دوره 21، شماره 3 - ( مرداد و شهریور 1401 )
جلد 21 شماره 3 صفحات 79-66 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
soltani T, Mazloomy Mahmoodabad S S, Nadjarzadeh A, Fallahzadeh H, Soltani M H, vaezi A A et al . Analysis of the salt consumption situation using SWOT approach and providing solutions related to COMBI strategies. TB 2022; 21 (3) :66-79
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3273-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3273-fa.html
سلطانی طاهره، مظلومی محمود آباد سید سعید، نجارزاده آزاده، فلاح زاده حسین، سلطانی محمد حسین، واعظی علی اکبر و همکاران.. تحلیلی بر وضعیت مصرف نمک با رویکرد SWOT و ارائه راهکارهای مرتبط با استراتژیهای مدلCOMBI. طلوع بهداشت. 1401; 21 (3) :66-79
طاهره سلطانی 
، سید سعید مظلومی محمود آباد* ، آزاده نجارزاده ، حسین فلاح زاده ، محمد حسین سلطانی ، علی اکبر واعظی ، سیده مهدیه نماینده
، سید سعید مظلومی محمود آباد* ، آزاده نجارزاده ، حسین فلاح زاده ، محمد حسین سلطانی ، علی اکبر واعظی ، سیده مهدیه نماینده
دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، ایران. ، mazloomy.mm@gmail.com
متن کامل [PDF 688 kb]
(302 دریافت)
| چکیده (HTML) (505 مشاهده)
متن کامل: (756 مشاهده)
مقدمه: مصرف بیش از حد نمک از عادات غذایی ناسالم است و یکی از عوامل شیوع بالای بیماریهای قلبی عروقی و مرگ‌ومیر ناشی از آن میباشد. از اقدامات موثر در شناخت جامعه، برنامهریزی و راهکارهای جدید برای اصلاح رفتار، استفاده از ابزار SWOT میباشد. این مطالعه باهدف شناسایی عوامل مرتبط با مصرف نمک در جامعه موردنظر، انجام شد تا راهکارهایی برای بهبود وضعیت موجود ارائه گردد.
روش بررسی: این مطالعه ترکیبی اکتشافی در شهر حمیدیا در استان یزد سال 1399 انجام شد. داده ها ی کیفی با استفاده از سه جلسه بحث گروهی متمرکز و 24 مصاحبه فردی با زنان و 11 مصاحبه فردی از دستاندرکاران بهداشتی جمع آوری وآنالیز شدند. داده های کمی در مورد آگاهی، نگرش وعملکرد زنان در خصوص مصرف نمک ازطریق پرسشنامه محقق ساخته 4 قسمتی که پایایی وروایی آن مورد تایید بود جمع آوری شد و مقدار نمک مصرفی آن ها از طریق پرسشنامه خوراک یاد آمد 24 ساعته و آزمایش ادرار سنجیده شد. مضامین از داده‌های کمی و کیفی استخراج شده و در یک ماتریس SWOT تحلیل و تفسیر شدند.
یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد بالاترین اولویت در میان نقاط قوت، ضعف، فرصت ها وتهدیدهای برنامه (SWOT) به ترتیب عبارتند از «اعتماد داشتن به آموزش پزشک و پرسنل مراکزبا ضریب اهمیت( 06/0)»، «آگاهی ناکافی در خصوص عوارض مصرف بیش از حد نمک با ضریب اهمیت (06/0)»، « وجود کارشناسان تغذیه در مراکز سلامت ودسترسی به متخصصین سلامت با ضریب اهمیت 05/0» و«وجود اطلاعات متناقض در جامعه راجع به نمک مصرفی با ضریب اهمیت (053/0)» بود.
نتیجه‌گیری: نتایج این مطالعه، بهترین راهبرد برای برنامه کاهش مصرف نمک در جامعه مورد نظر راهبرد تهاجمی می باشد یعنی مسئولین مربوطه می توانند با عملی کردن راهبردهای تهاجمی ارائه شده در این تحقیق، تا حد زیادی با استفاده حداکثری از نقاط قوت از فرصت های پیش رو در بهبود برنامه کاهش مصرف نمک حداکثر بهره برداری را داشته باشند.
جدول 1: ماتریس ارزیابی مضامین شناسایی شده از وضعیت موجود (قوت وضعف)
روش بررسی: این مطالعه ترکیبی اکتشافی در شهر حمیدیا در استان یزد سال 1399 انجام شد. داده ها ی کیفی با استفاده از سه جلسه بحث گروهی متمرکز و 24 مصاحبه فردی با زنان و 11 مصاحبه فردی از دستاندرکاران بهداشتی جمع آوری وآنالیز شدند. داده های کمی در مورد آگاهی، نگرش وعملکرد زنان در خصوص مصرف نمک ازطریق پرسشنامه محقق ساخته 4 قسمتی که پایایی وروایی آن مورد تایید بود جمع آوری شد و مقدار نمک مصرفی آن ها از طریق پرسشنامه خوراک یاد آمد 24 ساعته و آزمایش ادرار سنجیده شد. مضامین از داده‌های کمی و کیفی استخراج شده و در یک ماتریس SWOT تحلیل و تفسیر شدند.
یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد بالاترین اولویت در میان نقاط قوت، ضعف، فرصت ها وتهدیدهای برنامه (SWOT) به ترتیب عبارتند از «اعتماد داشتن به آموزش پزشک و پرسنل مراکزبا ضریب اهمیت( 06/0)»، «آگاهی ناکافی در خصوص عوارض مصرف بیش از حد نمک با ضریب اهمیت (06/0)»، « وجود کارشناسان تغذیه در مراکز سلامت ودسترسی به متخصصین سلامت با ضریب اهمیت 05/0» و«وجود اطلاعات متناقض در جامعه راجع به نمک مصرفی با ضریب اهمیت (053/0)» بود.
نتیجه‌گیری: نتایج این مطالعه، بهترین راهبرد برای برنامه کاهش مصرف نمک در جامعه مورد نظر راهبرد تهاجمی می باشد یعنی مسئولین مربوطه می توانند با عملی کردن راهبردهای تهاجمی ارائه شده در این تحقیق، تا حد زیادی با استفاده حداکثری از نقاط قوت از فرصت های پیش رو در بهبود برنامه کاهش مصرف نمک حداکثر بهره برداری را داشته باشند.
مقدمه
مصرف بالای نمک یکی از فاکتورهای مؤثر در پرفشاری خون و یکی از چالش‌های عمده بهداشت عمومی در جهان میباشد(1). متأسفانه آمار بیماریهای قلبی عروقی بالاترین میزان مرگ‌ومیر را دارند و از نظر بار بیماری‌ها در رتبه سوم میباشد. سکته مغزی و نارسایی قلبی به دلیل افزایش پرفشاری خون، می‌تواند به علل مختلف از جمله تغذیه ناسالم باشد. یکی از عادات غذایی ناسالم مصرف بیش‌ازحد نمک است. سازمان جهانی بهداشت در مورد مصرف سدیم برای بزرگ‌سالان 2 گرم سدیم در روز که معادل 5 گرم نمک در روز است را توصیه می کند(2). مطالعات نشان داد مصرف نمک ایرانیان بیش از 10 گرم در روز بوده است که آن‌هم بیشتر از نان، پنیر و فست فود میباشد(4 ، 3). مطالعات مروری انجام شده نیز گویای فرهنگ و عادات غذایی رایج در بعضی از مناطق ایران می‌باشند(6 ،5).
لازم به ذکر است طبق برنامه سازمان جهانی بهداشت کاهش مصرف نمک به میزان 30 درصد تا سال 2025 می‌تواند از مؤثرترین راه‌های پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی و ناتوانی‌های ناشی از آن گردد و مداخلات برای کاهش بار این بیماری‌ها مقرون‌به‌صرفه باشد(7).
مطالعات زیادی نشان داده است کاهش مصرف نمک در تمام گروه‌های سنی می‌تواند فشارخون را کاهش دهد حتی کاهش جزئی در دریافت نمک مصرفی باعث کاهش سکته مغزی و مرگ‌ومیر ناشی از حمله قلبی می‌گردد. به‌طوری‌که کاهش میزان سدیم به‌طور متوسط 74/1 گرم در روز منجر به کاهش فشارخون سیستولیک به میزان 4/3 میلی‌متر جیوه و کاهش فشارخون دیاستولیک به میزان 5/1 میلی‌متر میباشد(7).
تحقیقات انجام‌شده در کشورهای درحال‌توسعه نیز اقدامات پیشگیرانه در قالب اصلاح شیوه زندگی را مؤثرتر از اقدامات درمانی در کنترل فشارخون می‌داند(8) مثلاً در آفریقای جنوبی اقداماتی نظیر کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی بسیار مقرون‌به‌صرفه تر و مؤثرتر از اقدامات مبتنی بر عملکرد هر فرد در جلوگیری از فشارخون بالا بود(9).
