دوره 20، شماره 3 - ( مرداد و شهریور 1400 )
جلد 20 شماره 3 صفحات 27-12 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: نامه مورد تایید آموزش و پرورش دارد
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Zareei H, Zarei F. Causes and Consequences of Early marriage and the Occurrence of Child Marriage in Female Students in Yazd Province: Grounded Theory Study. TB 2021; 20 (3) :12-27
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3180-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3180-fa.html
زارعی محمود آبادی حسن، زارعی فاطمه. علل و پیامدهای ازدواج زودهنگام و وقوع کودک همسری در دانش آموزان دختر استان یزد( طلاق دانش آموزی): مطالعه داده بنیاد. طلوع بهداشت. 1400; 20 (3) :12-27
دانشگاه یزد ، h.zareei@yazd.ac.ir
متن کامل [PDF 584 kb]
(809 دریافت)
| چکیده (HTML) (2531 مشاهده)
متن کامل: (3423 مشاهده)
علل و پیامدهای ازدواج زودهنگام و وقوع کودک همسری در دانش آموزان دختر استان یزد( طلاق دانش آموزی): مطالعه داده بنیاد
نویسندگان: حسن زارعی محمودآبادی1، فاطمه زارعی2
1.نویسنده مسئول. دانشیار گروه روان شناسی و مشاوره، دانشگاه یزد، یزد، ایران.
تلفن تماس :03531233570 Email: zareei_h@yahoo.com
2. کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی، آموزش و پرورش میبد، یزد، ایران.
مقدمه: از جمله آسیبهایی که کانون خانواده را دستخوش تغییر قرار میدهد؛ ازدواج زودهنگام و پدیده کودک همسری است. سازمان جهانی بهداشت، ازدواج زیر هجده سال را ازدواج زودهنگام تلقی میکند. با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر با هدف بررسی علل و پیامدهای ازدواج زودهنگام و وقوع کودک همسری در دانشآموزان دختر مطلقه استان یزد انجام شد.
روش بررسی: این پژوهش کیفی و راهبرد آن نظریه داده بنیاد بود. محیط پژوهش شامل تمام دانشآموزان دختر مطلقه مقطع متوسطه دوم در سال تحصیلی 99- 1398 استان یزد بود. از بین شرکتکنندگان و بر مبنای نمونه‌گیری نظری، هدفمند و گلوله برفی، مصاحبه نیمه ساختاری عمیق بر روی آنها اجرا گردید و تا رسیدن به اشباع نظری تعداد 11 نفر در نهایت انتخاب شدند
یافته ها: دادهها با استفاده از روش اشترواس و کوربین و با سه مرحله کد گذاری باز، محوری و گرینشی یا انتخابی، تحلیل شدند. از نتایج کدگذاری باز 550 نشان اولیه و در مرحله محوری 27مقوله و در نهایت 8 مقوله اصلی شامل: نقصان ارتباطی، عدم مسئولیت پذیری، عدم صمیمیت زناشویی، عدم بلوغ اجتماعی – اخلاقی، آشفتگی روانی، مخاطرات و پیامدهای طلاق، چالش تحصیلی و مشکلات بین فردی استخراج شدند.
نتیجه گیری: نتایج نشان داد ازدواج زودهنگام آسیب های زیادی ازجمله طلاق بدنبال دارد. مشکل ارتباطی در راس مشکلات دانش آموزان در زمان تاهل بود. این بی مهارتی ارتباطی، مشکلاتی از قبیل عدم صمیمت زناشویی، دخالت های اطرافیان، مشکلات تحصیلی و گاهی خیانت را به دنبال دارد.
بحث و نتیجه گیری
پژوهش حاضر با هدف بررسی علل و پیامدهای ازدواج زودهنگام و وقوع کودک همسری در دانشآموزان دختر استان یزد انجام شد. همان طور که یافته ها نیز نشان داد این نوع ازدواج آسیب های بسیاری را بدنبال دارد. بارزترین و مخرب ترین آسیب در این نوع ازدواج، طلاق است. دانش آموزی که کمتر از هجده سال دارد باید این زندگی و ادامه تحصیل را مدیریت کند. تاکنون پژوهشهای بسیاری در مورد تاثیر طلاق والدین بر فرزندان انجام گرفته است. ولی مطالعات اندکی در خصوص طلاق دانش آموزی در داخل انجام شده است. ازدواج زودهنگام هر دو زن و شوهر را تحت تاثیر قرار می دهد. اما دختران بیشتر از پسران در معرض آسیب این نوع ازدواج هستند(20). همانگونه که مدل پارادایمی نشان داد پیامد اصلی ازدواج زودهنگام، طلاق است.
و علت آن هم عدم صمیمیت زناشویی، مشکلات بین فردی، سن پایین دختر و عدم اشنایی زوجین با مهارت های ارتباطی بود.
صمیمیت زناشویی یکی از ارکان اصلی زندگی متاهلی است(21،20). در ازدواج سن پایین شکل گیری مهارت های ارتباطی و اجتماعی دیر انجام می شود و بدنبال آن صمیمیت در زوجین کاهش می یابد. زمانی که صمیمیت زناشویی و مهارت های ارتباطی دچار تزلزل گردد، احتمال طلاق افزایش می بابد. این یافته با نتایج مطالعه همسو می باشد. مهارت های ارتباطی پلی به سوی صمیمیت زناشویی است (22، 21،10).
معنای طلاق دانش آموزی در نگاه مشارکت کنندگان سوالی بود که در پی پاسخ آن بودیم. در چارچوب برساخت گرایانه می توان گفت دانش آموز مطلقه با توجه به وضعیت زندگی زناشویی و موقعیتی که در آن قرار گرفته است. پدیده اجتماعی طلاق و علل و پیامدهای آنرا درک و تفسیر می کند. براساس این نظریه تعریف و نوع نگاه فرد به زندگی مهم است. نه زندگی آن ها به صورتی که در ظاهر دیده می شود.از نگاه دانش آموزان مطلقه، طلاق یعنی احساس رهایی و آزادی، برچسب نامناسب خوردن و نگرانی از آینده بود. گرچه معنای طلاق در حقیقت جدا شدن و گسستن پیوند زناشویی است، ولی برای دانش آموزانی که سابقه زندگی متاهلی را داشتند؛ متفاوت است. طلاق می تواند درک و معنای زندگی را برای افراد تغییر دهد و آرزوها و نقشه هایی که دختران برای زندگی آینده خود ترسیم می کنند گاهی با ازدواج فرو می پاشد.آنچه در تحقیق حاضر از معنای طلاق بدست آمد با معنای طلاق در پژوهش همسو بود(20،10،7).
چیزی که می تواند معنای ازدواج و طلاق را برای افراد تغییر دهد خانواده و فرهنگ است(13،9). دختر و پسری که معنای زندگی متاهلی را درک نکرده باشند وقتی وارد زندگی متاهلی می شوند ممکن است برداشت های شخصی آن ها متفاوت از آن چیزی باشد که انتظار آنرا داشته اند و این خود باعث دلزدگی می گردد.
از جمله موارد مشهود که پس از ازدواج در تزلزل و شکست ازدواج موثر بود، بی مسئولیت همسر، دخالت های اطرافیان، عدم استقلا فکری و اقتصادی، گاهی ارتباطات خارج ار چارچوب یا خشونت و ضرب وشتم همسر است. این نتایج با پژوهش های همسو است که در آن به عوامل فوق اشاره داشتند(25،24،9).
دانش آموزان مطلقه جهت پیشگیری از طلاق از راهبردهای چشم پوشی کردن از خطاهای همسر و مخفی کردن مشکلات، در خواست وساطت از دیگران و گاهی مشاوره استفاده کردند. در این راستا این پژوهش با نتایج چند پژوهش دیگرکه در آن معتقدند زوجین از راهبرد مشاوره جهت کاهش اختلافات زندگی استفاده کردند همسو بود (27،17،9).
در رابطه با تاثیر طلاق بر شرایط تحصیلی دانش آموزان مطلقه با جواب های متنوع و گاهی متضاد روبرو شدیم. برخی بدلیل آرام شدن ذهن و روان خود و پرهیز از تنش هایی که در زندگی متاهلی با آن درگیر بودند پیشرفت تحصیلی را پس از طلاق عنوان کردند.
برخی دیگر تفاوتی در این زمینه نسبت به قبل ذکر نکردند. هم چنین در مواردی مشغولیت های ذهنی و ترس از آینده مبهم، دانش آموز را به سمت افت تحصیلی پس از طلاق سوق داد. این پژوهش با پژوهش زارعی وهمکاران که در آن طلاق هم می تواند به افت تحصیلی و هم پیشرفت تحصیلی منجر شود همسو است.گاهی طلاق زمینه ساز شکل گیری برخی اختلات مانند وسواس در فرد می شود و در زمان هایی دیگر می تواند حتی به جدایی والدین هم ختم گردد(27).
در این پژوهش ازدواج زودهنگام گرچه ویژگی های مثبتی را به دنبال دارد و می تواند علاوه بر استقلال فرزندان دغدغه های والدین را کاهش دهد، گاهی سبب افزایش پیشرفت تحصیلی شده و زمینه تعالی فرد را فراهم کند. ولی از سویی دیگر ازدواج زودهنگام یا کودک همسری جنبه های منفی از جمله افت تحصیلی مشکلات خلقی، ناسازگاری، بارداری زودهنگام و خشونت خانگی شود. آنچه در این پژوهش مشهود بود ضعف های ارتباطی به عنوان یکی از عواملی که زمینه تعارضات زناشویی در دانش آموزان مطلقه را دامن می زند است.
خانواده ها می بایست علاوه بر توجه به جنبه های تحصیلی فررزندان زمینه ازدواج اگاهانه را برای فرزندان خود فراهم کنند. چه بسا طلاق فرزندان بتواند باعث سردی روابط والدین و گاهی طلاق بین آن ها شود.
در این مورد والدین همدیگر را متهم به سهل انگاری و سستی میکنند که همین باعث اختلاف والدین در آینده می شود. آموزش و پرورش میبایست در مقطع متوسطه تدابیری جهت آموزش مهارت های ارتباطی فراهم آورد.
