دوره 16، شماره 1 - ( فروردین و اردیبهشت 1396 )
جلد 16 شماره 1 صفحات 55-47 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ehrampoosh M H, ghaneian M T, kherkhah M, Amraei R, Jasemizad T, Askrshahi M. Evaluation of the Efficiency of Electron Beam Irradiation for Removal of Humic Acid from Aqueous Solutions. TB 2017; 16 (1) :47-55
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-280-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-280-fa.html
احرامپوش محمد حسن، قانعیان محمد تقی، خیرخواه منیره، امرایی رضا، جاسمی زاد طاهره، عسکرشاهی محسن. بررسی کارایی پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف اسید هیومیک از محلول های آبی. طلوع بهداشت. 1396; 16 (1) :47-55
محمد حسن احرامپوش 
، محمد تقی قانعیان ، منیره خیرخواه ، رضا امرایی ، طاهره جاسمی زاد* ، محسن عسکرشاهی
، محمد تقی قانعیان ، منیره خیرخواه ، رضا امرایی ، طاهره جاسمی زاد* ، محسن عسکرشاهی
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید صدوقی یزد ، taherehjasemizad@yahoo.com
متن کامل [PDF 192 kb]
(1924 دریافت)
| چکیده (HTML) (3838 مشاهده)
متن کامل: (1187 مشاهده)
بررسی کارایی پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف اسید هیومیک از محلول های آبی
نویسندگان: محمد حسن احرامپوش1، محمد تقی قانعیان 2، منیره خیرخواه3، رضا امرائی4 ، طاهره جاسمی زاد5، محسن عسکر شاهی6
1. استاد گروه مهندسی بهداشت محیط، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد
2.دانشیار گروه مهندسی بهداشت محیط،دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد
3.کارشناس ارشد شیمی، پژوهشکده کاربرد پرتوها،یزد
4. کارشناس ارشد فیزیک، پژوهشکده کاربرد پرتوها، یزد
5. نویسنده مسئول:دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی بهداشت محیط، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد تلفن تماس: 09136907629 taherehjasemizad@yahoo.com: Email
6. استادیارگروه آمار و اپیدمیولوژی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد
چکیده
مقدمه: اسیدهای هیومیک بهعلت اثراتمضر ناشی از حضور در آب حائزاهمیت بوده و تلاشهای زیادی جهت حذف این مواد قبل از مرحله گندزدایی انجام شده است. هدف این مطالعه بررسی کارایی پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف اسیدهیومیک از محلولهای آبی است.
روش بررسی: در این مطالعه تجربی که در مقیاس آزمایشگاهی انجام شد از اسیدهیومیک محصول شرکت سیگما آلدریچ استفاده و بعد از تهیه محلول استوک در شرایط قلیایی، غلظتهای mg/L 10، 25 و50 اسیدهیومیک تهیه شد. در این مطالعه، اثر میزان دزجذبی 1، 3، 6، 9 و 15 کیلوگری بر حذف اسیدهیومیک در pH 8 بررسی گردید. سپس جذب آنها قبل و بعد ازپرتودهی در طولموج 254 نانومتر با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر UV-Visible سنجش شد. پس از انجام آزمایشها، از نرمافزارهای Excel و SPSS برای تجزیه وتحلیل دادهها و رسم نمودارها استفاده گردید.
یافتهها: بررسی اثر pH(10-4)بر کارایی پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف اسیدهیومیک نشان داد که راندمان حذف در pH های مختلف دارای تغییرات جزئی است و بیشترین راندمان حذف در 8=pH مشاهده شده و اختلاف معنادارآماری(05/0 ≤P) بین مقادیر راندمان در pHهای مختلف مشاهده نگردید. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که با افزایش دزجذبی پرتو از 1 به 15 کیلوگری، راندمان حذف اسیدهیومیک افزایش و با افزایش غلظت اسیدهیومیک از mg/L 10 به 50، راندمانحذف کاهش مییابد. سینتیک واکنش تجزیه اسیدهیومیک در حضور پرتوهای پرانرژی الکترونی با سینتیک شبهدرجهدوم مطابقت دارد.
