دوره 21، شماره 1 - ( فروردین و اردیبهشت 1401 )
جلد 21 شماره 1 صفحات 13-1 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: 99000037
Ethics code: IR.KHOY.REC.1400.003
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ghasemkhanlo A, Sabri V. The Effect of Progressive Muscle Relaxation on Quality of Life and Pain Intensity in Patients with COVID-19 in 2021. TB 2022; 21 (1) :1-13
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3288-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3288-fa.html
قاسم خانلو آرزو، صبری وحید. تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی بر کیفیت زندگی و شدت درد در بیماران مبتلابه کووید-19 در سال 1400. طلوع بهداشت. 1401; 21 (1) :1-13
معاونت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی خوی،خوی،ایران. ، psy.arezoo@gmail.com
متن کامل [PDF 500 kb]
(443 دریافت)
| چکیده (HTML) (1015 مشاهده)
متن کامل: (831 مشاهده)
تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی بر کیفیت زندگی و شدت درد در بیماران مبتلابه کووید-19 در سال 1400
نویسندگان :آرزو قاسم خانلو1، وحید صبری2
1.نویسنده مسئول:کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، کارشناس سلامت روان، معاونت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی خوی،خوی،ایران. تلفن تماس : 0914160663 Email:psy.arezoo@gmail.com
2.دکتری روانشناسی بالینی، گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.
چکیده
مقدمه: بیماران مبتلا به کووید-19 بعد از دوره حاد بیماری برخی علایم مانند احساس خستگی و درد عضلانی باقی می مانند. این مساله باعث کاهش افت÷11110 کیفیت زندگی این بیماران می گردد. هدف این مطالعه بررسی تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی بر روی شدت درد و کیفیت زندگی بعد از ترخیص از بیمارستان است.
روش بررسی: پژوهش حاضری مطالعه نیمهتجربی بودکه در سال 1400 بر روی 96 نفر از بیماران مبتلا به کووید-19 دارای شکایات درد شهرستان خوی انجام گرفت نمونه به طور تصادفی به دو گروه کنترل و آزمایشی جایگذاری شدند. مداخله به صورت آموزش تمرینات آرامسازی عضلانی بود. داده‌ها با استفاده از پرسشنامه‌های شدت درد و کیفیت زندگی جمع‌آوری شدند.از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در نرم‌افزار 26SPSS- استفاده‌شده است.
یافتهها: نتایج نشان می دهد که نمرات شدت درد، تداخل درفعالیت‌های روزمره درهر دو گروه روند کاهشی و بهبود کیفیت زندگی در هر دو گروه روند افزایشی داشته است. اندازه اثر به‌دست‌آمده برای آرامسازی پیشرونده عضلانی درکاهش شدت درد تجربه‌شده 65/0 ،کاهش تداخل درد در فعالیتهای روزمره 71/0و برای بهبود کیفیت زندگی 78/0به‌دست‌آمده بود که نشان‌دهنده اندازه اثر متوسط آرامسازی عضلانی برای هر سه مؤلفه است.
نتیجه‌گیری: یافته های این پژوهش نشان داد که تمرینات آرامس ازی عضلانی موجب کاهش شدت درد و بهبود کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به کووید-19میشود. پیشنهاد می شود از این تمرینات به عنوان روش مکملی برای کاهش شدت درد و بهبود کیفیت زندگی بیماران استفاده شود.
واژه‌های کلیدی: آرامسازی پیشرونده عضلانی، کیفیت زندگی، شدت درد، کووید-19
جدول1:میانگین و انحراف معیار کیفیت زندگی، شدت درد در دو گروه آزمایش و کنترل
جدول2: همگنی واریانس‌ها(96n=)
جدول3: نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره مربوط به میانگین نمرات پس‌آزمون
بحث و نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که آرامسازی به مدت 60 جلسه بیست‌دقیقه‌ای، میزان شدت درد، تداخل در فعالیتهای روزمره بیماران مبتلابه کووید-19 را در گروه آزمایشی نسبت به گروه کنترل به‌طور معناداری کاهش و کیفیت زندگی را افزایش داده است، که نشان‌دهنده تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی است. در مطالعات مختلفی تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی بر ابعاد مختلف سلامت بیماران مبتلابه بیماریهای مزمن و غیر مزمن بررسی‌شده که در برخی از این مطالعات تأثیر این روش بر تسکین و تخفیفی علائم نشان داده‌شده است(19). در مطالعه جانسون و همکاران(25) آرامسازی پیشرونده عضلانی درد مزمن بیماران مبتلابه MS را کاهش داده بود. در پژوهش شاترلند و همکاران(26) که به بررسی تأثیر روش آرامسازی عضلانی بر کیفیت زندگی بیماران مبتلابه MS را موردبررسی قرار می‌دادند، نتایج نشان داده بود که آرامسازی عضلانی با تسکین درد بیماران موجب کسب انرژی بیشتر و محدودیت حرکتی کمتر بیماران میشود، هم چنین پک و همکاران(27) نشان دادند که آرامسازی عضلانی میتواند میزان استرس و درد بیماران مبتلابه استئوآرتریت را کاهش دهد؛ چارلز و همکاران(28) نشان دادند که آرامسازی پیشرونده عضلانی بعد از دو ماه با استفاده از نوار صوتی و آموزش عملی، باعث کاهش دردهایی مثل اسئواریت، سردرد مزمن و دردهای سرطانی میشود. در مطالعه کونویکا و همکاران(29) نشان دادند که آرامسازی و ماساژ درمانی در مدت 3 ماه میتواند دردهای مزمن را کاهش دهد. هم چنین آرامسازی پیشرونده عضلانی بعد از 4 جلسه آموزش و دو ماه تمرین توسط بیماران، بر کاهش دردهای عصبی تأثیر بسزایی دارد. در مطالعه دیگر تأثیر آرامسازی و تصویرسازی ذهنی و آموزش روش‌های شناختی-رفتاری به مدت دو هفته در کاهش درد بعد از درمان بیماران سرطان نشان داد. در یک مطالعه که به بررسی چهل بیمار تحت تهویه مکانیکی پرداخته بودند، گزارش دادند که استفاده از تکنیک‌های آرامسازی و کنترل درد نسبت به روش معمول باعث بهبود کیفیت آرامسازی بیماران و کاهش شدت درد در آنها می‌شد(30). همچنین نتایج مطالعه استویفیبرگن و بکر نشان می‌دهد که تکنیک آرامسازی پیشورنده عضلانی در بیماران مالتیپل اسکلروزیس باعث پیشرفت فعالیتهای بیماران در سه حیطه جسمی، شخصی و اجتماعی میشود(31). همگی این مطالعات با نتایج پژوهش حاضر در درشدت درد و کیفیت زندگی بیماران مبتلابه کووید-19 همخوانی دارد. همچنین نتایج این مطالعه درباره تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی بر سطوح اضطراب و کیفیت زندگی زنان جوان (32) اضطراب دوران بارداری(33) و سرطان پستان زنان(34) نیز مطابقت دارد.
