دوره 20، شماره 1 - ( فروردین و اردیبهشت 1400 )
جلد 20 شماره 1 صفحات 24-12 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.YAZD.REC.1398.025
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Shakeri M, barzegar bafrooei K, Panahi K. The Effectiveness of Training Stress Coping Skills on Work-Life Balance of the Staff of Education Department in Yazd Province. TB 2021; 20 (1) :12-24
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3078-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3078-fa.html
شاکری محسن، برزگر بفرویی کاظم، پناهی کاظم. اثربخشی آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد. طلوع بهداشت. 1400; 20 (1) :12-24
دانشگاه یزد ، shakerimohsen@yazd.ac.ir
متن کامل [PDF 579 kb]
(863 دریافت)
| چکیده (HTML) (1252 مشاهده)
متن کامل: (1742 مشاهده)
اثربخشی آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد
مقدمه: تعادل کار و زندگی یکی از تنازعاتی است که اغلب کارکنان در زندگی روزمره خود با آن سروکار دارند، که این امر میتواند منجر به استرس شغلی شود. در این راستا، هدف پژوهش حاضر اثربخشی آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد تعیین شد.
روش بررسی: روش پژوهش، روش آزمایشی با طرح پیش آزمون – پس آزمون با گروه آزمایش و گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش تمامی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد به تعداد 200 نفر بودند. از طریق نمونهگیری تصادفی 40 نفرانتخاب شدند و بصورت کاملا تصادفی به طور مساوی به دو گروه آزمایش و گواه گمارده شدند. ابزار این پژوهش پرسشنامه تعادل کار و زندگی وانگ و کو (2009) بود. در نهایت داده های جمع آوری شده با استفاده از تحلیل کواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافتهها: یافته‌های پژوهش نشان داد که آموزش مهارت های مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان تاثیر مثبت معنادار دارد (001/0p< ، 978/70 F=) و طبق ضریب مجذور اتا این آموزش توانسته است 70/65 درصد از واریانس تعادل کار وزندگی کارکنان را تبیین نماید.
نتیجه گیری: در یک جمعبندی کلی باید گفت آموزش مهارت مقابله با استرس به دلیل آموزش راه‌های شناخت و کنترل موقعیت های استرسزا، تجربه لذت یک برنامه متعادل کار و زندگی بدور از استرس و شناسایی حالات بدنی و چهره و افکار خود در هنگام استرس توانسته است تعادل کار و زندگی گروه آزمایش را بهبود بخشد.
واژه های کلیدی: اثربخشی آموزش، تعادل کار و زندگی ، مهارت مقابله با استرس.
این مقاله برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد بهسازی منابع انسانی مؤسسه آموزش عالی امام جواد (ع) یزد میباشد.
جدول2: میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون، پس آزمون نمرات پرخاشگری و زیر مقیاس های آن در دو گروه آزمایش و کنترل
بحث و نتیجهگیری
پژوهش حاضر با هدف مطالعه‌ی اثربخشی آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد صورت گرفت.
یافته‌های پژوهش حاضر نشان می دهد که آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد تاثیر دارد.
یافته‌های پژوهش نشان میدهد که دو گروه آزمایش و گواه از لحاظ نمرات همه ابعاد تعادل کار و زندگی (داشتن زمان کافی فراغت از کار، وفاداری به کار، حمایت محل کار از تعادل کار و زندگی، انعطافپذیری در برنامه کاری، جهتگیری زندگی،
نگهداری کار و حرفه، کاهش داوطلبانه ساعات کاری برای رفع نیازهای شخصی) دارای تفاوت معنی‌داری هستند. بنابراین آموزش مهارت مقابله با استرس توانسته است همه ابعاد تعادل کار و زندگی کارکنان را بهبود بخشد. این‌یافته‌ها با نتایج پژوهشهای مشابه (34-25 ، 12) همسو بود.
در تبیین این نتایج باید گفت از آنجایی که عمده تمرینات و سر فصلهای برنامه آموزشی مهارت مقابله با استرس شاخصهای فیزیولوژیکی مقابله با استرس و شناخت ویژگی‌های تعادل کار و زندگی و راه‌های شناخت و کنترل موقعیت های استرسزا، تجربه لذت یک برنامه متعادل کار و زندگی بدور از استرس و شناسایی حالات بدنی و چهره و افکار خود در هنگام استرس بود و چون این سر فصل‌ها در قالب نکات کاربردی در زندگی، با استفاده از اسلاید، فیلم کوتاه و بحث و کار گروهی برای گروه آزمایش آموزش داده شد برای آنها نه تنها خسته کننده نبود بلکه به اظهار اکثریت آنها جذاب نیز بود و اعضای گروه به خوبی در آموزش همکاری داشته و تمریناتی که برای آنها در نظر گرفته می‌شد را انجام می‌دادند و آنها را در محیط زندگی روزمره به کار می‌بردند.
بنابراین استفاده از راهبردهای مقابله با استرس اثر داشته و مداخله صورت گرفته توانست منجر به بهبود تعادل کار و زندگی کارکنان شود.
علاوه برای این همانطور که کارکنان می توانند برای کاهش استرس خود کارهای خاصی انجام دهند مدیران هم می توانند برای اینکه میزان استرس کارکنان کاهش یابد و در حد پایین بماند کارهای زیادی انجام دهند، ایجاد و رشد فرهنگ حمایتگرانه در کنار طرح های کمک به کارکنان در زمینه های آموزش و خدمات رفاهی و بهداشت حرفه ای، استرس کارکنان را تا حد قابل ملاحظهای کاهش داده و با توجه به آموزش‌های ارائه شده در رابطه با نقش حمایت محل کار از تعادل کار و زندگی بر کاهش استرس، این آموزش کمک میکند که کارکنان بتوانند در یک وضعیت متعادل و به دور از استرس حمایت مدیران را مطالبه نموده و از مهارت و تکنیک‌های مناسب برای برقراری تعادل کار و زندگی استفاده نمایند. که توجه به عملکرد کارکنان در انجام تکالیف و نحوه اجرای
محتوای آموزشی و مشاهده علاقه آنها در انجام و شرکت موثر در جلسات آموزشی و بکارگیری آنها در محیط بیرون، نشان دهنده تغییر در رفتار آنها در این زمینه می باشد.
همچنین داشتن مهارت مقابله با استرس به فرد این امکان را میدهد تا خود را با آنچه که در محیط کار به عنوان وظیفه جدید شغلی به او واگذار می شود وفق دهد و به جای مقاومت در برابر تغییرات ناخواسته که در فرایند کار صورت می گیرد اعم از تغییرات تکنولوژیکی و استفاده از فن آوریهای جدید، با خود مدیریتی و کسب مهارت های لازم با دید و رفتار منعطف به چرخه کار سازمان کمک نماید.
از آنجا که برنامه تعادل کار و زندگی مستقیما به بهبود شرایط شغلی و خانوادگی کارکنان نظر دارد، انعطافپذیری کارکنان در برنامه کاری نیز نقش موثری را در این امر ایفا میکند. بهبود جهتگیری زندگی کارکنان یکی دیگر از ابعاد مختلف تعادل کار و زندگی است که در اثر آن برنامه ریزی در امور زندگی و هدفمند شدن جریان کار و زندگی حاصل می گردد.
