دوره 20، شماره 6 - ( بهمن و اسفند 1400 )
جلد 20 شماره 6 صفحات 57-46 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: 9904242556
Ethics code: IR.UMSHA.REC.1399.377
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Sadri M, Khazaei S, Bashiriyan S, Barati M. Preventive Behaviors of COVID-19 Disease and Its Related Factors in the Elderly of Hamadan. TB 2022; 20 (6) :46-57
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3241-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3241-fa.html
صدری محدثه، خزائی سلمان، بشیریان سعید، براتی مجید. رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری covid-19 و عوامل مرتبط با آن در سالمندان شهر همدان. طلوع بهداشت. 1400; 20 (6) :46-57
دانشگاه علوم پزشکی همدان ، Barati@umsha.ac.ir
متن کامل [PDF 609 kb]
(388 دریافت)
| چکیده (HTML) (894 مشاهده)
متن کامل: (679 مشاهده)
رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری covid-19 و عوامل مرتبط با آن در سالمندان شهر همدان
نویسندگان:محدثه صدری1 ، سلمان خزائی2، سعید بشیریان3 ، مجید براتی4
1.کارشناس ارشد آموزش بهداشت، کمیته تحقیقات دانشجوئی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.
2.استاد یار آمار و اپیدمیولوژی، مرکز تحقیقات علوم بهداشتی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.
3.استاد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.
4. نویسنده مسئول:دانشیار آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران. تلفن تماس:38380090-081 m_baratimehr@yahoo.com Email:
چکیده
مقدمه: سالمندان در معرض خطر ابتلا به بیماری covid-19 هستند، از این رو رفتارهای پیشگیری کننده نقش مهمی در کاهش میزان ابتلا و مرگ و میر ناشی از این بیماری در بین این گروه دارد. مطالعه حاضر با هدف بررسی رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری covid-19 و عوامل مرتبط با آن در سالمندان شهر همدان انجام شد.
روش بررسی : این مطالعه مقطعی برروی 370 نفر از سالمندان تحت پوشش کانونهای بازنشستگی شهر همدان در نیمه دوم سال 1399 انجام شد وشرکت کنندگان به روش نمونه گیری چند مرحلهای انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرشسنامهای محقق ساخته مشتمل بر متغیرهای جمعیت شناختی و سوالات مربوط به انجام رفتارهای پیشگیرانه بود. اطلاعات در نرم افزار SPSS نسخه 16و با بهرهگیری از آمارههای توصیفی، تجزیه و تحلیل شدند.
یافته ها: میانگین سنی شرکت‌کنندگان در پژوهش 47/4 ±11/64 (با دامنه سنی 60 تا 87 سال) بود. از لحاظ خودداری از دست دادن یا روبوسی کردن با دیگران و شستشوی مکرر دست با آب و صابون در وضعیت مطلوب و لحاظ استفاده از دستکش وضعیت نامطلوب داشتند. بین متغیرهای جنسیت، شغل و فوت همسر یا فرزندان با رعایت رفتارهای پیشگیرانه ارتباط معنیداری وجود داشت.
نتیجه گیری: لازم است با شناسایی عوامل تاثیر گذار بر انجام رفتارهای پیشگیری کننده در جهت افزایش انجام این رفتارها در سالمندان به عنوان یکی از گروه های در معرض خطر گام برداریم.
واژه ها ی کلیدی: بیماری کرونا، کانونهای بازنشستگی، متغیرهای زمینهای، رفتارهای پیشگیری کننده
جدول 1: توزیع متغیرهای جمعیت شناختی شرکت کنندگان در پژوهش(370 =n)
جدول2: توزیع فراوانی رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری در بین شرکت کنندگان در پژوهش
جدول 3 : تعیین ارتباط متغیرهای جمعیت شناختی با رفتار پیشگیری کننده از ابتلا به کرونا در شرکت کنندگان در پژوهش
بحث و نتیجه گیر ی
این مطالعه باهدف بررسی رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری covid-19 و عوامل مرتبط با آن در سالمندان شهر همدان انجام شد. در پژوهش حاضر رفتارهای خودداری از دست دادن یا روبوسی کردن با دیگران، شستشوی مکرر دست با آب و صابون، استفاده از ماسک به‌صورت مداوم و عدم شرکت در مجالس و مهمانیها دارای بیشترین فراوانی بوده و از وضعیت مطلوبی برخوردار بودند، در مطالعه Andrew Stickley و همکاران (22)، Pornpat Poonaklomو همکاران (23) نیز این رفتارها وضعیت مطلوبی داشتند. همچنین رفتارهای رعایت فاصله حداقل یک و نیم متر از سایر افراد، اجتناب از رفت و آمدهای غیر ضرور و استفاده از دستکش وضعیت نامطلوبی داشتند، در مطالعه Ezati Rad و همکاران (24) اجتناب از رفت وآمدهای غیر ضرور، و در مطالعه خزائی و همکاران (25) میزان استفاده از دستکش وضعیت نامطلوبی داشتند که با یافته مطالعه حاضر همخوانی دارند. اما در مطالعـه Zhonggen Sun و همکـاران (26) رفـتار اجتـناب از رفت وآمدهای غیرضرور در سطح مطلوبی ارزیابی‌شده بود. این در حالی است که در زمان اپیدمی، این رفتارها برای گروههای در معرض خطر از مؤثرترین راههای پیشگیری هستند (27). به نظر می‌رسد علت تفاوت نتایج با برخی مطالعات و هم چنین دلایل سطح نامطلوب این رفتارها در این مطالعه آگاهی کم سالمندان، سخت بودن استفاده مداوم از دستکش و یا عادت نداشتن و عدم درک اهمیت رعایت اصول بهداشتی توسط سالمندان است.