نتایج نشان داد که آرامسازی پیشرونده عضلانی هم شدت درد و تداخل در فعالیتهای روزمره بیماران مبتلابه کووید-19 را کاهش و کیفیت زندگی آنها را افزایش داده است. با توجه به وجود دردهای عضلانی و احساس خستگی حتی بعد از ترخیص از بیمارستان و در محیط ایزوله، می‌توان از آموزش آرامسازی پیشرونده عضلانی در روزهای ابتدایی از راه دور برای کاهش مصرف داروهای خواب‌آور و مسکن درد در بیماران بهره برد. با تمرین آرامسازی پیشرونده عضلانی تعادل بین هسته قدامی و هیپوتالاموس برقرارشده و منجر به کاهش استرس و اضطراب می‌گردد و کاهش اضطراب به‌نوبه خود میتواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش احساس ترس از درد منجر شود. همچنین با کاهش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک که ناشی از تمرینات آرامسازی پیشرونده عضلانی است از استرس و اضطراب که مخل کیفیت زندگی است پیشگیری نمود و آرامش جسمی و روانشناختی را افزایش داد(35) .بر اساس نتایج این مطالعه، آرام ساری پیشرونده عضلانی تأثیر مثبتی در کاهش شدت درد و تداخل در فعالیتهای روزمره و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلابه کووید-19 بعد از ابتلا دارد. با توجه به سرایت شدید کووید-19، قرنطینه خانگی و علائم نورولوژیکی باقی‌مانده مثل دردهای عضلانی، سردردها و اضطراب بالا در این بیماران، آرامسازی پیشرونده عضلانی میتواند به عنوان درمان کمکی در کنار سایر درمانها توسط خود بیمار برای کاهش شدت درد و بهبود کیفیت زندگی صورت پذیرد.
ازجمله محدودیت‌های این پژوهش عدم در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی و شرایط روانشناختی شرکت‌کنندگان و تأثیر عوامل محیطی و شرایط حمایتی خانواده از بیماران است که در پژوهش‌های آتی بهتر است متغیرهای مؤثر کنترل‌شده یا همتاسازی صورت بگیرد.
تشکر و قدردانی
از تمام بیماران و خانواده‌های آنها که ما را در انجام این پژوهش همراهی کردند بی‌نهایت سپاسگزاریم و همچنین از مسئولین دانشکده علوم پزشکی خوی که در اجرای این پژوهش همکاری‌های لازم را جهت اجرای بهتر این پژوهش داشتند، بی‌نهایت سپاسگزاریم.
تضاد منافع
هیچ‌گونه تعارض منافعی بین نویسندگان وجود ندارد.
نویسندگان :آرزو قاسم خانلو1، وحید صبری2
1.نویسنده مسئول:کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، کارشناس سلامت روان، معاونت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی خوی،خوی،ایران. تلفن تماس : 0914160663 Email:psy.arezoo@gmail.com
2.دکتری روانشناسی بالینی، گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.
چکیده
مقدمه: بیماران مبتلا به کووید-19 بعد از دوره حاد بیماری برخی علایم مانند احساس خستگی و درد عضلانی باقی می مانند. این مساله باعث کاهش افت÷11110 کیفیت زندگی این بیماران می گردد. هدف این مطالعه بررسی تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی بر روی شدت درد و کیفیت زندگی بعد از ترخیص از بیمارستان است.
روش بررسی: پژوهش حاضری مطالعه نیمهتجربی بودکه در سال 1400 بر روی 96 نفر از بیماران مبتلا به کووید-19 دارای شکایات درد شهرستان خوی انجام گرفت نمونه به طور تصادفی به دو گروه کنترل و آزمایشی جایگذاری شدند. مداخله به صورت آموزش تمرینات آرامسازی عضلانی بود. داده‌ها با استفاده از پرسشنامه‌های شدت درد و کیفیت زندگی جمع‌آوری شدند.از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در نرم‌افزار 26SPSS- استفاده‌شده است.
یافتهها: نتایج نشان می دهد که نمرات شدت درد، تداخل درفعالیت‌های روزمره درهر دو گروه روند کاهشی و بهبود کیفیت زندگی در هر دو گروه روند افزایشی داشته است. اندازه اثر به‌دست‌آمده برای آرامسازی پیشرونده عضلانی درکاهش شدت درد تجربه‌شده 65/0 ،کاهش تداخل درد در فعالیتهای روزمره 71/0و برای بهبود کیفیت زندگی 78/0به‌دست‌آمده بود که نشان‌دهنده اندازه اثر متوسط آرامسازی عضلانی برای هر سه مؤلفه است.
نتیجه‌گیری: یافته های این پژوهش نشان داد که تمرینات آرامس ازی عضلانی موجب کاهش شدت درد و بهبود کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به کووید-19میشود. پیشنهاد می شود از این تمرینات به عنوان روش مکملی برای کاهش شدت درد و بهبود کیفیت زندگی بیماران استفاده شود.
واژه‌های کلیدی: آرامسازی پیشرونده عضلانی، کیفیت زندگی، شدت درد، کووید-19
مقدمه
ویروس کرونا (Coronaviruses)، گروهی از ویروس‌ها متعلق به خانواده ویروسی کرونا و یریده هستند که از طریق ایجاد عفونت دستگاه تنفسی در پرندگان و پستانداران، ایجاد بیماری می‌کنند. این ویروس‌ها می‌توانند عامل ایجاد برخی از انواع سرماخوردگی
معمولی تا عامل بیماریهای شدیدتری هم چون سارس،مرس و
کووید ۱۹ باشند(1) کروناویروس‌ها به طور طبیعی در انسان‌ها و پستانداران و پرندگان شیوع پیدا می‌کنند، با این حال تاکنون میلیون‌ها کروناویروس منتقل شده به انسان، کشف شده است.
آخرین نوع آنها، کروناویروس سندرم حاد تنفسی۲(SARS-CoV-2)، در دسـامبر ۲۰۱۹ در شـهر ووهان چین با همه‌گیری
در انسان شیوع پیدا کرد. شیوع این کروناویروس پس از مدت کوتاهی تبدیل به همگیری شد و تمام جهان را نگران کرد و تبدیل به بحران بین المللی رسید. بیماران مبتلابه این ویروس علائم مختلفی مانند تب، سرفه، تنگی نفس، درد عضلانی، سردرد، گلودرد، درد در قفسه سینه و درد شکم را در 2 تا 14 روز پس از قرارگیری در معرض ویروس نشان می‌دهند(2). هوانگ و همکاران(3) چند مورد از علائم بالینی را در شروع بیماری در بیماران مبتلابه کووید-19 گزارش دادند که تب شایع‌ترین علامت بود (98%)، سپس سرفه (78%)، تنگی نفس(55%)، درد یا خستگی عضلانی(44%)، تولید خلط(28%)، سردرد(8%) در بیماران ظاهر می‌شد. گوان و همکاران(4) نیز دریافتند که علائم شایع درد شامل میالژی (9/14 %)، گلودرد ( 9/13 %) و سردرد (6/13) در بیماران کووید-19 شیوع دارد.
درد یکی از علائم مهم در بیماریهای ویروسی است. کووید-19 نه تنها به سیستم تنفسی حمله می کند، بلکه با حمله به ارگانهای مختلف بدن علائم درد زیادی مانند سردرد، سرگیجه، درد شکم، درد مفاصل عضلانی را تجربه نمایند(5). این تجربه درد می تواند دلایل مختلفی مانند آسیب ماهیچه های اسکلتی به دلیل نفوذ ویروس به سیستم عصبی مرکزی ایجاد شود. همچنین احساس درد میتواند ناشی از التهاب بافتی باشد که منجر به تحریک گیرنده های درد میشود(6). در برخی بیماران درد نه تنها در طول عفونت بلکه شکایت از آن بعد از دوره بیماری نیز دیده گزارش میشود(8-7).
