BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-2985-fa.html
، محمد واحدیان شاهرودی ، محمد تقی قانعیان ، مسعود مینایی ، محمود امانی دوحصاران*
نویسندگان : سید سعید مظلومی محمود آباد1، محمد واحدیان شاهرودی2، محمد تقی قانعیان3، مسعود مینایی4، محمود امانی دوحصاران5
1. استاد مرکز تحقیقات علوم اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران.
2. دانشیار مرکز تحقیقات علوم اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی خراسان رضوی ، مشهد، ایران.
3. استاد مدیرگروه اکولوژی انسانی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران.
4. استادیار گروه علوم اطلاعات جغرافیایی ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی ، مشهد، ایران.
5. نویسنده مسئول:دانشجوی کارشناسی ارشد اکولوژی انسانی، گروه اکولوژی انسانی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی ، یزد، ایران.
تلفن تماس: 09153158015 Email: amanim2@mums.ac.ir
مقدمه: عوامل اکولوژیکی مانند تغییرات اقلیمی، عوامل محیطی، اجتماعی و ... در افزایش بروز سالک مؤثر می باشند، این مطالعه با بررسی عوامل اکولوژیک بیماری سالک در سطح شهرستان فریمان طی دوازده سال (1396-1385) انجام شد.
روش بررسی: در این مطالعه توصیفی- مقطعی کلیه بیماران ساکن شهرستان فریمان که فرم بررسی سالک برای آنها تکمیل شده وارد تحقیق شدند و متغیرهای اقلیمی شهرستان نیز استخراج و توسط نرم‌افزار Excel MS- و SPSS 26 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و اطلاعات به صورت نقشه فضایی در نرم افزار ArcGIS ترسیم گردید.
یافته ها: بیشترین میزان بروز سالک در شهرستان فریمان مربوط به سال 1388با 1/38 در صد هزار و کمترین میزان بروز سالک در سال 1396 با 12 در صد هزار بوده است. بر اساس تاریخ بروز، بیماری در فصل تابستان، بهار، پاییز و بر اساس تاریخ تشخیص، بیماری در فصل بهار، زمستان، پاییز و تابستان دارای پیک بوده است. در این مطالعه بین نوع سالک و هیچ یک از متغیرهای جمعیت شناختی ارتباطی وجود نداشت. بین متغیرهای اقلیمی (دما، رطوبت، بارش)، عامل اقلیمی ارتفاع، شاخص پوشش گیاهی و طرح هادی در مناطق روستایی با بروز سالک در این مناطق نیز ارتباط معنی داری مشاهده نگردید.
نتیجه گیری: با توجه به اینکه بیشترین موارد بروز بیماری در منطقه شهری فریمان و دو منطقه روستایی قلعه نو و کته شمشیر سفلی بوده است. جهت استفاده بهتر از GIS نیاز به بررسی حشره شناسی در منطقه و همپوشانی با متغیرهای دیگر مانند محل سکونت بیماران و نوع سالک موردنیاز می باشد.
واژه های کلیدی:سالک، عوامل اکولوژیک، تغییرات اقلیمی، سیستم اطلاعات جغرافیایی شهرستان فریمان.
مقدمه
لیشمانیوز جلدی یا سالک یک بلا یا بیماری قدیمی و فراموش شده (Neglected tropical disease) می باشد که به عنوان یک بیماری مهم در حال گسترش و مشکل بزرگ بهداشت عمومی در جهان و به ویژه در منطقه خاورمیانه مطرح میگردد (1). عوامل اکولوژیکی مانند تغییرات اقلیم (آب و هوایی)، عوامل محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در افزایش بروز بیماری مؤثر می باشند. همچنین تغییرات زیست محیطی از عوامل بالقوه برای گسترش محدوده جغرافیایی حیات ناقلین و انتقال لیشمانیوزها در آینده هستند(2 - 1).