در مطالعه حاضر رابطه متغیرهای جنسیت، شغل و فوت بستگان با رفتارهای پیشگیری کننده سالمندان گزارش شد. این در حالی است که در مطالعه Michael و همـکاران (28) بین جنـسیت، سـن و محـل زندگی افراد با رفتـار پیشگیـری کـننده رابطه معنیداری مشاهده شد. همچنـین در مطالعه Peng-Wei Wangو همکاران (29) رابطه معنیداری بین رفتارهای محافظتی با سن، جنسیت و سطح تحصیلات وجود داشت. به‌طورکلی در مطالعه حاضر زنان بیشتر از مردان رفتارهای محافظتی را رعایت می‌کردند که با یافته‌های مطالعه Daoust. و همکاران (30) و مطالـعه Zhonggen Sun (26) همـخوانی دارد اما در مطالعـه Peng-Wei Wang و همـکاران (29) مردان بیشـتر از زنان رفتارهای محافظتی را رعایت می‌کردند. در رابطه با ارتباط ابتلا به بیماریهای مزمن با رفتارهای پیشگیری کننده نتایج آزمونها هیچ ارتباط معنیداری مشاهده نشد این درحالی است که در مطالعه Marlene Camacho-Rivera و همکاران (31) رابطه معنی داری بین ابتلا به بیماریهای زمینهای هم چون دیابت و آلرژی با انجام رفتارهای پیشگیرانه وجود داشت. این اختلاف میتواند ناشی از اختلاف در آزمونهای آماری مورد استفاده و جامعه پژوهش باشد.
باتوجه به نتایج پژوهش بعضی از رفتارهای پیشگیرانه وضعیت نامطلوب داشتند از سوی دیگر برخی متغیرهای زمینهای نیز با انجام رفتارهای پیشگیرانه رابطه معنیداری داشتند از این رو لازم است در جهت افزایش انجام این رفتارها در سالمندان به عنوان یکی از گـروه های در معـرض خــطر گام برداریم. از محـدودیـت‌های پژوهـش حاضـر می‌تـوان به اسـتفاده از پرسشنامههای آنلاین برای جمع‌آوری اطلاعات و عدم دسترسی تمامی سالمندان به اینترنت جهت پر کردن و ارسال پرسشنامه‌ها، خود گزارشی بودن دادهها که میتواند عامل تورش و ارائه غلط دادهها شود اشاره کرد.
پیشنهاد میشود در مطالعات آتی به بررسی عوامل مؤثر بر رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری کرونا در عموم سالمندان پرداخته شود. در مطالعات آتی می توان به انجام مداخلات آموزشی در جهت افزایش کارآمدی سالمندان پرداخت.
تضاد منافع
نویسندگان اعلام می دارند که تضاد منافعی وجود ندارد.
تشکر وقدردانی
نویسندگان از کلیه شرکت کنندگان در این پژوهش و معاونت تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی همدان کمال تشکر را دارند.
نویسندگان:محدثه صدری1 ، سلمان خزائی2، سعید بشیریان3 ، مجید براتی4
1.کارشناس ارشد آموزش بهداشت، کمیته تحقیقات دانشجوئی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.
2.استاد یار آمار و اپیدمیولوژی، مرکز تحقیقات علوم بهداشتی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.
3.استاد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.
4. نویسنده مسئول:دانشیار آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران. تلفن تماس:38380090-081 m_baratimehr@yahoo.com Email:
چکیده
مقدمه: سالمندان در معرض خطر ابتلا به بیماری covid-19 هستند، از این رو رفتارهای پیشگیری کننده نقش مهمی در کاهش میزان ابتلا و مرگ و میر ناشی از این بیماری در بین این گروه دارد. مطالعه حاضر با هدف بررسی رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری covid-19 و عوامل مرتبط با آن در سالمندان شهر همدان انجام شد.
روش بررسی : این مطالعه مقطعی برروی 370 نفر از سالمندان تحت پوشش کانونهای بازنشستگی شهر همدان در نیمه دوم سال 1399 انجام شد وشرکت کنندگان به روش نمونه گیری چند مرحلهای انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرشسنامهای محقق ساخته مشتمل بر متغیرهای جمعیت شناختی و سوالات مربوط به انجام رفتارهای پیشگیرانه بود. اطلاعات در نرم افزار SPSS نسخه 16و با بهرهگیری از آمارههای توصیفی، تجزیه و تحلیل شدند.
یافته ها: میانگین سنی شرکت‌کنندگان در پژوهش 47/4 ±11/64 (با دامنه سنی 60 تا 87 سال) بود. از لحاظ خودداری از دست دادن یا روبوسی کردن با دیگران و شستشوی مکرر دست با آب و صابون در وضعیت مطلوب و لحاظ استفاده از دستکش وضعیت نامطلوب داشتند. بین متغیرهای جنسیت، شغل و فوت همسر یا فرزندان با رعایت رفتارهای پیشگیرانه ارتباط معنیداری وجود داشت.
نتیجه گیری: لازم است با شناسایی عوامل تاثیر گذار بر انجام رفتارهای پیشگیری کننده در جهت افزایش انجام این رفتارها در سالمندان به عنوان یکی از گروه های در معرض خطر گام برداریم.