در مطالعه مروری ونگ و همکاران(6) مشخص شد که میزان بروز برای میالژی بین 5/1 تا 60 درصد ، گلودرد 0/7 تا 1/47 درصد، سردرد 7/1 تا 9/33 درصد و درد قفسه سینه 6/1 تا 7/17 درصد مشاهده‌شده است. در مطالعه کورکوت و اولکر(9) 1/87 درصد از بیماران در طول کووید-19 و بهبودی بعدی درد را تجربه می‌کنند میانگین شدت درد تجربه‌شده 75/2 ± 16/6 از نمره کل 10 است. بیماران بیشتر درد مفاصل، درد عضلات، سردرد و کمردرد را تجربه می‌نمایند. درد در نواحی آناتومیکی مختلف تجربه می‌گردد که نشان‌دهنده تأثیر ویروس بر قسمت‌های مختلف بدن است. در یک مطالعه دیگر بر روی سارس علائم مثل خستگی، میالژی گسترده، افسردگی و مشکلات خواب تقریباً بعد از 2 سال مشاهده می‌شد.علاوه براین، 12 درصد از بیماران آلوده به 3 عامل بیماری‌زای مختلف مانند ویروس راس ریور، کوکسیلابورنتی ویروس اپشتین سندرم درد را بعد از 12 ماه پس از آلودگی تجربه کردند(7).
در مطالعه کرافی و همکاران(10) نیز بعد از یک دوره به‌طور متوسط 60 روزه با انحراف استاندارد 6/13 روز 3/27 درصد شرکت‌کنندگان درد مفاصل و 7/21 درصد آنها درد قفسه سینه را گزارش می‌دادند. همان‌طور که مشاهده می‌گردد مشکلات مربوط به درد در بیماران مبتلابه کووید-19 هم در دوره حاد بیماری و هم در دوره بهبودی بعدازآن علامت شایعی است که اغلب بیماران آن را گزارش می‌دهند.
تجربه درد بر عوامل زیادی تاثیر می گذارد. براساس تئوری های نووروفیزیولوژی درد، وضعیت سلامت روانی فرد مانند اضطراب، استرس و ترس می تواند شدت درد را با فعال کردن گیرنده های درد افزایش دهد. به عبارت دیگر تجارب منفی تجربه شده می تواند موجب تشدید درد شود. همچنین در یک مطالعه نشان داده شده که اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب در 30تا 40 درصد از بازماندگان کووید-19 گزارش شده است(11).
پس وجود درد و مشکلات روانشناختی می تواند بر کیفیت زندگی این بیماران بعد از دوره حاد بیماری تاثیر گذار باشد. در یک مطالعه چینی بیماران مبتلا به کووید-19 که با پرسشنامه 36-SF مورد ارزیابی قرار گرفته بودند در پیگیری یکماهه بعد از دوره حاد کیفیت زندگی پایینی را گزارش دادند. در مطالعه دیگر کیفیت زندگی بیماران مبنلا به کووید-19 در پیگیری 3 ماهه نیز ضعیف برآورد شد.
کیفیت زندگی در این بیماران به سن و جنس و علایم فیزیکی موقع ترخیص ارتباط زیادی داشت(12). پس وجود درد و دیگر علایم روانشناختی می تواند کیفیت زندگی بیماران مبتلا به کووید-19 را کاهش دهد.
امروزه برای کاهش درد تأکید زیادی بر روی روش‌های غیر دارویی مانند روش‌های آرامسازی(Relaxation methods) ، مـوسیقـی درمانـی (Music Therapy)، لمـس درمـانـی (Theraputic)،استـفاده از گـرما و سـرما و طـب سـوزنی (Acupuncture) می شود(13).
این روش‌ها را بیمار به تنهایی می تواند انجام دهد، علاوه براین با پذیرش آسان و همکاری مطلوب بیمار همراه است.. از سوی دیگر عوارض و پیامدهای منفی و نامطلوب مداخلات دارویی را نیز به همراه ندارد(14). همان‌طور که گفته شد یکی از این مداخلات آرامسازی پیشرونده عضلات هست که باعث افزایش فعالیت چرخه پاراسمپاتیک شده و به دنبال آن تنش عضلانی را خنثی می‌کند. این روش با استفاده و ایجاد حالات متضاد کشش و شل کردن ماهیچه‌ها به‌وسیله خود بیمار صورت می‌گیرد. شرایط ایجاد واکنش‌های آرامسازی شامل : تأمین محیط آرام، وضعیت راحت، عمل سفت و شل کردن ماهیچه‌ها از سر به پا و یا برعکس است. فراگیری اصول و فنون آرامسازی عضلانی یکی از نیازهای اولیه و اصلی برای مقابله با درد و تنش است(15).
آرامسازی عضلانی در سال‌های اخیر بخش مهمی از مراقبت از بیماران مبتلابه بیماری‌ها و دردهای مزمن است که باعث کاهش استرس، اضطراب، تسکین کشش و انقباضات عضلانی، بهبود خواب و کاهش حساسیت به درد و خستگی میشود(16). این روش یکی از بهترین روش‌های درمانی برای کمک به و درمان بیماران روانشناختی و روان‌تنی مبتلابه سردرد مزمن، میگرن، استرس، آسم، هراس، میالژیا ، بی‌خوابی است(17). در پژوهش اسدی(18) آرامسازی عضلانی میزان وقوع و شدت سردرد بیماران میگرنی را کاهش داده است. فرانسیس و چن(19) در بررسی تأثیر آرامسازی عضلانی بر کاهش دردهای مزمن به این نتایج دست یافتند که بعداز انجام تمرینات به مدت 6 هفته کاهش درد ابرازشده است. در مطالعه دیگر توسط اسمیت(20) تأثیر آرامسازی عضلانی بر کاهش درد زایمان نیز گزارش‌شده است.
