||||||||||||||||||||
| سطح معنایی | ||||||||||||||||||||||||||||
| زمان | 95/420 | 2 | 47/210 | 22/21 | 0001/0 | 43/0 | 1 | |||||||||||||||||||||
| عضویت گروهی | 50/722 | 1 | 50/722 | 47/19 | 0001/0 | 41/0 | 99/0 | |||||||||||||||||||||
| تعامل زمان و گروه | 80/579 | 2 | 90/289 | 23/29 | 0001/0 | 51/0 | 1 | |||||||||||||||||||||
| خطا | 24/555 | 56 | 91/9 | |||||||||||||||||||||||||
جدول 5 : مقایسه زوجی میانگین نمرات کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آزمودنیها برحسب مرحله ارزیابی
| مرحله مبنا (میانگین) | مرحله مورد مقایسه کیفیت زندگی |
تفاوت میانگین‌ها | خطای انحراف معیار | معناداری |
| پیشآزمون | پسآزمون | 06/5- | 82/0 | 0001/0 |
| پیگیری | 20/4- | 79/0 | 0001/0 | |
| پسآزمون | پیشآزمون | 06/5 | 82/0 | 0001/0 |
| پیگیری | 86/0 | 43/0 | 16/0 | |
| مرحله مبنا (میانگین) | شادکامی | |||
| پیشآزمون | پسآزمون | 76/3- | 62/0 | 0001/0 |
| پیگیری | 40/3- | 56/0 | 0001/0 | |
| پسآزمون | پیشآزمون | 76/3 | 62/0 | 0001/0 |
| پیگیری | 36/0 | 17/0 | 13/0 | |
| مرحله مبنا (میانگین) | سطح معنایی | |||
| پیشآزمون | پسآزمون | 70/4- | 01/1 | 0001/0 |
| پیگیری | 46/4- | 94/0 | 0001/0 | |
| پسآزمون | پیشآزمون | 70/4 | 01/1 | 0001/0 |
| پیگیری | 23/0 | 24/0 | 67/0 | |
بحث و نتیجه‌گیری
پژوهش حاضر باهدف اثربخشی روان‌درمانی مثبت‌گرا بر کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان صورت گرفت.یافته‌های پژوهش نشان داد روان‌درمانی مثبت بر کیفیت زندگی تأثیر معناداری دارد. نتایج نشان داد روان‌درمانی مثبت نگر توانسته به شکل معناداری نمرات پسآزمون و پیگیری کیفیت زندگی را نسبت به مرحله پیشآزمون دچار تغییر نمایند. همچنین نمرات کیفیت زندگی آتش‌نشانان که در مرحله پسآزمون دچار افزایش معنادار شده بود، توانسته این تغییر را در طول دوره پیگیری نیز حفظ نماید. این یافته با یافته‌های صدیقی، فتحی اقدم، صابری (15)، خدابخش کولایی، فلسفی نژاد، مقدم، مجرب (16)، جانگ، کیم و پارک (17)، آیسوآی و بایدا (18) همسو است. روان‌درمانی مثبت نگر با استفاده از اصول خود ازجمله اصل پذیرش و علاقه به جسم خویش، اصل سهمیه ناکامی، اصل فرا رفتن از طرحواره ها و رفتارهای برخاسته از خانواده، اصل عادت‌های شادکامی، اصل شوخ‌طبعی، اصل نشخوارهای فکری، اصل خردورزی فردی، اصل توجهِ به نقاط مثبت خویش، اصل تفریحات سالم و چندین اصل دیگر به افراد (در مطالعه حاضر به آتش‌نشانان ) کمک می‌نماید تا با استفاده از تغییر در نگرش، عاطفه و شادی به افزایش رضایت زندگی و کیفیت زندگی خود بپردازند (17). در نگاهی دیگر آموزش روان‌درمانی مثبت نگر با ایجاد مثبت اندیشی منجر به شاد زندگی کردن˛ نگاه به زندگی از جنبه‌های خوب آن و نه با تمرکز بر مشکلات جسمانی و روانی ناشی از کار˛ علائم و محدودیت‌های آن˛ دیدن نقاط مثبت در افراد وزندگی˛ انتقال انرژی مثبت به دیگران˛ کاهش تنش‌های روانی و ایجاد اعتمادبه‌نفس شده که همه این موارد منجر به ارتقای کیفیت زندگی آتش‌نشانان گردیده است. علاوه بر این، روان‌درمانی مثبت نگر بر نمرات شادکامی آتش‌نشانان معنادار است (001/0p<). نتایج بیانگر آن است که اثر متقابل نوع درمان (روان‌درمانی مثبت نگر) و عامل زمان هم بر نمرات شادکامی آتش‌نشانان معنادار است. بنابراین نتیجه گرفته میشود نوع درمان دریافتی (روان‌درمانی مثبت نگر) در مراحل مختلف ارزیابی هم بر شادکامی آتش‌نشانان تأثیر معنادار داشته است. یافته حاضر با یافته‌های لیبومریسکی و لایوس (19) و تنگ، چنگ، وانگ و لاید (20)، همسو است. آموزش مبتنی بر روان‌درمان مثبت نگر با استفاده از فن‌هایی نظیر آموزش مهارت‌های خوش‌بینی و مثبت نگری که بر مبنای سازه‌های مؤثری همچون صمیمیت˛ همدلی دقیق، اعتماد اولیه، اصالت و تفاهم می‌باشند تجربه‌ی هیجان‌های مثبت را در پی‌دارند که اغلب توانایی بسیاری برای سازگاری و تاب‌آوری برای مواجهه با علائم و مشکلات ناشی از شرایط پرتنش ناشی از کار را ارتقاء می‌بخشند. درنهایت این رویکرد بر شناسایی و پرورش توانمندی‌ها تأکید دارد. علاوه بر این ساخت و پرورش احساسات مثبت می‌تواند هم به‌طور مستقیم و هم به‌طور غیرمستقیم در کاهش استرس و اضطراب ناشی از کار مؤثر باشد. لذا تغییر در شیوه نگرش به دنیا و توانایی‌های خود˛ تلاش جهت یافتن توانایی و قابلیت‌های مثبت خود˛ توجه به نکات مثبت و چارچوب دهی مجدد و تغییر دید نسبت به نکات منفی زندگی˛ منجر به کاهش ملالت˛ افسردگی و افزایش شادکامی آتش‌نشانان می‌گردد. همچنین مداخله روانشناسی مثبت به آتش‌نشانان کمک می‌کند تا توجه˛ حافظه و انتظارات خود را از وقایع منفی و فاجعه‌آمیز به سمت وقایع مثبت و امیدوارکننده سوق دهند. به‌عنوان‌مثال وقتی آزمودنی تمرین سه اتفاق مثبت را قبل از رفتن به تختخواب ( سه اتفاق خوب و دلیل اتفاق افتادن آن‌ها را بنویسید ) انجام میدهد. خطای افسرده ساز نشخوار فکری درباره آنچه بد اتفاق افتاده است به چالش کشیده میشود. نتایج آزمون واریانس با اندازه‌گیری مکرر نشان داد که رویکرد مثبت‌گرا بر سطح معنایی آتش‌نشانان تأثیر معنادار دارد. هم چنین نتایج نشان داد بین میانگین نمرات مرحله پیشآزمون با پسآزمون و پیگیری در متغیر سطح معنایی تفاوت معنادار وجود دارد. این بدان معناست که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته به شکل معناداری نمرات پسآزمون و پیگیری سطح معنایی را نسبت به مرحله پیشآزمون دچار تغییر نمایند یافته حاضر با یافته‌ی حامد، رسولی (21) همسو است. ازاین‌رو نتایج حاصله را می‌توان چنین تبیین نمود که بر اساس نظریه انسان سالم بزرگ‌ترین مشکل انسان امروز، در معنایابی و داشتن یک معنای اصیل و حقیقی است که داشتن چنین معنایی می‌تواند از بروز بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات روانی پیشگیری نماید (10). ازاین‌رو افرادی که از آموزش مثبت نگر بهره می‌برند یاد می‌گیرند تا پس از شناسایی توانمندی‌های خود به طراحی اهدافی همخوان با توانایی‌هایشان بپردازند و در این زمینه به معنا دست یابند. از سوی دیگر، وجود معنا میزانی است که فرد در زندگی، خود را مهم، معنادار و قابل‌فهم می‌داند و همین امر موجب میشود تا تحت تأثیر آموزش مثبت نگر بتواند به اهمیت وجود خود پی برده و احساس معنای بیشتری را تجربه کند . همچنین با توجه به اینکه یکی از جلسات آموزش مثبت نگر اختصاص به آموزش معنا باهدف افزایش معنا در زندگی و رسیدن به سطح معنایی مطلوب دارد (13)، همچنین مداخله مثبت نگر گروهی باعث افزایش هیجان‌های مثبت، شریک شان در هیجان‌ها و تجربه‌های مثبت دیگران، افزایش شبکه ارتباطات اجتماعی و روابط دوستی میشود. کسانی که زندگی هدفمند را دنبال می‌کنند، بیشتر غرق کاری می‌شوند که انجام می‌دهند. آنان حریصانه به دنبال کسب لذت هستند و وقتی موفقیتی به دست می‌آورند، به‌صورت موقت هیجانات مثبت را تجربه می‌کنند و این موفقیت می‌تواند در خدمت هدف بزرگ‌تری نیز باشد. داشتن روابط مثبت در زندگی نیز متضمن بهره‌مند بودن از هیجان‌های مثبت، تعهد، معنا و موفقیت در زندگی است (29). درنهایت روان‌درمانی مثبت نگر با تأثیر بر افکار، باورها و احساسات شخصی فرد احتمالاً خودمختاری (آزادی از هنجارها و مقابله با فشارهای اجتماعی)، رشد شخصی (بهبود زندگی شخصی خود از طریق یادگیری و تجربه) و پذیرش خود (داشتن نگرش مثبت به خود وزندگی گذشته خویش) را نیز بهبود می‌بخشد و موجبات افزایش سطح معنا را در زندگی آتش‌نشانان را فراهم می‌گرداند. پژوهش حاضر همانند سایر پژوهش‌ها دارای محدودیت‌هایی همچون نتایج پژوهش فقط به آتش‌نشانان شهر اصفهان محدود میشود˛ آتش نشانان محدود به جنسیت مرد بوده است و قابل تعمیم به دیگر جنسیت نمی باشد و در نهایت دوره پیگیری یک ماهه کوتاه‌مدت بوده است.هم چنین با توجه به محدودیت های کرونایی آموزش ها هم به صورت حضوری هم یک جلسه آنلاین برگزار گردید. ازاین‌رو پیشنهاد می‌گردد با توجه به تأثیر روان‌درمانی مثبت نگر بر شرایط روانی آتش‌نشانان با ایجاد شرایط مساعد و امکانات مناسب آگاهی و مهارت‌های لازم آموزش داده شود. به‌طورکلی نتایج این تحقیق بیانگر آن است که درمان مثبت نگر برافزایش سطح کیفیت زندگی˛ شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان مؤثر است˛ لذا پیشنهاد میشود با برگزاری دوره‌های گروهی و جمعی به آتش‌نشانان از اثرات ناشی از فشارهای کاری و مشکلات ناشی از آن تا حد امکان توسط متخصصین کاهش داد.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می‌دارند که هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
محققان بر خود لازم می‌داند بدین‌وسیله از همکاری و مساعدت مسئولین محترم آتش‌نشانی شهر اصفهان و کلیه آتش‌نشانان درروند پژوهش تشکر و قدردانی می‌نمایم.