عناصر اصلی مثلث اکولوژی انسانی شامل فرد، جامعه و محیط می باشد (3) که تأثیرات متقابل این سه عامل باهم موجب رسیدن به تندرستی از لحاظ بوم شناختی (یک وضعیت رفاه کامل و پایدار (متعادل) درون یک اکوسیستم پایدار در داخل یک زیست کره پایدار) می گردد (4). تعامل دو مفهوم کلیدی در اکولوژی انسانی، اکوسیستم (که انسان جزئی از آن می باشد) و سیستم اجتماعی (فعالیت های انسانی جامعه که تأثیر گذار بر اکوسیستم است) (5) در بیماری سالک را می توان به شرح زیر نشان داد:
لیشمانیوزها که جزء بیماری های مشترک انسان و حیوان (Zoonosis) به شمار می روند، در همه نقاط جهان وجود دارند و به صورت ضایعات پوستی (سالک)، احشایی (کالا آزار) و مخاطی پوستی بروز می‌کنند (8-6).
کانون های شناخته شده بیماری لیشمانیوز در جهان بین دو عرض جغرافیایی 28 تا 42 درجه عرض شمالی قرار دارند (9، 7).90 درصد لیشمانیوز جلدی در 8 کشور دنیا دیده می شود که ایران یکی از این کشورها است (11- 9). لیشمانیوز، در آسیای مرکزی، ایران و کشورهای غرب آسیا به خوبی شناخته شده است (12).
در ایران کانون های مهمی از هر دو نوع در شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، کرمان و ... وجود دارد (12).
یکی از عوامل اکولوژیک (و نیز اپیدمیولوژیک) مهم در بیماری ها، توزیع جغرافیایی (مکانی) و زمانی (ترند بیماری) می باشد (13). فعالیت جان اسنو در زمینه ارتباط بین موارد بیماری وبا با حوزه های تحت پوشش شرکت های آب رسانی محلی با استفاده از نقشه شهر لندن شاید اولین مورد استفاده سیستماتیک و علمی از اطلاعات مکانی برای ارتقاء سطح بهداشت عمومی بوده باشد (14).
امروزه نقشه های اپیدمیولوژیک به صورت کاغذی به طور گسترده در مراکز بهداشت شهرستان های کشور مورد استفاده قرار می گیرد که کاربردهای فراوانی در حوزه تصمیم گیری های بهداشتی به ویژه در طغیان بیماری ها دارد ولی استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) سال هاست که در نقاط مختلف دنیا برای نقشه سازی بیماری ها استفاده می گردد و امروزه نیز به عنوان اولین گام در راه ساخت سامانه های هشدار بیماری و اطلاع رسانی و کمک به تصمیم گیری در مدیریت بهداشت و درمان و پیشگیری از وقوع، شیوع و کنترل بیماری های مختلف مورد توجه قرار می گیرد. به طوری که در سایت سازمان جهانی بهداشت، صفحات قابل توجهی به نقشه بیماری ها (به ویژه بیماری های عفونی) اختصاص یافته است (16-14).
فراوانی بیماری سالک در استان خراسان رضوی با هجده شهرستان تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد در میانه طیف فراوانی مناطق آندمیک ایران قرار دارد که رقم بالایی است (17).
با توجه به پژوهش اصغری (۱۳۹۵) در استان خراسان رضوی علاوه بر عوامل اقلیمی (دما، بارش، رطوبت و ساعات آفتابی) سایر عوامل تأثیر گذار در چرخه انتقال بیماری را نیز باید در نظر گرفت.
با توجه به اینکه شهرستان فریمان همسایه و هم مرز دو کانون
آندمیک بیماری سالک شهری (مشهد) و روستایی (سرخس) می باشد، بعلاوه وجود اردوگاه مهاجرین خارجی شهید مطهری سفید سنگ در شهرستان و نیز وقوع زلزله 6 ریشتری اردیبهشت 1396، در این مطالعه عوامل اکولوژیک بیماری سالک و به ویژه متغیرهای اقلیمی (دما، رطوبت، بارش) و عامل اقلیمی (ارتفاع) در سطح شهرستان طی دوازده سال (1396-1385) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی بررسی گردید.