احساس هماهنگی که سازه اصلی و اساسی رویکرد سلامت زایی است، به یک جهتگیری کلی اشاره میکند که در آن فرد، دارای یک احساس اعتماد فراگیر و باثبات اما پویا در مورد محرک های محیط درونی و بیرونی می باشد، مبنی بر این که اولا این محرک ها در طی زندگی دارای سازمان بوده و قابل پیش بینی و فهم هستند. ثانیا منابع مورد نیاز برای مواجه شدن با تقاضاهای ناشی از این محرکها در دسترس هستند و ثالثا این تقاضاها چالشی هستند که ارزش سرمایه گذاری و درگیر شدن را دارند. بنابراین با توجه به سر فصلهای ارائه شده در خصوص
آموزش مهارت مقابله با استرس و تاثیر آن بر بهبود جهتگیری زندگی کارکنان و بازخوردهایی که از رفتار گروه های آزمایش و گواه دریافت شد، یافته های این پژوهش تغییرات رفتاری
مناسبی در بعد بهبود جهت گیری زندگی کارکنان را نشان میدهد.در یک جمعبندی کلی باید گفت که آموزش مهارت مقابله با استرس به دلیل استفاده از فنونی مانند معرفی مفهوم استرس، بیان ویژگی‌های افراد دارای استرس، شناخت و کنترل استرس و خودکنترلی باعث افزایش تعادل کار و زندگی میشود که به نظر می‌رسد تغییر در بینش شناختی، سطوح هشیاری، آموزش، تعمیق و گسترش تجربه فردی، شناخت نقاط قوت و ضعف خویشتن از جمله دلایل بهبود و تغییر نشانه‌ها هستند. بنابراین دوره آموزشی که در این پژوهش بر روی کارکنان انجام شد ایجاد کننده تغییرات رفتاری مناسب در بهبود تعادل کار و زندگی کارکنان بود.
با توجه به یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت که برای بهبود تعادل کار و زندگی کارکنان باید مهارت مقابله با استرس را به آنان آموزش داد.
آموزش مهارتهای زندگی به عنوان مجموعهای از توانائیها است که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم میآورد و این توانائیها فرد را قادر میسازد تا مسؤولیت نقشهای اجتماعی را بپذیرد و بدون لطمهزدن به خود و دیگران با خواستها، انتظارات و مشکلات روزانه بویژه روابط بین فردی به شکل مؤثرتری روبرو شود.
داشتن مهارت مقابله با استرس، فرد را آماده میکند تا در موقعیتهای مخاطرهانگیز که باید تصمیمهای مهم بگیرد، از
عهده یک تصمیمگیری خوب بر آید (4).
این مسئله نشان می دهد، مهارت مقابله با استرس باید در برنامه آموزشی کارکنان آموزش و پرورش گنجانده شود. این مهم زمانی قابل انجام است که برگزار کنندگان دوره های آموزشی، آموزش های ارائه مهارتهای مقابله با استرس را دیده باشند و مهم تر از آن، خود دارای مهارت مقابله با استرس بالایی باشند. دست اندرکاران نظام آموزش و پرورش نیز هنگام استخدام کارکنان می توانند داشتن مهارت مقابله با استرس را یکی از معیارهای ارزیابی توانایی های افراد در نظر بگیرند.
این پژوهش همانند پژوهش های مشابه این حوزه دارای محدودیت هایی است که برخی از مهمترین محدودیت های این پژوهش عبارتند از: جامعه و نمونه آماری این پژوهش محدود به کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد بوده و لذا در تعمیم‌نتایج آن به کارکنان سایر سازمان ها و استان ها بایستی جوانب احتیاط رعایت شود. با توجه به این که دو ماه بعد از آموزش پیگری انجام میشود، به دلیل در دسترس نبودن کارکنان عدم پیگیری طولانی مدت نتایج یکی از محدودیت‌های این پژوهش است.
شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و خانوادگی کارکنان را علیرغم محیط کاری یکسان، نمی توان یکسان فرض کرد. با توجه به این محدودیت ها و نتایجی که از این پژوهش حاصل شد پیشنهاد می شود کارگاه ها و کلاس های آموزشی و جلسات مشاوره فردی و گروهی مرتبط با این موضوع ها در ارگان ها و ادارات مختلف به منظور ارتقاء سطح سلامت جامعه برگزار گردد.
با توجه به اینکه تعادل کار و زندگی کارکنان بیشتر سازه ای
محیطی است تا شخصیتی و یادگیری در آن بسیار دخیل است میتوان با آگاهی دادن به کارکنان و خانواده آن ها نسبت به این موضوع، تعادل کار و زندگی آنان را تا حد زیادی بهبود بخشید.
تدوین برنامه راهبردی برای تعادل بین کار و زندگی و سازماندهی و مدیریت مطلوب تر کارها از سوی مدیران و مقامات مسئول در میزان بهرهوری سازمان موثر است که پیشنهاد
میشود مورد توجه مدیران قرار گیرد. ایجاد محیط حمایتی برای کارکنان و ایجاد امکانات حمایتی برای مادران شاغل می تواند در کاهش استرس کارکنان موثر باشد و پیشنهاد میشود که به عنوان یک راهبرد در برنامه مدیران قرار گیرد.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام میدارند که هیچگونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
محققان بر خود لازم می دانند از کارکنان اداره کل آموزش و پرروش استان یزد برای به نتیجه رسیدن این تحقیق، تشکر و قدردانی نمایند.
مقدمه: تعادل کار و زندگی یکی از تنازعاتی است که اغلب کارکنان در زندگی روزمره خود با آن سروکار دارند، که این امر میتواند منجر به استرس شغلی شود. در این راستا، هدف پژوهش حاضر اثربخشی آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد تعیین شد.
روش بررسی: روش پژوهش، روش آزمایشی با طرح پیش آزمون – پس آزمون با گروه آزمایش و گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش تمامی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد به تعداد 200 نفر بودند. از طریق نمونهگیری تصادفی 40 نفرانتخاب شدند و بصورت کاملا تصادفی به طور مساوی به دو گروه آزمایش و گواه گمارده شدند. ابزار این پژوهش پرسشنامه تعادل کار و زندگی وانگ و کو (2009) بود. در نهایت داده های جمع آوری شده با استفاده از تحلیل کواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافتهها: یافته‌های پژوهش نشان داد که آموزش مهارت های مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان تاثیر مثبت معنادار دارد (001/0p< ، 978/70 F=) و طبق ضریب مجذور اتا این آموزش توانسته است 70/65 درصد از واریانس تعادل کار وزندگی کارکنان را تبیین نماید.
نتیجه گیری: در یک جمعبندی کلی باید گفت آموزش مهارت مقابله با استرس به دلیل آموزش راه‌های شناخت و کنترل موقعیت های استرسزا، تجربه لذت یک برنامه متعادل کار و زندگی بدور از استرس و شناسایی حالات بدنی و چهره و افکار خود در هنگام استرس توانسته است تعادل کار و زندگی گروه آزمایش را بهبود بخشد.