هیچ زمانی نمی توان جلوی ازدواج زودهنگام را گرفت ولی می توان اگاهی را در افراد افزایش داد تا ازدواج با کمترین خطر شروع و ادامه پیدا کند. امید است خانواده ها با در نظر گرفتن آفت های ازدواج زودهنگام بدنبال تدبیری برای ازدواج آگاهانه و بهنگام فرزندان شان باشند.
از جمله محدودیت های پژوهش حاضر در حوزه روش شناختی دسترسی سخت به دانش آموزانی بود که علیرغم ازدواج زودهنگام، طلاق نیز گرفته باشند. هم چنین عدم همکاری خانواده ها باعث می شد برای پیدا کردن نمونه، پژوهش، هفته ها معطل بماند.
پیشنهاد می شود ابتدا تجارب زیسته افرادی که ازدواج زودهنگام دارند شناسایی شود و سپس آموزش مهارت های ارتباطی به دانش آموزان دختر و پسر متوسطه دوم با استفاده از مشاوران مدارس در قالب مهارت های زندگی ارایه گردد. هم چنین الزام به مشاوره قبل از ازدواج و شرکت در کلاس های مهارتهای همسرداری توسط آموزش و پرورش در دستور کار قرار گیرد.
تعارض منافع
هیچ گونه تعارض منافعی بین نویسندگان مقاله نیست.
تشکر و قدر دانی
این پژوهش زیر نظر مدیریت کل محترم آموزش و پرورش استان یزد، جناب آقای موحدی فرد انجام شد. نویسندگان، کمال تشکر و قدردانی خود را از آن مدیریت محترم و همه مدیران و معلمان محترم مدارس و دانش آموزانی که ما را در انجام این تحقیق یاری نمودند را اعلام می دارند.
نویسندگان: حسن زارعی محمودآبادی1، فاطمه زارعی2
1.نویسنده مسئول. دانشیار گروه روان شناسی و مشاوره، دانشگاه یزد، یزد، ایران.
تلفن تماس :03531233570 Email: zareei_h@yahoo.com
2. کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی، آموزش و پرورش میبد، یزد، ایران.
مقدمه: از جمله آسیبهایی که کانون خانواده را دستخوش تغییر قرار میدهد؛ ازدواج زودهنگام و پدیده کودک همسری است. سازمان جهانی بهداشت، ازدواج زیر هجده سال را ازدواج زودهنگام تلقی میکند. با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر با هدف بررسی علل و پیامدهای ازدواج زودهنگام و وقوع کودک همسری در دانشآموزان دختر مطلقه استان یزد انجام شد.
روش بررسی: این پژوهش کیفی و راهبرد آن نظریه داده بنیاد بود. محیط پژوهش شامل تمام دانشآموزان دختر مطلقه مقطع متوسطه دوم در سال تحصیلی 99- 1398 استان یزد بود. از بین شرکتکنندگان و بر مبنای نمونه‌گیری نظری، هدفمند و گلوله برفی، مصاحبه نیمه ساختاری عمیق بر روی آنها اجرا گردید و تا رسیدن به اشباع نظری تعداد 11 نفر در نهایت انتخاب شدند
یافته ها: دادهها با استفاده از روش اشترواس و کوربین و با سه مرحله کد گذاری باز، محوری و گرینشی یا انتخابی، تحلیل شدند. از نتایج کدگذاری باز 550 نشان اولیه و در مرحله محوری 27مقوله و در نهایت 8 مقوله اصلی شامل: نقصان ارتباطی، عدم مسئولیت پذیری، عدم صمیمیت زناشویی، عدم بلوغ اجتماعی – اخلاقی، آشفتگی روانی، مخاطرات و پیامدهای طلاق، چالش تحصیلی و مشکلات بین فردی استخراج شدند.
نتیجه گیری: نتایج نشان داد ازدواج زودهنگام آسیب های زیادی ازجمله طلاق بدنبال دارد. مشکل ارتباطی در راس مشکلات دانش آموزان در زمان تاهل بود. این بی مهارتی ارتباطی، مشکلاتی از قبیل عدم صمیمت زناشویی، دخالت های اطرافیان، مشکلات تحصیلی و گاهی خیانت را به دنبال دارد.
مقدمه
دانش آموزان نوجوان با چالش های بسیار زیادی از جمله تحصـیل، بلوغ و ازدواج موا جه هستند. ازدواج زود هنگام (Early Marriage) یا پدیده کودک همسری(Child Marriage) به دلایل متعددی از جمله فقر، نابرابری جنسیتی، مسایل فرهنگی و سنتی حاکم بر جامعه اتفاق میافتد (2،1). این نوع ازدواج در کشورهای درحال توسعه هم دیده می شود (2). افرادی که در نوجوانی ازدواج میکنند به لحاظ مالی، مدیریت زندگی و مهارت های ارتباطی (Communication Skills) از سطح پایین تری برخوردارند و هم چنین آمادگی کمتری برای پذیرش نقش مادری و همسری دارند (3). دلایل ازدواج زود هنگام می تواند ناشی از هیجانات و عشق های دوره نوجوانی، اجبار خانواده ها، موقعیت اقتصادی و اجتماعی پایین خانواده باشد (4).
ازدواج زودهنگام معمولا آسیب های فردی و اجتماعی، بیماری های جسمانی و مشکلات روانی، نارضایتی از زندگی زناشویی به همراه دارد که در نهایت می تواند به طلاق منجر شوند (5). افرادی که در سن پایین ازدواج میکنند شاید به قدر کافی بالغ نشده‌اند که نیازهای عاطفی خود را برآورده کنند و ارزش‌های این افراد نیز در طی زمان و با بزرگ شدن آن ها تغییر میکند و در نتیجه پس از مدتی منجر به ناسازگاری و ناهماهنگی بین این زوجین می‌شود (6). از طرفی بسیاری از اختلافات در روابط زناشویی به دلیل عدم تناسب زوجین از نظر ویژگیهای فردی و فرهنگی از جمله عدم تناسب سن است (7). افرادی که به بلوغ عاطفی نرسیده‌اند تنها در زندگی به خود فکر میکنند هدف این افراد از ازدواج فقط حمایت شدن است، به طوری که به دنبال یک جاده‌ی یک‌طرفه در ازدواج هستند(8).
یکی از پیامدهای منفی ازدواج زودهنگام طلاق است (9). منظور از طلاق دانش‌آموزی همان طلاق در سنین زیر 18 سالگی است که سال های تحصیل افراد در مدرسه را در بر می‌گیرد. بنابر تعریف سازمان حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (UNICEF) به ازدواج در سنین پایین تر از 18 سال همان ازدواج کودکان یا کودک همسری اطلاق می شود (10). در واقع ازدواج های زود هنگام در سنینی اتفاق می افتد که از آن ها به عنوان سنین مدرسه یا سن تحصیل یاد می شود (11). براساس آخرین آمار و اطلاعات موجود از طریق داده‌های سازمان ثبت و احوال کشور در سال 1397حدود 549 هزار و 861 مورد ازدواج و هم چنین 174 هزار و 590 مورد طلاق در ایران ثبت شده است. هم چنین در سال 1397 بالاترین میزان طلاق مربوط به زنان سن 15 تا 19 سال و مردان 20 تا 24 سال است (12،11). مرکز آمار ایران در پاییز سال 1399 تعداد هفت هزار و سیصد و هفده ازدواج دختر بچه 10 تا 14 سال را در کشور ثبت نموده است (13).
تحقیقات در خصوص ازدواج زود هنگام کمتر به سمت پیامدها و آسیب های این نوع ازدواج رفته است. پیامد و آسیب چنین ازدواجی طلاق زودهنگام است. با این وجود پژوهشهای اندکی هم به طلاق در سنین پایین بالاخص، طلاق در دوران دانش آموزی پرداخته‌است. به نظر می‌رسد درصد بالایی از افرادی که در این سنین ازدواج میکنند به دلایل مختلف دچار اختلافات زناشویی می‌شوند.
در پژوهش چری و همکاران(14) تحت عنوان ازدواج زود هنگام و موانع آن در میان زنان سوریه و لبنان به این نتیجه رسیدند که ازدواج زودهنگام و بارداری زنان در سنین پایین می تواند پیامد های منفی داشته باشد و هم چنین به ترتیب طلاق زود هنگام و عدم رعایت بهداشت باروری را افزایش می دهد. در پژوهش حیدری و همکاران (15) تحت عنوان کشف عوامل موثر بر طلاق در ازدواج های زودهنگام نشان داد که سن پایین در هنگام ازدواج یکی از دلایل اصلی طلاق است. مخصوصا زمانی که ازدواج اجباری یا از روی اجبار یا مصلحت اندیشی باشد.
در پژوهش مقدادی و جوادپور (16)که درباره تأثیر ازدواج زودهنگام بر ترک تحصیل زنان جوان در ایران که با رویکرد چند سطحی بر روی زنان 15 تا 19 سال کشور انجام داده است، عنوان می کند که 56% افراد متأهلی که ترک تحصیل کرده اند ازدواج را علت ترک تحصیل خود دانسته اند. پژوهش جوادیان و همکاران(17) نشان داد افرادی که زود ازدواج می کنند مهارت های لازم برای زندگی مشترک را ندارند و نمی توانند صمیمیت لازم را برقرار کنند و زندگی زناشویی آن ها بیشتر دستخوش بی ثباتی می شود.
پژوهش افتخاری (18) نشان داد ازدواج بهنگام باعث از بین رفتن شکاف نسل ها شده و فاصله سنی فرزندان با والدین راکم میکند و باعث می شود با فرزند آوری جوانان، قشر جوان جامعه درصد بیشتری از جمعیت را به خود اختصاص دهد.