واژه ها ی کلیدی: بیماری کرونا، کانونهای بازنشستگی، متغیرهای زمینهای، رفتارهای پیشگیری کننده
مقدمه
جمعیت سالمندان جهان به سرعت در حال افزایش است. برآوردهای آماری نشان میدهد ماهانه یک میلیون نفر سالمند به جمعیت سالمندان قبلی اضافه میشود که این امر به انقلاب ساکت معروف است (1). بر اساس پیش‌بینی‌ها و برآوردهای بخش جمعیت سازمان ملل، تعداد جمعیت سالمند بالای شصت سال جهان از تقریباً 900 میلیون نفر در سال 2015 به بیش از 2/1 میلیارد نفر در سال 2025 و 2 میلیارد نفر در سال 2050 خواهد رسید (3،2). در ایران نیز در سال 2015 تنها 8 درصد جمعیت را سالمندان 60 سال و بالاتر تشکیل میدادند، که این رقم به دلیل سرعت رشد جمعیت سالمندی در سال 2025 به حدود 11 درصد و در سال 2050 تقریبا به 33 درصد خواهد رسید (4). حال باتوجه به افزایش جمعیت در این گروه توجه به نیازها و ارتقا سلامت سالمندان جامعه اجتناب ناپذیر است.
در سالهای اخیر، شیوع بیماری ابولا و سندروم تنفسی خاورمیانه منجر به خسارات زیادی به جوامع از نظر سلامت و اقتصاد شده اند (6، 5). همهگیری بیماری covid-19 در دسامبر سال 2019 از شهر ووهان چین آغاز و به سرعت به یک مشکل بهداشتی در سراسر جهان تبدیل شد به طوری که سازمان جهانی بهداشت تاریخ 30 ژانویه 2020 با انتشار بیانیهای، شیوع کروناویروس جدید را ششمین عامل وضعیت اضطراری بهداشت عمومی در سرتاسر جهان اعلام نمود که تهدیدی نه فقط برای چین، بلکه برای تمام کشورها به شمار میرود (7). طبق نتایج بررسیهای اپیدمیولوژیکی یکی از گروههای سنی در معرض خطر سالمندان بالای 60 سال هستند (8). در این گروه علاوه بر افزایش سن که خود عاملی برای کاهش سیستم ایمنی است شیوع انواع بیماریهای مزمن از جمله دیابت و فشارخون بالا خطر ابتلا و مرگ و میر را افزایش میدهد (11- 9). نتایج تحقیقات نشان دهنده آمار بالای ابتلا به covid-19 در سالمندان بدلیل اختلالات شناختی، نقص ایمنی، بیماریهای زمینهای، سوء تغذیه، مصرف داروهای متعدد و مشکلات اقتصادی اجتماعی میباشد به همین دلیل، در کشورهای در حال توسعه، تعداد سالمندان مبتلا و مرگ و میر ناشی از آن بیشتر از سایر گروههای سنی است (9). براساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا از هر ده مرگ رخ داده، هشت نفر بالای 65 سال سن داشتند (12). نتایج مطالعهای در چین نشان داد اگرچه سالمندان بالای 70 سال، حدود 12 درصد از مبتلایان به covid-19 را به خود اختصاص داده بودند اما بیش از 50 درصد مرگ ناشی از این بیماری در این گروه مشاهده شد (13). در ایران نیز مطالعه نیکپور اقدم و همکاران نشان داد که نزدیک به 67 درصد از فوت شدگان ناشی از این بیماری سالمندان بالای 60 سال بودند (14).
در حال حاضر، هیچ داروی ضد ویروسی خاصی برای درمان بالقوه این بیماری وجود ندارد (15). علاوه بر ناشناخته بودن بیماری مواردی نظیر قدرت سرایت بالای ویروس و کمبود تسهیلات مورد نیاز ازجمله کمبود تختهای بیمارستانی، تجهیزات و امکانات مراقبتی مانند تجهیزات حفاظت فردی و ونتیلاتور و جمعیت بالای سالمندان باعث ایجاد چالشهای اساسی برای نظام سلامت شده است (16). شواهد علمی موجود پیرامون بیماریهای واگیر خصوصا covid-19 حاکی از اهمیت کنترل و پیشگیری از سرایت بیماری است (17). اقدامات پیشگیرانه مانند آموزش، ارتقا سطح آگاهی و مهارتهای پیشگیری کننده افراد یکی از استرتژیهای مهم در برنامه پیشگیری و کنترل بیماری است (18). قطرات تنفسی و تماس به عنوان اصلیترین مسیر انتقال در نظر گرفته میشود (11). در همین راستا اقدامات گستردهای برای کاهش انتقال فرد به فرد covid-19 انجام میشود. سازمان جهانی بهداشت و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای آمریکا توصیههایی از جمله عدم مسافرت به مناطق پرخطر، اجتناب از تماس با افراد دارای علائم، شستشوی مکرر دستها با آب و صابون حداقل به مدت 20 ثانیه و استفاده مداوم از ماسک صورت را جهت پیشگیری از ابتلا covid-19 ارائه کردهاند (19-16 ). در مطالعات مختلف اهمیت اقدامات پیشگیری کننده در پیشگیری از ابتلا به covid-19 مشخص شده است (20) حال با توجه به اینکه سالمندان یکی از گروههای در معرض ابتلا هستند این پژوهش با هدف بررسی و شناخت رابطه متغیرهای دموگرافیک با رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری covid-19 در سالمندان عضو کانونهای بازنشستگی شهر همدان انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه مقطعی برروی 370 نفر از سالمندان تحت پوشش کانونهای بازنشستگی شهر همدان در نیمه دوم سال 1399 انجام شد. شرکت‌کنندگان به‌صورت نمونه‌گیری چندمرحله‌ای متناسب با حجم نمونه از بین کانونهای فعال بازنشستگی شهر همدان انتخاب شدند، بطوری که ابتدا از بین لیست کانونهای بازنشستگی فعال شهر همدان چهار کانون به صورت تصادفی انتخاب شدند و پس از آن متناسب با تعداد افراد فعال در هر کانون، افراد از بین لیست به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند و شماره تماس آنها با هماهنگیهای لازم در اختیار تیم پژوهش قرار گرفت. معیارهای ورود به مطالعه شامل سالمندان فعال کانونهای بازنشستگی شهر همدان، سن بالای 60 سال، حداقل سواد خواندن و نوشتن، دسترسی به اینترنت و تمایل به شرکت در مطالعه بود. معیارهای خروج از مطالعه شامل انصراف سالمندان از تکمیل سؤالات پرسشنامه بود. برای جلوگیری از احتمال انتشار بیماری از طریق پرسشنامههای کاغذی و مصاحبه حضوری، بررسی آنلاین ترجیح داده شد.