واژه های کلیدی: اثربخشی آموزش، تعادل کار و زندگی ، مهارت مقابله با استرس.
این مقاله برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد بهسازی منابع انسانی مؤسسه آموزش عالی امام جواد (ع) یزد میباشد.
مقدمه
سازمانها میتوانند به صورت مثبت و منفی از طریق استرس شغلی، بهزیستی کارکنان را تحت تأثیر قرا دهند. نکته کلیدی اینجاست که باید درک کرد که برای افزایش عملکرد کارکنان میبایست استرس شغلی آنان را کاهش داد (1). استرس شغلی به طور کلی به عنوان احساس کارکنان نسبت به سختی، تنش، اضطراب، ناامیدی، و نگرانیهای ناشی از کار تعریف شده است(2). قرار گرفتن طولانیمدت کارکنان در محیطهای استرسزا ممکن است منجر به فرسودگی شغلی آنان شود (3). یکی از مهم ترین عواملی که به طور مثبت بر استرس کاری اثر می گذارد، خودمختاری و استقلال فرد در سازمان می باشد (4). شناخت استرسهای شغلی و عوامل تولیدکننده آن از این رو حائز اهمیت است که می تواند سلامت جسمی و روانی نیروی کار را مورد تهدید قرار دهد و کارکرد اجتماعی آن ها را مختل کند(5). هر چه سطح استرس های شغلی در محیط کاری کمتر باشد، حالات مثبت و آرامش بیشتری در کارکنان ایجاد می شود (6). با توجه به دنیای پراضطراب امروز و بیماری های روان تنی ناشی از اضطراب، یادگیری مهارت های مقابله با استرس میتواند از پیامدهای منفی موقعیتهای استرسآور بکاهد و یا یکی از عوامل پیشگیریکننده از این عوارض نامطلوب جسمانی و روانی اضطراب باشد (7).
تعادل کار و زندگی یکی از تنازعاتی است که اغلب کارکنان در زندگی روزمره خود با آن سروکار دارند، که این امر می تواند منجر به استرس شغلی شود. استرس شغلی نقش مهمی در ایجاد انواع تعارضات کارکنان ایفا مینماید (8). تعادل کار و زندگی بیشتر به زمانی که فرد صرف خانوده می کند برمیگردد تا زمانی که صرف امور شخصی میکند (9). تعادل کار و زندگی اغلب به عنوان ارزیابی افراد از تواناییهایشان برای مدیریت و انجام کارآمد مسئولیتهای اصلی خود در نقشهای فردی، خانوادگی و کاری، تعریف شده است (10). تعادل کار و زندگی تنها مسئله زمان اختصاص داده شده به کار یا محیط غیرکاری نیست بلکه نتیجه ارزشیابی شناختی از میزان خواستههای تحقق نیافته هر بخش است (11). ایجاد تعادل بین کار و زندگی، منافع متعددی را به همراه دارد؛ از جمله اینکه مشارکت در نقشهای چندگانه از افراد در برابر تأثیرات تجربههای منفی در همه نقشها حمایت میکند (12). توازن کار زندگی که توازن کار خانواده نیز نامیده میشود به توانایی فرد برای برآورده کردن همزمان مطالبات مادی، عاطفی و رفتاری محیط کار و خانواده اشاره میکند (13). مطالعات اولیه در زمینه تعادل کار و زندگی بر دو حوزه مهم زندگی بزرگسالان تمرکز داشته است: کار و خانواده. اما امروزه زندگی شخصی افراد به عنوان سومین بعد به آن اضافه شده است (14). براساس یکی از دیدگاههای رایج در این زمینه که بر پایه نظریه تعارض استوار است، تعارض بخشی از نقشهای فرد به شمار میرود (15). از این رو میتوان تعادل کار - خانواده را رضایت و عملکرد، مناسب در خانه و محل کار دانست، بهگونهای که حداقل تعارض نقش را به همراه داشته باشد (16). تعادل کار- خانواده به مفهوم رضایت از زندگی و داشتن زندگی مولد و سالم شامل کار، تفریح، عشق و یکپارچهسازی فعالیتهای زندگی با توجه به خود، آرزوهای منحصر به فرد شخصی و علایق و ارزشهای شخصی است (17). گرینهوس و همکاران در تعریف این مفهوم عناصری از درگیری روانی و زمانی را نیز گنجاندهاند.(18). هم چنین لابل تعادل کار و زندگی را مدیریت بدون استرس هویتهای زندگی کاری و غیرکاری میداند (19). فعالیتها و برنامههای تعادل کار و زندگی به اقدامات داوطلبانهای که سازمانها برای تسهیل در امر مصالحه میان زندگی شخصی و کاری، در اختیار کارکنان قرار میدهند اشاره دارد (20). با توجه به مطالعات انجام شده در این زمینه به نظر می رسد که از یک سـو افـراد بـا ایجـاد نگرش مثبت، کاهش شرایط استرس زا، در نظر گرفتن زمـان مناسـب بـرای اعضـای خـانواده به ویژه کودکان، شرکت در فعالیتهای فرهنگی و ورزشی و غیره و از سوی دیگر سازمان ها با اجرای سیاستهایی از قبیل برنامههای کاری منعطف، برنامههـای تندرستی، ارائه خدمات مراقبت از کودکـان، دادن مرخصـی بـه کارکنـان در جهـت رفـع نیـاز خانواده و غیره میتوانند گام مناسبی در جهت ایجاد تعـادل بین کار و زندگی و حفظ سلامت کارکنان در محیط کار بردارند (21).
مطالعات در این زمینه نشان میدهد که مهارت مقابله با استرس در بهبود تعادل کار و زندگی کارکنان مؤثر است (25- 22 ، 8). پژوهشهای دیگری نیز حاکی از افزایش استرس کارکنان در نتیجه افزایش تعارضات کار و زندگی بوده است (29- 26، 21). برخی از پژوهشها نیز نشان دادند که برنامه آموزش گروهی مهارت زندگی در محیط کار در افزایش مدیریت استرس کارکنان مؤثر است (30).
در مجموع دامنه پژوهش هایی که تأثیر آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی را مورد بررسی قرار داده باشد، بسیار محدود است، هم چنین با توجه به اینکه مشاهدات محقق در محیط کاری خود نشان داد که کارکنان آموزش و پرورش اداره کل استان یزد در زمینه حفظ تعادل بین کار و زندگی دارای مشکلاتی هستند و از سوی دیگر ساعات کاری زیاد در طول هفته و داشتن حجم وسیعی از امور اداری منجر به افزایش استرس در این قشر فرهیخته شده بود لذا محقق بر آن شد تا پژوهش خود را روی جامعه کارکنان آموزش و پرورش اداره کل استان یزد انجام دهد. طبق این اوصاف، هدف این پژوهش بررسی تأثیر آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد بود.
روش بررسی
روش پژوهش، نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون – پس آزمون با گروه آزمایش و گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش تمامی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد در سال بودند که از تعداد 200 نفر پرسنل (استعلام شده از آموزش و پرورش از طریق نمونهگیری تصادفی 40 نفر از افرادی که آموزش مهارت مقابه با استرس را نگذرانده بودند، انتخاب شدند و بصورت کاملا تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل (20 نفر گروه آزمایش و 20 نفر گروه کنترل) گمارده شدند.