از آنجایی که افراد به عنوان دانش آموز ملزم به ایفای وظایفی همچون حضور به موقع در مدرسه و کلاس درس، انجام تکالیف، شرکت در امتحانات و کسب حداقل نمره قبولی هستند، به همین علت است که اولین و بارز ترین پیامد احتمالی ازدواج در سنین پایین تداخل نقش همسری و یا حتی مادری با نقش دانش آموزی می باشد که در بیشتر موارد دانش آموزان(مخصوصا دختران) مجبور به ترک تحصیل می شوند و یا در صورت ادامه تحصیل با افت تحصیلی مواجه می شوند. ازدواج زود هنگام تاثیرات جسمی، روانی و حتی اقتصادی زیادی برای دختران دارد. پژوهش ها نشان می دهد که دخترانی که در سن پایین ازدواج می کنند، قدرت تصمیم گیری کمی در مسائل زناشویی دارند هم چنین به نظر می رسد، ازدواج زود هنگام دانش آموزان دختر می تواند برای سایر هم کلاسی ها پیامد های اجتماعی زیادی داشته باشد(3).
اهمیت و ضرورت بررسی مساله ازدواج زودهنگام و وقوع کودک همسری بر هیچ کس پوشیده نیست. دانش آموزی که می بایست بیشترین وقت خود را صرف تحصیل نماید، آگاهانه یا ناآگاهانه در مسیری قرار می گیرد که برای آن هیچ آموزشی از قبل دریافت نکرده است. از پیامدهای منفی چنین ازدواجی همان طور که قبل اشاره شد طلاق است. طلاق دانش آموزی و پیامدهای آن می تواند بر دانش آموز، ساختار خانواده و تربیت نسل آینده اثربگذارد. تاکنون پژوهش های اندکی در این حوزه انجام گرفته است. لذا این پژوهش بدنبال کشف علل و پیامدهای ازدواج زودهنگام و وقوع کودک همسری در دانش آموزان دختر استان یزد است.
روش بررسی
پژوهش حاضریک مطالعه کیفی و راهبرد آن نظریه داده بنیاد یا مبتنی بر داده بود. جامعه آماری پژوهش شامل تمام دانشآموزان دختر مطلقه در سال تحصیلی 99-1398 در مدارس متوسطه دوم استان یزد بود. برخی شرایط ورود عبارت بودند از 1. مشارکت کننده، دانش آموز باشد 2. دانش آموز حتما طلاق گرفته باشد 3.دانش آموز با میل خودش در این پژوهش شرکت کند و برخی شرایط خروج 1. سابقه بیماری اعصاب و روان 2. دانش آموز در شرف طلاق باشد. از بین شرکتکنندگان و بر مبنای نمونه‌گیری نظری، هدفمند و گلوله برفی از بین شهرهای یزد، میبد و اردکان، مصاحبه نیمه ساختاری عمیق بر روی آنها اجرا گردید و تا رسیدن به اشباع نظری تعداد 11 نفر در نهایت انتخاب شدند. مصاحبهها با توجه به کیفیت پاسخ مشارکت کنندگان و علاقه آن ها به ادامه مصاحبه بین 1 تا 5/1 ساعت طول کشید. بعد از انجام مصاحبه، ابتدا جلسات ضبط شده به شکل واژه به واژه و دقیق تایپ گردید؛ سپس با گوش دادن چندباره به فایلهای صوتی و اطمینان از صحت مطالب یادداشت شده، کدگذاری صورت گرفت.
برای تحلیل اطلاعات به دست آمده در روش داده بنیاد، روش های گوناگونی وجود دارد که یکی از پرکاربردترین آن ها روش نظام مند و با استفاده از نرم افزار مکس کیو دا است(19). در این روش برای تجزیه وتحلیل داده ها، از سه مرحله کدگذاری باز،کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی و در نهایت ارائه یک پارادایم منطقی از نظریه در حال رشد استفاده گردید(19).
در پژوهش حاضر برای اعتبار پذیری ازمشارکت کنندگان خواسته شد تا یافتههای کلی مطالعه را ارزیابی کرده و در مورد صحت آن نظر دهند. برای پیشگیری از سوگیریهای احتمالی پژوهشگر در جریان پژوهش از فن بحث و تبادل نظر با همتایانی که سروکاری با پژوهش حاضر نداشتند استفاده گردید.
برای رعایت معیار قابلیت اطمینان نیز مصاحبه های ضبط شده، متون نسخه برداری شده از مصاحبه ها، فهرست مصاحبه شوندگان، یادداشتهای پژوهشگر و فرآیند تحلیل داده ها ذخیره شد. هم چنین برای دستیابی به معیار تایید پذیری در این پژوهش نتایج تحلیل ها و نظریه به دست آمده از طریق تبادل نظر با متخصصین خانواده و ازدواج بررسی شد. این پژوهش زیر نظر مدیرکل محترم آموزش و پرورش استان یزد انجام گرفت. این پژوهش مجوز اجرا از آموزش و پرورش در تاریخ مهرماه 1398را دارد. اطمینان به محرمانه باقی ماندن اطلاعات و عدم استفاده از نام اصلی شرکت کنندگان در مقاله، و همچنین انصراف از پژوهش در تمامی مراحل تحقیق به مشارکت کنندگان بود.
این پژوهش در کمیته اخلاق دانشگاه یزد با شناسه IR.YAZD.RES.1400.48 مصوب گردید.
یافته ها
میانگین و انحراف استاندارد سن دانش آموزان دختر در این پژوهش به ترتیب 13/17 و8/2و میانگین وانحراف استاندارد سن همسرانشان به ترتیب 27/24 و 6/4 بود. هم چنین میانگین مدت زمان ازدواج 9 ماه و انحراف استاندارد 8/0 بود. مشخصات مشارکت کنندگان آمده است(جدول 1).بعد از اجرای کد گذاری حدود 550 کد اولیه به دست آمد که در قالب 27 مقوله فرعی و 8 مقوله اصلی دسته بندی شد مقوله های اصلی عبارتند از: نقصان های ارتباطی، عدم مسئولیت پذیری، عدم بلوغ اجتماعی اخلاقی، عدم صمیمیت زناشویی، آشفتگی روانی، مخاطرات طلاق، چالش تحصیلی، مشکلات بین فردی، در ادامه هر کدام از مقوله ها به تفصیل بیان شده است(جدول 2).
دانش آموزان نوجوان با چالش های بسیار زیادی از جمله تحصـیل، بلوغ و ازدواج موا جه هستند. ازدواج زود هنگام (Early Marriage) یا پدیده کودک همسری(Child Marriage) به دلایل متعددی از جمله فقر، نابرابری جنسیتی، مسایل فرهنگی و سنتی حاکم بر جامعه اتفاق میافتد (2،1). این نوع ازدواج در کشورهای درحال توسعه هم دیده می شود (2). افرادی که در نوجوانی ازدواج میکنند به لحاظ مالی، مدیریت زندگی و مهارت های ارتباطی (Communication Skills) از سطح پایین تری برخوردارند و هم چنین آمادگی کمتری برای پذیرش نقش مادری و همسری دارند (3). دلایل ازدواج زود هنگام می تواند ناشی از هیجانات و عشق های دوره نوجوانی، اجبار خانواده ها، موقعیت اقتصادی و اجتماعی پایین خانواده باشد (4).
ازدواج زودهنگام معمولا آسیب های فردی و اجتماعی، بیماری های جسمانی و مشکلات روانی، نارضایتی از زندگی زناشویی به همراه دارد که در نهایت می تواند به طلاق منجر شوند (5). افرادی که در سن پایین ازدواج میکنند شاید به قدر کافی بالغ نشده‌اند که نیازهای عاطفی خود را برآورده کنند و ارزش‌های این افراد نیز در طی زمان و با بزرگ شدن آن ها تغییر میکند و در نتیجه پس از مدتی منجر به ناسازگاری و ناهماهنگی بین این زوجین می‌شود (6). از طرفی بسیاری از اختلافات در روابط زناشویی به دلیل عدم تناسب زوجین از نظر ویژگیهای فردی و فرهنگی از جمله عدم تناسب سن است (7). افرادی که به بلوغ عاطفی نرسیده‌اند تنها در زندگی به خود فکر میکنند هدف این افراد از ازدواج فقط حمایت شدن است، به طوری که به دنبال یک جاده‌ی یک‌طرفه در ازدواج هستند(8).
یکی از پیامدهای منفی ازدواج زودهنگام طلاق است (9). منظور از طلاق دانش‌آموزی همان طلاق در سنین زیر 18 سالگی است که سال های تحصیل افراد در مدرسه را در بر می‌گیرد. بنابر تعریف سازمان حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (UNICEF) به ازدواج در سنین پایین تر از 18 سال همان ازدواج کودکان یا کودک همسری اطلاق می شود (10). در واقع ازدواج های زود هنگام در سنینی اتفاق می افتد که از آن ها به عنوان سنین مدرسه یا سن تحصیل یاد می شود (11). براساس آخرین آمار و اطلاعات موجود از طریق داده‌های سازمان ثبت و احوال کشور در سال 1397حدود 549 هزار و 861 مورد ازدواج و هم چنین 174 هزار و 590 مورد طلاق در ایران ثبت شده است. هم چنین در سال 1397 بالاترین میزان طلاق مربوط به زنان سن 15 تا 19 سال و مردان 20 تا 24 سال است (12،11). مرکز آمار ایران در پاییز سال 1399 تعداد هفت هزار و سیصد و هفده ازدواج دختر بچه 10 تا 14 سال را در کشور ثبت نموده است (13).
تحقیقات در خصوص ازدواج زود هنگام کمتر به سمت پیامدها و آسیب های این نوع ازدواج رفته است. پیامد و آسیب چنین ازدواجی طلاق زودهنگام است. با این وجود پژوهشهای اندکی هم به طلاق در سنین پایین بالاخص، طلاق در دوران دانش آموزی پرداخته‌است. به نظر می‌رسد درصد بالایی از افرادی که در این سنین ازدواج میکنند به دلایل مختلف دچار اختلافات زناشویی می‌شوند.
