دوماهنامه علمی پژوهشی

مقدمه

کار از مهم ترین وجوه زندگی است و امروزه انسان ها بیشتر زندگی اجتماعی خود را در محیط های کاری می گذرانند(1)  سیستم های کاری، محیط های چند بعدی از ماهیت کار، کارکنان و محیط است که ویژگی های هر یک می تواند منبع تنش محسوب شود(3 ،2). از جمله محیط های پر تنش، محیط های کاری کارکنان بهداشت و درمان است که به دلیل ارتباط مستقیم با بیماران مملو از تنش ها و خستگی های شغلی است(4).

پرستاران به عنوان بزرگ ترین گروه از کارکنان سلامت، همواره با استرس های مزمن ناشی از  پیچیدگی های محیط کاری، بار کاری نقش و تنش های زیاد، تعهد های سنگین کاری، چالش ها، عوامل محیطی و درونی و بیرونی سازمان روبرو هستند(5) و در فرایند مراقبت از بیماران خستگی های جسمی و روانی زیادی را تحمل می کنند که در صورت عدم کنترل می تواند موجب آشفتگی در امر مراقبت و درمان بیماران شود(6). استرس های مزمن پرستاران به تدریج منجر به تخلیه ذخایر عاطفی می شود که آن را فرسودگی می نامند(7). فرسودگی شغلی واژه ای است برای توصیف تنش و خستگی های شغلی که بعد از دوران کاری سخت ایجاد می شود(8). به عبارت دیگر فرسودگی پاسخی طولانی به استرس شغلی است که اولین بار توسط فرویدنبرگ در دهه 1970 به عنوان سندرم تحلیل قوای جسمی و روانی در تحقیقات روانشناختی بالینی وارد شد(1) سپس مفاهیم اولیه آن نظیر خستگی هیجانی، خستگی مزمن، مسخ شخصیت، عدم احساس کفایت فردی در سال 1985 توسط مسلچ گسترش پیدا کرد(2). در واقع از دیدگاه مسلچ، فرسودگی شغلی مفهومی گسترده و چند بعدی و سندرم تحلیل عاطفی، روانی و فیزیکی است که با رشد نگرش های منفی به شغل و کمبود توجه تعریف می گردد(9).

فرسودگی شغلی در پرستاری یک نگرانی جهانی و ناشی از مواجه مکرر و شبانه روزی با موقعیت های استرس زا است(10). فشار کاری زیاد و فضای بحرانی، فشار عاطفی، تعامل زیاد با بیماران و مددجویان، رویارویی با بیماران اورژانسی و تهدید به مرگ به طور روزانه، عدم تطابق خواب و استراحت با ساعات کاری، کمبود وسایل و امکانات،آینده مبهم شغلی و عدم توجه به نیاز های کارکنان، سازمان و شیوه های مدیریت و رهبری از عوامل ایجاد فرسودگی شغلی هستند(12، 11، 6).

 به عبارت دیگر استرس های مداوم و کنترل نشده و تقاضاهای محیط کاری پرستاری بیش از توانایی فردی منجر به فرسودگی می شوند. میزان فرسودگی شغلی در محیط های کاری پرستاری در جهان متفاوت گزارش شده است به طوری که در امریکا میزان فرسودگی در محیط های کاری پرستاری بین 30 تا 60 درصد است که بسته به شرایط متفاوت است در حالی که در کانادا این رقم 3/47 درصد، در ژاپن 36 درصد(10) و در ایران نیز سطح فرسودگی شغلی متوسط و بالا گزارش شده است. این آمار نشان می دهد که تضمین سلامتی روحی و جسمی پرستاران در عملکرد حرفه ای از اهمیت زیادی برخوردار است(13). چرا که فرسودگی شغلی علاوه بر مشکلات جسمی و روانی و فیزیولوژیکی نظیر خستگی های فیزیکی، بیماری های قلبی و عروقی، گوارشی، افسردگی، اضطراب شود(14)، که به تدریج می تواند باعث کاهش احساس خوب بودن، کاهش رضایت شغلی و غیبت از کار، افت اخلاقیات، تغییر شغل، تضاد با دیگران و غقلت و فراموشی از تعهدات شود و بر حفظ سلامتی، کیفیت مراقبت ها و اثر بخشی و ایمنی بیمار نیز تاثیر گذارد  (16، 15). پژوهش نیومن و همکاران (2020) نشان داد که بین استرس های شغلی پرستاران و خستگی های عاطفی و جسمی آنان ارتباط وجود دارد(17).

