دوماهنامه علمی پژوهشی

از مهم ترین دغدغه های نظام های آموزشی پیشرفت تحصیلی و جلوگیری از افت تحصیلی دانشجویان می باشد(2،1). افت تحصیلی نقطه ی مقابل پیشرفت تحصیلی می باشد و به عنوان کاهش عملکرد تحصیلی از سطح مطلوب درسی به سطح نامطلوب تعریف  می شود(3). عوامل متعددی می تواند سبب اُفت تحصیلی و در نتیجه اتلاف منابع انسانی و غیرانسانی نظام آموزشی گردد(4). میتوان به نقش تعاملات بین دانشجویان و دانشگاه، فقدان محیط مثبت و حمایت، عوامل روانی در کنار عوامل آموزشی، خانوادگی، اقتصادی، سازمانی و اجتماعی اشاره داشت(4). در ارتباط با عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی می توان گفت که  ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را در بر می گیرند(5). باتوجه به این که توانایی یادگیری افراد متفاوت بوده و در شرایط یکسان، افراد متفاوت یاد می گیرند            می توان به به راهبردهای یادگیری و هدفهای ادراک شده کلاس به عنوان یکی از مهم ترین دلایل آن اشاره نمود(6).

سلامت روان را می توان به عنوان داشتن یک احساس درونی خوب، داشتن اعتماد به نفس و اطمینان از خود کارآمدی، احساس وجود و خودشکوفایی توانایی ها، اتکا به خود معنا کرد(7). سازمان بهداشت جهانی، سلامت روان را به عنوان حالت کامل آسایش روانی، جسمی و اجتماعی تعریف کرده است که صرف فقدان بیماری یا معلولیت نمی باشد(9 ، 8) ورود به دانشگاه مقطعی بسیار حساس در زندگی افراد می باشد که با توجه به شرایط آن سبب تغییرات عمده در زندگی و روابط اجتماعی افراد می شود و این امر به نوبه خود می تواند سلامت روانی افراد را تحت تاثیر خود قرار دهد(10). بهداشت روانی و اجتماعی از مهم ترین مسائل دانشجویان است و می تواند زمینه پیشرفت و یا افت تحصیلی را به دنبال داشته باشد(11،10). عوامل متعددی مانند ژنتیک، عوامل اجتماعی و فرهنگی             می تواند بر سلامت روان افراد تاثیرگذار باشد(12). نتایج تحقیقات حاکی از آن است که شیوع اختلالات روانی در دانشجویان علوم پزشکی در کشورهای توسعه یافته 20 تا 35 درصد و 31 تا 8/51 درصد در ایران می باشد(14،13).

باید توجه داشت دانشجویان به دلیل تحصیل در دانشگاه و قبول نقش جدید در جامعه، هم چنین افزایش انتظارات جامعه از آن ها از طرفی به دلیل دوری از خانواده و فشار های ناشی از مشکلات تحصیلی در معرض اختلالت روانشناختی هستند که این عوامل می تواند سبب افت تحصیلی، بزور تنش های رفتاری، عدم توانایی برقراری ارتباط و شکوفایی استعداد های آن ها باشد(16، 15). با توجه به جایگاه دانشجویان در سازندگی آینده هر جامعه تامین سلامت روانی آن ها از مهم ترین مسائل مدیریت اجتماعی می باشدبه همین جهت باید آماده سازی، تربیت و برنامه ریزی دستگاه های مدیریتی جهت حفظ و ارتقاء سلامت روانی دانشجویان در اولویت قرار گیرد(15). با توجه به مطالبی که بیان شد اهمیت پیشرفت تحصیلی دانشجویان در ایجاد هویت اجتماعی از طریق ابعاد مختلف وضعیت روانشناختی پررنگ تر شده و شناخت عوامل مرتبط با پیشرفت تحصیلی دانشجویان جهت تامین سلامت روان دانشجویان که قشر جوان و آینده ساز هر جامعه ای محسوب می شوند از مهمترین مسائل اجتماعی می باشد و به این منظور دستگاه های ذیربط لازم است که در انتخاب، آماده سازی و تعلیم و تربیت آن ها از شیوه ها، معیارها و برنامه هایی استفاده کنند که شرط حفظ و ارتقاء سلامت روانی آن ها در اولویت قرار گیرد، لذا این پژوهش با هدف بررسی ارتباط بین وضعیت                       روانی- اجتماعی و پیشرفت تحصیلی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی انجام شده است. تا بتوانیم در ارائه خدمات موثرتر به این قشر از دانشجویان گامهای موثری برداریم.