شکل 1: تعامل بین اکوسیستم و سیستم اجتماعی در مورد بیماری سالک (بر گرفته از شکل (4- 1) اکولوژی انسانی: مفاهیم بنیادی برای توسعه پایدار، جرالد مارتین (5))
روش بررسی
این مطالعه یک مطالعه اکولوژیک (توصیفی-مقطعی) می باشد که با بررسی اسناد و منابع آماری مربوط به سال های 1385 تا 1396 در شهرستان فریمان و به روش تمام شماری (به علت کم بودن تعداد بیماران) انجام شد. جامعه آماری در این مطالعه، کل جمعیت بیماران مبتلا به سالک جلدی مراجعه کننده به مرکز بهداشت شهرستان فریمان طی سال های 1396-1385 بود.
در ابتدای این مطالعه، با استفاده از فرم بررسی بیماران مراجعه کننده به مرکز بهداشت شهرستان فریمان طی دوازده سال گذشته، متغیرهایی دموگرافیک و اکولوژیک افراد (سن، جنس، بعد خانوار، تحصیلات، شغل، محل سکونت، ، قدمت ساختمان، نگهداری حیوان در منزل، تاریخ بروز بیماری، تاریخ تشخیص، سابقه مسافرت به مناطق آلوده، نوع سالک، تعداد زخم، محل زخم، نتیجه درمان) در یک پرسشنامه جدید استخراج گردید. سپس با استفاده از آمار اداره هواشناسی طی دوازده سال گذشته متغیرهایی اقلیمی (دما، رطوبت، بارش) برای هر فرد با توجه به تاریخ بروز وارد پرسشنامه گردید. سپس لایه های (لایه های مورد نیاز GIS) جمعیتی، نقاط شهری، نقاط روستایی، مسیر مسیل ها، محدوده شهرستان، دهستان و بخش ها، مسیر های جاده ای، لایه های توپوگرافیک (ارتفاع)، وضعیت پوشش گیاهی منطقه از ادارات مختلف مانند استانداری، سازمان نقشه برداری خراسان تهیه گردید.
اطلاعات اجرای طرح هادی در شهرستان نیز از سازمان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان تهیه شد. محل و کانون های دفن زباله و نخاله های بنایی سه نقطه با بروز بالای بیماری در شهرستان (شامل شهر فریمان، روستای قلعه نو و روستای کته شمشیر) از طریق شهرداری‌ها و دهیاری ها معین و فاصله آن ها تا نقاط شهری محاسبه شد. سپس در نرم افزار Spss همبستگی کای اسکوئر و ارتباطات آماری متغیرهای دموگرافیک، اکولوژیک و اقلیمی سنجیده و در نرم افزار GIS نقشه های پراکندگی متغیرهای مختلف بیماری و همبستگی های لایه ای موارد فوق بررسی گردید.
این مقاله پیرو پایان نامه بررسی عوامل اکولوژیک مرتبط با بیماری سالک در شهرستان فریمان طی سالهای 1396-1385 و طبق کد اخلاق به شماره IR.SSU.SPH.REC.1398.104 مورخ 21/8/1399 انجام گردید.
یافته ها
طبق نتایج حاصل از این مطالعه، بیشترین فراوانی بیماری سالک در گروه سنی 30-21 ساله و در جنس مرد با 9/62 درصد دیده شد. از نظر شغلی، بیشتر زنان خانه دار با 4/25 درصد به این بیماری مبتلا شده بودند.
نظر سطح تحصیلات نیز بیشترین فراوانی بیماری در افراد با تحصیلات ابتدایی مشاهده گردید.در مورد متغیر بعد خانوار، بیشترین فراوانی بعد خانوار در بیماران، 5 نفر (22 درصد) مشاهده گردید. از نظر ابتلا همزمان افراد خانوار به بیماری، بیشترین فراوانی مربوط به وجود 2 بیمار با 3/11 درصد در خانواده بود. در 81 درصد افراد خانوار غیر از خود فرد بیمار عضو دیگری در خانواده دارای بیماری نبود.