در پژوهش چری و همکاران(14) تحت عنوان ازدواج زود هنگام و موانع آن در میان زنان سوریه و لبنان به این نتیجه رسیدند که ازدواج زودهنگام و بارداری زنان در سنین پایین می تواند پیامد های منفی داشته باشد و هم چنین به ترتیب طلاق زود هنگام و عدم رعایت بهداشت باروری را افزایش می دهد. در پژوهش حیدری و همکاران (15) تحت عنوان کشف عوامل موثر بر طلاق در ازدواج های زودهنگام نشان داد که سن پایین در هنگام ازدواج یکی از دلایل اصلی طلاق است. مخصوصا زمانی که ازدواج اجباری یا از روی اجبار یا مصلحت اندیشی باشد.
در پژوهش مقدادی و جوادپور (16)که درباره تأثیر ازدواج زودهنگام بر ترک تحصیل زنان جوان در ایران که با رویکرد چند سطحی بر روی زنان 15 تا 19 سال کشور انجام داده است، عنوان می کند که 56% افراد متأهلی که ترک تحصیل کرده اند ازدواج را علت ترک تحصیل خود دانسته اند. پژوهش جوادیان و همکاران(17) نشان داد افرادی که زود ازدواج می کنند مهارت های لازم برای زندگی مشترک را ندارند و نمی توانند صمیمیت لازم را برقرار کنند و زندگی زناشویی آن ها بیشتر دستخوش بی ثباتی می شود.
پژوهش افتخاری (18) نشان داد ازدواج بهنگام باعث از بین رفتن شکاف نسل ها شده و فاصله سنی فرزندان با والدین راکم میکند و باعث می شود با فرزند آوری جوانان، قشر جوان جامعه درصد بیشتری از جمعیت را به خود اختصاص دهد.
از آنجایی که افراد به عنوان دانش آموز ملزم به ایفای وظایفی همچون حضور به موقع در مدرسه و کلاس درس، انجام تکالیف، شرکت در امتحانات و کسب حداقل نمره قبولی هستند، به همین علت است که اولین و بارز ترین پیامد احتمالی ازدواج در سنین پایین تداخل نقش همسری و یا حتی مادری با نقش دانش آموزی می باشد که در بیشتر موارد دانش آموزان(مخصوصا دختران) مجبور به ترک تحصیل می شوند و یا در صورت ادامه تحصیل با افت تحصیلی مواجه می شوند. ازدواج زود هنگام تاثیرات جسمی، روانی و حتی اقتصادی زیادی برای دختران دارد. پژوهش ها نشان می دهد که دخترانی که در سن پایین ازدواج می کنند، قدرت تصمیم گیری کمی در مسائل زناشویی دارند هم چنین به نظر می رسد، ازدواج زود هنگام دانش آموزان دختر می تواند برای سایر هم کلاسی ها پیامد های اجتماعی زیادی داشته باشد(3).
اهمیت و ضرورت بررسی مساله ازدواج زودهنگام و وقوع کودک همسری بر هیچ کس پوشیده نیست. دانش آموزی که می بایست بیشترین وقت خود را صرف تحصیل نماید، آگاهانه یا ناآگاهانه در مسیری قرار می گیرد که برای آن هیچ آموزشی از قبل دریافت نکرده است. از پیامدهای منفی چنین ازدواجی همان طور که قبل اشاره شد طلاق است. طلاق دانش آموزی و پیامدهای آن می تواند بر دانش آموز، ساختار خانواده و تربیت نسل آینده اثربگذارد. تاکنون پژوهش های اندکی در این حوزه انجام گرفته است. لذا این پژوهش بدنبال کشف علل و پیامدهای ازدواج زودهنگام و وقوع کودک همسری در دانش آموزان دختر استان یزد است.
روش بررسی
پژوهش حاضریک مطالعه کیفی و راهبرد آن نظریه داده بنیاد یا مبتنی بر داده بود. جامعه آماری پژوهش شامل تمام دانشآموزان دختر مطلقه در سال تحصیلی 99-1398 در مدارس متوسطه دوم استان یزد بود. برخی شرایط ورود عبارت بودند از 1. مشارکت کننده، دانش آموز باشد 2. دانش آموز حتما طلاق گرفته باشد 3.دانش آموز با میل خودش در این پژوهش شرکت کند و برخی شرایط خروج 1. سابقه بیماری اعصاب و روان 2. دانش آموز در شرف طلاق باشد. از بین شرکتکنندگان و بر مبنای نمونه‌گیری نظری، هدفمند و گلوله برفی از بین شهرهای یزد، میبد و اردکان، مصاحبه نیمه ساختاری عمیق بر روی آنها اجرا گردید و تا رسیدن به اشباع نظری تعداد 11 نفر در نهایت انتخاب شدند. مصاحبهها با توجه به کیفیت پاسخ مشارکت کنندگان و علاقه آن ها به ادامه مصاحبه بین 1 تا 5/1 ساعت طول کشید. بعد از انجام مصاحبه، ابتدا جلسات ضبط شده به شکل واژه به واژه و دقیق تایپ گردید؛ سپس با گوش دادن چندباره به فایلهای صوتی و اطمینان از صحت مطالب یادداشت شده، کدگذاری صورت گرفت.
برای تحلیل اطلاعات به دست آمده در روش داده بنیاد، روش های گوناگونی وجود دارد که یکی از پرکاربردترین آن ها روش نظام مند و با استفاده از نرم افزار مکس کیو دا است(19). در این روش برای تجزیه وتحلیل داده ها، از سه مرحله کدگذاری باز،کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی و در نهایت ارائه یک پارادایم منطقی از نظریه در حال رشد استفاده گردید(19).
در پژوهش حاضر برای اعتبار پذیری ازمشارکت کنندگان خواسته شد تا یافتههای کلی مطالعه را ارزیابی کرده و در مورد صحت آن نظر دهند. برای پیشگیری از سوگیریهای احتمالی پژوهشگر در جریان پژوهش از فن بحث و تبادل نظر با همتایانی که سروکاری با پژوهش حاضر نداشتند استفاده گردید.
برای رعایت معیار قابلیت اطمینان نیز مصاحبه های ضبط شده، متون نسخه برداری شده از مصاحبه ها، فهرست مصاحبه شوندگان، یادداشتهای پژوهشگر و فرآیند تحلیل داده ها ذخیره شد. هم چنین برای دستیابی به معیار تایید پذیری در این پژوهش نتایج تحلیل ها و نظریه به دست آمده از طریق تبادل نظر با متخصصین خانواده و ازدواج بررسی شد. این پژوهش زیر نظر مدیرکل محترم آموزش و پرورش استان یزد انجام گرفت. این پژوهش مجوز اجرا از آموزش و پرورش در تاریخ مهرماه 1398را دارد. اطمینان به محرمانه باقی ماندن اطلاعات و عدم استفاده از نام اصلی شرکت کنندگان در مقاله، و همچنین انصراف از پژوهش در تمامی مراحل تحقیق به مشارکت کنندگان بود.
این پژوهش در کمیته اخلاق دانشگاه یزد با شناسه IR.YAZD.RES.1400.48 مصوب گردید.
یافته ها
میانگین و انحراف استاندارد سن دانش آموزان دختر در این پژوهش به ترتیب 13/17 و8/2و میانگین وانحراف استاندارد سن همسرانشان به ترتیب 27/24 و 6/4 بود. هم چنین میانگین مدت زمان ازدواج 9 ماه و انحراف استاندارد 8/0 بود. مشخصات مشارکت کنندگان آمده است(جدول 1).بعد از اجرای کد گذاری حدود 550 کد اولیه به دست آمد که در قالب 27 مقوله فرعی و 8 مقوله اصلی دسته بندی شد مقوله های اصلی عبارتند از: نقصان های ارتباطی، عدم مسئولیت پذیری، عدم بلوغ اجتماعی اخلاقی، عدم صمیمیت زناشویی، آشفتگی روانی، مخاطرات طلاق، چالش تحصیلی، مشکلات بین فردی، در ادامه هر کدام از مقوله ها به تفصیل بیان شده است(جدول 2).
جدول1: ویژگیهای جمعیتشناختی دانش آموزان
جدول 2: استخراج مقوله های اصلی و فرعی حاصل از ازدواج زودهنگام در دانش آموزان
| ردیف | سن دختر | پایه | مدت ازدواج | رشته | سن همسر |
| 1 | 19 | یازدهم | 11 ماه | سفالگری | 24 |
| 2 | 19 | دهم | 3 سال | حسابداری | 28 |
| 3 | 16 | دهم | 1هفته | انسانی | 20 |
| 4 | 17 | یازدهم | 1 سال | کامپیوتر | 19 |
| 5 | 16 | یازدهم | 6 ماه | سرامیک | 21 |
| 6 | 18 | یازدهم | 5 ماه | مدیریت | 29 |
| 7 | 18 | یازدهم | 3 ماه | انسانی | 20 |
| 8 | 15 | دهم | 2 هفته | کامپیوتر | 25 |
| 9 | 17 | یازدهم | 2 هفته | مدیریت | 30 |
| 10 | 5/17 | یازدهم | 5 ماه | مدیریت | 29 |
| 11 | 16 | هشتم | 7/1 سال | - | 22 |
جدول 2: استخراج مقوله های اصلی و فرعی حاصل از ازدواج زودهنگام در دانش آموزان
| مقولههای اصلی | مقوله های فرعی |
| نقصان ارتباطی | عدم آشنایی مرد با مهارت های ارتباطی -عدم تمایل به مشاوره- اعمال محدودیت های ارتباطی-نقش شبکه های مجازی- ارتباطات خارج از چارچوب |
| عدم مسئولیت پذیری | تمایل به تجرد-عدم تمایل به اشتغال مستمر-عدم تعهد در پرداخت مهریه و نفقه |
| عدم صمیمیت زناشویی | بی علاقه گی-بی احساسی |
| عدم بلوغ اجتماعی- اخلاقی | -عدم استقلال فکری و اقتصادی-سکوت نابجای خانواده-تصور اشتباه از تاهل-عدم بلوغ جسمی و اجتماعی دختر |
| آشفتگی روانی | -تغییر خلق و رفتار پس از تاهل-ضرب و شتم غیر عادی زن-مصرف مخفیانه داروهای اعصاب و روان |
| مخاطرات و پیامدهای طلاق | -مشکلات شدید روحی و جسمی پس از طلاق-تغییر نگرش به جنس مذکر- انگشت نما شدن- حمایت اطرافیان |
| چالش تحصیلی | -افت تحصیلی پس از طلاق-پیشرفت تحصیلی پس از طلاق به علل کاهش درگیری ذهن |
| مشکلات بین فردی | -عدم تناسب اقتصادی فرهنگی و اعتقادی-الگو پذیری زیاد از خانواده و دخالت آنها-بی تجربگی و سن کم دختر |
نقصان ارتباطی:مشکلات ارتباطی یکی از مسائلی است که باعث اختلاف و آسیب در روابط زوجین می شود. دانش آموزان مطلقه به نحوی با این مشکل مواجه بودند و آنرا در بروز طلاق موثر می دانستند.