با توجه به اینکه احساس درد در عضلات و خستگی در دوره حاد بیماری و حتی بعد از دوره حاد در بیماران مبتلابه کووید -19 شایع است؛ و همچنین تأثیر آرامسازی عضلانی پیشرونده که روشی درمان مطلوب و ساده برای مقابله با دردهای عضلانی و انواع دردهای بوده هست، هدف پژوهش حاضر بر این مسئله معطوف است که آیا آرامسازی عضلانی پیشرونده میتواند شدت درد تجربه‌شده را کاسته و فعالیتهای مرتبط روزمره زندگی را در بیماران مبتلا کووید-19 بهبود ببخشد؟
روش بررسی
این مطالعه به صورت نیمه تجربی بوده است. جامعه هدف این مطالعه را کلیه بیماران18-55 ساله مبتلابه کووید-19 در سال 1400 تشکیل می‌دهند که در فاصله زمانی از خرداد تا شهریور در شهرستان خوی تشخیص کووید-19 دریافت کرده بودند. برای انتخاب نمونه افراد دارای PCR مثبت برای پیگیری روانشناختی به کارشناس سلامت روان مراکز جامع خدمات بهداشتی معرفی می‌شدند ملاک‌های ورود شامل تشخیص کووید-19 با استفاده از تست PCR ، حداقل سواد سیکل، دارای دردهای عضلانی، کمردرد ، سردرد و هر نوع احساس درد جسمی و ملاک‌های خروج شامل سابقه قبلی درد، نیاز فوری به درمان دارویی و مصرف قرص‌های روان‌پزشکی است. سپس با استفاده از فرمول نمونه‌گیری کوکران در دامنه 05/0 p=q=، 01/0 =@ و 8/0= bو 1/0=d حجم نمونه 96 نفر به دست آمد. اعضای نمونه با استفاده از جدول اعداد تصادفی به طور مساوی در دو گروه کنترل و مداخله قرار گرفتند. بعد از جایگذاری تصادفی در دو گروه اعضای هر دو گروه به طور انفرادی برای انجام کارهای آماده سازی تماس تلفنی برقرار شد. سپس بیماران گروه آزمایشی آرامسازی پیشرونـده عضـلانی و تنفس عمیـق آمـوزش داده و توسط بیماران اجـرا گردیـد. 12 جلسـه آرامسازی طی 4 هفته هـر جلسـه بـه مـدت 40 دقیقه (3 جلسه در هفته) برای بیماران در گروه آزمایشی آموزش داده و اجرا شـد و بـه بیمـاران توصیه شد روزانه به مدت 20 دقیقه تمرینات را در منزل انجام دهنـد. برنامـه آموزشـی در هـر جلسه شامل: شناساندن عضـلات و گروه‌های عضــلانی، آمــوزش مراحــل اجــرای تکنیــک آرامسازی پـیشرونـده به‌صورت توضـیح و نمایش عملی، پاسخگویی به سؤالات بیماران در مورد تکنیک آرامسازی و نحوه صحیح اجـرای تکنیک بود. آموزشهای کامل بر روی نوار صوتی ضبط گردید و به بیماران ارائه شد. در هر جلسه تکنیک آرامسازی توسـط بیمـاران همراه با محقق انجام و توضیحات و اصـلاحات لازم ارائه شد. سپس آرامسازی توسط بیماران تحت نظارت محقق انجام گرفت. در آرامسازی از بیمـاران خواسـته شـد تک‌تک عضـلات از عضلات کف پا تا عضلات صورت را که شـامل16 عضـله اسـت، ابتـدا منقـبض و سـپس شـل نمایند. بیماران عضلات خود را بـا شـمارش تـا عدد 5 منقبض و سپس با شـمارش تـا عـدد 10 شل می‌کردند. همین مراحل را به ترتیب برای پا و ساق پـا، رانهـا، شـکم، قفسـه سـینه، باسـن، دست‌ها و سـاعد، بازوهــا، شـانههــا، گــردن، پیشانی، زبان و فک، چشمهـا و صـورت تکـرار می‌کردند تـا هنگامی‌که احسـاس کننـد تمـام بدنشـان یکپارچـه شـل شـده اسـت. هم‌زمان بیماران در طی آرامسازی به‌طور عمیـق نفـس می‌کشیدند. وضـعیت انتخـابی بـرای آرامـش تــدریجی حالــت دراز کشــیده اســت. تمرینــات آرامسازی به مدت 8 هفته توسط گروه آزمـون روزانه به مدت 20 دقیقه با پیگیری محقق انجام گرفـت. مدت‌زمانی را کـه جاکوبسن بـرای تمرینات آرامسازی پیشنهاد کرده است چنـدین جلسه 30 تـا 60 دقیقه‌ای در هفتـه بـا پیگیـری طولانی‌مدت حتی تا یک سال بوده اسـت. ولـی نیکل و همکاران در مطالعه خود آرامسازی پـیشرونـده عضـلانی را بـه مـدت بـیش از 50 جلسه 20 تا 30 دقیقه‌ای به کاربردند (21) در مطالعه حاضر مدت و تعداد جلسات آرامسازی پیشرونده عضلانی مشابه بامطالعه نیکل و همکاران به‌کاربرده شد. یعنی انجام تقریبـاً 60 جلسه 20 دقیقه‌ای آرامسازی توسط بیماران در طول 8 هفتـه. در گـروه شـاهد هـیچ مداخله‌ای صـــورت نگرفـــت. برای گروه آزمایش و کنترل هم در ابتدای درمان و هم در مرحله بعد از درمان با استفاده از ابزارهای پژوهش توسط ارزیابی مستقل پرسشنامه ها تکمیل گردید. در این پژوهش در کنار پرسشنامه متغیرهای دموگرافیکی از پرسشنامه های شدت درد، کیفیت زندگی استفاده شده است. پرسشنامه شدت درد برای اندازه‌گیری شدت درد در بیماران بالینی دارای درد است(22). این پرسشنامه از دو بخش اصلی سنجش شدت درد و میزان تداخل در امور روزمره و سؤالات زمینه‌ای شکل‌گرفته است. بخشی حسی دارای 4 آیتم که شدت درد فعلی، حداقل درد، بدترین درد و متوسط درد در طی هفته گذشته را اندازه‌گیری می‌کند. نمره‌گذاری این پرسشنامه بین صفر (عدم وجود درد) تا ده (درد غیرقابل‌تصور) است . هرچقدر نمره بالا باشد شدت درد نیز بیشتر است. بخشی که میزان تداخل در د با کارکردهای روزمره اشخاص را می‌سنجد بعد واکنشی پرسشنامه است که از 7 سؤال تشکیل‌شده است. این پرسشنامه توسط میرزمانی، سعیدی، سلیمی و بشارت(23) در ایران هنجاریابی شده است پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ برای ابعاد شدت درد واکنش به ترتیب 87/0 و 89/0 گزارش کردند. همچنین روایی سازه این پرسشنامه نیز 87/0 به‌دست‌آمده است. ابزار دیگر این پژوهش پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت است که چهار حیطه سلامت جسمانی، سلامت روانی، روابط اجتماعی و سلامت محیط را با 24 سؤال می‌سنجد. دو سؤال اول در هیچ یک از حیطه‌ها قرار نمی‌گیرند وضعیت سلامت و کیفیت زندگی را به شکل کلی مورد ارزیابی قرار می‌دهند. بنابراین این پرسشنامه درمجموع 26 سؤال دارد. پس از انجام محاسبه‌های لازم در هر حیطه امتیازی معادل 00-100 برای هر حیطه به تفکیک به دست می‌آید که صفر نشانه بدترین و 100 نشانه بهترین وضعیت حیطه موردنظر است. پایایی آزمون باز آزمون برای زیر مقیاس‌ها به ترتیب سلامت محیط 84/0، سلامت جسمی 77/0، سلامت روانی 77/0 و روابط اجتماعی 75/0 به دست آمد و آلفای کرونباخ برای همسانی درونی نیز بین 58/0 برای روابط اجتماعی و 86/0 برای سلامت محیط در نوسان است. در نسخه فارسی برای بررسی پایایی باز آزمایی مجدد در 95 نفر مقادیر پایایی در حیطه سلامت جسمی76/0، در حیطه روانی78/0 ، در حیطه روابط اجتماعی 79/0 و در حیطه سلامت محیط 82/0 به دست آمد و مقادیر آلفای کرونباخ برای سلامت جسمی70/0، سلامت روان 73/0، روابط اجتماعی 55/0 و سلامت محیط 84/0 به دست آمد(24).
برای حفظ اصل محرمانگی شرکت کنندگان برای تکمیل پرسشنامه یک کد شخصی داشتند که هم در پیش آزمون و هم پس آزمون به جای اسم از ان کد استفاده می کردند. بعد از گردآوری داده‌ها و وارد کردن آنها در نرم افزار SPSS نسخه 26 از آمارههای توصیفی مانند میانگین و انحراف استاندارد و تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده شد. این طرح تحقیقاتی مصوب در معاونت پژوهشی با کد 99000037 و با کد اخلاق در پژوهش به شناسه IR.KHOY.REC.1400.003 از دانشکده علوم پزشکی خوی است.