برای اصلاح شیوه زندگی و تغییر عادات غلط غذایی نیاز به شناخت جامعه و تعیین راه‌های جدید برای اصلاح رفتار از اقدامات مؤثر برای برنامهریزی میباشد که این کار با استفاده از متداول‌ترین ابزار برای این نوع تجزیه وتحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید (SWOT)است (12-10). این ابزار امکان شناسایی نقاط قوت و ضعف موجود برنامه و هم چنین تهدیدها و فرصت‌های خارج از برنامه را فراهم می‌کند. تطابق عوامل درونی با فرصت‌ها و تهدیدهای بیرونی با استفاده از این ابزار است(10).
در فعالیت‌های ارتقای سلامت، استفاده از این ابزار در مواقعی شایع است که بخواهند زمان برنامهریزی را به حداقل برسانند و به‌سرعت به‌سوی مراحل عملیاتی حرکت کنند. اغلب، تسهیلگر به گروه برنامهریزی کمک می‌کند تا مسائل یا مشکلات را شناسایی کرده، اهداف اختصاصی برنامه را تعیین و برنامه خود را طراحی کند(13).
) COMBI (Communication For Behavioral Impact مدلی استراتژیک است که از انواع مداخلات ارتباطی استفاده
می کند تا وضعیت درک فردی و اجتماعی رفتار توصیه شده را تحلیل نماید، این یک روش مؤثر آموزش بهداشت ادغام‌شده از اطلاعات، آموزش و ارتباطات، تحرک اجتماعی و تکنیک های بازاریابی بوده که بر نتایج رفتاری خاص تمرکز دارد (14).
تجزیه‌وتحلیل موقعیت بازاریابی اولین مرحله از مدل می باشد که شامل انجام مطالعات توصیفی و ارزیابی تکوینی از جامعه موردنظر است، جهت شناسایی نیازها و اولویت‌های مخاطب، شناسایی موانع و تسهیل کننده های درک شده رفتار، با استفاده از مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته و بحث گروهی متمرکز، وضعیت موجود را شناسایی نمود.
بعد ازتعیین میانگین آگاهی، نگرش و رفتار با استفاده از مطالعات میدانی، از چک‌لیست تحلیل SWOT برای طراحی برنامه با توجه به اهداف رفتاری واختصاصی اقدام نمود. در ضمن شبکه‌ها و هنجارهای اجتماعی و فرهنگی، فرهنگ مردم، سیاست‌ها و برنامههای موجود، سازمان‌های فعال و کانال‌های ارتباطی را بایستی در نظر گرفت. بنابراین قبل ازاجرای استراتژی‌ها می‌بایست وضعیت موجود را شناسایی و امکان‌سنجی نمود(15).
تاکنون پژوهش های مختلفی در خصوص وضعیت مصرف نمک در مناطق مختلف یزد انجام شده است(6) اما در این مطالعات به عوامل مرتبط و راهکارهای کاهش مصرف نمک کمتر پرداخته شده است.
این مطالعه باهدف شناسایی عوامل مرتبط با مصرف نمک در جامعه موردنظر، انجام شده است تا نقاط قوت وضعف آن بررسی ودر پایان ضمن ارزیابی به روشSWOT بر اساس استراتژی های مدل COMBI، راهکارهایی برای بهبود وضعیت موجود ارائه گردد.
روش بررسی
در این مطالعه، داده‌ها با استفاده از مطالعه ترکیبی اکتشافی در درمنطقه حمیدیا شهر یزد سال 1399 جمع‌آوری شد. دلیل استفاده از این نوع مطالعه، پوشاندن و یا کاهش ضعف جمع‌آوری داده‌های یک روش با استفاده از قوت روش دیگربوده است(16). بخش کیفی با تلفیق روش‌های جمع‌آوری داده‌ها با تشکیل سه جلسه بحث گروهی متمرکز که هر جلسه با حضور 6 نفر از زنان محله با توجه به کلیه موقعیت‌های تحصیلی، شغلی، اجتماعی و جغرافیایی، با در نظر گرفتن سن فرد و توانایی شرکت در جلسات و توانایی برقراری ارتباط، به روش نمونه‌گیری هدفمند با حداکثر تنوع با مشخصات متفاوت دعوت به همکاری شدند. این جلسات در طول سه هفته متوالی به مدت 75 -60 دقیقه برگزار شد. مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته نیز با حضور 24 نفر از زنان واجد شرایط تشکیل شد و در ادامه با 11 نفر از دستاندرکاران بهداشتی که بالای دو سال سابقه کار داشتند ابتدا به صورت هدفمند وسپس به روش گلوله برفی مصاحبه شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده به روش تحلیل محتوای هدایت شده با روش گرانهایم و لاندمن تجزیه وتحلیل شد (18، 17).
در بخش کمی، 313 نفر از زنان واجد شرایط از طریق نمونه گیری طبقه ای بر اساس جمعیت هر منطقه، به طور تصادفی وارد مطالعه شدند. از معیارهای ورود به مطالعه سن 65-20 سال، داشـتن سـواد خواندن و نوشـتن، نداشتـن بیمـاری خـاص، عـدم
مصرف داروهای کاهنده فشارخون یا نداشتن رژیم غذایی کم‌نمک تحت نظر متخصص تغذیه، توانایی شرکت در برنامههای آموزشی و امکان برقراری ارتباط مناسب و نیز برخورداری از قدرت کافی جهت ارائه اطلاعات غنی و کامل به پژوهشگر بود و از معیارهای خروج نیز عدم تمایل به شرکت در پژوهش، مصرف قرص های پیشگیری از بارداری، زنان باردار و افراد مبتلا به فشارخون بود.
ابزار جمع‌آوری داده‌ها، پرسشنامه محقق ساخته چهار قسمتی(دموگرافیک، آگاهی، نگرش و عملکرد) بود. روایی پرسشنامه توسط 10 نفر از اساتید و صاحب‌نظران تایید شد. برای تعیین پایایی درونی، پرسشنامه اصلاح‌شده بین 20 نفر از زنانی که مشابه گروه موردمطالعه بودند توزیع شد.
جهت تعیین پایایی سوالات آگاهی از روش آزمون-بازآزمون استفاده شد وضریب همبستگی آن 62/0 برآورد شد. هم چنین ضریب آلفای کرونباخ سازه نگرش 789/0 و سازه عملکرد 766 /0 بدست آمد.
با در نظر گرفتن سطح اطمینان 95% و 96/1 = Zα با توجه به انحراف معیار و میانگین مصرف نمک (27/4S=، 7/12M=) از مطالعات انجام شده قبلی(5) و دقت آزمون 6/0 حجم نمونه 313 نفربرآورد شد. اندازه‌گیری سدیم دفعی با استفاده از فرمول کاوازاکی و سدیم دریافتی رژیم غذایی فرد، از طریق یادداشت خوراک سه‌روزه تخمین زده شد.
سعی شد افراد دریافت غذایی خود را در سه روز پشت سر هم در ابتدا و انتهای مطالعه گزارش دهند. بدین منظور یاد آمد روز اول از طریق مصاحبه جمع‌آوری شد و سپس با استفاده از برگه
راهنما و برگه نمونه تکمیل‌شده برای دو روز بعد آموزش‌دیده و پس از تکمیل به مرکز تحویل دادند. در تمام مراحل کار، افراد باآگاهی از اهداف مطالعه ورضایت کامل وارد مطالعه شدند.
بعداز ترکیب نتایج کیفی و کمی با انجام تحلیل SWOT و تمرکز بر نقاط قوت با به حداقل رساندن نقاط ضعف، از فرصت‌های موجود، می توان بیشترین بهره را برد (19).
تحلیل SWOT، به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از یک برنامه کنترل و پیشگیری از بیماری در نظر گرفته‌شده است؛ در این مطالعه عوامل داخلی برنامه (نقاط قوت و ضعف) و عوامل بیرونی (فرصت ها و تهدیدها) شناسایی شد و در یک ماتریس SWOT تفسیر شد. چهل مورد شناسایی‌شده با استفاده از روش رأی‌گیری تجمعی (توسط تیم 14 نفره، پزشک خانواده مستقر در مرکز سلامت، مراقبین سلامت، سرپرست مرکز سلامت، رابطین بهداشتی، زنان محله، عضو هیئت‌علمی، کارشناس تغذیه مراکز و محقق) طبقه‌بندی و در اولویت‌بندی قرار گرفت؛ به هر عامل اصلی 100 امتیاز داده شد، اهمیت هر عامل از نمره 1 تا 10 بر اساس میزان تأثیرگذاری عامل در موفقیت‌ها و شکست‌های برنامه و با نظر جمعی افراد شرکت‌کننده تعیین شد. ضریب اهمیت هر عامل به‌صورت محاسبه نسبت اهمیت هر عامل با حاصل جمع کل استخراج گردید.