از نظر متغیر محل سکونت، محل سکونت 1/72 درصد از بیماران (93 نفر) در مناطقی روستایی که طرح هادی (طرحی که وظیفه ساماندهی و اصلاح بافت کالبدی موجود و هم چنین میزان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکردهای مختلف را تعیین میکند.) در آن ها اجرا شده بود قرار داشت و تنها 9/27 درصد (36 نفر) در نقاط روستایی فاقد اجرای طرح هادی ساکن بودند. هم چنین از نظر قدمت ساختمان، 7/52 درصد از بیماران دارای منزل مسکونی نوساز و 5/41 درصد دارای منزل قدیمی بودند و تنها 8/0 درصد دارای منزل مخروبه بودند.
در مورد متغیر نوع سالک نیز از مجموع 248 بیمار، 01/52 درصد دارای سالک نوع روستایی و 99/47 درصد دارای سالک نوع شهری بودند که بر اساس تاریخ تشخیص بیماری (تاریخ انجام آزمایش) بیماری در فصل بهار، زمستان، پاییز و تابستان دارای پیک تشخیصی بوده است( جدول 1).
از نظر متغیر سابقه مسافرت نیز 81 درصد (201 نفر) از بیماران دارای سابقه مسافرت طی یکماه قبل از بروز بیماری خویش به ویژه به مناطق آلوده بودند.
از این تعداد 2/49 درصد دارای سابقه مسافرت به مشهد (کانون سالک شهری) و 2/5 درصد دارای سابقه سفر به سرخس (کانون سالک روستایی) و 6 درصد دارای سابقه سفر به طرقبه و شاندیز (شهرستان مستقل شده از مشهد) بودند و بر اساس این نتایج، بیشترین تعداد بیمار سالک شهرستان، سابقه مسافرت به مناطق آلوده در طی دوران قبل از بروز بیماری داشته اند.
جدول 1:تغییرات فصلی بیماری سالک بر حسب نوع سالک در شهرستان فریمان طی سالهای 1396-1385
|
سال |
1385 |
1386 |
1387 |
1388 |
1389 |
1390 |
1391 |
1392 |
1393 |
1394 |
1395 |
1396 |
جمع |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
فصل بهار |
روستایی |
0 |
1 |
2 |
3 |
2 |
2 |
4 |
6 |
4 |
4 |
1 |
1 |
30 |
|
|
شهری |
3 |
6 |
2 |
6 |
4 |
2 |
2 |
4 |
1 |
1 |
2 |
0 |
33 |
||
|
جمع |
3 |
7 |
4 |
9 |
6 |
4 |
6 |
10 |
5 |
5 |
3 |
1 |
63 |
||
|
فصل تابستان |
روستایی |
2 |
3 |
3 |
9 |
3 |
6 |
1 |
3 |
5 |
5 |
3 |
2 |
45 |
|
|
شهری |
6 |
4 |
3 |
5 |
2 |
6 |
2 |
0 |
1 |
2 |
0 |
2 |
33 |
||
|
جمع |
8 |
7 |
6 |
14 |
5 |
12 |
3 |
3 |
6 |
7 |
3 |
4 |
78 |
||
|
فصل پاییز |
روستایی |
4 |
1 |
4 |
2 |
2 |
2 |
1 |
3 |
3 |
0 |
6 |
2 |
30 |
|
|
شهری |
2 |
5 |
2 |
8 |
2 |
2 |
2 |
0 |
1 |
3 |
1 |
1 |
29 |
||
|
جمع |
6 |
6 |
6 |
10 |
4 |
4 |
3 |
3 |
4 |
3 |
7 |
3 |
59 |
||
|
فصل زمستان |
روستایی |
1 |
2 |
2 |
1 |
3 |
5 |
1 |
5 |
6 |
3 |
1 |
1 |
31 |
|
|
شهری |
0 |
2 |
2 |
2 |
0 |
3 |
0 |
1 |
4 |
0 |
0 |
3 |
17 |
||
|
جمع |
1 |
4 |
4 |
3 |
3 |
8 |
1 |
6 |
10 |
3 |
1 |
4 |
48 |
||
بین متغیرهای اقلیمی مانند دما، رطوبت، بارش با میزان رخداد بیماری سالک طی سالهای مطالعه ارتباطی مشاهد نشد. در مورد متغیر ارتفاع نیز نتایج نشان داد که بیشترین موارد بروز بیماری سالک در نقاطی با کمترین ارتفاع پراکنده شده است و ارتفاع نقشی در بروز بیماری در سال های مورد مطالعه در شهرستان فریمان نداشته است. هم چنین در مورد بررسی وضعیت پوشش گیاهی، نتایج نشان داد که که تقریباً تمام شهرستان فریمان دارای پوشش یکسانی از نظر پوشش گیاهی می باشد و توزیع بیماری سالک در سطح شهرستان ارتباطی به وضعیت پوشش گیاهی شهرستان نداشته است.