ازجمله این موارد عدم آشنایی مرد با مهارت های ارتباطی بود. مشارکت کنندگان این مساله را با جملاتی مانند پنهان کاری زیاد مرد، لجبازی زیاد مرد و تغییر رفتار مرد پس از عقد و ضرب و شتم بیان کردند و اکثر شرکت کنندگان به عدم مهارت همسرشان در ارتباط اشاره کردند.شرکت کننده (2) "حتی چند دفعه تو گوشیش دیدم به زنان غریبه پیام داده گفتم دست بردار ولی می گفت با چند تا پیام قرار نیست طوری بشه" شرکت کننده 1 "فحاشی زیاد می کرد به خصوص به خانوادم. دست بزن هم داشت ولی گاهی من عصبانی می شدم و من هم با او کتک کاری می کردم".
مورد دیگر عدم تمایل به مشاوره بود. در این خصوص زمانی که زوجین با مسئله ای مواجه می شوند نقش مشاور پررنگ می شود. مشارکت کننده (6) "با ضرب و زور خانواده اش را راضی کردیم بریم مشاور، مشاور در نظرش بود که صبر کنیم چند ماه و بیشتر آشنا شیم ولی خانواده ها نگذاشتن". شرکت کننده (1)" شوهرم می گفت مشاوره چیه؟ خودم مشاورم. وحاضر نبود مشاوره بریم".
اعمال محدودیت های ارتباطی مقوله فرعی دیگری در این زمینه بود. اعمال محدودیت های ارتباطی که شامل ممانعت از ارتباط با خانواده پدری و مخفی کاری از خانواده پدری که بیشتر از طرف مرد وضع می گردد، می تواند روابط زوجین را مخدوش سازد.
شرکت کننده (5) "پدرم چند سال پیش از مامانم جدا شده بود و ما رو ترک کرده ولی هنوز خیلی دوستش دارم هر وقت زنگ می زدم بهش، یا او بهم زنگ می زد شوهرم منو دعوا می کرد که چرادیگر باهاش ارتباط داری". نقش شبکه های مجازی و ارتباطات خارج از عرف هم بی تاثیر نبود. شرکت کننده (4) " از طریق گروه تلگرامی که دایی ام ایجاد کرده بود ناخودآگاه با پسره آشنا شدم اول که پیام ساده داده بودم و ازش زیاد خوشم نمی آمد اما بعدش او پیگیر بود ول کن نبود".
شرکت کننده (6) "قبل از من، دوست دختر داشت حتی بعد از ازدواج هم رابطه با او ادامه می داد و حتی گاهی اوقات منو به اسم او دختره صدا می زد، خیلی اذیت می شدم ". شرکت کننده (7)"تو گوشیش دیدم که به زنان متاهل و دختر غریبه پیام میده می گفت حالا با چند تا پیام که مشکلی پیش نمیاد".
عدم مسئولیت پذیری: مسئولیت پذیری از ارکان اساسی یک زندگی زناشویی است. عدم مسئولیت پذیری یکی از زوجین سبب تزلزل و اختلال در روابط زوجین می گردد.
برخی از دانش آموزان مطلقه تمایل به تفریحات قبل از تاهل، عدم تمایل به اشتغال مستمر و دایم و نیز عدم تعهد در پرداخت مهریه و نفقه در همسرشان را در سوق دادن زندگی آن ها به طلاق و جدایی موثر می دانستند. مشارکت کننده (3)"شاید باورتون نشه شب عروسی مون تا صبح منو تنها گذاشت و تو زیر زمین با پسر دایی هاش قلیون کشید این کارش تقریبا هر روزه بود."
شرکت کننده (9)"خیلی رفیق باز بود و اون ها هم پرش می کردن و گاهی به خاطر ترغیب و هم نشینی با اون ها تریاک و مشروب استفاده می کرد".
گاهی عدم پایبندی به کسب درآمد و تغییر متوالی در شغل می تواند زمینه را برای اختلاف زناشویی فراهم کند. شرکت کننده (6)" اول خواستگاری گفت بنگاه داره ولی بعدش معلوم شد دروغ می گه در واقع بیکار بود". شرکت کننده (1) "یک روز بنایی می رفت و یه ماه تو خونه می موند و بیکار بود".
از جمله دلایل طلاق، عدم پرداخت نفقه توسط شوهر است و حتی زمانی که زن متقاضی طلاق هم بشود، مرد حاضر به چنین کاری با میل و رغبت نیست و تلاش می کند تا به هرنحوی خودش را از این مهریه و نفقه راحت کند.
شرکت کننده (4)" چون پدرش رشته حقوق خونده بود با چند ترفند و امضا گرفتن از بابام چقدر از حق و حقوقم را بالا کشید". شرکت کننده (9)" این قدر اذیت کرد که بابام گفت مهریه رو می بخشم تا راحت شی در واقع قصدش از اذیت کردن همین بود که ما همه چیز رو ببخشیم".
عدم صمیمت زناشویی:بین کاهش صمیمیت زناشویی و طلاق یک رابطه دو سویه وجود دارد، گاهی عدم صمیمت زناشویی زوجین زمینه ساز طلاق می شود و از طرفی وقتی زوجین به طلاق می اندیشند، صمیمیت در بین آن ها کمرنگ می شود. بی علاقگی و نداشتن احساس نسبت به همسر یکی از مسیرهای هدایت زوجین به سمت دلزدگی است.
علاقه و دوست داشتن چیزی نیست که بشود به اجبار ایجاد کرد و چنین مساله ای در پژوهش حاضر مشهود بود. شرکت کننده (3) "با وجودی که همسرم پسر خاله ام بود، اما هیچ علاقه ای بهش نداشتم، به اصرار مادرم قبول کردم که عقد کنیم و بعد هم سریع ازش زده شدم."
شرکت کننده (6) "از روز اول از قیافه اش خوشم نمی اومد ولی اقوام خیلی ازش تعریف کردن، این بد اومدن ازش تا روزی که طلاق گرفتم ادامه داشت. "
عدم بلوغ اجتماعی- اخلاقی:بلوغ اجتماعی و اخلاقی یکی دیگر از مقولات اصلی در این تحقیق است.
وابستگی فکری و اقتصادی شدید به خانواده پدری زمینه ساز اختلاف و گاهی جدایی در زوجین است. شرکت کننده (4)" از نظر مالی هیچ استقلالی نداشت و کاملا دستش تو جیب پدرش بود و او خرجی ما رو می داد".
شرکت کننده (5)" مادرش تو زندگی همه کاره بود و یک خانواده مادر سالار بودند بدون اجازه مادرش هیچ کس حتی پدرش هیچ کاری نمی کردند همه از مادرش حساب می بردند." به همان اندازه که دخالت در زندگی زوجین سبب اختلاف می شود؛ سکوت نابجای خانواده هم می تواند به مشکلات پیش آمده بین زوجین دامن بزند.
شرکت کننده (2) "چند دفعه به مادر شوهرم که خاله ام بود از مشروب خواری و رفیق بازی بیش از حد پسرش گفتم، ولی او مدام طرفدار پسرش بود و در برابر کارهای نادرست همسرم سکوت می کرد".
یکی از دلایل نادرست در انتخاب همسر، انتخاب همسر کم سن وسال و عدم بلوغ اجتماعی است. شرکت کننده (1) " می خواستم اخلاق و رفتار زنم رو خودم عوض کنم عمدا زن سن پایین گرفتم."
شرکت کننده شماره(1) "در جر و بحث ها به خانواده ام زیاد فحش میداد و منم مثل او فحش می دادم و داد می زدم. من همه ی تقصیرها رو به گردن او نمی ندازم، آخه منم مهارت همسر داری بلد نبودم. الان می فهمم می تونستم روش تاثیر بگذارم".
آشفتگی روانی:یکی دیگر از مقولات اصلی در این تحقیق آشفتگی روانی است.
در برخی از زن و مردهای مطلقه، عدم تعادل روانی و خلقی در یکی از زوجین در بی ثباتی زندگی آن ها موثر بوده است.
این نابسامانی ها در رابطه با زندگی برخی از دانش آموزان مطلقه نیز وجود دارد.
مشارکت کننده (9) " چند روز بعد از عقد کلا اخلاق همسرم عوض شد. بهانه گیری می کرد. گاهی می گفت تو را دوست ندارم، گاهی چند روز چند روز نمی امد و بعضی روزها می گفت دوستت دارم." در برخی موارد این آشفتگی روانی به کتک کاری و دعوا هم می کشد.
مشارکت کننده (10) "روز دوم یا سوم پس از عقد بود و من تو خونه ی باباش با او تنها بودم که بحثمون شد چاقو رو به سمتم پرت کرد و گفت: می کشمت. وقتی دید بهم نخورد، گلدون گل طبیعی رو طرفم پرت کرد که نزدیک بود به سرم بخوره.
"شرکت کننده (7) "زیاد منو می زد اونم بیخودی، بابام وقتی فهمید گفت این دیونه است و طلاقت رو می گیرم."
برخی از دختران و پسرانی که قبل از ازدواج، داروهای اعصاب و روان مصرف می کردند؛ بعد از ازدواج این موضوع را از همسرشان کتمان نمودند و معتقد بودند در صورت ابراز آن ممکن است ازدواج انجام نشود.