روش بررسی

پژوهش حاضر مطالعه ای مقطعی از نوع توصیفی- تحلیلی               می باشد که در آن ارتباط وضعیت سلامت  روانی-اجتماعی با پیشرفت تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی مورد بررسی قرار گرفت. روش نمونه گیری به صورت روش نمونه گیری چند مرحله ای (طبقه ای و تصادفی سیستماتیک) بود. بدین صورت که در مرحله اول به صورت طبقه ای و بر اساس فراوانی دانشجویان هر رشته و سپس در مرحله بعدی بر اساس نمونه گیری تصادفی سیستماتیک نمونه ها انتخاب شدند. معیار ورود شامل دانشجویانی که حداقل یک ترم تحصیلی را گذرانده و مشغول به تحصیل در دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی باشند و معیار خروج این پژوهش شامل داشتن اختلالات اضطرابی براساس اظهار نظر دانشجو بود. ابزار مورد استفاده در این پژوهش از طریق پرسشنامه ای مشتمل بر شش بخـش شامل :  1- پرسـشنامه های اطلاعات دموگرافیک

 (شامل سن، جنس، رشته تحصیلی، مقطع تحصیلی ، وضعیت تاهـل و قومیـت) 2- سلامـت عـمومی 12 سـوالی ( General Health Questionnaire-12 :12GHQ-) 3-مقیاس عزت نفس روزنبرگ 4- مقیاس چند بعدی حمایت اجتماعی ادراک شده 5- مقیاس سلامت اجتماعی 6- مقیاس رضایت از زندگی جمع آوری شد. پرسشنامه سلامت عمومی 12 سوالی: این پرسشنامه دارای 12 گویه می باشد که یکی از ابزار های معتبراندازه گیری سلامت روان می باشد. مقیاس اندازه گیری برای هر عبارت به صورت لیکرت ( اصلاً، در حد معمول، بیش از حد معمول و خیلی بیشتر از حد معمول) از صفر تا 3            می باشدکه حداقل نمره قابل کسب 0 و حداکثر آن 36 است. ضریب آلفای کرونباخ در مطالعه عبادی و همکارانش برای ارزیابی پایایی این ابزار، 87/0 گزارش شده است(17) پرسشنامه مقیاس عزت نفس روزنبرگ: این مقیاس دارای 10 عبارت است که نگرش فرد به خودش را با استفاده از یک مقیاس لیکرت (کاملاّ موافق، موافق، مخالف و کاملاً مخالف) در مقابل هر عبارت اندازه می گیرد. دامنه نمرات از 10 تا40 متغیر است. پایایی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 78/ . گزارش شده است(18) مقیاس حمایت اجتماعی ادراک شده:.این مقیاس دارای 12عبارت می باشد که کفایت حمایت اجتماعی دریافت شده افراد را از سه منبع خانواده ،دوستان و افراد مهم زندگی می سنجد. درجه  موافقت افراد با استفاده از مقیاس لیکرت هفت درجه ای از کاملا موافق (نمره7) تا کاملا مخالف (نمره 1) اندازه گیری می شود. پایایی این مقیاس در مطالعات مشخص مورد تایید قرار گرفته است. پرور و  همکارانش، در سال 2008  پایایی درونی این ابزار در یک نمونه 788 نفری از جوانان دبیرستان با استفاده از آلفای کروانباخ90/0-86/0 برای خورده مقیاس های این ابزار و86/0برای کل ابزار گزارش داشته درضمن این تحقیق پایایی ساختاری این ابزار با استفاده از تحلیل عاملی بالای 07/0گزارش دادند(19) مقیاس سلامت اجتماعی: کییز، بر اساس مدل نظری خود از سلامت اجتماعی، این مقیاس را تهیه و برای بررسی ویژگی های روان سنجی مقیاس، آن را طی دو مطالعه بر روی دو نمونه 373 و 2887 نفری در آمریکا اجرا کرد. وی با استفاده از تحلیل عوامل تاییدی مدل 5 بعدی بکار رفته در پرسشنامه خود را از نظر تجربی مورد تایید قرار داد. این مقیاس حاوی 15 گویه است: 4 گویه مربوط به عامل انسجام اجتماعی، 4 گویه مربوط به پذیرش اجتماعی، 4 گویه عامل مشارکت اجتماعی، 4 گویه عامل شکوفایی اجتماعی و سرانجام 4 گویه مربوط به عامل انطباق اجتماعی است(20). در ایران، جوشن‌لو در سال 1385 در مطالعه ای با عنوان بررسی ساختار عاملی مقیاس سلامت جامع، روایی و اعتبار پرسشنامه سلامت جامع کییز مشتمل بر سلامت اجتماعی، سلامت روانی و سلامت عاطفی را با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی  استاندارد نمود و نشان داد که این مدل بهترین برازش از تبیین داده های حاضر است. در این مطالعه مقدار الفای کرونباخ برای این مقیاس 67/0 گزارش شده است(21). ضمن اینکه فارسی نژاد در سال 1384، پرسشنامه مذکور را هنجاریابی کرده و با استفاده از تحلیل عاملی در‌‌‌‌‌‎‌شرایط فرهنگی، اجتماعی جامعه ایران مورد استفاده قرار داد. این ابعاد شامل انسجام اجتماعی، پذیرش اجتماعی، مشارکت اجتماعی، شکوفایی اجتماعی و انطباق اجتماعی می باشد(22). مقیاس رضایت از زندگی: این مقیاس توسط دینر و همکارانش در سال 1985 تهیه شده و دارای پنج عبارت می باشد که مولفه شناختی بهزیستی فاعلی را اندازه گیری می کند و میزان رضایت فرد را نسبت به هر کدام عبارت ها به وسیله یک مقیاس لیکرت هفت درجه ای از کاملاً مخالف(نمره 1) تا کاملاً موافق (نمره 7) می سنجد. دامنه نمرات 35-7 متغیر است(23). دینر و همکارانش در سال 1985 ضریب همبستگی بازآزمایی نمره های این مقیاس در یک جمعیت 176 نفری از دانشجویان 82/0 و ضریب الفای کرونباخ را 87/0 گزارش نموده اند(23)  اسچیمک، اردها، کریشنن، اویشی، زوکوتر و آهاری در سال 2002 ضریب آلفای کرونباخ مقیاس رضایت از زندگی در یک مطالعه بین فرهنگی برای ملیت های آلمانی، ژاپنی، مکزیکی و چینی را به ترتیب 90/0، 82/0، 79/0، 76/0 و 61/0 گزارش نموده اند(24) به منظور جمع آوری داده ها پس از اخذ تاییدیه از معاونت پژوهشی داشنگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، پژوهشگران به واحد های مورد پژوهش مراجعه کرده و پس از ارائه توضیحات لازم و جلب رضایت شرکت کنندگان اقدام به جمع آوری اطلاعات نمودند. برای حفظ اصل محرمانگی پرسشنامه ها بدون نام بوده و افراد با رضایت آگاهانه پرسشنامه را تکمیل کردند. تعداد 423 پرسشنامه وارد نرم افزار  SPSS نسخه20 شده و با استفاده از آماره های توصیفی (میانگین، فراوانی و درصد) و آزمون های تحلیلی شامل تی تست، آنالیز واریانس، آزمون همبستگی پیرسون تجزیه و تحلیل شدند. این طرح تحقیقاتی مصوب در مرکز تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی، تهران(نصر) با کد 960123  و با کد اخلاق در پژوهش IR.NKUMS.REC.1400.039  می باشد.