بررسی داده های سال های مورد مطالعه نشان داد که بیشترین میزان بروز سالک در شهرستان فریمان مربوط به سال 1388 با
1/38 در صد هزار و کمترین میزان بروز سالک در سال 1396 با 12 در صد هزار بوده است. در میزان بروز بیماری سالک در شهرستان فریمان طی سال های 1396-1385 نشان داده شده است (شکل 2).
بیشترین تعداد سالک شهری مربوط به سال 1388 با 21 مورد و کمترین میزان بروز سالک روستایی مربوط به سال 1396 با 6 مورد بوده است.
از مجموع 159 نقطه دارای سکونت، بیماری سالک در 42 نقطه دیده شده است که بالاترین میزان پراکندگی بیماری در نقاط شهری فریمان و سپس در منطقه روستایی قلعه نو، منطقه شهری قلندرآباد و منطقه روستایی کته شمشیر دیده شده است (شکل 3).
از تعداد 248 بیمار سالک، 01/52 درصد (129 نفر) ساکن روستا و 9/47 درصد (119 نفر) ساکن شهر بودند. از 129 نفر سالک ساکن روستا 78/31 درصد (41 نفر) دارای سالک شهری
و 21/68 درصد (88 نفر) دارای سالک روستایی بودند. از 119 نفر بیمار ساکن شهر 6/59 درصد (71 نفر) دارای سالک شهری و 4/40 درصد (48 نفر) دارای سالک روستایی بودند.
بیماری سالک نوع شهری در 26 نقطه مکانی پراکندگی یافته
است که به ترتیب در مناطق شهری فریمان، قلندرآباد و منطقه روستایی قلعه نو دارای بالاترین میزان بروز بیماری بوده است. در مناطق شهری سفید سنگ و فرهادگرد تعداد بیماری سالک نوع شهری به مراتب پایین تر از نقاط شهری قلندرآباد و شهر فریمان بوده است. نقاط روستایی سعدآباد و کته شمشیر سفلی نیز دارای تعداد زیادتری بیماری سالک نوع شهری بوده اند(شکل 4).
شکل 2: میزان بروز بیماری سالک در شهرستان فریمان طی سالهای 1396-1385
شکل 3: نقشه فضایی توزیع بیماری سالک در شهرستان فریمان طی سالهای 1396-1385
شکل 4: نقشه فضایی توزیع بیماری سالک در شهرستان فریمان طی سالهای 1396-1385 بر حسب نوع سالک شهری
شکل 5: نقشه فضایی توزیع بیماری سالک در شهرستان فریمان طی سال های 1396-1385 بر حسب نوع سالک روستایی
بیماری سالک نوع روستایی در 38 نقطه مکانی پراکندگی یافته است که به ترتیب در مناطق شهری فریمان، منطقه روستایی قلعه نو و منطقه روستایی کته شمشیر سفلی دارای بالاترین میزان بروز بیماری بوده است. نقاط شهری قلندرآباد و فرهاد گرد نیز دارای بیماری سالک نوع روستایی بوده اند (شکل 5).