ابزار این پژوهش این پرسشنامه استاندارد تعادل کار و زندگی وانگ و کو (2009) بود (31). این پرسشنامه دارای 26 سؤال پنج گزینه‌ای میباشد که این پرسشنامه هفت بعد تعادل کار و زندگی (زمان کافی فراغت از کار داشتن، وفاداری به کار، حمایت محل کار از تعادل کارـ زندگی، انعطافپذیری در برنامه کاری، جهتگیری زندگی، نگهداری کار و حرفه، کاهش داوطلبانه ساعات کاری برای رفع نیازهای شخصی) را می‌سنجد. باس و پری در بررسی پایایی فرم 29 ماده ای، به روش بازآزمایی بر روی 37 نفر پس از نه هفته، ضریب همبستگی80/0، 76/0، 72/0 و 72/0 را به ترتیب برای عوامل پرخاشگری فیزیکی، پرخاشگری کلامی، خشم و خصومت، گزارش کردند. همچنین ضریب آلفای کل نمرات 89/0 بود. در ایران نیز ضرایب پایایی بالایی برای این پرسشنامه گزارش کرده اند. ضریب پایایی این پرسشنامه در پژوهش حاضر نیز با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه شد که این ضریب 85/0 به دست آمد.
پس ازمشخص شدن گروه های آزمایش و کنترل و اجرای پیش آزمون روی آن ها و دریافت رضایت نامه از 20 نفر گروه آزمایش، برنامه آموزش مهارت مقابله با استرس به عنوان عامل آزمایشی یا متغیر مستقل، به مدت 10 جلسه 75 دقیقه‌ای و یک بار در هفته آموزش بر گروه آزمایشی اعمال گردید در حالی که گروه کنترل در لیست انتظار مانده و به برنامه عادی خود ادامه می دهند. در انتهای جلسات پس آزمون برای اعضای هر دو گروه انجام شد. بسته آموزشی مهارت مقابله با استرس با استفاده از موارد گزینش شده از دو کتاب استرس را به زانو درآوریم و مهار استرس در معلمان تهیه گردید و روایی آن به تأیید چند تن از اساتید روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه یزد رسید. رئوس مطالب و ساختار جلسات اول تا دهم آن به این شرح است.
سازمانها میتوانند به صورت مثبت و منفی از طریق استرس شغلی، بهزیستی کارکنان را تحت تأثیر قرا دهند. نکته کلیدی اینجاست که باید درک کرد که برای افزایش عملکرد کارکنان میبایست استرس شغلی آنان را کاهش داد (1). استرس شغلی به طور کلی به عنوان احساس کارکنان نسبت به سختی، تنش، اضطراب، ناامیدی، و نگرانیهای ناشی از کار تعریف شده است(2). قرار گرفتن طولانیمدت کارکنان در محیطهای استرسزا ممکن است منجر به فرسودگی شغلی آنان شود (3). یکی از مهم ترین عواملی که به طور مثبت بر استرس کاری اثر می گذارد، خودمختاری و استقلال فرد در سازمان می باشد (4). شناخت استرسهای شغلی و عوامل تولیدکننده آن از این رو حائز اهمیت است که می تواند سلامت جسمی و روانی نیروی کار را مورد تهدید قرار دهد و کارکرد اجتماعی آن ها را مختل کند(5). هر چه سطح استرس های شغلی در محیط کاری کمتر باشد، حالات مثبت و آرامش بیشتری در کارکنان ایجاد می شود (6). با توجه به دنیای پراضطراب امروز و بیماری های روان تنی ناشی از اضطراب، یادگیری مهارت های مقابله با استرس میتواند از پیامدهای منفی موقعیتهای استرسآور بکاهد و یا یکی از عوامل پیشگیریکننده از این عوارض نامطلوب جسمانی و روانی اضطراب باشد (7).
تعادل کار و زندگی یکی از تنازعاتی است که اغلب کارکنان در زندگی روزمره خود با آن سروکار دارند، که این امر می تواند منجر به استرس شغلی شود. استرس شغلی نقش مهمی در ایجاد انواع تعارضات کارکنان ایفا مینماید (8). تعادل کار و زندگی بیشتر به زمانی که فرد صرف خانوده می کند برمیگردد تا زمانی که صرف امور شخصی میکند (9). تعادل کار و زندگی اغلب به عنوان ارزیابی افراد از تواناییهایشان برای مدیریت و انجام کارآمد مسئولیتهای اصلی خود در نقشهای فردی، خانوادگی و کاری، تعریف شده است (10). تعادل کار و زندگی تنها مسئله زمان اختصاص داده شده به کار یا محیط غیرکاری نیست بلکه نتیجه ارزشیابی شناختی از میزان خواستههای تحقق نیافته هر بخش است (11). ایجاد تعادل بین کار و زندگی، منافع متعددی را به همراه دارد؛ از جمله اینکه مشارکت در نقشهای چندگانه از افراد در برابر تأثیرات تجربههای منفی در همه نقشها حمایت میکند (12). توازن کار زندگی که توازن کار خانواده نیز نامیده میشود به توانایی فرد برای برآورده کردن همزمان مطالبات مادی، عاطفی و رفتاری محیط کار و خانواده اشاره میکند (13). مطالعات اولیه در زمینه تعادل کار و زندگی بر دو حوزه مهم زندگی بزرگسالان تمرکز داشته است: کار و خانواده. اما امروزه زندگی شخصی افراد به عنوان سومین بعد به آن اضافه شده است (14). براساس یکی از دیدگاههای رایج در این زمینه که بر پایه نظریه تعارض استوار است، تعارض بخشی از نقشهای فرد به شمار میرود (15). از این رو میتوان تعادل کار - خانواده را رضایت و عملکرد، مناسب در خانه و محل کار دانست، بهگونهای که حداقل تعارض نقش را به همراه داشته باشد (16). تعادل کار- خانواده به مفهوم رضایت از زندگی و داشتن زندگی مولد و سالم شامل کار، تفریح، عشق و یکپارچهسازی فعالیتهای زندگی با توجه به خود، آرزوهای منحصر به فرد شخصی و علایق و ارزشهای شخصی است (17). گرینهوس و همکاران در تعریف این مفهوم عناصری از درگیری روانی و زمانی را نیز گنجاندهاند.(18). هم چنین لابل تعادل کار و زندگی را مدیریت بدون استرس هویتهای زندگی کاری و غیرکاری میداند (19). فعالیتها و برنامههای تعادل کار و زندگی به اقدامات داوطلبانهای که سازمانها برای تسهیل در امر مصالحه میان زندگی شخصی و کاری، در اختیار کارکنان قرار میدهند اشاره دارد (20). با توجه به مطالعات انجام شده در این زمینه به نظر می رسد که از یک سـو افـراد بـا ایجـاد نگرش مثبت، کاهش شرایط استرس زا، در نظر گرفتن زمـان مناسـب بـرای اعضـای خـانواده به ویژه کودکان، شرکت در فعالیتهای فرهنگی و ورزشی و غیره و از سوی دیگر سازمان ها با اجرای سیاستهایی از قبیل برنامههای کاری منعطف، برنامههـای تندرستی، ارائه خدمات مراقبت از کودکـان، دادن مرخصـی بـه کارکنـان در جهـت رفـع نیـاز خانواده و غیره میتوانند گام مناسبی در جهت ایجاد تعـادل بین کار و زندگی و حفظ سلامت کارکنان در محیط کار بردارند (21).