در ابتدا اطلاعات لازم در خصوص اهداف مطالعه، محرمانه بودن اطلاعات و چگونگی تکمیل پرسشنامه آنلاین در قالب پیام کوتاه برای شرکت کنندگان ارسال شد، پس از آن افراد با رضایت آگاهانه وارد مطالعه شده و اقدام به تکمیل پرسشنامه و ارسال آن نمودند.
ابزار جمع‌آوری دادهها پرسشنامه محقق ساخته‌ای بود که به روش خود گزارش دهی در دو بخش اطلاعات جمعیت شناختی و سؤالات مربوط به رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری طراحی‌شده بود. بخش اول شامل هشت سوال درباره مشخصات جمعیت شناختی نظیر سن، جنس، وضعیت تاهل، تعداد فرزندان، نحوه زندگی، سطح تحصیلات، وضعیت اشتغال و فوت همسر یا فرزند در اثر ابتلا به COVID-19 بود. سؤالات مربوط به رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری با استفاده از مطالعات مشابه (21) طراحی شد. رفتار پیشگیری کننده با 7 سؤال (برای مثال: رعایت فاصله حداقل یک و نیم متر از سایر افراد.) با مقیاس سه گزینهای هرگز (نمره صفر)، گاهی اوقات (نمره 1) و همیشه (نمره 2) سنجیده شد. حداقل نمره قابل اکتساب صفر و حداکثر آن 21 بود که کسب نمره بالاتر نشان دهنده انجام رفتار پیشگیری کننده مطلوبتر بود. به‌منظور بررسی روایی محتوایی، پرسشنامه بین 10 نفر از متخصصان آموزش بهداشت و ارتقای سلامت توزیع و با برآورد مقادیر نسبت روایی محتوایی (CVR) و شاخص روایی محتوی (CVI) برای سؤالات و اعمال تغییرات لازم، درنهایت مورد تائید متخصصان قرار گرفت. پایائی پرسشنامه نیز با استفاده از روش همسانی درونی در بین یک گروه 30 نفره از سالمندان مورد ارزیابی قرار گرفت.
میزان ضریب همبستگی درونی (آلفای کرونباخ) رفتار 777/0 برآورد شد. اطلاعات جمع‌آوری‌شده در نرم‌افزار SPSS نسخه 16وارد و با استفاده از آمارههای توصیفی تجزیه و تحلیل شدند.
لازم به ذکر است این مطالعه مصوب شورای پژوهشی و کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی همدان با شناسه اخلاق IR.UMSHA.REC.1399.377 است.
یافتهها
در بررسی متغیرهای جمعیت شناختی شرکت کنندگان نتایج نشان داد 5/53 درصد (198نفر) از سالمندان شرکت کننده در پژوهش را سالمندان زن تشکیل میدادند. میانگین سنی شرکت‌کنندگان در پژوهش 47/4 ±11/64 (با دامنه سنی 60 تا 87 سال) بود، بیشترین افراد در گروه سنی 60 تا 65 سال قرار داشتند. بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان، 9/51 درصد (192 نفر) با همسر و فرزندان خود زندگی می‌کردند.
از نظر برآورد وضعیت اقتصادی از دیدگاه شرکت کنندگان، 3/70 درصد از افراد (260 نفر) وضعیت اقتصادی خود را متوسط ارزیابی کرده بودند.
در خصوص وضعیت ابتلا به بیماریهای مزمن در سالمندان شرکت کننده، نتایج نشان داد 3/34 درصد (127 نفر) از افراد مورد پژوهش مبتلا به بیماری فشارخون بالا و 2/33 درصد (123 نفر) سابقه ابتلا به بیماری مزمن نداشتند. 7/9 درصد (36 نفر) از سالمندان مورد مطالعه همسر یا فرزند خود را در اثر ابتلا به بیماری کرونا از دست داده بودند (جدول1).
جمعیت سالمندان جهان به سرعت در حال افزایش است. برآوردهای آماری نشان میدهد ماهانه یک میلیون نفر سالمند به جمعیت سالمندان قبلی اضافه میشود که این امر به انقلاب ساکت معروف است (1). بر اساس پیش‌بینی‌ها و برآوردهای بخش جمعیت سازمان ملل، تعداد جمعیت سالمند بالای شصت سال جهان از تقریباً 900 میلیون نفر در سال 2015 به بیش از 2/1 میلیارد نفر در سال 2025 و 2 میلیارد نفر در سال 2050 خواهد رسید (3،2). در ایران نیز در سال 2015 تنها 8 درصد جمعیت را سالمندان 60 سال و بالاتر تشکیل میدادند، که این رقم به دلیل سرعت رشد جمعیت سالمندی در سال 2025 به حدود 11 درصد و در سال 2050 تقریبا به 33 درصد خواهد رسید (4). حال باتوجه به افزایش جمعیت در این گروه توجه به نیازها و ارتقا سلامت سالمندان جامعه اجتناب ناپذیر است.