بحث و نتیجه گیری
طبق نتایج حاصل از بررسی متغیرهای دموگرافیک نظیر سن و جنس در این مطالعه، بیشترین فراوانی بیمار سالک در گروه سنی 30-21 ساله مشاهده گردید که با مطالعه خواجه دلویی و همکاران (۱۳۹۳) و مختاری و همکاران (۱۳۹۶) در استان خراسان رضوی مطابقت دارد (18-17). که شاید به دلیل سابقه مسافرت 81 درصد از بیماران به مناطق آلوده و نیز دارا بودن شغل کارگری (در این گروه سنی 2/80 درصد مرد که 3/47 درصد آن ها کارگر هستند) باشد. با توجه به بازار کار و نیاز شغل کارگری به فعالیت در خارج از شهرستان و تداوم کار در شهرهای اصلی مانند مشهد نسبت به مابقی مشاغل که بیشتر در محل ساکن هستند بیماری سالک را در شغل کارگری بیشتر شاهد هستیم.
میانگین سنی در جامعه مورد بررسی 1/19±2/30 بود که نسبت به مطالعه مختاری و همکاران نشان دهنده اختلاف سنی سه سال بیشتر مبتلایان در شهرستان فریمان بوده است. بیشترین فراوانی نیز در جنس مرد با 9/62 درصد دیده شد. در مطالعه خواجه دلویی و همکاران (۱۳۹۳) در استان خراسان رضوی نیز بیشتر مبتلایان مرد گزارش شده بود. به نظر می رسد بروز بیشتر بیماری در مردان احتمالا به دلیل شرایط شغلی مردان از نظر کار کردن در محیط بیرون، پوشش لباسی کمتر و تردد در محیط های بیابانی و افزایش تماس با پشه خاکی بوده است (17). الورید و همکاران (2017) در مطالعه ای تحت عنوان "توزیع سالک جلدی در عراق: از جنبه های جمعیت شناختی و اقلیمی" به این نکته اشاره کردند که بیماری در جنس مذکر و در گروه سنی 45-5 سال بیشتر دیده می شود و نیز بیماری در استان های پست (دشت) که دارای میزان بارش های متوسط سالیانه و جمعیت روستایی زیاد هستند، مشهود است (19).
از نظر متغیر شغل، بیشتر زنان خانه دار با 4/25 درصد (63 نفر) به این بیماری مبتلا شده بودند. که با مطالعه خواجه دلویی و همکاران (۱۳۹۳) و مختاری و همکاران (۱۳۹۶) مطابقت دارد (18-17). اگر چه با جمع بروز بیماری در مشاغلی مانند کشاورز-دامدار، سرباز، نظامی، کارگر و راننده (110 نفر) که در این مطالعه اختصاصاً مردان به انجام آن مشغول بوده اند درصد زنان خانه دار کمتر هم خواهد شد. از نظر سطح تحصیلات، بیماری در افراد با تحصیلات ابتدایی مشاهده گردید. از نظر محل سکونت نیز بیماران بیشتر ساکن روستا با 52 درصد بودند. با توجه به اینکه طرح هادی برای فقط 129 نفر که در روستا زندگی می کردند قابل اجرا بود لذا محل سکونت 1/72 درصد از بیماران (93 نفر) در مناطقی روستایی که طرح هادی در آنها اجرا شده بود قرار داشت و تنها 9/27 درصد (36 نفر) در نقاط روستایی فاقد اجرای طرح هادی ساکن بودند. بین متغیر اجرای طرح هادی در مناطق روستایی با بروز بیماری در این مناطق نیز ارتباط معنی داری مشاهده نگردید.
در این مطالعه مشخص شد که تنها 8/21 درصد از بیماران در طی یکسال قبل از بروز بیماری آدرس خویش را تغییر داده بودند. هر چند تغییر آدرس به تنهایی نمی تواند تأثیری در بروز بیماری داشته باشد اما جابجایی جمعیت فوق از محل کانون آلوده به کانون های سالم می تواند در گسترش بیماری در شهرستان نقش داشته باشد.