مطالعات در این زمینه نشان میدهد که مهارت مقابله با استرس در بهبود تعادل کار و زندگی کارکنان مؤثر است (25- 22 ، 8). پژوهشهای دیگری نیز حاکی از افزایش استرس کارکنان در نتیجه افزایش تعارضات کار و زندگی بوده است (29- 26، 21). برخی از پژوهشها نیز نشان دادند که برنامه آموزش گروهی مهارت زندگی در محیط کار در افزایش مدیریت استرس کارکنان مؤثر است (30).
در مجموع دامنه پژوهش هایی که تأثیر آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی را مورد بررسی قرار داده باشد، بسیار محدود است، هم چنین با توجه به اینکه مشاهدات محقق در محیط کاری خود نشان داد که کارکنان آموزش و پرورش اداره کل استان یزد در زمینه حفظ تعادل بین کار و زندگی دارای مشکلاتی هستند و از سوی دیگر ساعات کاری زیاد در طول هفته و داشتن حجم وسیعی از امور اداری منجر به افزایش استرس در این قشر فرهیخته شده بود لذا محقق بر آن شد تا پژوهش خود را روی جامعه کارکنان آموزش و پرورش اداره کل استان یزد انجام دهد. طبق این اوصاف، هدف این پژوهش بررسی تأثیر آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد بود.
روش بررسی
روش پژوهش، نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون – پس آزمون با گروه آزمایش و گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش تمامی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد در سال بودند که از تعداد 200 نفر پرسنل (استعلام شده از آموزش و پرورش از طریق نمونهگیری تصادفی 40 نفر از افرادی که آموزش مهارت مقابه با استرس را نگذرانده بودند، انتخاب شدند و بصورت کاملا تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل (20 نفر گروه آزمایش و 20 نفر گروه کنترل) گمارده شدند.
ابزار این پژوهش این پرسشنامه استاندارد تعادل کار و زندگی وانگ و کو (2009) بود (31). این پرسشنامه دارای 26 سؤال پنج گزینه‌ای میباشد که این پرسشنامه هفت بعد تعادل کار و زندگی (زمان کافی فراغت از کار داشتن، وفاداری به کار، حمایت محل کار از تعادل کارـ زندگی، انعطافپذیری در برنامه کاری، جهتگیری زندگی، نگهداری کار و حرفه، کاهش داوطلبانه ساعات کاری برای رفع نیازهای شخصی) را می‌سنجد. باس و پری در بررسی پایایی فرم 29 ماده ای، به روش بازآزمایی بر روی 37 نفر پس از نه هفته، ضریب همبستگی80/0، 76/0، 72/0 و 72/0 را به ترتیب برای عوامل پرخاشگری فیزیکی، پرخاشگری کلامی، خشم و خصومت، گزارش کردند. همچنین ضریب آلفای کل نمرات 89/0 بود. در ایران نیز ضرایب پایایی بالایی برای این پرسشنامه گزارش کرده اند. ضریب پایایی این پرسشنامه در پژوهش حاضر نیز با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه شد که این ضریب 85/0 به دست آمد.
پس ازمشخص شدن گروه های آزمایش و کنترل و اجرای پیش آزمون روی آن ها و دریافت رضایت نامه از 20 نفر گروه آزمایش، برنامه آموزش مهارت مقابله با استرس به عنوان عامل آزمایشی یا متغیر مستقل، به مدت 10 جلسه 75 دقیقه‌ای و یک بار در هفته آموزش بر گروه آزمایشی اعمال گردید در حالی که گروه کنترل در لیست انتظار مانده و به برنامه عادی خود ادامه می دهند. در انتهای جلسات پس آزمون برای اعضای هر دو گروه انجام شد. بسته آموزشی مهارت مقابله با استرس با استفاده از موارد گزینش شده از دو کتاب استرس را به زانو درآوریم و مهار استرس در معلمان تهیه گردید و روایی آن به تأیید چند تن از اساتید روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه یزد رسید. رئوس مطالب و ساختار جلسات اول تا دهم آن به این شرح است.
جدول 1: محتوای جلسات آموزش مهارت مقابله با استرس
| جلسه | عنوان جلسات | محتوای جلسات | تکلیف |
| اول | آشنایی با استرس و انواع استرس | معارفه، اجرای پیشآزمون، بیان قوانین و اهداف جلسات، تعاریف و معرفی نشانههای رایج استرس. | سنجش میزان استرس خود با توجه به کاربرگ فهرست استرس در کار |
| دوم | آشنایی با منابع استرس | بیان منابع رایج استرس، معرفی منابع استرس در کارمندان. | باتوجه به مطالب ارائه شده ده منبع شدید استرس خود را بنویسید. |
| سوم | جلوگیری از استرس | بیان راهبردهای لازم برای جلوگیری از استرس شامل: مدیریت زمان – جرأت ورزی – مهارت های سازمانی – سلامت جسمانی و سلامت روانی. | انجام تمرینهای مربوط به هریک از راهبرد ها طبق کاربرگ های ارائه شده |
| چهارم | فرایند تأثیرگذاری استرس |
بیان مراحل تأثیرگذاری استرس و عملکرد فیزیولوزیکی بدن فرد در زمان استرس. | تحقیق در مورد عملکردهای فیزیولوژیکی بدن افراد درتیپهای شخصیتی مختلف. |
| پنجم | اثرات استرس | تبیین ومعرفی اثرات جسمانی استرس، تبیین ومعرفی اثرات روانی استرس. | ارئه فهرستی از شایعترین مشکلات جسمانی و روانی کارکنان. |
| ششم | عملکرد مستقیم در راهبردهای مدارا | بیان شیوه های رایج مدارا ، معرفی 10 عملکرد پر بسامد در مدارا ، بیان انواع راهبردهای مدارا. | فهرستبندی کارهای روزانه و ثبت رویداد راهبرد استفاده شده در عملکرد مستقیم |
| هفتم | راهبردهای مدارای تسکیندهنده | آشنایی با چگونگی کاهش تجربه استرس، بیان جنبههای لازم از درک خود در راهبرد های مدارا، آموزش روش های ذهنی مقابله با استرس – کنترل هیجان. | ثبت 10 منبع استرس و عملکرد مطلوب مرتبط با هر یک از آنها. افراد برای جلسه بعد 10 منبع |
| هشتم | مهارت مقابله | تعریف مقابله و آشنایی با مهارت های مقابله ای ، بیان انواع مقابله. | مشخص کردن یک فرد که به علت مقابله های ناسالم دچار مشکل شده. |
| نهم | مهار استرس در زندگی شخصی و کاری | آشنایی با اقدامات سازمانها در به حداقل رساندن استرس کارکنان، آشنایی با مراقبتهای جسمانی، فیزیولوژیکی و روانی خود | ارائه لیست نیازهای آموزشی و تخصصی مورد نیاز خود و همچنین انتظارات شخصی خود از سازمان. |
| دهم | جمع بندی و مرور جلسات | دریافت بازخورد از جلسه قبل ومرور تکالیف، جمع بندی و مرور جلسات اول تا نهم، اجرای پس آزمون |
بعد از اینکه پرسشنامه‌ها جمع آوری گردید برای تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از شاخصهای آمار توصیفی، کلیه‌ی داده ها و نمرات تعادل کار و زندگی و خصوصیت‌های جمعیت شناختی آزمودنی در پیش آزمون و پس آزمون، تفسیر و گزارش شد. با توجه به این که در پژوهش حاضر دو گروه متفاوت و مستقل از یکدیگر داریم برای حذف اثر متغیر کنترل نشده از روش تحلیل کواریانس استفاده گردید.