در بخش بعدی وضعیت عامل از 2- تا 2+ که از ضعف مطلق و کامل در آن عامل تا 2+ که قوت کامل بود رتبه‌بندی شد. سپس از حاصل‌ضرب ضریب اهمیت هر عامل در رتبه، نمره نهایی هر عامل استخراج شد که حاصل جمع نمرات نهایی تحت عنوان نمره نهایی عوامل درونی مشخص شد.
در مورد عوامل بیرونی نیز اهمیت هر عامل بیرونی بسته به میزان و ارزش تأثیرگذاری عامل بر رفتار کاهش مصرف نمک موردبحث و اجماع شرکت‌کنندگان در کارگروهی کمیته از 1
تا 10 نمره دهی شد و اهمیت هر عامل مشخص شد. ضریب اهمیت هر عامل از محاسبه تقسیم اهمیت هر عامل به حاصل جمع اهمیت عوامل مشخص شد.
در مرحله بعد نسبت به تحلیل نوع تأثیرگذاری عوامل بحث شد و درصورتی‌که عامل نقش تقویت و حمایتی داشت تحت عنوان فرصت‌ها و اگر نقش مخرب داشت تحت عنوان تهدیدها موردقبول عمومی قرار گرفت.
در مرحله بعدی نسبت به تعیین وضعیت ارتباطی و تعاملی عوامل بیرونی مؤثر بر رفتار بدین ترتیب رتبه دهی شد. بدین صورت که عوامل فرصتی درصورتی‌که بهره‌دهی کامل داشت نمره 2 و درصورتی‌که هیچ‌گونه مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گرفت نمره 1 داده شد و نمرات بین 2-1 قرار گرفت و تهدیدها بر اساس میزان تخریب و ممانعت از موفقیت‌ها درصورتی‌که به‌طور کامل نقش تخریبی داشتند نمره 2- و درصورتی‌که با مجموعه تدابیر، تأثیرگذاری منفی عامل از بین رفته، نمره 1 - داده شد و طبعاً برحسب میزان تخریبی از 1- تا 2- نمره دهی شد.
نمره نهایی هر عامل از حاصل‌ضرب ضریب اهمیت در رتبه به دست آمد که از جمع آنها موقعیت کلان در عامل بیرونی استخراج شد.
پس از این مرحله با انتخاب راهکارهای مناسب با توجه به استراتژیهای مدل و موقعیت استراتژیک برنامه تصمیم گرفته شد تا بر اساس قوت‌ها پیش رفته و یا درزمینه‌ی فرصت‌ها و تهدیدهای بیرونی ضعف‌های برنامه را بهبود داد.
شایان ذکر اینکه این مطالعه دارای کد اخلاق به شماره IR.SSU.SPH.REC.1397.141 از کمیته اخلاق دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می باشد.
یافته ها
نتایج حاصل از مطالعه کمی میانگین سنی زنان 95/8±08/37 بود. میانگین شاخص توده بدنی زنان تحت مطالعه 96/4±37/27 بود.
میانگین نمره آگاهی در این زنان 82/3±34/8 از طیف نمره 22-0 بود و نمره نگرش 72/12±002/138از طیف نمره 200 -40 بود و میانگین نمره رفتار زنان در خصوص پیشگیری از مصرف بیش از حد نمک 08/17±54/38 از طیف نمره 101-0بود.
میانگین سدیم ادرار 7/1594±7/5595 میلی گرم (معادل 63/4±41/14 گرم نمک در روز) و میانگین سدیم دریافتی زنان 7/1256±7/4836 میلی‌گرم (معادل ۳/۱۹± 28/۱۲ گرم نمک در روز) برآورد شد. این در حالی بود که 9/33 درصد از زنان مصرف نمک خود را در حد مناسب ارزیابی کردند و هنگام صرف غذا نگران مقدار نمک غذای خود نبودند.
نتایج حاصله نشان داد که 9/93 درصد از زنان از وجود رابطه بین فشارخون بالا بانمک مصرفی اطلاع داشتند و نیمی از آنها می‌دانستند که مصرف بیش‌ازحد نمک با بیماریهای قلبی عروقی در ارتباط است. در این ارزیابی، 4/59 درصد از زنان شرکت کننده در مطالعه هیچ اطلاعی در خصوص میزان نمک توصیه شده مصرفی نداشتند. 76/96 درصد زنان در این مرحله بالاتر از ۱۰ گرم نمک مصرف می کردند. نتایج مربوط به مطالعه کیفی در مقالات دیگری آمده است(18، 17).
مضامین شناسایی شده از ترکیب نتایج مطالعات کمی وکیفی استخراج شد و بالاترین اولویت در میان نقاط قوت ، اعتماد به آموزش پزشک و پرسنل مراکزبا ضریب اهمیت( 06/0)» بود که از نمره بالاتری نسبت به بقیه برخوردار بود. از عوامل کلیدی منفی (ضعف) که بالاترین امتیاز را کسب کرده بودند «آگاهی ناکافی در خصوص عوارض مصرف بیش از حد نمک با ضریب اهمیت (06/0)» بود. عدم توجه به برچسب‌های تغذیه‌ای هنگام خرید از موارد ضعف عنوان‌شده بود(جدول 1).
مصرف بالای نمک یکی از فاکتورهای مؤثر در پرفشاری خون و یکی از چالش‌های عمده بهداشت عمومی در جهان میباشد(1). متأسفانه آمار بیماریهای قلبی عروقی بالاترین میزان مرگ‌ومیر را دارند و از نظر بار بیماری‌ها در رتبه سوم میباشد. سکته مغزی و نارسایی قلبی به دلیل افزایش پرفشاری خون، می‌تواند به علل مختلف از جمله تغذیه ناسالم باشد. یکی از عادات غذایی ناسالم مصرف بیش‌ازحد نمک است. سازمان جهانی بهداشت در مورد مصرف سدیم برای بزرگ‌سالان 2 گرم سدیم در روز که معادل 5 گرم نمک در روز است را توصیه می کند(2). مطالعات نشان داد مصرف نمک ایرانیان بیش از 10 گرم در روز بوده است که آن‌هم بیشتر از نان، پنیر و فست فود میباشد(4 ، 3). مطالعات مروری انجام شده نیز گویای فرهنگ و عادات غذایی رایج در بعضی از مناطق ایران می‌باشند(6 ،5).
لازم به ذکر است طبق برنامه سازمان جهانی بهداشت کاهش مصرف نمک به میزان 30 درصد تا سال 2025 می‌تواند از مؤثرترین راه‌های پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی و ناتوانی‌های ناشی از آن گردد و مداخلات برای کاهش بار این بیماری‌ها مقرون‌به‌صرفه باشد(7).
مطالعات زیادی نشان داده است کاهش مصرف نمک در تمام گروه‌های سنی می‌تواند فشارخون را کاهش دهد حتی کاهش جزئی در دریافت نمک مصرفی باعث کاهش سکته مغزی و مرگ‌ومیر ناشی از حمله قلبی می‌گردد. به‌طوری‌که کاهش میزان سدیم به‌طور متوسط 74/1 گرم در روز منجر به کاهش فشارخون سیستولیک به میزان 4/3 میلی‌متر جیوه و کاهش فشارخون دیاستولیک به میزان 5/1 میلی‌متر میباشد(7).
تحقیقات انجام‌شده در کشورهای درحال‌توسعه نیز اقدامات پیشگیرانه در قالب اصلاح شیوه زندگی را مؤثرتر از اقدامات درمانی در کنترل فشارخون می‌داند(8) مثلاً در آفریقای جنوبی اقداماتی نظیر کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی بسیار مقرون‌به‌صرفه تر و مؤثرتر از اقدامات مبتنی بر عملکرد هر فرد در جلوگیری از فشارخون بالا بود(9).
برای اصلاح شیوه زندگی و تغییر عادات غلط غذایی نیاز به شناخت جامعه و تعیین راه‌های جدید برای اصلاح رفتار از اقدامات مؤثر برای برنامهریزی میباشد که این کار با استفاده از متداول‌ترین ابزار برای این نوع تجزیه وتحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید (SWOT)است (12-10). این ابزار امکان شناسایی نقاط قوت و ضعف موجود برنامه و هم چنین تهدیدها و فرصت‌های خارج از برنامه را فراهم می‌کند. تطابق عوامل درونی با فرصت‌ها و تهدیدهای بیرونی با استفاده از این ابزار است(10).