در سالهای اخیر، شیوع بیماری ابولا و سندروم تنفسی خاورمیانه منجر به خسارات زیادی به جوامع از نظر سلامت و اقتصاد شده اند (6، 5). همهگیری بیماری covid-19 در دسامبر سال 2019 از شهر ووهان چین آغاز و به سرعت به یک مشکل بهداشتی در سراسر جهان تبدیل شد به طوری که سازمان جهانی بهداشت تاریخ 30 ژانویه 2020 با انتشار بیانیهای، شیوع کروناویروس جدید را ششمین عامل وضعیت اضطراری بهداشت عمومی در سرتاسر جهان اعلام نمود که تهدیدی نه فقط برای چین، بلکه برای تمام کشورها به شمار میرود (7). طبق نتایج بررسیهای اپیدمیولوژیکی یکی از گروههای سنی در معرض خطر سالمندان بالای 60 سال هستند (8). در این گروه علاوه بر افزایش سن که خود عاملی برای کاهش سیستم ایمنی است شیوع انواع بیماریهای مزمن از جمله دیابت و فشارخون بالا خطر ابتلا و مرگ و میر را افزایش میدهد (11- 9). نتایج تحقیقات نشان دهنده آمار بالای ابتلا به covid-19 در سالمندان بدلیل اختلالات شناختی، نقص ایمنی، بیماریهای زمینهای، سوء تغذیه، مصرف داروهای متعدد و مشکلات اقتصادی اجتماعی میباشد به همین دلیل، در کشورهای در حال توسعه، تعداد سالمندان مبتلا و مرگ و میر ناشی از آن بیشتر از سایر گروههای سنی است (9). براساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا از هر ده مرگ رخ داده، هشت نفر بالای 65 سال سن داشتند (12). نتایج مطالعهای در چین نشان داد اگرچه سالمندان بالای 70 سال، حدود 12 درصد از مبتلایان به covid-19 را به خود اختصاص داده بودند اما بیش از 50 درصد مرگ ناشی از این بیماری در این گروه مشاهده شد (13). در ایران نیز مطالعه نیکپور اقدم و همکاران نشان داد که نزدیک به 67 درصد از فوت شدگان ناشی از این بیماری سالمندان بالای 60 سال بودند (14).
در حال حاضر، هیچ داروی ضد ویروسی خاصی برای درمان بالقوه این بیماری وجود ندارد (15). علاوه بر ناشناخته بودن بیماری مواردی نظیر قدرت سرایت بالای ویروس و کمبود تسهیلات مورد نیاز ازجمله کمبود تختهای بیمارستانی، تجهیزات و امکانات مراقبتی مانند تجهیزات حفاظت فردی و ونتیلاتور و جمعیت بالای سالمندان باعث ایجاد چالشهای اساسی برای نظام سلامت شده است (16). شواهد علمی موجود پیرامون بیماریهای واگیر خصوصا covid-19 حاکی از اهمیت کنترل و پیشگیری از سرایت بیماری است (17). اقدامات پیشگیرانه مانند آموزش، ارتقا سطح آگاهی و مهارتهای پیشگیری کننده افراد یکی از استرتژیهای مهم در برنامه پیشگیری و کنترل بیماری است (18). قطرات تنفسی و تماس به عنوان اصلیترین مسیر انتقال در نظر گرفته میشود (11). در همین راستا اقدامات گستردهای برای کاهش انتقال فرد به فرد covid-19 انجام میشود. سازمان جهانی بهداشت و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای آمریکا توصیههایی از جمله عدم مسافرت به مناطق پرخطر، اجتناب از تماس با افراد دارای علائم، شستشوی مکرر دستها با آب و صابون حداقل به مدت 20 ثانیه و استفاده مداوم از ماسک صورت را جهت پیشگیری از ابتلا covid-19 ارائه کردهاند (19-16 ). در مطالعات مختلف اهمیت اقدامات پیشگیری کننده در پیشگیری از ابتلا به covid-19 مشخص شده است (20) حال با توجه به اینکه سالمندان یکی از گروههای در معرض ابتلا هستند این پژوهش با هدف بررسی و شناخت رابطه متغیرهای دموگرافیک با رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری covid-19 در سالمندان عضو کانونهای بازنشستگی شهر همدان انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه مقطعی برروی 370 نفر از سالمندان تحت پوشش کانونهای بازنشستگی شهر همدان در نیمه دوم سال 1399 انجام شد. شرکت‌کنندگان به‌صورت نمونه‌گیری چندمرحله‌ای متناسب با حجم نمونه از بین کانونهای فعال بازنشستگی شهر همدان انتخاب شدند، بطوری که ابتدا از بین لیست کانونهای بازنشستگی فعال شهر همدان چهار کانون به صورت تصادفی انتخاب شدند و پس از آن متناسب با تعداد افراد فعال در هر کانون، افراد از بین لیست به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند و شماره تماس آنها با هماهنگیهای لازم در اختیار تیم پژوهش قرار گرفت. معیارهای ورود به مطالعه شامل سالمندان فعال کانونهای بازنشستگی شهر همدان، سن بالای 60 سال، حداقل سواد خواندن و نوشتن، دسترسی به اینترنت و تمایل به شرکت در مطالعه بود. معیارهای خروج از مطالعه شامل انصراف سالمندان از تکمیل سؤالات پرسشنامه بود. برای جلوگیری از احتمال انتشار بیماری از طریق پرسشنامههای کاغذی و مصاحبه حضوری، بررسی آنلاین ترجیح داده شد.