کلیه ملاحظات و اصول اخلاقی این مقاله در کمیته اخلاق دانشگاه یزد به شماره IR.YAZD.REC.1398.025 به تصویب رسیده است.
یافتهها
میانگین و انحراف معیار دو گروه کنترل و آزمایش نمرات متغیر تعادل کار و زندگی و زیر مقیاس های آن به تفکیک مراحل پیش آزمون و پس آزمون در جدول 2 آورده شده است.
کلیه ملاحظات و اصول اخلاقی این مقاله در کمیته اخلاق دانشگاه یزد به شماره IR.YAZD.REC.1398.025 به تصویب رسیده است.
یافتهها
میانگین و انحراف معیار دو گروه کنترل و آزمایش نمرات متغیر تعادل کار و زندگی و زیر مقیاس های آن به تفکیک مراحل پیش آزمون و پس آزمون در جدول 2 آورده شده است.
جدول2: میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون، پس آزمون نمرات پرخاشگری و زیر مقیاس های آن در دو گروه آزمایش و کنترل
| تعادل کار و زندگی و خرده مقیاس های آن | گروه | پیش آزمون | پس آزمون | ||||
| تعداد | میانگین | انحراف استاندارد | تعداد | میانگین | انحراف استاندارد | ||
| تعادل کار و زندگی | آزمایشی | 20 | 45/85 | 39/6 | 20 | 80/95 | 40/6 |
| کنترل | 20 | 25/77 | 67/6 | 20 | 55/78 | 21/6 | |
| داشتن زمان کافی فراغت از کار | آزمایشی | 20 | 40/13 | 68/2 | 20 | 65/16 | 03/2 |
| کنترل | 20 | 20/14 | 91/2 | 20 | 35/14 | 83/2 | |
| وفاداری به کار | آزمایش | 20 | 45/4 | 99/1 | 20 | 45/7 | 50/1 |
| کنترل | 20 | 65/3 | 31/1 | 20 | 20/4 | 15/1 | |
| حمایت محل کار | آزمایش | 20 | 30/11 | 92/1 | 20 | 50/15 | 12/2 |
| کنترل | 20 | 10/10 | 55/1 | 20 | 30/10 | 22/1 | |
| انعطاف پذیری در برنامه کاری | آزمایش | 20 | 05/4 | 99/1 | 20 | 20/7 | 85/1 |
| کنترل | 20 | 75/5 | 51/2 | 20 | 05/6 | 21/2 | |
| جهت گیری زندگی | آزمایش | 20 | 30/16 | 32/2 | 20 | 20/21 | 38/2 |
| کنترل | 20 | 40/16 | 09/2 | 20 | 50/16 | 14/2 | |
| نگهداری کار و حرفه | آزمایش | 20 | 10/12 | 20/2 | 20 | 55/16 | 11/2 |
| کنترل | 20 | 65/12 | 56/2 | 20 | 70/12 | 49/2 | |
| کاهش داوطلبانه ساعت کاری برای رفع نیازهای شخصی | آزمایش | 20 | 40/16 | 02/3 | 20 | 20/11 | 90/2 |
| کنترل | 20 | 25/14 | 42/3 | 20 | 15/13 | 22/3 | |
همانگونه که جدول 2 نشان می دهد در متغیر تعادل کار و زندگی کل و همچنین ابعاد آن بجز بعد -کاهش داوطلبانه ساعت کاری برای رفع نیازهای شخصی- میانگین گروه آزمایش در پس آزمون بالاتر از گروه کنترل می باشد.
برای آزمون فرضیه های پژوهش از روش تحلیل کواریانس استفاده شد. آزمون تحلیل کواریانس جزء آزمون های پارامتریک بوده و انجام آن مستلزم داشتن پیش فرض تساوی واریانس های دو گروه، توزیع نرمال داده ها در جامعه، و همگنی شیب رگرسیون داده ها است.
نتایج تحلیل داده ها نشان داد که تمامی این پیش فرض ها تأیید شده است. پس از حذف تاثیر متغیر پیش آزمون و با توجه به ضریب Fمحاسبه شده، مشاهده میشود که بین میانگین تعدیل شده نمرات مقیاس تعادل کار و زندگی شرکت کنندگان بر حسب عضویت گروهی (دو گروه آزمایش و کنترل) تفاوت معنی‌داری مشاهده میشود. میزان تاثیر آموزش 657/0 درصد بوده است. بنابراین آموزش مهارت مقابله با استرس بر افزایش تعادل کار و زندگی کارکنان تاثیر دارد. بررسی میانگین ها نشان میدهد این آموزش منجر به افزایش تعادل کار و زندگی
در کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد شده است.
یافته‌های فوق نشان میدهد که دو گروه آزمایش و گواه از لحاظ نمرات همه ابعاد تعادل کار و زندگی (داشتن زمان کافی فراغت از کار، وفاداری به کار، حمایت محل کار از تعادل کار و زندگی، انعطافپذیری در برنامه کاری، جهتگیری زندگی، نگهداری کار و حرفه، کاهش داوطلبانه ساعات کاری برای رفع نیازهای شخصی) دارای تفاوت معنی‌داری هستند و در میزان اثر هر کدام به ترتیب 525/0 ، 403/0، 767/0، 504/0، 750/0، 598/0 و 395/0 می باشد.
این بدان معناست که 525/0 از واریانس داشتن زمان کافی فراغت از کار، 403/0 از واریانس وفاداری به کار، 767/0 از واریانس حمایت محل کار، 504/0 از واریانس انعطاف پذیری در برنامه کاری، 750/0 از واریانس جهت گیری زندگی، 598/0 از واریانس نگهداری کار و حرفه و 395/0 از واریانس کاهش داوطلبانه ساعت کاری برای رفع نیاز شخصی توسط آموزش مهارت مقابله با استرس تبیین می شود. بنابراین آموزش مهارت مقابله با استرس بر همه ابعاد تعادل کار و زندگی کارکنان تاثیر معناداری دارد.
برای آزمون فرضیه های پژوهش از روش تحلیل کواریانس استفاده شد. آزمون تحلیل کواریانس جزء آزمون های پارامتریک بوده و انجام آن مستلزم داشتن پیش فرض تساوی واریانس های دو گروه، توزیع نرمال داده ها در جامعه، و همگنی شیب رگرسیون داده ها است.