در فعالیت‌های ارتقای سلامت، استفاده از این ابزار در مواقعی شایع است که بخواهند زمان برنامهریزی را به حداقل برسانند و به‌سرعت به‌سوی مراحل عملیاتی حرکت کنند. اغلب، تسهیلگر به گروه برنامهریزی کمک می‌کند تا مسائل یا مشکلات را شناسایی کرده، اهداف اختصاصی برنامه را تعیین و برنامه خود را طراحی کند(13).
) COMBI (Communication For Behavioral Impact مدلی استراتژیک است که از انواع مداخلات ارتباطی استفاده
می کند تا وضعیت درک فردی و اجتماعی رفتار توصیه شده را تحلیل نماید، این یک روش مؤثر آموزش بهداشت ادغام‌شده از اطلاعات، آموزش و ارتباطات، تحرک اجتماعی و تکنیک های بازاریابی بوده که بر نتایج رفتاری خاص تمرکز دارد (14).
تجزیه‌وتحلیل موقعیت بازاریابی اولین مرحله از مدل می باشد که شامل انجام مطالعات توصیفی و ارزیابی تکوینی از جامعه موردنظر است، جهت شناسایی نیازها و اولویت‌های مخاطب، شناسایی موانع و تسهیل کننده های درک شده رفتار، با استفاده از مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته و بحث گروهی متمرکز، وضعیت موجود را شناسایی نمود.
بعد ازتعیین میانگین آگاهی، نگرش و رفتار با استفاده از مطالعات میدانی، از چک‌لیست تحلیل SWOT برای طراحی برنامه با توجه به اهداف رفتاری واختصاصی اقدام نمود. در ضمن شبکه‌ها و هنجارهای اجتماعی و فرهنگی، فرهنگ مردم، سیاست‌ها و برنامههای موجود، سازمان‌های فعال و کانال‌های ارتباطی را بایستی در نظر گرفت. بنابراین قبل ازاجرای استراتژی‌ها می‌بایست وضعیت موجود را شناسایی و امکان‌سنجی نمود(15).
تاکنون پژوهش های مختلفی در خصوص وضعیت مصرف نمک در مناطق مختلف یزد انجام شده است(6) اما در این مطالعات به عوامل مرتبط و راهکارهای کاهش مصرف نمک کمتر پرداخته شده است.
این مطالعه باهدف شناسایی عوامل مرتبط با مصرف نمک در جامعه موردنظر، انجام شده است تا نقاط قوت وضعف آن بررسی ودر پایان ضمن ارزیابی به روشSWOT بر اساس استراتژی های مدل COMBI، راهکارهایی برای بهبود وضعیت موجود ارائه گردد.
روش بررسی
در این مطالعه، داده‌ها با استفاده از مطالعه ترکیبی اکتشافی در درمنطقه حمیدیا شهر یزد سال 1399 جمع‌آوری شد. دلیل استفاده از این نوع مطالعه، پوشاندن و یا کاهش ضعف جمع‌آوری داده‌های یک روش با استفاده از قوت روش دیگربوده است(16). بخش کیفی با تلفیق روش‌های جمع‌آوری داده‌ها با تشکیل سه جلسه بحث گروهی متمرکز که هر جلسه با حضور 6 نفر از زنان محله با توجه به کلیه موقعیت‌های تحصیلی، شغلی، اجتماعی و جغرافیایی، با در نظر گرفتن سن فرد و توانایی شرکت در جلسات و توانایی برقراری ارتباط، به روش نمونه‌گیری هدفمند با حداکثر تنوع با مشخصات متفاوت دعوت به همکاری شدند. این جلسات در طول سه هفته متوالی به مدت 75 -60 دقیقه برگزار شد. مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته نیز با حضور 24 نفر از زنان واجد شرایط تشکیل شد و در ادامه با 11 نفر از دستاندرکاران بهداشتی که بالای دو سال سابقه کار داشتند ابتدا به صورت هدفمند وسپس به روش گلوله برفی مصاحبه شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده به روش تحلیل محتوای هدایت شده با روش گرانهایم و لاندمن تجزیه وتحلیل شد (18، 17).
در بخش کمی، 313 نفر از زنان واجد شرایط از طریق نمونه گیری طبقه ای بر اساس جمعیت هر منطقه، به طور تصادفی وارد مطالعه شدند. از معیارهای ورود به مطالعه سن 65-20 سال، داشـتن سـواد خواندن و نوشـتن، نداشتـن بیمـاری خـاص، عـدم
مصرف داروهای کاهنده فشارخون یا نداشتن رژیم غذایی کم‌نمک تحت نظر متخصص تغذیه، توانایی شرکت در برنامههای آموزشی و امکان برقراری ارتباط مناسب و نیز برخورداری از قدرت کافی جهت ارائه اطلاعات غنی و کامل به پژوهشگر بود و از معیارهای خروج نیز عدم تمایل به شرکت در پژوهش، مصرف قرص های پیشگیری از بارداری، زنان باردار و افراد مبتلا به فشارخون بود.
ابزار جمع‌آوری داده‌ها، پرسشنامه محقق ساخته چهار قسمتی(دموگرافیک، آگاهی، نگرش و عملکرد) بود. روایی پرسشنامه توسط 10 نفر از اساتید و صاحب‌نظران تایید شد. برای تعیین پایایی درونی، پرسشنامه اصلاح‌شده بین 20 نفر از زنانی که مشابه گروه موردمطالعه بودند توزیع شد.
جهت تعیین پایایی سوالات آگاهی از روش آزمون-بازآزمون استفاده شد وضریب همبستگی آن 62/0 برآورد شد. هم چنین ضریب آلفای کرونباخ سازه نگرش 789/0 و سازه عملکرد 766 /0 بدست آمد.
با در نظر گرفتن سطح اطمینان 95% و 96/1 = Zα با توجه به انحراف معیار و میانگین مصرف نمک (27/4S=، 7/12M=) از مطالعات انجام شده قبلی(5) و دقت آزمون 6/0 حجم نمونه 313 نفربرآورد شد. اندازه‌گیری سدیم دفعی با استفاده از فرمول کاوازاکی و سدیم دریافتی رژیم غذایی فرد، از طریق یادداشت خوراک سه‌روزه تخمین زده شد.
سعی شد افراد دریافت غذایی خود را در سه روز پشت سر هم در ابتدا و انتهای مطالعه گزارش دهند. بدین منظور یاد آمد روز اول از طریق مصاحبه جمع‌آوری شد و سپس با استفاده از برگه
راهنما و برگه نمونه تکمیل‌شده برای دو روز بعد آموزش‌دیده و پس از تکمیل به مرکز تحویل دادند. در تمام مراحل کار، افراد باآگاهی از اهداف مطالعه ورضایت کامل وارد مطالعه شدند.
بعداز ترکیب نتایج کیفی و کمی با انجام تحلیل SWOT و تمرکز بر نقاط قوت با به حداقل رساندن نقاط ضعف، از فرصت‌های موجود، می توان بیشترین بهره را برد (19).
تحلیل SWOT، به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از یک برنامه کنترل و پیشگیری از بیماری در نظر گرفته‌شده است؛ در این مطالعه عوامل داخلی برنامه (نقاط قوت و ضعف) و عوامل بیرونی (فرصت ها و تهدیدها) شناسایی شد و در یک ماتریس SWOT تفسیر شد. چهل مورد شناسایی‌شده با استفاده از روش رأی‌گیری تجمعی (توسط تیم 14 نفره، پزشک خانواده مستقر در مرکز سلامت، مراقبین سلامت، سرپرست مرکز سلامت، رابطین بهداشتی، زنان محله، عضو هیئت‌علمی، کارشناس تغذیه مراکز و محقق) طبقه‌بندی و در اولویت‌بندی قرار گرفت؛ به هر عامل اصلی 100 امتیاز داده شد، اهمیت هر عامل از نمره 1 تا 10 بر اساس میزان تأثیرگذاری عامل در موفقیت‌ها و شکست‌های برنامه و با نظر جمعی افراد شرکت‌کننده تعیین شد. ضریب اهمیت هر عامل به‌صورت محاسبه نسبت اهمیت هر عامل با حاصل جمع کل استخراج گردید.
در بخش بعدی وضعیت عامل از 2- تا 2+ که از ضعف مطلق و کامل در آن عامل تا 2+ که قوت کامل بود رتبه‌بندی شد. سپس از حاصل‌ضرب ضریب اهمیت هر عامل در رتبه، نمره نهایی هر عامل استخراج شد که حاصل جمع نمرات نهایی تحت عنوان نمره نهایی عوامل درونی مشخص شد.