یافتهها
این پژوهش از 96 شرکت کننده به عنوان گروه نمونه انجام
گرفت که در هر گروه 48 بیمار قرار گرفتند که 61 درصد نمونه را زنان و 39 درصد را مردان تشکیل می‌دادند . 32 درصد از گروه نمونه آماری مورد مطالعه بیماران دارای تحصیلات تکمیلی زیر دیپلم، 28 درصد دارای تحصیلات دیپلم، 31 درصد تحصیلات کارشناسی و 9 درصد هم تحصیلات تکمیلی بودند. میانگین سنی بیماران 68/6±48/33 سال بودند.
نتایج حاصل از جدول 1 نشان می‌دهد که میانگین شدت درد در هر دو گروه آزمایش و کنترل در دو مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون با روندی کاهش روبرو شده و کیفیت زندگی نیز در هر دو مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون هر دو گروه با روندی افزایشی مواجه بوده است که برای بررسی معناداری بودن دو گروه آزمایش و کنترل با تعدیل نتایج پیش‌آزمون از تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده شده است.
ویروس کرونا (Coronaviruses)، گروهی از ویروس‌ها متعلق به خانواده ویروسی کرونا و یریده هستند که از طریق ایجاد عفونت دستگاه تنفسی در پرندگان و پستانداران، ایجاد بیماری می‌کنند. این ویروس‌ها می‌توانند عامل ایجاد برخی از انواع سرماخوردگی
معمولی تا عامل بیماریهای شدیدتری هم چون سارس،مرس و
کووید ۱۹ باشند(1) کروناویروس‌ها به طور طبیعی در انسان‌ها و پستانداران و پرندگان شیوع پیدا می‌کنند، با این حال تاکنون میلیون‌ها کروناویروس منتقل شده به انسان، کشف شده است.
آخرین نوع آنها، کروناویروس سندرم حاد تنفسی۲(SARS-CoV-2)، در دسـامبر ۲۰۱۹ در شـهر ووهان چین با همه‌گیری
در انسان شیوع پیدا کرد. شیوع این کروناویروس پس از مدت کوتاهی تبدیل به همگیری شد و تمام جهان را نگران کرد و تبدیل به بحران بین المللی رسید. بیماران مبتلابه این ویروس علائم مختلفی مانند تب، سرفه، تنگی نفس، درد عضلانی، سردرد، گلودرد، درد در قفسه سینه و درد شکم را در 2 تا 14 روز پس از قرارگیری در معرض ویروس نشان می‌دهند(2). هوانگ و همکاران(3) چند مورد از علائم بالینی را در شروع بیماری در بیماران مبتلابه کووید-19 گزارش دادند که تب شایع‌ترین علامت بود (98%)، سپس سرفه (78%)، تنگی نفس(55%)، درد یا خستگی عضلانی(44%)، تولید خلط(28%)، سردرد(8%) در بیماران ظاهر می‌شد. گوان و همکاران(4) نیز دریافتند که علائم شایع درد شامل میالژی (9/14 %)، گلودرد ( 9/13 %) و سردرد (6/13) در بیماران کووید-19 شیوع دارد.
درد یکی از علائم مهم در بیماریهای ویروسی است. کووید-19 نه تنها به سیستم تنفسی حمله می کند، بلکه با حمله به ارگانهای مختلف بدن علائم درد زیادی مانند سردرد، سرگیجه، درد شکم، درد مفاصل عضلانی را تجربه نمایند(5). این تجربه درد می تواند دلایل مختلفی مانند آسیب ماهیچه های اسکلتی به دلیل نفوذ ویروس به سیستم عصبی مرکزی ایجاد شود. همچنین احساس درد میتواند ناشی از التهاب بافتی باشد که منجر به تحریک گیرنده های درد میشود(6). در برخی بیماران درد نه تنها در طول عفونت بلکه شکایت از آن بعد از دوره بیماری نیز دیده گزارش میشود(8-7).
در مطالعه مروری ونگ و همکاران(6) مشخص شد که میزان بروز برای میالژی بین 5/1 تا 60 درصد ، گلودرد 0/7 تا 1/47 درصد، سردرد 7/1 تا 9/33 درصد و درد قفسه سینه 6/1 تا 7/17 درصد مشاهده‌شده است. در مطالعه کورکوت و اولکر(9) 1/87 درصد از بیماران در طول کووید-19 و بهبودی بعدی درد را تجربه می‌کنند میانگین شدت درد تجربه‌شده 75/2 ± 16/6 از نمره کل 10 است. بیماران بیشتر درد مفاصل، درد عضلات، سردرد و کمردرد را تجربه می‌نمایند. درد در نواحی آناتومیکی مختلف تجربه می‌گردد که نشان‌دهنده تأثیر ویروس بر قسمت‌های مختلف بدن است. در یک مطالعه دیگر بر روی سارس علائم مثل خستگی، میالژی گسترده، افسردگی و مشکلات خواب تقریباً بعد از 2 سال مشاهده می‌شد.علاوه براین، 12 درصد از بیماران آلوده به 3 عامل بیماری‌زای مختلف مانند ویروس راس ریور، کوکسیلابورنتی ویروس اپشتین سندرم درد را بعد از 12 ماه پس از آلودگی تجربه کردند(7).
در مطالعه کرافی و همکاران(10) نیز بعد از یک دوره به‌طور متوسط 60 روزه با انحراف استاندارد 6/13 روز 3/27 درصد شرکت‌کنندگان درد مفاصل و 7/21 درصد آنها درد قفسه سینه را گزارش می‌دادند. همان‌طور که مشاهده می‌گردد مشکلات مربوط به درد در بیماران مبتلابه کووید-19 هم در دوره حاد بیماری و هم در دوره بهبودی بعدازآن علامت شایعی است که اغلب بیماران آن را گزارش می‌دهند.
تجربه درد بر عوامل زیادی تاثیر می گذارد. براساس تئوری های نووروفیزیولوژی درد، وضعیت سلامت روانی فرد مانند اضطراب، استرس و ترس می تواند شدت درد را با فعال کردن گیرنده های درد افزایش دهد. به عبارت دیگر تجارب منفی تجربه شده می تواند موجب تشدید درد شود. همچنین در یک مطالعه نشان داده شده که اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب در 30تا 40 درصد از بازماندگان کووید-19 گزارش شده است(11).
پس وجود درد و مشکلات روانشناختی می تواند بر کیفیت زندگی این بیماران بعد از دوره حاد بیماری تاثیر گذار باشد. در یک مطالعه چینی بیماران مبتلا به کووید-19 که با پرسشنامه 36-SF مورد ارزیابی قرار گرفته بودند در پیگیری یکماهه بعد از دوره حاد کیفیت زندگی پایینی را گزارش دادند. در مطالعه دیگر کیفیت زندگی بیماران مبنلا به کووید-19 در پیگیری 3 ماهه نیز ضعیف برآورد شد.
کیفیت زندگی در این بیماران به سن و جنس و علایم فیزیکی موقع ترخیص ارتباط زیادی داشت(12). پس وجود درد و دیگر علایم روانشناختی می تواند کیفیت زندگی بیماران مبتلا به کووید-19 را کاهش دهد.
امروزه برای کاهش درد تأکید زیادی بر روی روش‌های غیر دارویی مانند روش‌های آرامسازی(Relaxation methods) ، مـوسیقـی درمانـی (Music Therapy)، لمـس درمـانـی (Theraputic)،استـفاده از گـرما و سـرما و طـب سـوزنی (Acupuncture) می شود(13).