نتایج تحلیل داده ها نشان داد که تمامی این پیش فرض ها تأیید شده است. پس از حذف تاثیر متغیر پیش آزمون و با توجه به ضریب Fمحاسبه شده، مشاهده میشود که بین میانگین تعدیل شده نمرات مقیاس تعادل کار و زندگی شرکت کنندگان بر حسب عضویت گروهی (دو گروه آزمایش و کنترل) تفاوت معنی‌داری مشاهده میشود. میزان تاثیر آموزش 657/0 درصد بوده است. بنابراین آموزش مهارت مقابله با استرس بر افزایش تعادل کار و زندگی کارکنان تاثیر دارد. بررسی میانگین ها نشان میدهد این آموزش منجر به افزایش تعادل کار و زندگی
در کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد شده است.
یافته‌های فوق نشان میدهد که دو گروه آزمایش و گواه از لحاظ نمرات همه ابعاد تعادل کار و زندگی (داشتن زمان کافی فراغت از کار، وفاداری به کار، حمایت محل کار از تعادل کار و زندگی، انعطافپذیری در برنامه کاری، جهتگیری زندگی، نگهداری کار و حرفه، کاهش داوطلبانه ساعات کاری برای رفع نیازهای شخصی) دارای تفاوت معنی‌داری هستند و در میزان اثر هر کدام به ترتیب 525/0 ، 403/0، 767/0، 504/0، 750/0، 598/0 و 395/0 می باشد.
این بدان معناست که 525/0 از واریانس داشتن زمان کافی فراغت از کار، 403/0 از واریانس وفاداری به کار، 767/0 از واریانس حمایت محل کار، 504/0 از واریانس انعطاف پذیری در برنامه کاری، 750/0 از واریانس جهت گیری زندگی، 598/0 از واریانس نگهداری کار و حرفه و 395/0 از واریانس کاهش داوطلبانه ساعت کاری برای رفع نیاز شخصی توسط آموزش مهارت مقابله با استرس تبیین می شود. بنابراین آموزش مهارت مقابله با استرس بر همه ابعاد تعادل کار و زندگی کارکنان تاثیر معناداری دارد.
جدول3: نتایج تحلیل کواریانس بر روی پس آزمون میانگین نمرات تعادل کار و زندگی گروه های آزمایش و گواه با کنترل پیش آزمون
جدول4: نتایج تحلیل کواریانس یک راهه در متن مانکوا بر روی پس آزمون میانگین نمرات ابعاد پرخاشگری گروه های آزمایش و گواه با کنترل پیش آزمون
| مجموع مربعات | درجه آزادی | میانگین مربعات | آمارهF | سطح معناداری | میزان تأثیر | |
| پیش آزمون | 818/730 | 1 | 818/730 | 661/34 | 0001/0 | 484/0 |
| گروه | 546/1496 | 1 | 546/1496 | 978/70 | 0001/0 | 657/0 |
| خطا | 132/780 | 37 | 085/21 | |||
جدول4: نتایج تحلیل کواریانس یک راهه در متن مانکوا بر روی پس آزمون میانگین نمرات ابعاد پرخاشگری گروه های آزمایش و گواه با کنترل پیش آزمون
| شاخصهای آماری منبع | متغیرهای تحقیق | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | ضریب F | سطح معنی داری | میزان تأثیر |
| گروه | داشتن زمان کافی فراغت از کار | 595/79 | 1 | 595/79 | 864/40 | 0001/0 | 525/0 |
| وفاداری به کار | 421/76 | 1 | 421/76 | 522/69 | 0001/0 | 403/0 | |
| حمایت محل کار | 750/165 | 1 | 750/165 | 856/121 | 0001/0 | 767/0 | |
| انعطاف پذیری در برنامه کاری | 847/50 | 1 | 847/50 | 560/37 | 0001/0 | 504/0 | |
| جهت گیری زندگی | 350/228 | 1 | 350/228 | 996/110 | 0001/0 | 750/0 | |
| نگهداری کار و حرفه | 783/173 | 1 | 783/173 | 122/55 | 0001/0 | 598/0 | |
| کاهش داوطلبانه ساعت کاری برای رفع نیازهای شخصی | 468/104 | 1 | 468/104 | 148/24 | 0001/0 | 395/0 |
بحث و نتیجهگیری
پژوهش حاضر با هدف مطالعه‌ی اثربخشی آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد صورت گرفت.
یافته‌های پژوهش حاضر نشان می دهد که آموزش مهارت مقابله با استرس بر تعادل کار و زندگی کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد تاثیر دارد.
یافته‌های پژوهش نشان میدهد که دو گروه آزمایش و گواه از لحاظ نمرات همه ابعاد تعادل کار و زندگی (داشتن زمان کافی فراغت از کار، وفاداری به کار، حمایت محل کار از تعادل کار و زندگی، انعطافپذیری در برنامه کاری، جهتگیری زندگی،
نگهداری کار و حرفه، کاهش داوطلبانه ساعات کاری برای رفع نیازهای شخصی) دارای تفاوت معنی‌داری هستند. بنابراین آموزش مهارت مقابله با استرس توانسته است همه ابعاد تعادل کار و زندگی کارکنان را بهبود بخشد. این‌یافته‌ها با نتایج پژوهشهای مشابه (34-25 ، 12) همسو بود.
در تبیین این نتایج باید گفت از آنجایی که عمده تمرینات و سر فصلهای برنامه آموزشی مهارت مقابله با استرس شاخصهای فیزیولوژیکی مقابله با استرس و شناخت ویژگی‌های تعادل کار و زندگی و راه‌های شناخت و کنترل موقعیت های استرسزا، تجربه لذت یک برنامه متعادل کار و زندگی بدور از استرس و شناسایی حالات بدنی و چهره و افکار خود در هنگام استرس بود و چون این سر فصل‌ها در قالب نکات کاربردی در زندگی، با استفاده از اسلاید، فیلم کوتاه و بحث و کار گروهی برای گروه آزمایش آموزش داده شد برای آنها نه تنها خسته کننده نبود بلکه به اظهار اکثریت آنها جذاب نیز بود و اعضای گروه به خوبی در آموزش همکاری داشته و تمریناتی که برای آنها در نظر گرفته می‌شد را انجام می‌دادند و آنها را در محیط زندگی روزمره به کار می‌بردند.
بنابراین استفاده از راهبردهای مقابله با استرس اثر داشته و مداخله صورت گرفته توانست منجر به بهبود تعادل کار و زندگی کارکنان شود.
علاوه برای این همانطور که کارکنان می توانند برای کاهش استرس خود کارهای خاصی انجام دهند مدیران هم می توانند برای اینکه میزان استرس کارکنان کاهش یابد و در حد پایین بماند کارهای زیادی انجام دهند، ایجاد و رشد فرهنگ حمایتگرانه در کنار طرح های کمک به کارکنان در زمینه های آموزش و خدمات رفاهی و بهداشت حرفه ای، استرس کارکنان را تا حد قابل ملاحظهای کاهش داده و با توجه به آموزش‌های ارائه شده در رابطه با نقش حمایت محل کار از تعادل کار و زندگی بر کاهش استرس، این آموزش کمک میکند که کارکنان بتوانند در یک وضعیت متعادل و به دور از استرس حمایت مدیران را مطالبه نموده و از مهارت و تکنیک‌های مناسب برای برقراری تعادل کار و زندگی استفاده نمایند. که توجه به عملکرد کارکنان در انجام تکالیف و نحوه اجرای
محتوای آموزشی و مشاهده علاقه آنها در انجام و شرکت موثر در جلسات آموزشی و بکارگیری آنها در محیط بیرون، نشان دهنده تغییر در رفتار آنها در این زمینه می باشد.