در مورد عوامل بیرونی نیز اهمیت هر عامل بیرونی بسته به میزان و ارزش تأثیرگذاری عامل بر رفتار کاهش مصرف نمک موردبحث و اجماع شرکت‌کنندگان در کارگروهی کمیته از 1
تا 10 نمره دهی شد و اهمیت هر عامل مشخص شد. ضریب اهمیت هر عامل از محاسبه تقسیم اهمیت هر عامل به حاصل جمع اهمیت عوامل مشخص شد.
در مرحله بعد نسبت به تحلیل نوع تأثیرگذاری عوامل بحث شد و درصورتی‌که عامل نقش تقویت و حمایتی داشت تحت عنوان فرصت‌ها و اگر نقش مخرب داشت تحت عنوان تهدیدها موردقبول عمومی قرار گرفت.
در مرحله بعدی نسبت به تعیین وضعیت ارتباطی و تعاملی عوامل بیرونی مؤثر بر رفتار بدین ترتیب رتبه دهی شد. بدین صورت که عوامل فرصتی درصورتی‌که بهره‌دهی کامل داشت نمره 2 و درصورتی‌که هیچ‌گونه مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گرفت نمره 1 داده شد و نمرات بین 2-1 قرار گرفت و تهدیدها بر اساس میزان تخریب و ممانعت از موفقیت‌ها درصورتی‌که به‌طور کامل نقش تخریبی داشتند نمره 2- و درصورتی‌که با مجموعه تدابیر، تأثیرگذاری منفی عامل از بین رفته، نمره 1 - داده شد و طبعاً برحسب میزان تخریبی از 1- تا 2- نمره دهی شد.
نمره نهایی هر عامل از حاصل‌ضرب ضریب اهمیت در رتبه به دست آمد که از جمع آنها موقعیت کلان در عامل بیرونی استخراج شد.
پس از این مرحله با انتخاب راهکارهای مناسب با توجه به استراتژیهای مدل و موقعیت استراتژیک برنامه تصمیم گرفته شد تا بر اساس قوت‌ها پیش رفته و یا درزمینه‌ی فرصت‌ها و تهدیدهای بیرونی ضعف‌های برنامه را بهبود داد.
شایان ذکر اینکه این مطالعه دارای کد اخلاق به شماره IR.SSU.SPH.REC.1397.141 از کمیته اخلاق دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می باشد.
یافته ها
نتایج حاصل از مطالعه کمی میانگین سنی زنان 95/8±08/37 بود. میانگین شاخص توده بدنی زنان تحت مطالعه 96/4±37/27 بود.
میانگین نمره آگاهی در این زنان 82/3±34/8 از طیف نمره 22-0 بود و نمره نگرش 72/12±002/138از طیف نمره 200 -40 بود و میانگین نمره رفتار زنان در خصوص پیشگیری از مصرف بیش از حد نمک 08/17±54/38 از طیف نمره 101-0بود.
میانگین سدیم ادرار 7/1594±7/5595 میلی گرم (معادل 63/4±41/14 گرم نمک در روز) و میانگین سدیم دریافتی زنان 7/1256±7/4836 میلی‌گرم (معادل ۳/۱۹± 28/۱۲ گرم نمک در روز) برآورد شد. این در حالی بود که 9/33 درصد از زنان مصرف نمک خود را در حد مناسب ارزیابی کردند و هنگام صرف غذا نگران مقدار نمک غذای خود نبودند.
نتایج حاصله نشان داد که 9/93 درصد از زنان از وجود رابطه بین فشارخون بالا بانمک مصرفی اطلاع داشتند و نیمی از آنها می‌دانستند که مصرف بیش‌ازحد نمک با بیماریهای قلبی عروقی در ارتباط است. در این ارزیابی، 4/59 درصد از زنان شرکت کننده در مطالعه هیچ اطلاعی در خصوص میزان نمک توصیه شده مصرفی نداشتند. 76/96 درصد زنان در این مرحله بالاتر از ۱۰ گرم نمک مصرف می کردند. نتایج مربوط به مطالعه کیفی در مقالات دیگری آمده است(18، 17).
مضامین شناسایی شده از ترکیب نتایج مطالعات کمی وکیفی استخراج شد و بالاترین اولویت در میان نقاط قوت ، اعتماد به آموزش پزشک و پرسنل مراکزبا ضریب اهمیت( 06/0)» بود که از نمره بالاتری نسبت به بقیه برخوردار بود. از عوامل کلیدی منفی (ضعف) که بالاترین امتیاز را کسب کرده بودند «آگاهی ناکافی در خصوص عوارض مصرف بیش از حد نمک با ضریب اهمیت (06/0)» بود. عدم توجه به برچسب‌های تغذیه‌ای هنگام خرید از موارد ضعف عنوان‌شده بود(جدول 1).
جدول 1: ماتریس ارزیابی مضامین شناسایی شده از وضعیت موجود (قوت وضعف)
| عوامل درونی | ضریب اهمیت | رتبه | نمره نهایی | |
| نقاط قوت | ||||
| S1 | تمایل به حفظ سلامتی خود و خانواده | 06/0 | 53/1 | 09/0 |
| S2 | اعتماد داشتن به آموزش پزشک و پرسنل مراکز | 06/0 | 61/1 | 09/0 |
| S3 | داشتن آگاهی نسبت به تأثیر نمک بر افزایش فشارخون | 049/0 | 69/1 | 08/0 |
| S4 | تمایل به کسب اطلاعات بیشتر در زمینه مصرف نمک | 055/0 | 46/1 | 08/0 |
| S5 | تمایل به کسب مهارت‌های خود مراقبتی | 055/0 | 53/1 | 08/0 |
| S6 | تمایل به پذیرش بیشتر از طرف همسر با مراقبت بهتر از خانواده | 055/0 | 23/1 | 07/0 |
| S7 | نقش مثبت فرزندان به‌عنوان منبع قدرتمند اطلاعات در خانواده | 05/0 | 46/1 | 073/0 |
| S8 | تأثیرپذیری از رسانه‌های جمعی و شبکه های اجتماعی | 05/0 | 46/1 | 073/0 |
| S9 | الگوبرداری از اطرافیان | 05/0 | 23/1 | 06/0 |
| S10 | تمایل به یادگیری مهارت‌های آشپزی | 056/0 | 84/1 | 1/0 |
| نقاط ضعف | ||||
| W1 | آگاهی ناکافی در خصوص عوارض مصرف بیش‌ازحد نمک | 06/0 | 46/1- | 08/0- |
| W2 | عدم توجه به میزان نمک پنهان غذا هنگام خرید با توجه به برچسب غذایی | 05/0 | 46/1- | 07/0- |
| W3 | ناتوانی در توجیه فرزندان جهت کاهش مصرف نمک | 05/0 | 46/1- | 073/0- |
| W4 | توجه ناکافی به انجام خود مراقبتی | 05/0 | 15/1- | 057/0- |
| W5 | عادت به مصرف غذاهای شور | 05/0 | 38/1- | 07/0- |
| W6 | مصرف میوه و سبزیجات کمتر از میزان استاندارد جهانی | 05/0 | 69/1- | 08/0- |
| W7 | عدم احساس نیاز به کاهش نمک مصرفی | 04/0 | 07/1- | 04/0- |
| W8 | عدم استفاده نانوا از بهبوددهنده به علت گران بودن آن | 05/0 | 69/1- | 08/0- |
| W9 | اولویت دادن به طعم و مزه غذا | 06/0 | 30/1- | 065/0- |
| جمع | 1 | - | 182/0 | |
از فرصت های برنامه «وجود کارشناسان تغذیه در مراکز سلامت ودسترسی به متخصصین سلامت با ضریب اهمیت 05/0» بالاترین امتیاز را داشت و «درج نشانگر تغذیه‌ای بر روی بسته‌های غذایی» از فرصت ها بود واز تهدیدهای برنامه «وجود اطلاعات متناقض در جامعه با ضریب اهمیت (053/0)» و باورهای نادرست از مهمترین تهدیدات بیرونی کاهش مصرف نمک در جامعه بود(جدول 2).در بررسی وضعیت موجود مصرف نمک در جامعه مورد نظر، ابتدا ضریب اهمیت، رتبه ونمره نهایی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها وتهدیدهای پیش روی برنامه محاسبه شد و پس از رسم مدل SWOT ، بر اساس نتایج پژوهش مشخص شد که کشیدگی نمودار مربوطه بیشتر به سمت راهبردهای تهاجمی بوده است(نمودار1).