در ابتدا اطلاعات لازم در خصوص اهداف مطالعه، محرمانه بودن اطلاعات و چگونگی تکمیل پرسشنامه آنلاین در قالب پیام کوتاه برای شرکت کنندگان ارسال شد، پس از آن افراد با رضایت آگاهانه وارد مطالعه شده و اقدام به تکمیل پرسشنامه و ارسال آن نمودند.
ابزار جمع‌آوری دادهها پرسشنامه محقق ساخته‌ای بود که به روش خود گزارش دهی در دو بخش اطلاعات جمعیت شناختی و سؤالات مربوط به رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری طراحی‌شده بود. بخش اول شامل هشت سوال درباره مشخصات جمعیت شناختی نظیر سن، جنس، وضعیت تاهل، تعداد فرزندان، نحوه زندگی، سطح تحصیلات، وضعیت اشتغال و فوت همسر یا فرزند در اثر ابتلا به COVID-19 بود. سؤالات مربوط به رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری با استفاده از مطالعات مشابه (21) طراحی شد. رفتار پیشگیری کننده با 7 سؤال (برای مثال: رعایت فاصله حداقل یک و نیم متر از سایر افراد.) با مقیاس سه گزینهای هرگز (نمره صفر)، گاهی اوقات (نمره 1) و همیشه (نمره 2) سنجیده شد. حداقل نمره قابل اکتساب صفر و حداکثر آن 21 بود که کسب نمره بالاتر نشان دهنده انجام رفتار پیشگیری کننده مطلوبتر بود. به‌منظور بررسی روایی محتوایی، پرسشنامه بین 10 نفر از متخصصان آموزش بهداشت و ارتقای سلامت توزیع و با برآورد مقادیر نسبت روایی محتوایی (CVR) و شاخص روایی محتوی (CVI) برای سؤالات و اعمال تغییرات لازم، درنهایت مورد تائید متخصصان قرار گرفت. پایائی پرسشنامه نیز با استفاده از روش همسانی درونی در بین یک گروه 30 نفره از سالمندان مورد ارزیابی قرار گرفت.
میزان ضریب همبستگی درونی (آلفای کرونباخ) رفتار 777/0 برآورد شد. اطلاعات جمع‌آوری‌شده در نرم‌افزار SPSS نسخه 16وارد و با استفاده از آمارههای توصیفی تجزیه و تحلیل شدند.
لازم به ذکر است این مطالعه مصوب شورای پژوهشی و کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی همدان با شناسه اخلاق IR.UMSHA.REC.1399.377 است.
یافتهها
در بررسی متغیرهای جمعیت شناختی شرکت کنندگان نتایج نشان داد 5/53 درصد (198نفر) از سالمندان شرکت کننده در پژوهش را سالمندان زن تشکیل میدادند. میانگین سنی شرکت‌کنندگان در پژوهش 47/4 ±11/64 (با دامنه سنی 60 تا 87 سال) بود، بیشترین افراد در گروه سنی 60 تا 65 سال قرار داشتند. بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان، 9/51 درصد (192 نفر) با همسر و فرزندان خود زندگی می‌کردند.
از نظر برآورد وضعیت اقتصادی از دیدگاه شرکت کنندگان، 3/70 درصد از افراد (260 نفر) وضعیت اقتصادی خود را متوسط ارزیابی کرده بودند.
در خصوص وضعیت ابتلا به بیماریهای مزمن در سالمندان شرکت کننده، نتایج نشان داد 3/34 درصد (127 نفر) از افراد مورد پژوهش مبتلا به بیماری فشارخون بالا و 2/33 درصد (123 نفر) سابقه ابتلا به بیماری مزمن نداشتند. 7/9 درصد (36 نفر) از سالمندان مورد مطالعه همسر یا فرزند خود را در اثر ابتلا به بیماری کرونا از دست داده بودند (جدول1).