با توجه به خروج 3 بیمار به علت عدم سکونت در هنگام تکمیل فرم بررسی بیماری سالک در شهرستان، از مجموع 248 بیمار باقیمانده در مطالعه، 8/54 درصد دارای سالک نوع روستایی و 8/44 درصد دارای سالک نوع شهری بودند. هر چند بین نوع سالک در شهرستان تفاوت معنی داری مشاهده نشد ولی در مطالعه خواجه دلویی و همکاران (۱۳۹۳) در استان خراسان رضوی 85 درصد مبتلایان دارای لیشمانیوز نوع شهری بودند (17). که این تفاوت به علت تفاوت آماری تعداد مبتلایان فقط شهر مشهد با شهرستان کوچک فریمان می باشد .
بیشترین میزان فراوانی بیماران مربوط به سال 1388 با 5/14 درصد و کمترین میزان فراوانی بیماران مربوط به سال 1396 با 8/4 درصد بود. که در مطالعه مختاری و همکاران (۱۳۹۶) در مشهد بیشترین بروز در سال 1389 گزارش شده تفاوت نشان می دهد (18). این تفاوت به علت تفاوت در میزان نوع سالک در شهر مشهد و آلوده بودن شهر مشهد از نظر سالک می باشد. هر چند بروز بالای بیماری در یک سال در مشهد نشان دهنده بروز بالا در شهرستان های مجاور و همسایه مشهد نمی باشد.
در اکثر مطالعات، آمار بیماران سالک بر اساس تاریخ بروز بیماری انجام شده است ولی در این مطالعه برای اولین بار تفاوتی را بین تاریخ بروز یعنی تاریخی که بیمار در خوداظهاری اعلام به گزش پشه و پی بردن به محل زخم نموده با تاریخ تشخیص یعنی تاریخی که فرد دارای انجام آزمایش بوده که فاصله ای را حدود حداقل یکماه طی نموده در نظر گرفته شد.
بر اساس تاریخ بروز (خوداظهاری بیمار)، بیماری در فصل تابستان، بهار، پاییز به صورت پیک بروز دیده شده است. ولی بر اساس تاریخ تشخیص بیماری (تاریخ انجام آزمایش) بیماری در فصل بهار، زمستان، پاییز و تابستان دارای پیک تشخیصی بوده است. هر چند که بالاترین میزان بر اساس تاریخ بروز و تشخیص در مرداد ماه بوده ولی در آذر، تیر و اردیبهشت نیز میزان بروز بیماری در طی سال های مورد مطالعه بالا بوده است. با توجه به تحقیق مظفری (1391) در استان یزد، نشان داده شده است که روند بیماری از سال ۲۰۰۵ به ۲۰۰۹ نسبتاً کاهشی بوده است و کمترین شیوع بیماری در اوایل فصل بهار و اواخر زمستان و بیشترین شیوع بیماری در فواصل زمانی شهریور تا آذرماه می باشد که این نتیجه می تواند بیان گر مساعد بودن شرایط در زمان فوق، برای تخم ریزی و رشد پشه باشد (20).
در بحث درمان نیز، درمان در 6/95 درصد باعث بهبودی شده است و تنها 4/0 درصد مقاوم به درمان مشاهده شد. که میزان مقاومت به درمان در مطالعه خواجه دلویی و همکاران (۱۳۹۳) در استان خراسان رضوی نیز کمتر از یک درصد گزارش شده بود (17). که نشان دهنده پیگیری های خوب پرسنل بهداشتی و پزشک درمان کننده سالک شهرستان نسبت به درمان بیماران بوده است.
در مطالعه مختاری و همکاران (۱۳۹۶) بیشترین فراوانی در دست ثبت شده (17) که در مطالعه حاضر نیز بیشترین فراوانی محل ضایعه (زخم) در دست 2/49 درصد اتفاق افتاده است. بیشتر
بیماران دارای یک زخم 3/61 درصد (152 نفر) بودند و بیشترین تعداد زخم مشاهده شده در بیماران مربوط 15 زخم به بالا با 4/0 درصد بوده است.