ﭘﺲ ﺍﺯ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻭﺿﻌﻴﺖ موجود مصرف نمک اﺯ ﻧﻈﺮ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﺩﺍﺧﻠــﻲ ﻭ خارجی، با توجه به رتبه‌بندی انجام‌شده و موقعیت قرار گرفتن برنامه، 21 راهکار زیر متناسب با استراتژیهای مدل COMBI (21)، جهت بهبود ﻭﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮﺩ ارائه ﺷﺪ(جدول 3).
ﭘﺲ ﺍﺯ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻭﺿﻌﻴﺖ موجود مصرف نمک اﺯ ﻧﻈﺮ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﺩﺍﺧﻠــﻲ ﻭ خارجی، با توجه به رتبه‌بندی انجام‌شده و موقعیت قرار گرفتن برنامه، 21 راهکار زیر متناسب با استراتژیهای مدل COMBI (21)، جهت بهبود ﻭﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮﺩ ارائه ﺷﺪ(جدول 3).
جدول 2: ماتریس ارزیابی مضامین شناسایی شده از وضعیت موجود(فرصت وتهدید)
نمودار 1: ماتریس ارزیابی وضعیت مصرف نمک وموقعیت استراتژی آن
جدول 3: راهکارها ی پیشنهادی براساس موقعیت برنامه و استراتژی های مدل COMBI
| عوامل بیرونی | ضریب اهمیت | رتبه | نمره نهایی | |
| فرصت ها | ||||
| O1 | وجود کارگروه سلامت و امنیت غذایی استان | 04/0 | 38/1 | 055/0 |
| O2 | استفاده از پتانسیل صداوسیما برای آموزش‌های همگانی | 048/0 | 46/1 | 07/0 |
| O3 | وجود بازرسی‌های مستمر بهداشت از میزان نمک نان و مراکز عرضه مواد غذایی | 044/0 | 38/1 | 06/0 |
| O4 | مجوز ندادن برای فروش نمک دریا به مغازه‌ها | 043/0 | 46/1 | 06/0 |
| O5 | حمایت و اجرای سند بهبود کیفیت آرد و نان توسط ارگانهای مختلف | 044/0 | 38/1 | 06/0 |
| O6 | اجرای کمپین فشارخون در محددوه زمانی انجام کار | 05/0 | 84/1 | 09/0 |
| O7 | وجود کارشناسان تغذیه در مراکز سلامت | 05/0 | 76/1 | 09/0 |
| O8 | دسترسی به متخصصین حرفه‌ای برای آموزش و ارتقا سواد سلامت تغذیه‌ای | 05/0 | 69/1 | 08/0 |
| O9 | بازنگری و تدوین استانداردهای مصرف نمک در محصولات غذایی صنعتی و تدوین دستورالعمل جدید | 04/0 | 38/1 | 055/0 |
| O10 | تمدید پروانه از سازمان غذا و دارو در صورت کاهش نمک محصولات واحدهای تولیدی و صنعتی | 04/0 | 46/1 | 06/0 |
| O11 | درج نشانگر تغذیه‌ای بر روی بسته‌های غذایی | 05/0 | 76/1 | 09/0 |
| O12 | اصلاح کیفیت آرد با اضافه کردن بهبوددهنده‌ها | 04/0 | 30/1 | 052/0 |
| تهدیدها | ||||
| T1 | نظارت ناکافی بر برنامههای آشپزی صداوسیما | 045/0 | 69/1- | 067/0- |
| T2 | وجود اطلاعات متناقض در جامعه راجع به نمک مصرفی | 053/0 | 38/1- | 07/0- |
| T3 | تبلیغات مربوط به نمک دریا در شبکه‌های مجازی | 043/0 | 53/1- | 065/0- |
| T4 | تولید و ارائه محصولات غذایی با نمک زیاد برای بازاریابی بیشتر | 03/0 | 53/1- | 04/0- |
| T5 | شیوع گواتر در یزد با توجه به کمبود ید با حذف نمک | 04/0 | 46/1- | 06/0- |
| T6 | وجود باورها نگرش‌های نادرست در جامعه نسبت به کاهش مصرف نمک | 04/0 | 61/1- | 06/0- |
| T7 | آشنا نبودن کارکنان مراکز با نقش آموزشی خود | 04/0 | 23/1- | 05/0- |
| T8 | کمبود مهارت‌های ارتباطی کارکنان با مراجعین | 04/0 | 38/1- | 055/0- |
| T9 | وجود قوانین ضعیف در صدور مجوز و کار در نانوائی‌ها | 04/0 | 30/1- | 05/0- |
| T10 | ضعف همکاری بین بخشی دانشگاه و صنایع | 04/0 | 30/1- | 05/0- |
| T11 | گران بودن بهبوددهنده‌ها در تهیه نان | 05/0 | 53/1- | 076/0- |
| جمع | 1 | - | 179/0 | |
نمودار 1: ماتریس ارزیابی وضعیت مصرف نمک وموقعیت استراتژی آن
جدول 3: راهکارها ی پیشنهادی براساس موقعیت برنامه و استراتژی های مدل COMBI
| استراتژیهای مدل COMBI | راهکارهای پیشنهادی | چالش ها |
| حمایت طلبی | 1-تعامل و مذاکره با مسئولین در راستای بهبود کیفیت آرد با اضافه کردن بهبوددهنده‌های جایگزین نمک انگیزه‌ای در جهت حفظ سلامتی | O12,W8 |
| 2-تلاش جهت جلب حمایت ارگانهای مختلف توسط مجریان سند بهبود کیفیت آرد ونان در خصوص ابلاغ دستورالعمل‌های قابل‌اجرای سند نان | O5,T10 | |
| 3-تعامل با کارگروه سلامت و امنیت غذایی درزمینه‌ی افزایش مشارکت در آموزش کاهش مصرف نمک به کارکنان مراکز و اتاق اصناف | S2,O1,O8,T7 | |
| 4-ارتقا کمی و کیفی نحوه پایش و بازرسی از نانوائی‌ها با ارزیابی مستمر از نمک نان توسط کارشناسان بهداشت مراکز | O3,T7 | |
| 5-افزایش جذب منابع مالی در راستای مشارکت نانوایان در استفاده از بهبوددهنده‌های جایگزین نمک | O1,T9 | |
| 6-جلب حمایت کارگروه سلامت و امنیت غذایی در راستای بکارگیری روش‌های تشویقی برای نانوایان تولیدکننده نان کم‌نمک جهت افزایش مشارکت نانوایان در استفاده از بهبوددهنده‌های جایگزین نمک | O1,W8,T11 |
| تبلیغات | 7-اطلاع‌رسانی در مدارس و جلب مشارکت دانش‌آموزان به‌عنوان یک منبع قدرتمند اطلاعاتی (نوشتن انشاء توسط دانش‌آموزان پنجم و ششم، تدوین روزنامه دیواری در مدرسه، توزیع پمفلت جهت انتقال به والدین، برگزاری جشنواره غذای سالم) | S7,W3 |
| 8-مصاحبه با بیماران فشارخونی از طریق رسانه‌های ارتباط‌جمعی | S8,W1 | |
| 9-ارتقا فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی به‌منظور افزایش سطح سواد سلامت زنان در خصوص مصرف نمک از طریق اطلاع‌رسانی | W1,S4 | |
| تحرک اجتماعی | 10-مصاحبه با افراد متخصص در رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی | S2,O2,O8 |
| 11-برگزاری جلسات گروهی در محله با موضوع مصرف کمتر نمک، سلامتی بیشتر | S4,W5 | |
| 12-نشر اطلاعات معتبر در راستای تقویت اطلاعات زنان در خصوص کاهش نمک مصرفی (از طریق رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی) | S8,T2,S4 | |
| استراتژی ارتباط بین فردی/مشاوره | 13-افزایش آگاهی و عملکرد زنان 65-20 سال، بیماران فشارخونی، دانش آموزان و رابطین سلامت نسبت به کاهش مصرف نمک توسط کارشناسان قابل‌اعتماد مردم | S2,S1,O8,S7 |
| 14-تمرکز برافزایش مهارت‌های خود مراقبتی در زنان نسبت به کاهش نمک مصرفی توسط متخصصین سلامت وکارشناسان تغذیه | S5,,O7,O8 | |
| 15-افزایش سواد سلامت جامعه در خصوص مصرف نمک توسط کارشناسان تغذیه مراکز سلامت | O7,S4,S6 | |
| 16-تغییر نگرش زنان نسبت به کاهش نمک مصرفی با انجام مشاوره‌های گروهی | S6,T8,S9,T6 | |
| 17-مشاوره فردی با روانشناس جهت ایجاد نیاز در زنان برای کاهش مصرف نمک | W7,T8 | |
| دسترسی به خدمات | 18-پیشنهاد به انتخاب غذای کم‌نمک به مسئولین خرید مراکز فروش جهت دسترسی بیشتر (پیشنهاد جداسازی غذاهای کم‌نمک از پرنمک در مراکز فروش محله، گذاشتن مواد غذایی کم‌نمک در بخش پیشنهادات برای خرید) | T4,O3 |
| 19-آموزش نشانگرهای غذایی جهت انتخاب غذای سالم (آموزش مسئولین خرید مراکز، آموزش زنان محله، آموزش دانش آموزان با دادن پمفلت) | O11,W2,S4 | |
| 20-آموزش به زنان مبتلابه پرفشاری خون و در معرض خطر | S3,O6,O7 | |
| 21-اطلاعات معتبر در راستای تقویت اطلاعات زنان در خصوص کاهش نمک مصرفی (از طریق رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی) | T2,S8,O8 |
بحث و نتیجه گیری
تحلیل SWOT برای ارزیابی و طراحی برنامههای بهداشتی ابزار مناسبی میباشد (12). از این ابزار جهت اولویت‌بندی مشکلات در سیستم سلامت استفاده میشود(20).