جدول 1: توزیع متغیرهای جمعیت شناختی شرکت کنندگان در پژوهش(370 =n)
| متغیر | تعداد | درصد | |
| جنسیت | زن | 198 | 5/53 |
| مرد | 172 | 5/46 | |
| گروههای سنی | 60تا 65 سال | 263 | 1/71 |
| 66 تا 70 سال | 77 | 8/20 | |
| 71 سال و بالاتر | 30 | 1/8 | |
| وضعیت تاهل | متاهل | 309 | 5/83 |
| مجرد | 61 | 5/16 | |
| نحوه زندگی | همراه با همسر | 107 | 9/28 |
| همراه با همسر و فرزندان | 192 | 9/51 | |
| تنها | 27 | 3/7 | |
| همراه با فرزندان | 34 | 2/9 | |
| سایر | 10 | 7/2 | |
| تعداد فرزندان | بدون فرزند | 15 | 1/4 |
| 2-1 فرزند | 210 | 8/56 | |
| 4-3 فرزند | 132 | 7/35 | |
| بیش از 5 فرزند | 13 | 5/3 | |
| میزان تحصیلات | زیر دیپلم | 44 | 9/11 |
| دیپلم | 118 | 9/31 | |
| دانشگاهی | 208 | 2/56 | |
| وضعیت اشتغال | شاغل | 14 | 8/3 |
| بازنشسته | 356 | 2/96 | |
| وضعیت اقتصادی | خوب | 22 | 9/5 |
| متوسط | 260 | 3/70 | |
| ضعیف | 88 | 8/23 | |
| وضعیت ابتلا به بیماریهای مزمن | دیابت | 64 | 3/17 |
| فشارخون بالا | 127 | 3/34 | |
| بیماری قلبی عروقی | 71 | 2/19 | |
| بیماریهای مزمن ریوی | 29 | 8/7 | |
| سایر بیماریهای مزمن | 64 | 3/17 | |
| عدم ابتلا به بیماریهای مزمن | 123 | 2/33 | |
| سابقه فوت همسر یا فرزندان بر اثر ابتلا به بیماری کرونا | بله | 36 | 7/9 |
| خیر | 334 | 3/90 | |
بر اساس نتایج جدول 2 که به بررسی توزیع فراوانی رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری کرونا در بین شرکت کنندگان در پژوهش میپردازد، خودداری از دست دادن یا روبوسی کردن با دیگران و شستشوی مکرر دست با آب و صابون وضعیت مطلوب، استفاده از ماسک به صورت مداوم و عدم شرکت در مجالس و مهمانیها وضعیت نسبتا مطلوب، رعایت فاصله حداقل یک و نیم متر از سایر افراد و اجتناب از رفت و
آمدهای غیر ضرور وضعیت متوسط و استفاده از دستکش وضعیت نامطلوب داشتند (جدول2). در بررسی ارتباط متغیرهای جمعیت شناختی با رفتارهای پیشگیرانه اختلاف معنیداری در میانگین نمره رفتارهای پیشگرانه با متغیر جنسیت، شغل و فوت همسر یا فرزند وجود داشت، به عبارتی زنان، بازنشستگان و افرادی که فوت فرزند یا همسر در اثر ابتلا به بیماری کرونا نداشتند رفتار محافظتی بالاتری داشتند (جدول 3).
آمدهای غیر ضرور وضعیت متوسط و استفاده از دستکش وضعیت نامطلوب داشتند (جدول2). در بررسی ارتباط متغیرهای جمعیت شناختی با رفتارهای پیشگیرانه اختلاف معنیداری در میانگین نمره رفتارهای پیشگرانه با متغیر جنسیت، شغل و فوت همسر یا فرزند وجود داشت، به عبارتی زنان، بازنشستگان و افرادی که فوت فرزند یا همسر در اثر ابتلا به بیماری کرونا نداشتند رفتار محافظتی بالاتری داشتند (جدول 3).
جدول2: توزیع فراوانی رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری در بین شرکت کنندگان در پژوهش
| رفتارهای محافظتی |
هرگز تعداد(درصد) |
گاهی اوقات تعداد(درصد) |
همیشه تعداد(درصد) |
| شستشوی مکرر دست با آب و صابون | (5/0) 2 | (4/11) 42 | (1/88) 326 |
| رعایت فاصله حداقل یک و نیم متر از سایر افراد | (3/0) 1 | (9/31) 118 | (8/67) 251 |
| خودداری از دست دادن یا روبوسی کردن با دیگران | (7/2) 10 | (0/7) 26 | (3/90) 334 |
| استفاده از ماسک به صورت مداوم | (1/1) 4 | (5/20) 76 | (4/78) 290 |
| استفاده از دستکش | (7/9) 36 | (1/61) 226 | (2/29) 108 |
| اجتناب از رفت و آمدهای غیر ضرور | (1/1) 4 | (8/33) 125 | (1/65) 241 |
| عدم شرکت در مجالس و مهمانیها | (8/3) 14 | (4/21) 79 | (9/74) 277 |
جدول 3 : تعیین ارتباط متغیرهای جمعیت شناختی با رفتار پیشگیری کننده از ابتلا به کرونا در شرکت کنندگان در پژوهش
| متغیر ها | میانگین | انحراف معیار | سطح معنی داری | |
| جنسیت | زن | 97/11 | 93/1 | 015/0 |
| مرد | 48/11 | 93/1 | ||
| گروههای سنی | 60 تا 65 سال | 84/11 | 86/1 | 148/0 |
| 66 تا 70 سال | 65/11 | 07/2 | ||
| 71 سال و بالاتر | 13/11 | 28/2 | ||
| وضعیت تاهل | متاهل | 77/11 | 90/1 | 641/0 |
| مجرد | 64/11 | 18/2 | ||
| تعداد فرزندان | بدون فرزند | 11 | 29/2 | 174/0 |
| 1 تا 2 فرزند | 79/11 | 93/1 | ||
| 3 تا 4 فرزند | 85/11 | 92/1 | ||
| بیش از 5 فرزند | 92/10 | 75/1 | ||
| نحوه زندگی | همراه با همسر | 93/11 | 88/1 | 702/0 |
| همراه با همسر و فرزندان | 64/11 | 96/1 | ||
| تنها | 70/11 | 79/1 | ||
| همراه با فرزندان | 91/11 | 17/2 | ||
| سایر | 40/11 | 06/2 | ||
| میزان تحصیلات | زیر دیپلم | 77/11 | 17/2 | 545/0 |
| دیپلم | 58/11 | 97/1 | ||