این روش‌ها را بیمار به تنهایی می تواند انجام دهد، علاوه براین با پذیرش آسان و همکاری مطلوب بیمار همراه است.. از سوی دیگر عوارض و پیامدهای منفی و نامطلوب مداخلات دارویی را نیز به همراه ندارد(14). همان‌طور که گفته شد یکی از این مداخلات آرامسازی پیشرونده عضلات هست که باعث افزایش فعالیت چرخه پاراسمپاتیک شده و به دنبال آن تنش عضلانی را خنثی می‌کند. این روش با استفاده و ایجاد حالات متضاد کشش و شل کردن ماهیچه‌ها به‌وسیله خود بیمار صورت می‌گیرد. شرایط ایجاد واکنش‌های آرامسازی شامل : تأمین محیط آرام، وضعیت راحت، عمل سفت و شل کردن ماهیچه‌ها از سر به پا و یا برعکس است. فراگیری اصول و فنون آرامسازی عضلانی یکی از نیازهای اولیه و اصلی برای مقابله با درد و تنش است(15).
آرامسازی عضلانی در سال‌های اخیر بخش مهمی از مراقبت از بیماران مبتلابه بیماری‌ها و دردهای مزمن است که باعث کاهش استرس، اضطراب، تسکین کشش و انقباضات عضلانی، بهبود خواب و کاهش حساسیت به درد و خستگی میشود(16). این روش یکی از بهترین روش‌های درمانی برای کمک به و درمان بیماران روانشناختی و روان‌تنی مبتلابه سردرد مزمن، میگرن، استرس، آسم، هراس، میالژیا ، بی‌خوابی است(17). در پژوهش اسدی(18) آرامسازی عضلانی میزان وقوع و شدت سردرد بیماران میگرنی را کاهش داده است. فرانسیس و چن(19) در بررسی تأثیر آرامسازی عضلانی بر کاهش دردهای مزمن به این نتایج دست یافتند که بعداز انجام تمرینات به مدت 6 هفته کاهش درد ابرازشده است. در مطالعه دیگر توسط اسمیت(20) تأثیر آرامسازی عضلانی بر کاهش درد زایمان نیز گزارش‌شده است.
با توجه به اینکه احساس درد در عضلات و خستگی در دوره حاد بیماری و حتی بعد از دوره حاد در بیماران مبتلابه کووید -19 شایع است؛ و همچنین تأثیر آرامسازی عضلانی پیشرونده که روشی درمان مطلوب و ساده برای مقابله با دردهای عضلانی و انواع دردهای بوده هست، هدف پژوهش حاضر بر این مسئله معطوف است که آیا آرامسازی عضلانی پیشرونده میتواند شدت درد تجربه‌شده را کاسته و فعالیتهای مرتبط روزمره زندگی را در بیماران مبتلا کووید-19 بهبود ببخشد؟
روش بررسی
این مطالعه به صورت نیمه تجربی بوده است. جامعه هدف این مطالعه را کلیه بیماران18-55 ساله مبتلابه کووید-19 در سال 1400 تشکیل می‌دهند که در فاصله زمانی از خرداد تا شهریور در شهرستان خوی تشخیص کووید-19 دریافت کرده بودند. برای انتخاب نمونه افراد دارای PCR مثبت برای پیگیری روانشناختی به کارشناس سلامت روان مراکز جامع خدمات بهداشتی معرفی می‌شدند ملاک‌های ورود شامل تشخیص کووید-19 با استفاده از تست PCR ، حداقل سواد سیکل، دارای دردهای عضلانی، کمردرد ، سردرد و هر نوع احساس درد جسمی و ملاک‌های خروج شامل سابقه قبلی درد، نیاز فوری به درمان دارویی و مصرف قرص‌های روان‌پزشکی است. سپس با استفاده از فرمول نمونه‌گیری کوکران در دامنه 05/0 p=q=، 01/0 =@ و 8/0= bو 1/0=d حجم نمونه 96 نفر به دست آمد. اعضای نمونه با استفاده از جدول اعداد تصادفی به طور مساوی در دو گروه کنترل و مداخله قرار گرفتند. بعد از جایگذاری تصادفی در دو گروه اعضای هر دو گروه به طور انفرادی برای انجام کارهای آماده سازی تماس تلفنی برقرار شد. سپس بیماران گروه آزمایشی آرامسازی پیشرونـده عضـلانی و تنفس عمیـق آمـوزش داده و توسط بیماران اجـرا گردیـد. 12 جلسـه آرامسازی طی 4 هفته هـر جلسـه بـه مـدت 40 دقیقه (3 جلسه در هفته) برای بیماران در گروه آزمایشی آموزش داده و اجرا شـد و بـه بیمـاران توصیه شد روزانه به مدت 20 دقیقه تمرینات را در منزل انجام دهنـد. برنامـه آموزشـی در هـر جلسه شامل: شناساندن عضـلات و گروه‌های عضــلانی، آمــوزش مراحــل اجــرای تکنیــک آرامسازی پـیشرونـده به‌صورت توضـیح و نمایش عملی، پاسخگویی به سؤالات بیماران در مورد تکنیک آرامسازی و نحوه صحیح اجـرای تکنیک بود. آموزشهای کامل بر روی نوار صوتی ضبط گردید و به بیماران ارائه شد. در هر جلسه تکنیک آرامسازی توسـط بیمـاران همراه با محقق انجام و توضیحات و اصـلاحات لازم ارائه شد. سپس آرامسازی توسط بیماران تحت نظارت محقق انجام گرفت. در آرامسازی از بیمـاران خواسـته شـد تک‌تک عضـلات از عضلات کف پا تا عضلات صورت را که شـامل16 عضـله اسـت، ابتـدا منقـبض و سـپس شـل نمایند. بیماران عضلات خود را بـا شـمارش تـا عدد 5 منقبض و سپس با شـمارش تـا عـدد 10 شل می‌کردند. همین مراحل را به ترتیب برای پا و ساق پـا، رانهـا، شـکم، قفسـه سـینه، باسـن، دست‌ها و سـاعد، بازوهــا، شـانههــا، گــردن، پیشانی، زبان و فک، چشمهـا و صـورت تکـرار می‌کردند تـا هنگامی‌که احسـاس کننـد تمـام بدنشـان یکپارچـه شـل شـده اسـت. هم‌زمان بیماران در طی آرامسازی به‌طور عمیـق نفـس می‌کشیدند. وضـعیت انتخـابی بـرای آرامـش تــدریجی حالــت دراز کشــیده اســت. تمرینــات آرامسازی به مدت 8 هفته توسط گروه آزمـون روزانه به مدت 20 دقیقه با پیگیری محقق انجام گرفـت. مدت‌زمانی را کـه جاکوبسن بـرای تمرینات آرامسازی پیشنهاد کرده است چنـدین جلسه 30 تـا 60 دقیقه‌ای در هفتـه بـا پیگیـری طولانی‌مدت حتی تا یک سال بوده اسـت. ولـی نیکل و همکاران در مطالعه خود آرامسازی پـیشرونـده عضـلانی را بـه مـدت بـیش از 50 جلسه 20 تا 30 دقیقه‌ای به کاربردند (21) در مطالعه حاضر مدت و تعداد جلسات آرامسازی پیشرونده عضلانی مشابه بامطالعه نیکل و همکاران به‌کاربرده شد. یعنی انجام تقریبـاً 60 جلسه 20 دقیقه‌ای آرامسازی توسط بیماران در طول 8 هفتـه. در گـروه شـاهد هـیچ مداخله‌ای صـــورت نگرفـــت. برای گروه آزمایش و کنترل هم در ابتدای درمان و هم در مرحله بعد از درمان با استفاده از ابزارهای پژوهش توسط ارزیابی مستقل پرسشنامه ها تکمیل گردید. در این پژوهش در کنار پرسشنامه متغیرهای