طبق نتایج مطالعه حاضر، بالاترین اولویت دربین نقاط قوت، راجع به اعتماد به آموزش پزشک و پرسنل مراکز بود. مطالعات گوناگون در ایران و سایر کشورها نشان داد که زنان به اطلاعات متخصصین بهداشت بیشتر اعتماد می‌کنند که با نتایج مطالعات دیگر مطابقت داشت(23-21). در بین عوامل خارجی فرصت‌هایی مانند وجود کارشناسان تغذیه در مراکز و دسترسی به متخصصان حرفه‌ای در آموزش و ارتقاء سلامت مطرح‌شده است که در مطالعه رفیعی فر(24) این فرصت به‌عنوان نقطه قوت نشان داده‌شده است. در این راستا پیشنهاد شد آگاهی و خودمراقبتی زنان نسبت به کاهش مصرف نمک توسط کارشناسان قابل‌اعتماد از جمله پزشکان و کارشناسان تغذیه افزایش یابد. از عوامل کلیدی منفی (ضعف) که بالاترین امتیاز را کسب کرده بودند عدم اطلاعات کافی درزمینه عوارض مصرف بیش‌ازحد نمک بود. میانگین آگاهی افراد در مورد نمک مصرفی در این مطالعه ضعیف و میانگین مصرف نمک بیش از 14 گرم در روز بود که 3-2 برابر میزان استاندارد توصیه شده بود در مطالعه نقیبی و همکاران نیز افراد با تحصیلات دانشگاهی از آگاهی متوسط و افراد با تحصیلات راهنمایی از آگاهی ضعیفی برخوردار بودند(25).
عدم توجه به نمک پنهان غذا بدون توجه به برچسب‌های تغذیه‌ای هنگام خرید از موارد ضعف عنوان‌شده بود که با نتایج مطالعه اسفندیاری مطابقت داشت (26). درج نشانگر تغذیه‌ای بر روی بسته‌های غذایی نمره بالاتری در فرصت ها کسب نمود که می‌توان از آن برای کاهش مصرف نمک پنهان در غذاهای فراوری شده استفاده نمود و با برطرف نمودن ضعف مردم در توجه به برچسب‌های غذایی هنگام خرید تا حدودی این مشکل را اصلاح نمود. چراکه ناکافی ﺑﻮدن آﮔﺎﻫﯽ و ﻧﮕﺮش ﺟﺎﻣﻌﻪ و درنتیجه اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬایﯽ در ﻋﻤﻠﮑﺮد می‌تواند ﻓﺮد را از ﻣﺼﺮف ﻏﺬای ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﺎیﺪ. بنابراین آموزش، آگاهی رسانی و افزایش سطح سواد سلامت و در نتیجه خودمراقبتی با هدف انتخاب درست محصولات غذایی در پیشگیری از بیماریهای غیرواگیر اهمیت زیادی دارد(27).
در مطالعه حاضر یکی از نقاط قوت نقش مثبت فرزندان به عنوان منبع قدرتمند اطلاعات در خانواده عنوان شده بود و یکی از فرصت ها استفاده از پتانسیل های صدا وسیما جهت آموزش همگانی بود که در این خصوص پیشنهاد شد با استفاده از راهکارهایی مانند اطلاع‌رسانی در مدارس و جلب مشارکت دانش‌آموزان به‌عنوان یک منبع قدرتمند اطلاعاتی، مصاحبه با متخصصین و بیماران از طریق رسانه‌های ارتباط‌جمعی، ارتقا فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی از طریق اطلاع‌رسانی، برگزاری همایش پیاده‌روی و نشر اطلاعات معتبر در محله بتوان در بهبود وضعیت مصرف نمک تلاش نمود.
ارزیابی مستمرکمی وکیفی از نمک نان توسط کارشناسان بهداشت مراکز و افزایش جذب منابع مالی در مشارکت نانواها در استفاده از بهبوددهنده‌های جایگزین نمک از مهمترین استراتژیهای پیشنهادی در زمینه حمایت طلبی بود چرا که عدم استفاده نانوا از بهبود دهنده های جایگزین نمک در نان می تواند یکی از دلایل افزایش نمک در جامعه مورد نظرکه غذای اصلی مردم این منطقه نان تافتون یا تنوری می باشد و نمک موجود در نان های تافتون با توجه به مطالعه نماینده وهمکاران 7/1 گرم نمک در 100گرم نان وجود داشت.
درصورتی‌که استاندارد نمک نان 1 گرم نمک در 100 گرم نان است؛ که دراین‌بین نان تافتون یا تنوری نمک بالاتری دارد و با در نظر گرفتن نقش نمک در بالا رفتن فشارخون و نمک بیش از حد استاندارد در نان، مداخلات لازم توسط سیاست‌گذاران سلامت ضروری است(28).
در این راستا علاوه بر مشارکت نانواها ، جداسازی غذاهای کم‌نمک از پرنمک در مراکز فروش محله، گذاشتن مواد غذایی کم‌نمک در بخش پیشنهادات برای خرید، آموزش نشانگرهای غذایی جهت انتخاب غذای سالم به مسئولین خرید مراکز، آموزش زنان محله در زمان خرید، آموزش دانش آموزان نیز از راهکارهای کاهش مصرف نمک پیشنهاد شد.
در این مطالعه استفاده از فرصت پتانسیل صدا وسیما در آموزش همگانی و تاثیر پذیری زنان از رسانه های جمعی به عنوان نقطه قوت ارائه شده است که از این نقطه قوت می توان در راستای تقویت و دسترسی اطلاعات زنان در خصوص کاهش نمک مصرفی استفاده نمود وعدم احساس نیاز به کاهش مصرف نمک در زنان را بتوان با استفاده از مشاوره های فردی وگروهی که بر تغییر رفتار فرد تاثیر دارند برطرف نمود وخود مراقبتی آنها رادر این خصوص افزایش داد (29).
طبق نتایج این پژوهش، در تحلیل عوامل درونی و بیرونی، با توجه به رتبه‌بندی انجام‌شده و موقعیت استراتژی به‌دست‌آمده، به نظر می‌رسد برای رسیدن به اهداف سازمان جهانی بهداشت به میزان 30 درصد کاهش مصرف نمک (7) بتواند در تصمیم‌گیری‌های آینده دستاندرکاران بهداشتی موثر باشد. طبـق نتایـج بدست آمده از این پژوهـش مسئولین مربوطـه
می توانند با عملی کردن راهبردهای ارائه شده تا حد زیادی نقاط قوت برنامه ها را به حداکثر واز فرصت های پیش رو حداکثر استفاده را ببرند.
در بررسی وضعیت موجود مصرف نمک در جامعه مورد نظر، ابتدا ضریب اهمیت، رتبه و نمره نهایی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای پیش رو ی برنامه محاسبه شد و پس از رسم مدل SWOT، بر اساس نتایج پژوهش مشخص شد که کشیدگی نمودار مربوطه بیشتر به سمت راهبردهای تهاجمی بوده است.
بر اساس نتایج مطالعه حاضربهترین راهبرد برای برنامه کاهش مصرف نمک در جامعه مورد نظر راهبرد تهاجمی می باشد یعنی مسئولین مربوطه می توانند با عملی کردن راهبردهای تهاجمی ارائه شده در این تحقیق، تا حد زیادی با استفاده حداکثری از نقاط قوت از فرصت های پیش رو در بهبود برنامه
کاهش مصرف نمک حداکثر بهره برداری را داشته باشند.
تعارض منافع
نویسندگان اعلام می دارند هیچ گونه تضاد منافعی در این مقاله وجود ندارد.