پژوهش حاضر باهدف اثربخشی روان‌درمانی مثبت‌گرا بر کیفیت زندگی، شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان صورت گرفت.یافته‌های پژوهش نشان داد روان‌درمانی مثبت بر کیفیت زندگی تأثیر معناداری دارد. نتایج نشان داد روان‌درمانی مثبت نگر توانسته به شکل معناداری نمرات پسآزمون و پیگیری کیفیت زندگی را نسبت به مرحله پیشآزمون دچار تغییر نمایند. همچنین نمرات کیفیت زندگی آتش‌نشانان که در مرحله پسآزمون دچار افزایش معنادار شده بود، توانسته این تغییر را در طول دوره پیگیری نیز حفظ نماید. این یافته با یافته‌های صدیقی، فتحی اقدم، صابری (15)، خدابخش کولایی، فلسفی نژاد، مقدم، مجرب (16)، جانگ، کیم و پارک (17)، آیسوآی و بایدا (18) همسو است. روان‌درمانی مثبت نگر با استفاده از اصول خود ازجمله اصل پذیرش و علاقه به جسم خویش، اصل سهمیه ناکامی، اصل فرا رفتن از طرحواره ها و رفتارهای برخاسته از خانواده، اصل عادت‌های شادکامی، اصل شوخ‌طبعی، اصل نشخوارهای فکری، اصل خردورزی فردی، اصل توجهِ به نقاط مثبت خویش، اصل تفریحات سالم و چندین اصل دیگر به افراد (در مطالعه حاضر به آتش‌نشانان ) کمک می‌نماید تا با استفاده از تغییر در نگرش، عاطفه و شادی به افزایش رضایت زندگی و کیفیت زندگی خود بپردازند (17). در نگاهی دیگر آموزش روان‌درمانی مثبت نگر با ایجاد مثبت اندیشی منجر به شاد زندگی کردن˛ نگاه به زندگی از جنبه‌های خوب آن و نه با تمرکز بر مشکلات جسمانی و روانی ناشی از کار˛ علائم و محدودیت‌های آن˛ دیدن نقاط مثبت در افراد وزندگی˛ انتقال انرژی مثبت به دیگران˛ کاهش تنش‌های روانی و ایجاد اعتمادبه‌نفس شده که همه این موارد منجر به ارتقای کیفیت زندگی آتش‌نشانان گردیده است. علاوه بر این، روان‌درمانی مثبت نگر بر نمرات شادکامی آتش‌نشانان معنادار است (001/0p<). نتایج بیانگر آن است که اثر متقابل نوع درمان (روان‌درمانی مثبت نگر) و عامل زمان هم بر نمرات شادکامی آتش‌نشانان معنادار است. بنابراین نتیجه گرفته میشود نوع درمان دریافتی (روان‌درمانی مثبت نگر) در مراحل مختلف ارزیابی هم بر شادکامی آتش‌نشانان تأثیر معنادار داشته است. یافته حاضر با یافته‌های لیبومریسکی و لایوس (19) و تنگ، چنگ، وانگ و لاید (20)، همسو است. آموزش مبتنی بر روان‌درمان مثبت نگر با استفاده از فن‌هایی نظیر آموزش مهارت‌های خوش‌بینی و مثبت نگری که بر مبنای سازه‌های مؤثری همچون صمیمیت˛ همدلی دقیق، اعتماد اولیه، اصالت و تفاهم می‌باشند تجربه‌ی هیجان‌های مثبت را در پی‌دارند که اغلب توانایی بسیاری برای سازگاری و تاب‌آوری برای مواجهه با علائم و مشکلات ناشی از شرایط پرتنش ناشی از کار را ارتقاء می‌بخشند. درنهایت این رویکرد بر شناسایی و پرورش توانمندی‌ها تأکید دارد. علاوه بر این ساخت و پرورش احساسات مثبت می‌تواند هم به‌طور مستقیم و هم به‌طور غیرمستقیم در کاهش استرس و اضطراب ناشی از کار مؤثر باشد. لذا تغییر در شیوه نگرش به دنیا و توانایی‌های خود˛ تلاش جهت یافتن توانایی و قابلیت‌های مثبت خود˛ توجه به نکات مثبت و چارچوب دهی مجدد و تغییر دید نسبت به نکات منفی زندگی˛ منجر به کاهش ملالت˛ افسردگی و افزایش شادکامی آتش‌نشانان می‌گردد. همچنین مداخله روانشناسی مثبت به آتش‌نشانان کمک می‌کند تا توجه˛ حافظه و انتظارات خود را از وقایع منفی و فاجعه‌آمیز به سمت وقایع مثبت و امیدوارکننده سوق دهند. به‌عنوان‌مثال وقتی آزمودنی تمرین سه اتفاق مثبت را قبل از رفتن به تختخواب ( سه اتفاق خوب و دلیل اتفاق افتادن آن‌ها را بنویسید ) انجام میدهد. خطای افسرده ساز نشخوار فکری درباره آنچه بد اتفاق افتاده است به چالش کشیده میشود. نتایج آزمون واریانس با اندازه‌گیری مکرر نشان داد که رویکرد