از نظر بررسی متغیرهای اقلیمی، میانگین درجه حرارت شهرستان در طی سال های مورد مطالعه 4/12 درجه سانتی گراد (بین 3/13-11 درجه) بوده است. بر طبق مطالعه خواجه دلویی و همکاران (1393) بهترین دما 23 تا 28 درجه سانتی گراد برای تکثیر و رشد پشه خاکی می باشد (17) که این دما در طی سال های مورد مطالعه در شهرستان فریمان دیده نشده است. لذا در این شهرستان امکان تشکیل کانون فعال خیلی کاهش می یابد. یزدان پناه و همکاران (۱۳۹۲) در پژوهشی نشان داد که رابطه معنی دار منفی بین شیوع بیماری سالک در شهرستان قصر شیرین با دما وجود دارد. یعنی با کاهش متوسط دما، احتمال بروز بیماری، افزایش می یابد. در حالی که هیچ گونه رابطه معنی داری، بین بروز بیماری سالک و متغیرهای متوسط رطوبت نسبی و بارش مشاهده نشد (8).
براتی و همکاران (۱۳۹۶) در مطالعه ای در شهرستان یزد (یک مطالعه اکولوژیک) به بررسی تأثیرات اقلیم در شیوع و ابتلا به لیشمانیوز در شهرستان یزد پرداختند که بر اساس یافته‌های حاصل از این مطالعه بیشترین موارد گزارش شده لیشمانیوز در مردان گروه سنی 11 تا 30 سال با 561 مورد (9/69 درصد) و در زنان در گروه سنی 71 سال و بالاتر با 41 مورد (1/66 درصد) بوده و بیشترین روند صعودی در بین سال های 83 تا 84 و 88 تا 91 و در ماه مهر بوده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که میزان بروز بیماری از نظر اقلیمی با رطوبت نسبی و بارش ارتباط نسبتا قوی و مثبت دارد (21). در حالی که طبق نتایج حاصل از مطالعه حاضر، بین متغیرهای اقلیمی (دما، بارش و رطوبت) و عامل اقلیمی ارتفاع و وضعیت پوشش گیاهی ارتباط معنی داری چه به صورت آماری و چه به صورت همپوشانی لایه ای مشخص نگردید.نظر به اینکه یکی از علل اصلی وجود یک بیماری در یک منطقه وجود پشه خاکی و نیز جونده بیمار در منطقه میباشد لذا با توجه به اینکه بیشترین موارد بروز بیماری در منطقه شهری فریمان و نیز در دو منطقه روستایی قلعه نو و کته شمشیر سفلی بوده است، جهت استفاده بهتر از سیستم اطلاعات جغرافیایی نیاز به انجام بررسی وضعیت حشره شناسی در منطقه و همپوشانی لایه مربوطه با لایه های دیگر مانند محل سکونت بیماران و نوع سالک منطقه احساس می گردد. کوچک بودن منطقه مورد بررسی و تنها وجود یک ایستگاه سینوپتیک هواشناسی در منطقه با وجود آب و هوای تقریبا متفاوت (مناطق مرتفع غرب و جنوب غربی) توان لازم برای بررسی عوامل موثر آب و هوایی بر بروز بیماری سالک را ندارد. ولی تهیه نقشه هایی محلی مانند محل های تحت پوشش مراکز جامع سلامت و یا خانه های بهداشت به درک بهتر تصمیم گیران حوزه سلامت شهرستان در خصوص بیماری سالک کمک خواهد کرد.
تضاد منافع
در این پژوهش تضاد منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
در پایان به صورت ویژه از سازمان هواشناسی شهرستان به خاطر آمار و ارائه متغیرهای اقلیمی، سازمان بنیاد مسکن (اطلاعات طرح هادی) و نیز مرکز بهداشت شهرستان فریمان (ارائه فرم های بررسی بیماران سالک) به خاطر همکاری در این پژوهش تشکر می گردد.
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