تشکر و قدر دانی
نویسندگان برخود لازم می دانند از تمامی افرادی که در انجام این مطالعه به نحوی مشارکت داشته اند تشکر نمایند به ویژه از سرکار خانم دکتر راضیه منتظرالفرج دانشیار گروه مدیریت خدمات بهداشتی درمانی که تیم پژوهش را از نظرات و تجربیات ارزشمند خود بهره مند نمودند.
تحلیل SWOT برای ارزیابی و طراحی برنامههای بهداشتی ابزار مناسبی میباشد (12). از این ابزار جهت اولویت‌بندی مشکلات در سیستم سلامت استفاده میشود(20).
طبق نتایج مطالعه حاضر، بالاترین اولویت دربین نقاط قوت، راجع به اعتماد به آموزش پزشک و پرسنل مراکز بود. مطالعات گوناگون در ایران و سایر کشورها نشان داد که زنان به اطلاعات متخصصین بهداشت بیشتر اعتماد می‌کنند که با نتایج مطالعات دیگر مطابقت داشت(23-21). در بین عوامل خارجی فرصت‌هایی مانند وجود کارشناسان تغذیه در مراکز و دسترسی به متخصصان حرفه‌ای در آموزش و ارتقاء سلامت مطرح‌شده است که در مطالعه رفیعی فر(24) این فرصت به‌عنوان نقطه قوت نشان داده‌شده است. در این راستا پیشنهاد شد آگاهی و خودمراقبتی زنان نسبت به کاهش مصرف نمک توسط کارشناسان قابل‌اعتماد از جمله پزشکان و کارشناسان تغذیه افزایش یابد. از عوامل کلیدی منفی (ضعف) که بالاترین امتیاز را کسب کرده بودند عدم اطلاعات کافی درزمینه عوارض مصرف بیش‌ازحد نمک بود. میانگین آگاهی افراد در مورد نمک مصرفی در این مطالعه ضعیف و میانگین مصرف نمک بیش از 14 گرم در روز بود که 3-2 برابر میزان استاندارد توصیه شده بود در مطالعه نقیبی و همکاران نیز افراد با تحصیلات دانشگاهی از آگاهی متوسط و افراد با تحصیلات راهنمایی از آگاهی ضعیفی برخوردار بودند(25).
عدم توجه به نمک پنهان غذا بدون توجه به برچسب‌های تغذیه‌ای هنگام خرید از موارد ضعف عنوان‌شده بود که با نتایج مطالعه اسفندیاری مطابقت داشت (26). درج نشانگر تغذیه‌ای بر روی بسته‌های غذایی نمره بالاتری در فرصت ها کسب نمود که می‌توان از آن برای کاهش مصرف نمک پنهان در غذاهای فراوری شده استفاده نمود و با برطرف نمودن ضعف مردم در توجه به برچسب‌های غذایی هنگام خرید تا حدودی این مشکل را اصلاح نمود. چراکه ناکافی ﺑﻮدن آﮔﺎﻫﯽ و ﻧﮕﺮش ﺟﺎﻣﻌﻪ و درنتیجه اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬایﯽ در ﻋﻤﻠﮑﺮد می‌تواند ﻓﺮد را از ﻣﺼﺮف ﻏﺬای ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﺎیﺪ. بنابراین آموزش، آگاهی رسانی و افزایش سطح سواد سلامت و در نتیجه خودمراقبتی با هدف انتخاب درست محصولات غذایی در پیشگیری از بیماریهای غیرواگیر اهمیت زیادی دارد(27).
در مطالعه حاضر یکی از نقاط قوت نقش مثبت فرزندان به عنوان منبع قدرتمند اطلاعات در خانواده عنوان شده بود و یکی از فرصت ها استفاده از پتانسیل های صدا وسیما جهت آموزش همگانی بود که در این خصوص پیشنهاد شد با استفاده از راهکارهایی مانند اطلاع‌رسانی در مدارس و جلب مشارکت دانش‌آموزان به‌عنوان یک منبع قدرتمند اطلاعاتی، مصاحبه با متخصصین و بیماران از طریق رسانه‌های ارتباط‌جمعی، ارتقا فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی از طریق اطلاع‌رسانی، برگزاری همایش پیاده‌روی و نشر اطلاعات معتبر در محله بتوان در بهبود وضعیت مصرف نمک تلاش نمود.
ارزیابی مستمرکمی وکیفی از نمک نان توسط کارشناسان بهداشت مراکز و افزایش جذب منابع مالی در مشارکت نانواها در استفاده از بهبوددهنده‌های جایگزین نمک از مهمترین استراتژیهای پیشنهادی در زمینه حمایت طلبی بود چرا که عدم استفاده نانوا از بهبود دهنده های جایگزین نمک در نان می تواند یکی از دلایل افزایش نمک در جامعه مورد نظرکه غذای اصلی مردم این منطقه نان تافتون یا تنوری می باشد و نمک موجود در نان های تافتون با توجه به مطالعه نماینده وهمکاران 7/1 گرم نمک در 100گرم نان وجود داشت.
درصورتی‌که استاندارد نمک نان 1 گرم نمک در 100 گرم نان است؛ که دراین‌بین نان تافتون یا تنوری نمک بالاتری دارد و با در نظر گرفتن نقش نمک در بالا رفتن فشارخون و نمک بیش از حد استاندارد در نان، مداخلات لازم توسط سیاست‌گذاران سلامت ضروری است(28).
در این راستا علاوه بر مشارکت نانواها ، جداسازی غذاهای کم‌نمک از پرنمک در مراکز فروش محله، گذاشتن مواد غذایی کم‌نمک در بخش پیشنهادات برای خرید، آموزش نشانگرهای غذایی جهت انتخاب غذای سالم به مسئولین خرید مراکز، آموزش زنان محله در زمان خرید، آموزش دانش آموزان نیز از راهکارهای کاهش مصرف نمک پیشنهاد شد.
در این مطالعه استفاده از فرصت پتانسیل صدا وسیما در آموزش همگانی و تاثیر پذیری زنان از رسانه های جمعی به عنوان نقطه قوت ارائه شده است که از این نقطه قوت می توان در راستای تقویت و دسترسی اطلاعات زنان در خصوص کاهش نمک مصرفی استفاده نمود وعدم احساس نیاز به کاهش مصرف نمک در زنان را بتوان با استفاده از مشاوره های فردی وگروهی که بر تغییر رفتار فرد تاثیر دارند برطرف نمود وخود مراقبتی آنها رادر این خصوص افزایش داد (29).
طبق نتایج این پژوهش، در تحلیل عوامل درونی و بیرونی، با توجه به رتبه‌بندی انجام‌شده و موقعیت استراتژی به‌دست‌آمده، به نظر می‌رسد برای رسیدن به اهداف سازمان جهانی بهداشت به میزان 30 درصد کاهش مصرف نمک (7) بتواند در تصمیم‌گیری‌های آینده دستاندرکاران بهداشتی موثر باشد. طبـق نتایـج بدست آمده از این پژوهـش مسئولین مربوطـه
می توانند با عملی کردن راهبردهای ارائه شده تا حد زیادی نقاط قوت برنامه ها را به حداکثر واز فرصت های پیش رو حداکثر استفاده را ببرند.
در بررسی وضعیت موجود مصرف نمک در جامعه مورد نظر، ابتدا ضریب اهمیت، رتبه و نمره نهایی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای پیش رو ی برنامه محاسبه شد و پس از رسم مدل SWOT، بر اساس نتایج پژوهش مشخص شد که کشیدگی نمودار مربوطه بیشتر به سمت راهبردهای تهاجمی بوده است.
بر اساس نتایج مطالعه حاضربهترین راهبرد برای برنامه کاهش مصرف نمک در جامعه مورد نظر راهبرد تهاجمی می باشد یعنی مسئولین مربوطه می توانند با عملی کردن راهبردهای تهاجمی ارائه شده در این تحقیق، تا حد زیادی با استفاده حداکثری از نقاط قوت از فرصت های پیش رو در بهبود برنامه
کاهش مصرف نمک حداکثر بهره برداری را داشته باشند.
تعارض منافع
نویسندگان اعلام می دارند هیچ گونه تضاد منافعی در این مقاله وجود ندارد.
تشکر و قدر دانی
نویسندگان برخود لازم می دانند از تمامی افرادی که در انجام این مطالعه به نحوی مشارکت داشته اند تشکر نمایند به ویژه از سرکار خانم دکتر راضیه منتظرالفرج دانشیار گروه مدیریت خدمات بهداشتی درمانی که تیم پژوهش را از نظرات و تجربیات ارزشمند خود بهره مند نمودند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