| دانشگاهی | 83/11 | 88/1 | ||
| وضعیت اشتغال | شاغل | 50/10 | 53/2 | 014/0 |
| بازنشسته | 79/11 | 90/1 | ||
| وضعیت اقتصادی | خوب | 91/11 | 32/2 | 842/0 |
| متوسط | 76/11 | 91/1 | ||
| ضعیف | 66/11 | 97/1 | ||
| وضعیت ابتلا به بیماریهای مزمن | دیابت | 66/11 | 13/2 | 401/0 |
| فشارخون بالا | 89/11 | 95/1 | ||
| بیماریهای قلبی عروقی | 79/11 | 81/1 | ||
| بیماریهای مزمن ریوی | 12 | 81/1 | ||
| سایر بیماریهای مزمن | 94/11 | 77/1 | ||
| عدم ابتلا به بیماریهای مزمن | 61/11 | 85/1 | ||
| سابقه فوت همسر یا فرزندان بر اثر ابتلا به بیماری کرونا | بله | 69/10 | 18/2 | 001/0 |
| خیر | 86/11 | 88/1 | ||
این مطالعه باهدف بررسی رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری covid-19 و عوامل مرتبط با آن در سالمندان شهر همدان انجام شد. در پژوهش حاضر رفتارهای خودداری از دست دادن یا روبوسی کردن با دیگران، شستشوی مکرر دست با آب و صابون، استفاده از ماسک به‌صورت مداوم و عدم شرکت در مجالس و مهمانیها دارای بیشترین فراوانی بوده و از وضعیت مطلوبی برخوردار بودند، در مطالعه Andrew Stickley و همکاران (22)، Pornpat Poonaklomو همکاران (23) نیز این رفتارها وضعیت مطلوبی داشتند. همچنین رفتارهای رعایت فاصله حداقل یک و نیم متر از سایر افراد، اجتناب از رفت و آمدهای غیر ضرور و استفاده از دستکش وضعیت نامطلوبی داشتند، در مطالعه Ezati Rad و همکاران (24) اجتناب از رفت وآمدهای غیر ضرور، و در مطالعه خزائی و همکاران (25) میزان استفاده از دستکش وضعیت نامطلوبی داشتند که با یافته مطالعه حاضر همخوانی دارند. اما در مطالعـه Zhonggen Sun و همکـاران (26) رفـتار اجتـناب از رفت وآمدهای غیرضرور در سطح مطلوبی ارزیابی‌شده بود. این در حالی است که در زمان اپیدمی، این رفتارها برای گروههای در معرض خطر از مؤثرترین راههای پیشگیری هستند (27). به نظر می‌رسد علت تفاوت نتایج با برخی مطالعات و هم چنین دلایل سطح نامطلوب این رفتارها در این مطالعه آگاهی کم سالمندان، سخت بودن استفاده مداوم از دستکش و یا عادت نداشتن و عدم درک اهمیت رعایت اصول بهداشتی توسط سالمندان است.
در مطالعه حاضر رابطه متغیرهای جنسیت، شغل و فوت بستگان با رفتارهای پیشگیری کننده سالمندان گزارش شد. این در حالی است که در مطالعه Michael و همـکاران (28) بین جنـسیت، سـن و محـل زندگی افراد با رفتـار پیشگیـری کـننده رابطه معنیداری مشاهده شد. همچنـین در مطالعه Peng-Wei Wangو همکاران (29) رابطه معنیداری بین رفتارهای محافظتی با سن، جنسیت و سطح تحصیلات وجود داشت. به‌طورکلی در مطالعه حاضر زنان بیشتر از مردان رفتارهای محافظتی را رعایت می‌کردند که با یافته‌های مطالعه Daoust. و همکاران (30) و مطالـعه Zhonggen Sun (26) همـخوانی دارد اما در مطالعـه Peng-Wei Wang و همـکاران (29) مردان بیشـتر از زنان رفتارهای محافظتی را رعایت می‌کردند. در رابطه با ارتباط ابتلا به بیماریهای مزمن با رفتارهای پیشگیری کننده نتایج آزمونها هیچ ارتباط معنیداری مشاهده نشد این درحالی است که در مطالعه Marlene Camacho-Rivera و همکاران (31) رابطه معنی داری بین ابتلا به بیماریهای زمینهای هم چون دیابت و آلرژی با انجام رفتارهای پیشگیرانه وجود داشت. این اختلاف میتواند ناشی از اختلاف در آزمونهای آماری مورد استفاده و جامعه پژوهش باشد.
باتوجه به نتایج پژوهش بعضی از رفتارهای پیشگیرانه وضعیت نامطلوب داشتند از سوی دیگر برخی متغیرهای زمینهای نیز با انجام رفتارهای پیشگیرانه رابطه معنیداری داشتند از این رو لازم است در جهت افزایش انجام این رفتارها در سالمندان به عنوان یکی از گـروه های در معـرض خــطر گام برداریم. از محـدودیـت‌های پژوهـش حاضـر می‌تـوان به اسـتفاده از پرسشنامههای آنلاین برای جمع‌آوری اطلاعات و عدم دسترسی تمامی سالمندان به اینترنت جهت پر کردن و ارسال پرسشنامه‌ها، خود گزارشی بودن دادهها که میتواند عامل تورش و ارائه غلط دادهها شود اشاره کرد.
پیشنهاد میشود در مطالعات آتی به بررسی عوامل مؤثر بر رفتارهای پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری کرونا در عموم سالمندان پرداخته شود. در مطالعات آتی می توان به انجام مداخلات آموزشی در جهت افزایش کارآمدی سالمندان پرداخت.
تضاد منافع
نویسندگان اعلام می دارند که تضاد منافعی وجود ندارد.
تشکر وقدردانی
نویسندگان از کلیه شرکت کنندگان در این پژوهش و معاونت تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی همدان کمال تشکر را دارند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