مثبت‌گرا بر سطح معنایی آتش‌نشانان تأثیر معنادار دارد. هم چنین نتایج نشان داد بین میانگین نمرات مرحله پیشآزمون با پسآزمون و پیگیری در متغیر سطح معنایی تفاوت معنادار وجود دارد. این بدان معناست که روان‌درمانی مثبت نگر توانسته به شکل معناداری نمرات پسآزمون و پیگیری سطح معنایی را نسبت به مرحله پیشآزمون دچار تغییر نمایند یافته حاضر با یافته‌ی حامد، رسولی (21) همسو است. ازاین‌رو نتایج حاصله را می‌توان چنین تبیین نمود که بر اساس نظریه انسان سالم بزرگ‌ترین مشکل انسان امروز، در معنایابی و داشتن یک معنای اصیل و حقیقی است که داشتن چنین معنایی می‌تواند از بروز بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات روانی پیشگیری نماید (10). ازاین‌رو افرادی که از آموزش مثبت نگر بهره می‌برند یاد می‌گیرند تا پس از شناسایی توانمندی‌های خود به طراحی اهدافی همخوان با توانایی‌هایشان بپردازند و در این زمینه به معنا دست یابند. از سوی دیگر، وجود معنا میزانی است که فرد در زندگی، خود را مهم، معنادار و قابل‌فهم می‌داند و همین امر موجب میشود تا تحت تأثیر آموزش مثبت نگر بتواند به اهمیت وجود خود پی برده و احساس معنای بیشتری را تجربه کند . همچنین با توجه به اینکه یکی از جلسات آموزش مثبت نگر اختصاص به آموزش معنا باهدف افزایش معنا در زندگی و رسیدن به سطح معنایی مطلوب دارد (13)، همچنین مداخله مثبت نگر گروهی باعث افزایش هیجان‌های مثبت، شریک شان در هیجان‌ها و تجربه‌های مثبت دیگران، افزایش شبکه ارتباطات اجتماعی و روابط دوستی میشود. کسانی که زندگی هدفمند را دنبال می‌کنند، بیشتر غرق کاری می‌شوند که انجام می‌دهند. آنان حریصانه به دنبال کسب لذت هستند و وقتی موفقیتی به دست می‌آورند، به‌صورت موقت هیجانات مثبت را تجربه می‌کنند و این موفقیت می‌تواند در خدمت هدف بزرگ‌تری نیز باشد. داشتن روابط مثبت در زندگی نیز متضمن بهره‌مند بودن از هیجان‌های مثبت، تعهد، معنا و موفقیت در زندگی است (29). درنهایت روان‌درمانی مثبت نگر با تأثیر بر افکار، باورها و احساسات شخصی فرد احتمالاً خودمختاری (آزادی از هنجارها و مقابله با فشارهای اجتماعی)، رشد شخصی (بهبود زندگی شخصی خود از طریق یادگیری و تجربه) و پذیرش خود (داشتن نگرش مثبت به خود وزندگی گذشته خویش) را نیز بهبود می‌بخشد و موجبات افزایش سطح معنا را در زندگی آتش‌نشانان را فراهم می‌گرداند. پژوهش حاضر همانند سایر پژوهش‌ها دارای محدودیت‌هایی همچون نتایج پژوهش فقط به آتش‌نشانان شهر اصفهان محدود میشود˛ آتش نشانان محدود به جنسیت مرد بوده است و قابل تعمیم به دیگر جنسیت نمی باشد و در نهایت دوره پیگیری یک ماهه کوتاه‌مدت بوده است.هم چنین با توجه به محدودیت های کرونایی آموزش ها هم به صورت حضوری هم یک جلسه آنلاین برگزار گردید. ازاین‌رو پیشنهاد می‌گردد با توجه به تأثیر روان‌درمانی مثبت نگر بر شرایط روانی آتش‌نشانان با ایجاد شرایط مساعد و امکانات مناسب آگاهی و مهارت‌های لازم آموزش داده شود. به‌طورکلی نتایج این تحقیق بیانگر آن است که درمان مثبت نگر برافزایش سطح کیفیت زندگی˛ شادکامی و سطح معنایی آتش‌نشانان مؤثر است˛ لذا پیشنهاد میشود با برگزاری دوره‌های گروهی و جمعی به آتش‌نشانان از اثرات ناشی از فشارهای کاری و مشکلات ناشی از آن تا حد امکان توسط متخصصین کاهش داد.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می‌دارند که هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
محققان بر خود لازم می‌داند بدین‌وسیله از همکاری و مساعدت مسئولین محترم آتش‌نشانی شهر اصفهان و کلیه آتش‌نشانان درروند پژوهش تشکر و قدردانی می‌نمایم.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