همچنین داشتن مهارت مقابله با استرس به فرد این امکان را میدهد تا خود را با آنچه که در محیط کار به عنوان وظیفه جدید شغلی به او واگذار می شود وفق دهد و به جای مقاومت در برابر تغییرات ناخواسته که در فرایند کار صورت می گیرد اعم از تغییرات تکنولوژیکی و استفاده از فن آوریهای جدید، با خود مدیریتی و کسب مهارت های لازم با دید و رفتار منعطف به چرخه کار سازمان کمک نماید.
از آنجا که برنامه تعادل کار و زندگی مستقیما به بهبود شرایط شغلی و خانوادگی کارکنان نظر دارد، انعطافپذیری کارکنان در برنامه کاری نیز نقش موثری را در این امر ایفا میکند. بهبود جهتگیری زندگی کارکنان یکی دیگر از ابعاد مختلف تعادل کار و زندگی است که در اثر آن برنامه ریزی در امور زندگی و هدفمند شدن جریان کار و زندگی حاصل می گردد.
احساس هماهنگی که سازه اصلی و اساسی رویکرد سلامت زایی است، به یک جهتگیری کلی اشاره میکند که در آن فرد، دارای یک احساس اعتماد فراگیر و باثبات اما پویا در مورد محرک های محیط درونی و بیرونی می باشد، مبنی بر این که اولا این محرک ها در طی زندگی دارای سازمان بوده و قابل پیش بینی و فهم هستند. ثانیا منابع مورد نیاز برای مواجه شدن با تقاضاهای ناشی از این محرکها در دسترس هستند و ثالثا این تقاضاها چالشی هستند که ارزش سرمایه گذاری و درگیر شدن را دارند. بنابراین با توجه به سر فصلهای ارائه شده در خصوص
آموزش مهارت مقابله با استرس و تاثیر آن بر بهبود جهتگیری زندگی کارکنان و بازخوردهایی که از رفتار گروه های آزمایش و گواه دریافت شد، یافته های این پژوهش تغییرات رفتاری
مناسبی در بعد بهبود جهت گیری زندگی کارکنان را نشان میدهد.در یک جمعبندی کلی باید گفت که آموزش مهارت مقابله با استرس به دلیل استفاده از فنونی مانند معرفی مفهوم استرس، بیان ویژگی‌های افراد دارای استرس، شناخت و کنترل استرس و خودکنترلی باعث افزایش تعادل کار و زندگی میشود که به نظر می‌رسد تغییر در بینش شناختی، سطوح هشیاری، آموزش، تعمیق و گسترش تجربه فردی، شناخت نقاط قوت و ضعف خویشتن از جمله دلایل بهبود و تغییر نشانه‌ها هستند. بنابراین دوره آموزشی که در این پژوهش بر روی کارکنان انجام شد ایجاد کننده تغییرات رفتاری مناسب در بهبود تعادل کار و زندگی کارکنان بود.
با توجه به یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت که برای بهبود تعادل کار و زندگی کارکنان باید مهارت مقابله با استرس را به آنان آموزش داد.
آموزش مهارتهای زندگی به عنوان مجموعهای از توانائیها است که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم میآورد و این توانائیها فرد را قادر میسازد تا مسؤولیت نقشهای اجتماعی را بپذیرد و بدون لطمهزدن به خود و دیگران با خواستها، انتظارات و مشکلات روزانه بویژه روابط بین فردی به شکل مؤثرتری روبرو شود.
داشتن مهارت مقابله با استرس، فرد را آماده میکند تا در موقعیتهای مخاطرهانگیز که باید تصمیمهای مهم بگیرد، از
عهده یک تصمیمگیری خوب بر آید (4).
این مسئله نشان می دهد، مهارت مقابله با استرس باید در برنامه آموزشی کارکنان آموزش و پرورش گنجانده شود. این مهم زمانی قابل انجام است که برگزار کنندگان دوره های آموزشی، آموزش های ارائه مهارتهای مقابله با استرس را دیده باشند و مهم تر از آن، خود دارای مهارت مقابله با استرس بالایی باشند. دست اندرکاران نظام آموزش و پرورش نیز هنگام استخدام کارکنان می توانند داشتن مهارت مقابله با استرس را یکی از معیارهای ارزیابی توانایی های افراد در نظر بگیرند.
این پژوهش همانند پژوهش های مشابه این حوزه دارای محدودیت هایی است که برخی از مهمترین محدودیت های این پژوهش عبارتند از: جامعه و نمونه آماری این پژوهش محدود به کارکنان اداره کل آموزش و پرورش استان یزد بوده و لذا در تعمیم‌نتایج آن به کارکنان سایر سازمان ها و استان ها بایستی جوانب احتیاط رعایت شود. با توجه به این که دو ماه بعد از آموزش پیگری انجام میشود، به دلیل در دسترس نبودن کارکنان عدم پیگیری طولانی مدت نتایج یکی از محدودیت‌های این پژوهش است.
شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و خانوادگی کارکنان را علیرغم محیط کاری یکسان، نمی توان یکسان فرض کرد. با توجه به این محدودیت ها و نتایجی که از این پژوهش حاصل شد پیشنهاد می شود کارگاه ها و کلاس های آموزشی و جلسات مشاوره فردی و گروهی مرتبط با این موضوع ها در ارگان ها و ادارات مختلف به منظور ارتقاء سطح سلامت جامعه برگزار گردد.
با توجه به اینکه تعادل کار و زندگی کارکنان بیشتر سازه ای
محیطی است تا شخصیتی و یادگیری در آن بسیار دخیل است میتوان با آگاهی دادن به کارکنان و خانواده آن ها نسبت به این موضوع، تعادل کار و زندگی آنان را تا حد زیادی بهبود بخشید.
تدوین برنامه راهبردی برای تعادل بین کار و زندگی و سازماندهی و مدیریت مطلوب تر کارها از سوی مدیران و مقامات مسئول در میزان بهرهوری سازمان موثر است که پیشنهاد
میشود مورد توجه مدیران قرار گیرد. ایجاد محیط حمایتی برای کارکنان و ایجاد امکانات حمایتی برای مادران شاغل می تواند در کاهش استرس کارکنان موثر باشد و پیشنهاد میشود که به عنوان یک راهبرد در برنامه مدیران قرار گیرد.
تضاد منافع
نویسندگان این مقاله اعلام میدارند که هیچگونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
محققان بر خود لازم می دانند از کارکنان اداره کل آموزش و پرروش استان یزد برای به نتیجه رسیدن این تحقیق، تشکر و قدردانی نمایند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