شرکت کننده 4"یک بار که خیلی عصبانی شد و کتک کاری کرد، مامانش که طبقه بالا بود، سرو صدا و فحش هایش را شنید، صداش کرد که بره بالا پیشش، یه بار پشت سرش رفتم دیدم داره یکی دو تا قرص به زور بهش می ده، بعدا فهمیدم مشکل روانی شدید داشته، تا حدی که به خاطر اون از سربازی هم معاف شده."
مخاطرات و پیامدهای طلاق:مخاطرات و پیامدهای طلاق در تمام زوجینی که زندگی شان به طلاق منجرشده دیده می شود. یکی از پیامدهای طلاق برای افراد مشکلات جسمی و روحی است.
با توجه به اینکه اکثر شرکت کنندگان نوجوان بودند بیشتر از نظر جسمی به هم ریختند و گاهی هم در گیر دوره هایی از افسردگی شدند.
شرکت کننده (9) "بعد از طلاق به قدری از لحاظ جسمی و روحی بهم ریخته بودم که سردردهای بد و حالت تهوع شدید داشتم تقریبا هر هفته یه دفعه باید سرم می زدم" شرکت کننده (6) "تا چند وقت پس از طلاق معده درد شدید داشتم و میگرن عصبی گرفته بودم تا چند وقت آرام بخش می خوردم." از پیامدهای دیگر تغییر نگرش نسبت به جنس مذکر و انگشت نما شدن است. شرکت کننده (6) "نظرم به مردها خیلی عوض شده و انگار تنها مرد خوب دنیا بابامه."
شرکت کننده (10) "از نظر من تمام مردها بدن، اون قدر از دست همسرم زجر کشیدم که حالا حالا ها دیگر ازدواج نمی کنم اگه هم بخوام ازدواج کنم حسابی تحقیق می کنم و مشاوره می روم."
مشارکت کننده (11)" انگار هم دنیا دارن نگام می کنن و منو به هم نشون می دن" مشارکت کننده (4)"بخاطر نظر بچه های مدرسه تقریبا چند ماه بعد از طلاقم دیگر مدرسه نرفتم و فقط برای امتحان می رفتم. آخه تو مدرسه منو نشون می دادن.
دختران و زنان آسیب دیده از طلاق جهت ترمیم دوباره زندگی و کنار آمدن با شرایط نامناسب پس از جدایی نیاز به حمایت و پشتیبانی از اطرافیان دارند این حمایت ها به چند صورت دیده می شود. الف) حمایت خانواده ب) حمایت دوستان.
شرکت کننده شماره (6) "خداییش خانواده هیچ وقت تنهام نگذاشته و همیشه پشتم بودند حتی مامانم تو کلاس ورزش منو ثبت نام کرده که هم ازحالت افسردگی و گوشه نشینی در بیام و هم یه ورزشی کرده باشم."
شرکت کننده (10)" بابا هم با وجودی که وضع مالیش خیلی خوب نیست گفت بابا نگران نباش اگه تا همیشه هم تو خونه ام بمونی هواتو دارم و پشتت هستم."
چالش های تحصیلی:برخی دانش آموزان مطلقه بعد از طلاق دچار افت تحصیلی و برخی دیگر نه تنها افت تحصیلی، بلکه بدنبال پیشرفت و بهبود شرایط تحصیلی هستند. یکی از پیامدهای طلاق، افت تحصیلی است.
چه زمانی که والدین دانش آموز طلاق بگیرند و چه زمانی که خود دنش آموز درگیر طلاق شود.شرکت کننده (6) "زمانی که تو گیرو دار طلاق بودم، سر کلاس و موقع درس خواندن، حواسم پرت بود. تو کلاس درس فقط جسمم حضور داشت و ذهنم جای دیگه بود. درسم هم خیلی ضعیف شده بود."
گاهی بعد از طلاق و یا در حین فرایند طلاق، دانش آموز از نظر فکری آسوده می شود و بهتر می تواند تمرکز کند.
شرکت کننده (5) "چون از دستش راحت شده بودم و از درگیری ها و کتک کاری ها دیگر خبری نبود، ذهنم آرومتر و درسم بهتر شده بود."
مشکلات بین فردی: همان گونه که در زندگی برخی از افراد مطلقه، ناهمگونی در رابطه با شرایط، اقتصادی، فرهنگی و اعتقادی مشاهده می کنیم در رابطه برخی از دانش آموزان مطلقه نیز این ناهمگونی ها به چشم می خورد.شرکت کننده (4) و (10)" مدام وضع اقتصادی بهترشان را به رخ من و خانواده ام می کشیدند."
شرکت کننده (9)" پس از عقد متوجه تفاوت زیاد تو مسائل اعتقادی شدم. اون اصلا نماز نمی خوند و به راحتی با دخترای دیگر چت می کرد و ما خانوادگی این جوری نبودیم".
-الگو پذیری زیاد از خانواده و دخالت آن ها هم در این مورد بی تاثیر نبود. شرکت کننده (5) "هر اتفاقی می افتاد رو به خانواده اش می گفت و مطیع کامل مامانش بود و بدون نظر اون آب نمی خورد خیلی مادر سالار بود."
در ازدواج در سنین پایین بی تجربگی و عدم مهارت در ارتباط با همسر به طور وضوح به چشم می خورد که این خود زمینه ساز یک زندگی متزلزل می باشد. سن پایین دختر نیز به دلیل کنار نیامدن با مسائل بلوغ و بحران هویت در آسیب رساندن به پایه های زندگی مشترک بی تاثیر نیست. شرکت کننده (1)" قبول دارم که سن خودم هم کم بود و تجربه نداشتم، آخه زود ازدواج کردم".
شرکت کننده (4)" من نمی دونم چرا، خانواده ام مرا در این سن کم عروس کردند.من جز درس هیچ تجربه ای از زندگی ندیدم و ندارم."
برای درک بهتر خروجی، از مدل مفهومی پژوهش استفاده شد که در ادامه آمده است(شکل 1).
ازجمله این موارد عدم آشنایی مرد با مهارت های ارتباطی بود. مشارکت کنندگان این مساله را با جملاتی مانند پنهان کاری زیاد مرد، لجبازی زیاد مرد و تغییر رفتار مرد پس از عقد و ضرب و شتم بیان کردند و اکثر شرکت کنندگان به عدم مهارت همسرشان در ارتباط اشاره کردند.شرکت کننده (2) "حتی چند دفعه تو گوشیش دیدم به زنان غریبه پیام داده گفتم دست بردار ولی می گفت با چند تا پیام قرار نیست طوری بشه" شرکت کننده 1 "فحاشی زیاد می کرد به خصوص به خانوادم. دست بزن هم داشت ولی گاهی من عصبانی می شدم و من هم با او کتک کاری می کردم".
مورد دیگر عدم تمایل به مشاوره بود. در این خصوص زمانی که زوجین با مسئله ای مواجه می شوند نقش مشاور پررنگ می شود. مشارکت کننده (6) "با ضرب و زور خانواده اش را راضی کردیم بریم مشاور، مشاور در نظرش بود که صبر کنیم چند ماه و بیشتر آشنا شیم ولی خانواده ها نگذاشتن". شرکت کننده (1)" شوهرم می گفت مشاوره چیه؟ خودم مشاورم. وحاضر نبود مشاوره بریم".
اعمال محدودیت های ارتباطی مقوله فرعی دیگری در این زمینه بود. اعمال محدودیت های ارتباطی که شامل ممانعت از ارتباط با خانواده پدری و مخفی کاری از خانواده پدری که بیشتر از طرف مرد وضع می گردد، می تواند روابط زوجین را مخدوش سازد.
شرکت کننده (5) "پدرم چند سال پیش از مامانم جدا شده بود و ما رو ترک کرده ولی هنوز خیلی دوستش دارم هر وقت زنگ می زدم بهش، یا او بهم زنگ می زد شوهرم منو دعوا می کرد که چرادیگر باهاش ارتباط داری". نقش شبکه های مجازی و ارتباطات خارج از عرف هم بی تاثیر نبود. شرکت کننده (4) " از طریق گروه تلگرامی که دایی ام ایجاد کرده بود ناخودآگاه با پسره آشنا شدم اول که پیام ساده داده بودم و ازش زیاد خوشم نمی آمد اما بعدش او پیگیر بود ول کن نبود".
شرکت کننده (6) "قبل از من، دوست دختر داشت حتی بعد از ازدواج هم رابطه با او ادامه می داد و حتی گاهی اوقات منو به اسم او دختره صدا می زد، خیلی اذیت می شدم ". شرکت کننده (7)"تو گوشیش دیدم که به زنان متاهل و دختر غریبه پیام میده می گفت حالا با چند تا پیام که مشکلی پیش نمیاد".
عدم مسئولیت پذیری: مسئولیت پذیری از ارکان اساسی یک زندگی زناشویی است. عدم مسئولیت پذیری یکی از زوجین سبب تزلزل و اختلال در روابط زوجین می گردد.
برخی از دانش آموزان مطلقه تمایل به تفریحات قبل از تاهل، عدم تمایل به اشتغال مستمر و دایم و نیز عدم تعهد در پرداخت مهریه و نفقه در همسرشان را در سوق دادن زندگی آن ها به طلاق و جدایی موثر می دانستند. مشارکت کننده (3)"شاید باورتون نشه شب عروسی مون تا صبح منو تنها گذاشت و تو زیر زمین با پسر دایی هاش قلیون کشید این کارش تقریبا هر روزه بود."
شرکت کننده (9)"خیلی رفیق باز بود و اون ها هم پرش می کردن و گاهی به خاطر ترغیب و هم نشینی با اون ها تریاک و مشروب استفاده می کرد".
گاهی عدم پایبندی به کسب درآمد و تغییر متوالی در شغل می تواند زمینه را برای اختلاف زناشویی فراهم کند. شرکت کننده (6)" اول خواستگاری گفت بنگاه داره ولی بعدش معلوم شد دروغ می گه در واقع بیکار بود". شرکت کننده (1) "یک روز بنایی می رفت و یه ماه تو خونه می موند و بیکار بود".