دموگرافیکی از پرسشنامه های شدت درد، کیفیت زندگی استفاده شده است. پرسشنامه شدت درد برای اندازه‌گیری شدت درد در بیماران بالینی دارای درد است(22). این پرسشنامه از دو بخش اصلی سنجش شدت درد و میزان تداخل در امور روزمره و سؤالات زمینه‌ای شکل‌گرفته است. بخشی حسی دارای 4 آیتم که شدت درد فعلی، حداقل درد، بدترین درد و متوسط درد در طی هفته گذشته را اندازه‌گیری می‌کند. نمره‌گذاری این پرسشنامه بین صفر (عدم وجود درد) تا ده (درد غیرقابل‌تصور) است . هرچقدر نمره بالا باشد شدت درد نیز بیشتر است. بخشی که میزان تداخل در د با کارکردهای روزمره اشخاص را می‌سنجد بعد واکنشی پرسشنامه است که از 7 سؤال تشکیل‌شده است. این پرسشنامه توسط میرزمانی، سعیدی، سلیمی و بشارت(23) در ایران هنجاریابی شده است پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ برای ابعاد شدت درد واکنش به ترتیب 87/0 و 89/0 گزارش کردند. همچنین روایی سازه این پرسشنامه نیز 87/0 به‌دست‌آمده است. ابزار دیگر این پژوهش پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت است که چهار حیطه سلامت جسمانی، سلامت روانی، روابط اجتماعی و سلامت محیط را با 24 سؤال می‌سنجد. دو سؤال اول در هیچ یک از حیطه‌ها قرار نمی‌گیرند وضعیت سلامت و کیفیت زندگی را به شکل کلی مورد ارزیابی قرار می‌دهند. بنابراین این پرسشنامه درمجموع 26 سؤال دارد. پس از انجام محاسبه‌های لازم در هر حیطه امتیازی معادل 00-100 برای هر حیطه به تفکیک به دست می‌آید که صفر نشانه بدترین و 100 نشانه بهترین وضعیت حیطه موردنظر است. پایایی آزمون باز آزمون برای زیر مقیاس‌ها به ترتیب سلامت محیط 84/0، سلامت جسمی 77/0، سلامت روانی 77/0 و روابط اجتماعی 75/0 به دست آمد و آلفای کرونباخ برای همسانی درونی نیز بین 58/0 برای روابط اجتماعی و 86/0 برای سلامت محیط در نوسان است. در نسخه فارسی برای بررسی پایایی باز آزمایی مجدد در 95 نفر مقادیر پایایی در حیطه سلامت جسمی76/0، در حیطه روانی78/0 ، در حیطه روابط اجتماعی 79/0 و در حیطه سلامت محیط 82/0 به دست آمد و مقادیر آلفای کرونباخ برای سلامت جسمی70/0، سلامت روان 73/0، روابط اجتماعی 55/0 و سلامت محیط 84/0 به دست آمد(24).
برای حفظ اصل محرمانگی شرکت کنندگان برای تکمیل پرسشنامه یک کد شخصی داشتند که هم در پیش آزمون و هم پس آزمون به جای اسم از ان کد استفاده می کردند. بعد از گردآوری داده‌ها و وارد کردن آنها در نرم افزار SPSS نسخه 26 از آمارههای توصیفی مانند میانگین و انحراف استاندارد و تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده شد. این طرح تحقیقاتی مصوب در معاونت پژوهشی با کد 99000037 و با کد اخلاق در پژوهش به شناسه IR.KHOY.REC.1400.003 از دانشکده علوم پزشکی خوی است.
یافتهها
این پژوهش از 96 شرکت کننده به عنوان گروه نمونه انجام
گرفت که در هر گروه 48 بیمار قرار گرفتند که 61 درصد نمونه را زنان و 39 درصد را مردان تشکیل می‌دادند . 32 درصد از گروه نمونه آماری مورد مطالعه بیماران دارای تحصیلات تکمیلی زیر دیپلم، 28 درصد دارای تحصیلات دیپلم، 31 درصد تحصیلات کارشناسی و 9 درصد هم تحصیلات تکمیلی بودند. میانگین سنی بیماران 68/6±48/33 سال بودند.
نتایج حاصل از جدول 1 نشان می‌دهد که میانگین شدت درد در هر دو گروه آزمایش و کنترل در دو مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون با روندی کاهش روبرو شده و کیفیت زندگی نیز در هر دو مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون هر دو گروه با روندی افزایشی مواجه بوده است که برای بررسی معناداری بودن دو گروه آزمایش و کنترل با تعدیل نتایج پیش‌آزمون از تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده شده است.
جدول1:میانگین و انحراف معیار کیفیت زندگی، شدت درد در دو گروه آزمایش و کنترل
| مؤلفه‌ها | زیر مؤلفه‌ها | گروه | آزمایش | گروه | کنترل | ||||
| پیش | آزمون | پس | آزمون | پیش | آزمون | پس | آزمون | ||
| میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | ||
| درد | شدت درد میزان تداخل |
56/6 42/5 |
32/2 65/2 |
48/4 54/3 |
65/1 59/1 |
34/6 58/5 |
34/1 39/1 |
95/5 24/5 |
99/0 47/1 |
کیفیت زندگی |
سلامت جسمی سلامت روانی سلامت محیط روابط اجتماعی |
28/32 87/29 74/36 43/28 |
56/4 39/5 74/4 29/5 |
38/48 76/39 65/43 49/38 |
65/6 76/5 27/6 89/5 |
94/29 32/31 48/33 39/32 |
64/4 78/5 52/5 59/5 |
65/33 87/34 69/38 42/35 |
54/6 68/4 76/5 39/5 |
برای انجام آزمونهای تحلیل کوواریانس باید ابتدا پیش‌فرض‌های آن را بررسی کرد که برای بررسی همگنی واریانس‌ها از آزمون لوین استفاده‌شده که نتایج آن در جدول 2 همگنی واریانس‌ها آمده است که نتایج نشان‌دهنده همگنی واریانس‌ها درشدت درد و کیفیت زندگی است.هم چنین فرض همگنی ماتریس‌های واریانس-کوواریانس با استفاده از آزمون باکس موردبررسی قرار گرفت نتایج نشان‌دهنده همگنی ماتریس واریانس کوواریانس بوده است(10/3=MBOX، 08/0> P). جدول 3 نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره را جهت بررسی اثربخشی آرامسازی پیشرونده عضلانی بر روی شدت درد، تداخل با فعالیتهای روزمره و کیفیت زندگی را در مرحله پس‌آزمون در دو گروه نشان می‌دهد.
بر اساس داده‌های موجود در جدول 3 نتایج تحلیل کوواریانس نشان می‌دهد بین میانگین های تعدیل‌شده، نمرات شدت درد، تداخل در فعالیت روزمره، سلامت جسمی، سلامت روانی، سلامت محیط و روابط اجتماعی به‌طورکلی کیفیت زندگی در گروه آزمایشی و کنترل تفاوت معنی‌داری وجود دارد(05/0>P) و آرامسازی پیشرونده عضلانی توانسته اندازه اثر بالایی را کاهش شدت درد ، تداخل در فعالیت‌ها روزمره و افزایش کیفیت زندگی در پس‌آزمون ایجاد کند.