هم چنین در مطالعه فیلیپس(2020)،فرسودگی شغلی متوسط تا شدید گزارش شد و پرستاران آن را عاملی برای ترک شغل دانستند(6).

شایان ذکر است که برای حرفه ای که ماهیتا استرس زا است و قدرت استرس زایی نقش در آن بسیار مشهود می باشد  پرداختن به فرسودگی با  پرسشنامه ای که بتواند وجوه فرسودگی را در صاحبان حرفه مشخص سازد وجود ندارد و اکثر مطالعات ذکر شده برای تعیین فرسودگی شغلی پرستاران مانند مطالعه صادقی و همکاران، مطالعه فرهادی و همکاران و مطالعه رفیعی و همکاران و بسیاری از تحقیقات مشابه در کشور از ابزار عمومی مسلچ استفاده کرده اند که دارای سه بعد تحلیل عاطفی، مسخ شخصیت و بی کفایتی شخصی بود(20-18).که تنها برخی از وجوه فرسودگی در پرستاران را مشخص می سازد، در حالی که استفاده از ابزار های اختصاصی در فیلد پرستاری و به ویژه در مقوله فرسودگی  می تواند منجر به شناخت  دقیق مشکلات و پیامدهای ناشی از آن در پرستاران  شود که گاها ممکن است در هاله ای از ابهام باشد و هم چنین می تواند از گسترش شدت علائم و عوارض و پیامدهای آن نظیر پیامدهای سازمانی، جسمی و روانی، تصمیم گیری در مقابل چالش ها، تعهد کاری، سازگاری با شرایط تهدیدآور زندگی و درد، رفع ابهام و تضادهای کاری انصراف از ترک شغل بکاهد و در نهایت به کیفیت زندگی عادی و حرفه ای نیز کمک کند(21). بنابراین پژوهشگران مطالعه ای را با هدف معرفی جایگاه استفاده از پرسشنامه اختصاصی در چالش فرسودگی شغلی پرستاران طراحی کردند.

روش بررسی

مطالعه حاضر توصیفی مقطعی با رویکرد توصیفی – تحلیلی بود که با هدف  استفاده از پرسشنامه اختصاصی در ارزیابی چالش فرسودگی شغلی پرستاران در سال 1397 انجام شد .جامعه آماری مطالعه حاضر را پرستاران شاغل در بیمارستان های وابسته دانشگاه علوم پزشکی گلستان تشکیل دادند. تعداد 650 پرستار به روش نمونه گیری خوشه ای بر اساس تعداد پرستاران شاغل در مراکز و بیمارستان های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گلستان انتخاب شدند. ابزار گرداوری داده ها پرسشنامه اختصاصی فرسودگی شغلی پرستاران  متعلق به گاروسا و همکاران (2012) بود(15). برای بومی کردن ابزار و دستیابی به نسخه فارسی ،در قالب طرح مصوب دانشگاه علوم پزشکی گلستان همه مراحل انجام روایی صوری، محتوا  CVI, CVRو سازه  انجام شد .پایایی کل پرسشنامه (93/0= α) و زیر مقیاس ها (93/0 - 71 /0= α) تایید شد. نسخه فارسی دارای 47 عبارت در 5 حیطه و 13 زیر مفیاس بود که در جدول زیر آمده است:

این پرسشنامه با طیف لیکرت 4 درجه ای از 1 تا 4 از کاملا مخالفم (1) مخالفم(2)، موافقم (3) کاملا موافقم(4) تنظیم ونمرات عبارات 17،16،27،28،31 معکوس می باشند. امتیاز دهی نیز به صورت ضعیف (81-47)، متوسط(116-82)، شدید(151-  117)، و خیلی شدید (188-152)، تنظیم شد. پس از مراجعه محققین به مراکز و بیمارستان های تابعه دانشگاه، پرسشنامه پس از توضیح و اخذ رضایت نامه کتبی در اختیار واحدهای پژوهشی قرار گرفت.

این مقاله حاصل طرح تحقیقاتی با مصوب کد اخلاق IR.GOUMS.REC.1394.193 از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی گلستان بود.

جدول 1: پرسشنامه اختصاصی فرسودگی شغلی پرستاران