از جمله دلایل طلاق، عدم پرداخت نفقه توسط شوهر است و حتی زمانی که زن متقاضی طلاق هم بشود، مرد حاضر به چنین کاری با میل و رغبت نیست و تلاش می کند تا به هرنحوی خودش را از این مهریه و نفقه راحت کند.
شرکت کننده (4)" چون پدرش رشته حقوق خونده بود با چند ترفند و امضا گرفتن از بابام چقدر از حق و حقوقم را بالا کشید". شرکت کننده (9)" این قدر اذیت کرد که بابام گفت مهریه رو می بخشم تا راحت شی در واقع قصدش از اذیت کردن همین بود که ما همه چیز رو ببخشیم".
عدم صمیمت زناشویی:بین کاهش صمیمیت زناشویی و طلاق یک رابطه دو سویه وجود دارد، گاهی عدم صمیمت زناشویی زوجین زمینه ساز طلاق می شود و از طرفی وقتی زوجین به طلاق می اندیشند، صمیمیت در بین آن ها کمرنگ می شود. بی علاقگی و نداشتن احساس نسبت به همسر یکی از مسیرهای هدایت زوجین به سمت دلزدگی است.
علاقه و دوست داشتن چیزی نیست که بشود به اجبار ایجاد کرد و چنین مساله ای در پژوهش حاضر مشهود بود. شرکت کننده (3) "با وجودی که همسرم پسر خاله ام بود، اما هیچ علاقه ای بهش نداشتم، به اصرار مادرم قبول کردم که عقد کنیم و بعد هم سریع ازش زده شدم."
شرکت کننده (6) "از روز اول از قیافه اش خوشم نمی اومد ولی اقوام خیلی ازش تعریف کردن، این بد اومدن ازش تا روزی که طلاق گرفتم ادامه داشت. "
عدم بلوغ اجتماعی- اخلاقی:بلوغ اجتماعی و اخلاقی یکی دیگر از مقولات اصلی در این تحقیق است.
وابستگی فکری و اقتصادی شدید به خانواده پدری زمینه ساز اختلاف و گاهی جدایی در زوجین است. شرکت کننده (4)" از نظر مالی هیچ استقلالی نداشت و کاملا دستش تو جیب پدرش بود و او خرجی ما رو می داد".
شرکت کننده (5)" مادرش تو زندگی همه کاره بود و یک خانواده مادر سالار بودند بدون اجازه مادرش هیچ کس حتی پدرش هیچ کاری نمی کردند همه از مادرش حساب می بردند." به همان اندازه که دخالت در زندگی زوجین سبب اختلاف می شود؛ سکوت نابجای خانواده هم می تواند به مشکلات پیش آمده بین زوجین دامن بزند.
شرکت کننده (2) "چند دفعه به مادر شوهرم که خاله ام بود از مشروب خواری و رفیق بازی بیش از حد پسرش گفتم، ولی او مدام طرفدار پسرش بود و در برابر کارهای نادرست همسرم سکوت می کرد".
یکی از دلایل نادرست در انتخاب همسر، انتخاب همسر کم سن وسال و عدم بلوغ اجتماعی است. شرکت کننده (1) " می خواستم اخلاق و رفتار زنم رو خودم عوض کنم عمدا زن سن پایین گرفتم."
شرکت کننده شماره(1) "در جر و بحث ها به خانواده ام زیاد فحش میداد و منم مثل او فحش می دادم و داد می زدم. من همه ی تقصیرها رو به گردن او نمی ندازم، آخه منم مهارت همسر داری بلد نبودم. الان می فهمم می تونستم روش تاثیر بگذارم".
آشفتگی روانی:یکی دیگر از مقولات اصلی در این تحقیق آشفتگی روانی است.
در برخی از زن و مردهای مطلقه، عدم تعادل روانی و خلقی در یکی از زوجین در بی ثباتی زندگی آن ها موثر بوده است.
این نابسامانی ها در رابطه با زندگی برخی از دانش آموزان مطلقه نیز وجود دارد.
مشارکت کننده (9) " چند روز بعد از عقد کلا اخلاق همسرم عوض شد. بهانه گیری می کرد. گاهی می گفت تو را دوست ندارم، گاهی چند روز چند روز نمی امد و بعضی روزها می گفت دوستت دارم." در برخی موارد این آشفتگی روانی به کتک کاری و دعوا هم می کشد.
مشارکت کننده (10) "روز دوم یا سوم پس از عقد بود و من تو خونه ی باباش با او تنها بودم که بحثمون شد چاقو رو به سمتم پرت کرد و گفت: می کشمت. وقتی دید بهم نخورد، گلدون گل طبیعی رو طرفم پرت کرد که نزدیک بود به سرم بخوره.
"شرکت کننده (7) "زیاد منو می زد اونم بیخودی، بابام وقتی فهمید گفت این دیونه است و طلاقت رو می گیرم."
برخی از دختران و پسرانی که قبل از ازدواج، داروهای اعصاب و روان مصرف می کردند؛ بعد از ازدواج این موضوع را از همسرشان کتمان نمودند و معتقد بودند در صورت ابراز آن ممکن است ازدواج انجام نشود.
شرکت کننده 4"یک بار که خیلی عصبانی شد و کتک کاری کرد، مامانش که طبقه بالا بود، سرو صدا و فحش هایش را شنید، صداش کرد که بره بالا پیشش، یه بار پشت سرش رفتم دیدم داره یکی دو تا قرص به زور بهش می ده، بعدا فهمیدم مشکل روانی شدید داشته، تا حدی که به خاطر اون از سربازی هم معاف شده."
مخاطرات و پیامدهای طلاق:مخاطرات و پیامدهای طلاق در تمام زوجینی که زندگی شان به طلاق منجرشده دیده می شود. یکی از پیامدهای طلاق برای افراد مشکلات جسمی و روحی است.
با توجه به اینکه اکثر شرکت کنندگان نوجوان بودند بیشتر از نظر جسمی به هم ریختند و گاهی هم در گیر دوره هایی از افسردگی شدند.
شرکت کننده (9) "بعد از طلاق به قدری از لحاظ جسمی و روحی بهم ریخته بودم که سردردهای بد و حالت تهوع شدید داشتم تقریبا هر هفته یه دفعه باید سرم می زدم" شرکت کننده (6) "تا چند وقت پس از طلاق معده درد شدید داشتم و میگرن عصبی گرفته بودم تا چند وقت آرام بخش می خوردم." از پیامدهای دیگر تغییر نگرش نسبت به جنس مذکر و انگشت نما شدن است. شرکت کننده (6) "نظرم به مردها خیلی عوض شده و انگار تنها مرد خوب دنیا بابامه."
شرکت کننده (10) "از نظر من تمام مردها بدن، اون قدر از دست همسرم زجر کشیدم که حالا حالا ها دیگر ازدواج نمی کنم اگه هم بخوام ازدواج کنم حسابی تحقیق می کنم و مشاوره می روم."
مشارکت کننده (11)" انگار هم دنیا دارن نگام می کنن و منو به هم نشون می دن" مشارکت کننده (4)"بخاطر نظر بچه های مدرسه تقریبا چند ماه بعد از طلاقم دیگر مدرسه نرفتم و فقط برای امتحان می رفتم. آخه تو مدرسه منو نشون می دادن.
دختران و زنان آسیب دیده از طلاق جهت ترمیم دوباره زندگی و کنار آمدن با شرایط نامناسب پس از جدایی نیاز به حمایت و پشتیبانی از اطرافیان دارند این حمایت ها به چند صورت دیده می شود. الف) حمایت خانواده ب) حمایت دوستان.
شرکت کننده شماره (6) "خداییش خانواده هیچ وقت تنهام نگذاشته و همیشه پشتم بودند حتی مامانم تو کلاس ورزش منو ثبت نام کرده که هم ازحالت افسردگی و گوشه نشینی در بیام و هم یه ورزشی کرده باشم."
شرکت کننده (10)" بابا هم با وجودی که وضع مالیش خیلی خوب نیست گفت بابا نگران نباش اگه تا همیشه هم تو خونه ام بمونی هواتو دارم و پشتت هستم."
چالش های تحصیلی:برخی دانش آموزان مطلقه بعد از طلاق دچار افت تحصیلی و برخی دیگر نه تنها افت تحصیلی، بلکه بدنبال پیشرفت و بهبود شرایط تحصیلی هستند. یکی از پیامدهای طلاق، افت تحصیلی است.
چه زمانی که والدین دانش آموز طلاق بگیرند و چه زمانی که خود دنش آموز درگیر طلاق شود.شرکت کننده (6) "زمانی که تو گیرو دار طلاق بودم، سر کلاس و موقع درس خواندن، حواسم پرت بود. تو کلاس درس فقط جسمم حضور داشت و ذهنم جای دیگه بود. درسم هم خیلی ضعیف شده بود."
گاهی بعد از طلاق و یا در حین فرایند طلاق، دانش آموز از نظر فکری آسوده می شود و بهتر می تواند تمرکز کند.
شرکت کننده (5) "چون از دستش راحت شده بودم و از درگیری ها و کتک کاری ها دیگر خبری نبود، ذهنم آرومتر و درسم بهتر شده بود."
مشکلات بین فردی: همان گونه که در زندگی برخی از افراد مطلقه، ناهمگونی در رابطه با شرایط، اقتصادی، فرهنگی و اعتقادی مشاهده می کنیم در رابطه برخی از دانش آموزان مطلقه نیز این ناهمگونی ها به چشم می خورد.شرکت کننده (4) و (10)" مدام وضع اقتصادی بهترشان را به رخ من و خانواده ام می کشیدند."
شرکت کننده (9)" پس از عقد متوجه تفاوت زیاد تو مسائل اعتقادی شدم. اون اصلا نماز نمی خوند و به راحتی با دخترای دیگر چت می کرد و ما خانوادگی این جوری نبودیم".
-الگو پذیری زیاد از خانواده و دخالت آن ها هم در این مورد بی تاثیر نبود. شرکت کننده (5) "هر اتفاقی می افتاد رو به خانواده اش می گفت و مطیع کامل مامانش بود و بدون نظر اون آب نمی خورد خیلی مادر سالار بود."