یافته ها

در این مطالعه 423 نفر از دانشجویان، مورد بررسی قرار گرفتند که از میان آن ها 7/66 درصد از شرکت کنندگان (282 نفر) پسر و بقیه دختر بودند. میانگین و انحراف معیار سن دانشجویان 52/3 ± 65/21 سال بود. بیشترین تعداد دانشجویان (8/47%) در ترم تحصیلی سوم مشغول به تحصیل بودند. میانگین و انحراف معیار ساعات مطالعه دانشجویان 88/1± 24/2  بود. میانگین و انحراف معیار  ساعات استفاده از اینترنت دانشجویان 74/3 ± 73/4 بود.288دانشجو(1/68%) در خوابگاه،133دانشجو(4/31 %) همراه خانواده های خود و 2 دانشجو (5/0%) با دوستان خود زندگی می کردند.

میانگین و انحراف معیار معدل تحصیلی دانشجویان                    9/13± 82/45 بود میانگین و انحراف معیار وضعیت سلامت روان دانشجویان 08/6 46±/23 بود(جدول 1).

آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد بین معدل    دانشجویان و سلامت روان، رضایت زندگی، حمایت اجتماعی              عزت نفس و سلامت اجتماعی رابطه معنی دار آماری وجود نداشت(05/0P>).

 ولی بین سلامت روان با رضایت زندگی(001/0P< 46/0r=)،

حمایت اجتماعی(001/0P< 39/0r=)،  عزت نفس(001/0P< 55/0r=) و سلامت اجتماعی(001/0P<  46/0r=) رابطه معنی دار آماری وجود دارد و این همبستگی به صورت مثبت و در حد خوب بود.

آزمون تی مستقل نشان داد نمره سلامت روان  با متغیرهایی هم چون جنسیت دانشجویان، وضعیت تاهل، مقطع تحصیلی و وضعیت سکونت تفاوت معنی دارآماری نداشت(05/0P> )(جدول 2). هم چنین آزمون آنالیز واریانس یک طرفه               نشـان داد بیـن سـلامت روان دانشـجویان با قـومیـت هـای                 متفاوت (098/0P=)، رشته های تحصیلی (858/0P=) وضعیت اشتغال(33/0P=) و ترم تحصیلی(734/0P=) تفاوت معنی دار آماری نداشت.

جدول1: میانگین و انحراف معیار معدل تحصیلی و نمره کسب شده از هر یک از ابعاد مورد بررسی

جدول2: رابطه بین سلامت روانی، رضایت زندگی، حمایت اجتماعی، عزت نفس، سلامت اجتماعی با متغیر های دموگرافیک دانشجویان مورد مطالعه