بر اساس داده‌های موجود در جدول 3 نتایج تحلیل کوواریانس نشان می‌دهد بین میانگین های تعدیل‌شده، نمرات شدت درد، تداخل در فعالیت روزمره، سلامت جسمی، سلامت روانی، سلامت محیط و روابط اجتماعی به‌طورکلی کیفیت زندگی در گروه آزمایشی و کنترل تفاوت معنی‌داری وجود دارد(05/0>P) و آرامسازی پیشرونده عضلانی توانسته اندازه اثر بالایی را کاهش شدت درد ، تداخل در فعالیت‌ها روزمره و افزایش کیفیت زندگی در پس‌آزمون ایجاد کند.
جدول2: همگنی واریانس‌ها(96n=)
| متغیر | F | Df1 | Df2 | p |
| شدت درد تداخل روزمره کیفیت زندگی |
31/0 68/2 31/1 |
1 1 1 |
94 94 94 |
58/0 11/0 26/0 |
جدول3: نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره مربوط به میانگین نمرات پس‌آزمون
| متغیر | منبع | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | p | اندازه اثر |
| شدت درد | گروه | 02/721 | 1 | 02/721 | 13/32 | 001/0 | 65/0 |
| تداخل درد | گروه | 59/481 | 1 | 59/481 | 93/41 | 001/0 | 71/0 |
| سلامت جسمی | گروه | 29/4108 | 1 | 29/4108 | 27/161 | 001/0 | 86/0 |
| سلامت روانی | گروه | 34/958 | 1 | 34/958 | 67/38 | 001/0 | 77/0 |
| سلامت محیط | گروه | 76/867 | 1 | 76/867 | 76/39 | 001/0 | 69/0 |
| روابط اجتماعی | گروه | 48/798 | 1 | 48/798 | 37/43 | 001/0 | 66/0 |
| نمره کل کیفیت زندگی | گروه | 48/1048 | 1 | 48/1048 | 76/48 | 001/0 | 78/0 |
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که آرامسازی به مدت 60 جلسه بیست‌دقیقه‌ای، میزان شدت درد، تداخل در فعالیتهای روزمره بیماران مبتلابه کووید-19 را در گروه آزمایشی نسبت به گروه کنترل به‌طور معناداری کاهش و کیفیت زندگی را افزایش داده است، که نشان‌دهنده تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی است. در مطالعات مختلفی تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی بر ابعاد مختلف سلامت بیماران مبتلابه بیماریهای مزمن و غیر مزمن بررسی‌شده که در برخی از این مطالعات تأثیر این روش بر تسکین و تخفیفی علائم نشان داده‌شده است(19). در مطالعه جانسون و همکاران(25) آرامسازی پیشرونده عضلانی درد مزمن بیماران مبتلابه MS را کاهش داده بود. در پژوهش شاترلند و همکاران(26) که به بررسی تأثیر روش آرامسازی عضلانی بر کیفیت زندگی بیماران مبتلابه MS را موردبررسی قرار می‌دادند، نتایج نشان داده بود که آرامسازی عضلانی با تسکین درد بیماران موجب کسب انرژی بیشتر و محدودیت حرکتی کمتر بیماران میشود، هم چنین پک و همکاران(27) نشان دادند که آرامسازی عضلانی میتواند میزان استرس و درد بیماران مبتلابه استئوآرتریت را کاهش دهد؛ چارلز و همکاران(28) نشان دادند که آرامسازی پیشرونده عضلانی بعد از دو ماه با استفاده از نوار صوتی و آموزش عملی، باعث کاهش دردهایی مثل اسئواریت، سردرد مزمن و دردهای سرطانی میشود. در مطالعه کونویکا و همکاران(29) نشان دادند که آرامسازی و ماساژ درمانی در مدت 3 ماه میتواند دردهای مزمن را کاهش دهد. هم چنین آرامسازی پیشرونده عضلانی بعد از 4 جلسه آموزش و دو ماه تمرین توسط بیماران، بر کاهش دردهای عصبی تأثیر بسزایی دارد. در مطالعه دیگر تأثیر آرامسازی و تصویرسازی ذهنی و آموزش روش‌های شناختی-رفتاری به مدت دو هفته در کاهش درد بعد از درمان بیماران سرطان نشان داد. در یک مطالعه که به بررسی چهل بیمار تحت تهویه مکانیکی پرداخته بودند، گزارش دادند که استفاده از تکنیک‌های آرامسازی و کنترل درد نسبت به روش معمول باعث بهبود کیفیت آرامسازی بیماران و کاهش شدت درد در آنها می‌شد(30). همچنین نتایج مطالعه استویفیبرگن و بکر نشان می‌دهد که تکنیک آرامسازی پیشورنده عضلانی در بیماران مالتیپل اسکلروزیس باعث پیشرفت فعالیتهای بیماران در سه حیطه جسمی، شخصی و اجتماعی میشود(31). همگی این مطالعات با نتایج پژوهش حاضر در درشدت درد و کیفیت زندگی بیماران مبتلابه کووید-19 همخوانی دارد. همچنین نتایج این مطالعه درباره تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی بر سطوح اضطراب و کیفیت زندگی زنان جوان (32) اضطراب دوران بارداری(33) و سرطان پستان زنان(34) نیز مطابقت دارد.
نتایج نشان داد که آرامسازی پیشرونده عضلانی هم شدت درد و تداخل در فعالیتهای روزمره بیماران مبتلابه کووید-19 را کاهش و کیفیت زندگی آنها را افزایش داده است. با توجه به وجود دردهای عضلانی و احساس خستگی حتی بعد از ترخیص از بیمارستان و در محیط ایزوله، می‌توان از آموزش آرامسازی پیشرونده عضلانی در روزهای ابتدایی از راه دور برای کاهش مصرف داروهای خواب‌آور و مسکن درد در بیماران بهره برد. با تمرین آرامسازی پیشرونده عضلانی تعادل بین هسته قدامی و هیپوتالاموس برقرارشده و منجر به کاهش استرس و اضطراب می‌گردد و کاهش اضطراب به‌نوبه خود میتواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش احساس ترس از درد منجر شود. همچنین با کاهش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک که ناشی از تمرینات آرامسازی پیشرونده عضلانی است از استرس و اضطراب که مخل کیفیت زندگی است پیشگیری نمود و آرامش جسمی و روانشناختی را افزایش داد(35) .بر اساس نتایج این مطالعه، آرام ساری پیشرونده عضلانی تأثیر مثبتی در کاهش شدت درد و تداخل در فعالیتهای روزمره و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلابه کووید-19 بعد از ابتلا دارد. با توجه به سرایت شدید کووید-19، قرنطینه خانگی و علائم نورولوژیکی باقی‌مانده مثل دردهای عضلانی، سردردها و اضطراب بالا در این بیماران، آرامسازی پیشرونده عضلانی میتواند به عنوان درمان کمکی در کنار سایر درمانها توسط خود بیمار برای کاهش شدت درد و بهبود کیفیت زندگی صورت پذیرد.
ازجمله محدودیت‌های این پژوهش عدم در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی و شرایط روانشناختی شرکت‌کنندگان و تأثیر عوامل محیطی و شرایط حمایتی خانواده از بیماران است که در پژوهش‌های آتی بهتر است متغیرهای مؤثر کنترل‌شده یا همتاسازی صورت بگیرد.
تشکر و قدردانی
از تمام بیماران و خانواده‌های آنها که ما را در انجام این پژوهش همراهی کردند بی‌نهایت سپاسگزاریم و همچنین از مسئولین دانشکده علوم پزشکی خوی که در اجرای این پژوهش همکاری‌های لازم را جهت اجرای بهتر این پژوهش داشتند، بی‌نهایت سپاسگزاریم.
تضاد منافع
هیچ‌گونه تعارض منافعی بین نویسندگان وجود ندارد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