در ازدواج در سنین پایین بی تجربگی و عدم مهارت در ارتباط با همسر به طور وضوح به چشم می خورد که این خود زمینه ساز یک زندگی متزلزل می باشد. سن پایین دختر نیز به دلیل کنار نیامدن با مسائل بلوغ و بحران هویت در آسیب رساندن به پایه های زندگی مشترک بی تاثیر نیست. شرکت کننده (1)" قبول دارم که سن خودم هم کم بود و تجربه نداشتم، آخه زود ازدواج کردم".
شرکت کننده (4)" من نمی دونم چرا، خانواده ام مرا در این سن کم عروس کردند.من جز درس هیچ تجربه ای از زندگی ندیدم و ندارم."
برای درک بهتر خروجی، از مدل مفهومی پژوهش استفاده شد که در ادامه آمده است(شکل 1).
|
شرایط علی:- عدم صمیمیت زناشویی-مشکلات بین فردی-عدم آشنایی با مهارت های زندگی
- |
|
پدیده:
دانش آموز مطلقه |
|
شرایط مداخله گر:آشفتگی روانی- نفو ذشبکه های مجازی-تمایل به تفریحات مجردی- عدم اشتتغال مستمر
|
|
شرایط زمینه ای:عدم استقلال فکری- عدم بلوغ اجتماعی وجسمی
|
|
راهبردها:رفتن به مشاوره- دارو درمانی- توسل به خرافات- پنهان کاری-اجتناب از یکدیگر- دخالت اطرافیان
|
|
پیامدها:- افت تحصیلی- مشکلات روحی و جسمی- پیشرفت و جبران تحصیلی-تغییر نگرش نسبت به ازدواج
|
پژوهش حاضر با هدف بررسی علل و پیامدهای ازدواج زودهنگام و وقوع کودک همسری در دانشآموزان دختر استان یزد انجام شد. همان طور که یافته ها نیز نشان داد این نوع ازدواج آسیب های بسیاری را بدنبال دارد. بارزترین و مخرب ترین آسیب در این نوع ازدواج، طلاق است. دانش آموزی که کمتر از هجده سال دارد باید این زندگی و ادامه تحصیل را مدیریت کند. تاکنون پژوهشهای بسیاری در مورد تاثیر طلاق والدین بر فرزندان انجام گرفته است. ولی مطالعات اندکی در خصوص طلاق دانش آموزی در داخل انجام شده است. ازدواج زودهنگام هر دو زن و شوهر را تحت تاثیر قرار می دهد. اما دختران بیشتر از پسران در معرض آسیب این نوع ازدواج هستند(20). همانگونه که مدل پارادایمی نشان داد پیامد اصلی ازدواج زودهنگام، طلاق است.
و علت آن هم عدم صمیمیت زناشویی، مشکلات بین فردی، سن پایین دختر و عدم اشنایی زوجین با مهارت های ارتباطی بود.
صمیمیت زناشویی یکی از ارکان اصلی زندگی متاهلی است(21،20). در ازدواج سن پایین شکل گیری مهارت های ارتباطی و اجتماعی دیر انجام می شود و بدنبال آن صمیمیت در زوجین کاهش می یابد. زمانی که صمیمیت زناشویی و مهارت های ارتباطی دچار تزلزل گردد، احتمال طلاق افزایش می بابد. این یافته با نتایج مطالعه همسو می باشد. مهارت های ارتباطی پلی به سوی صمیمیت زناشویی است (22، 21،10).
معنای طلاق دانش آموزی در نگاه مشارکت کنندگان سوالی بود که در پی پاسخ آن بودیم. در چارچوب برساخت گرایانه می توان گفت دانش آموز مطلقه با توجه به وضعیت زندگی زناشویی و موقعیتی که در آن قرار گرفته است. پدیده اجتماعی طلاق و علل و پیامدهای آنرا درک و تفسیر می کند. براساس این نظریه تعریف و نوع نگاه فرد به زندگی مهم است. نه زندگی آن ها به صورتی که در ظاهر دیده می شود.از نگاه دانش آموزان مطلقه، طلاق یعنی احساس رهایی و آزادی، برچسب نامناسب خوردن و نگرانی از آینده بود. گرچه معنای طلاق در حقیقت جدا شدن و گسستن پیوند زناشویی است، ولی برای دانش آموزانی که سابقه زندگی متاهلی را داشتند؛ متفاوت است. طلاق می تواند درک و معنای زندگی را برای افراد تغییر دهد و آرزوها و نقشه هایی که دختران برای زندگی آینده خود ترسیم می کنند گاهی با ازدواج فرو می پاشد.آنچه در تحقیق حاضر از معنای طلاق بدست آمد با معنای طلاق در پژوهش همسو بود(20،10،7).
چیزی که می تواند معنای ازدواج و طلاق را برای افراد تغییر دهد خانواده و فرهنگ است(13،9). دختر و پسری که معنای زندگی متاهلی را درک نکرده باشند وقتی وارد زندگی متاهلی می شوند ممکن است برداشت های شخصی آن ها متفاوت از آن چیزی باشد که انتظار آنرا داشته اند و این خود باعث دلزدگی می گردد.
از جمله موارد مشهود که پس از ازدواج در تزلزل و شکست ازدواج موثر بود، بی مسئولیت همسر، دخالت های اطرافیان، عدم استقلا فکری و اقتصادی، گاهی ارتباطات خارج ار چارچوب یا خشونت و ضرب وشتم همسر است. این نتایج با پژوهش های همسو است که در آن به عوامل فوق اشاره داشتند(25،24،9).
دانش آموزان مطلقه جهت پیشگیری از طلاق از راهبردهای چشم پوشی کردن از خطاهای همسر و مخفی کردن مشکلات، در خواست وساطت از دیگران و گاهی مشاوره استفاده کردند. در این راستا این پژوهش با نتایج چند پژوهش دیگرکه در آن معتقدند زوجین از راهبرد مشاوره جهت کاهش اختلافات زندگی استفاده کردند همسو بود (27،17،9).
در رابطه با تاثیر طلاق بر شرایط تحصیلی دانش آموزان مطلقه با جواب های متنوع و گاهی متضاد روبرو شدیم. برخی بدلیل آرام شدن ذهن و روان خود و پرهیز از تنش هایی که در زندگی متاهلی با آن درگیر بودند پیشرفت تحصیلی را پس از طلاق عنوان کردند.
برخی دیگر تفاوتی در این زمینه نسبت به قبل ذکر نکردند. هم چنین در مواردی مشغولیت های ذهنی و ترس از آینده مبهم، دانش آموز را به سمت افت تحصیلی پس از طلاق سوق داد. این پژوهش با پژوهش زارعی وهمکاران که در آن طلاق هم می تواند به افت تحصیلی و هم پیشرفت تحصیلی منجر شود همسو است.گاهی طلاق زمینه ساز شکل گیری برخی اختلات مانند وسواس در فرد می شود و در زمان هایی دیگر می تواند حتی به جدایی والدین هم ختم گردد(27).
در این پژوهش ازدواج زودهنگام گرچه ویژگی های مثبتی را به دنبال دارد و می تواند علاوه بر استقلال فرزندان دغدغه های والدین را کاهش دهد، گاهی سبب افزایش پیشرفت تحصیلی شده و زمینه تعالی فرد را فراهم کند. ولی از سویی دیگر ازدواج زودهنگام یا کودک همسری جنبه های منفی از جمله افت تحصیلی مشکلات خلقی، ناسازگاری، بارداری زودهنگام و خشونت خانگی شود. آنچه در این پژوهش مشهود بود ضعف های ارتباطی به عنوان یکی از عواملی که زمینه تعارضات زناشویی در دانش آموزان مطلقه را دامن می زند است.
خانواده ها می بایست علاوه بر توجه به جنبه های تحصیلی فررزندان زمینه ازدواج اگاهانه را برای فرزندان خود فراهم کنند. چه بسا طلاق فرزندان بتواند باعث سردی روابط والدین و گاهی طلاق بین آن ها شود.
در این مورد والدین همدیگر را متهم به سهل انگاری و سستی میکنند که همین باعث اختلاف والدین در آینده می شود. آموزش و پرورش میبایست در مقطع متوسطه تدابیری جهت آموزش مهارت های ارتباطی فراهم آورد.
هیچ زمانی نمی توان جلوی ازدواج زودهنگام را گرفت ولی می توان اگاهی را در افراد افزایش داد تا ازدواج با کمترین خطر شروع و ادامه پیدا کند. امید است خانواده ها با در نظر گرفتن آفت های ازدواج زودهنگام بدنبال تدبیری برای ازدواج آگاهانه و بهنگام فرزندان شان باشند.
از جمله محدودیت های پژوهش حاضر در حوزه روش شناختی دسترسی سخت به دانش آموزانی بود که علیرغم ازدواج زودهنگام، طلاق نیز گرفته باشند. هم چنین عدم همکاری خانواده ها باعث می شد برای پیدا کردن نمونه، پژوهش، هفته ها معطل بماند.
پیشنهاد می شود ابتدا تجارب زیسته افرادی که ازدواج زودهنگام دارند شناسایی شود و سپس آموزش مهارت های ارتباطی به دانش آموزان دختر و پسر متوسطه دوم با استفاده از مشاوران مدارس در قالب مهارت های زندگی ارایه گردد. هم چنین الزام به مشاوره قبل از ازدواج و شرکت در کلاس های مهارتهای همسرداری توسط آموزش و پرورش در دستور کار قرار گیرد.
تعارض منافع
هیچ گونه تعارض منافعی بین نویسندگان مقاله نیست.
تشکر و قدر دانی
این پژوهش زیر نظر مدیریت کل محترم آموزش و پرورش استان یزد، جناب آقای موحدی فرد انجام شد. نویسندگان، کمال تشکر و قدردانی خود را از آن مدیریت محترم و همه مدیران و معلمان محترم مدارس و دانش آموزانی که ما را در انجام این تحقیق یاری نمودند را اعلام می دارند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