نتیجه گیری: از این مطالعه میتوان نتیجه گرفت که پرتودهی با پرتوهای پرانرژی الکترونی، تکنولوژی مناسبی برای تصفیه نمونههای محیطی آلودهشده توسط اسیدهیومیک میباشد.
واژههایکلیدی: پرتوهای پرانرژی الکترونی، اسیدهیومیک، محلولهای آبی
این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد بهداشت محیط دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می باشد.
شکل 1: اثر pH بر راندمان حذف اسید هیومیک (غلظت اولیه اسیدهیومیک 25 میلی گرم در لیتر، میزان دز جذبی KGy 3)
شکل 5: سینتیک شبه درجه دوم حذف اسیدهیومیک در حضور تابش پرتوهای پرانرژی الکترونی
نویسندگان: محمد حسن احرامپوش1، محمد تقی قانعیان 2، منیره خیرخواه3، رضا امرائی4 ، طاهره جاسمی زاد5، محسن عسکر شاهی6
1. استاد گروه مهندسی بهداشت محیط، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد
2.دانشیار گروه مهندسی بهداشت محیط،دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد
3.کارشناس ارشد شیمی، پژوهشکده کاربرد پرتوها،یزد
4. کارشناس ارشد فیزیک، پژوهشکده کاربرد پرتوها، یزد
5. نویسنده مسئول:دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی بهداشت محیط، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد تلفن تماس: 09136907629 taherehjasemizad@yahoo.com: Email
6. استادیارگروه آمار و اپیدمیولوژی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد
چکیده
مقدمه: اسیدهای هیومیک بهعلت اثراتمضر ناشی از حضور در آب حائزاهمیت بوده و تلاشهای زیادی جهت حذف این مواد قبل از مرحله گندزدایی انجام شده است. هدف این مطالعه بررسی کارایی پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف اسیدهیومیک از محلولهای آبی است.
روش بررسی: در این مطالعه تجربی که در مقیاس آزمایشگاهی انجام شد از اسیدهیومیک محصول شرکت سیگما آلدریچ استفاده و بعد از تهیه محلول استوک در شرایط قلیایی، غلظتهای mg/L 10، 25 و50 اسیدهیومیک تهیه شد. در این مطالعه، اثر میزان دزجذبی 1، 3، 6، 9 و 15 کیلوگری بر حذف اسیدهیومیک در pH 8 بررسی گردید. سپس جذب آنها قبل و بعد ازپرتودهی در طولموج 254 نانومتر با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر UV-Visible سنجش شد. پس از انجام آزمایشها، از نرمافزارهای Excel و SPSS برای تجزیه وتحلیل دادهها و رسم نمودارها استفاده گردید.
یافتهها: بررسی اثر pH(10-4)بر کارایی پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف اسیدهیومیک نشان داد که راندمان حذف در pH های مختلف دارای تغییرات جزئی است و بیشترین راندمان حذف در 8=pH مشاهده شده و اختلاف معنادارآماری(05/0 ≤P) بین مقادیر راندمان در pHهای مختلف مشاهده نگردید. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که با افزایش دزجذبی پرتو از 1 به 15 کیلوگری، راندمان حذف اسیدهیومیک افزایش و با افزایش غلظت اسیدهیومیک از mg/L 10 به 50، راندمانحذف کاهش مییابد. سینتیک واکنش تجزیه اسیدهیومیک در حضور پرتوهای پرانرژی الکترونی با سینتیک شبهدرجهدوم مطابقت دارد.
نتیجه گیری: از این مطالعه میتوان نتیجه گرفت که پرتودهی با پرتوهای پرانرژی الکترونی، تکنولوژی مناسبی برای تصفیه نمونههای محیطی آلودهشده توسط اسیدهیومیک میباشد.
واژههایکلیدی: پرتوهای پرانرژی الکترونی، اسیدهیومیک، محلولهای آبی
این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد بهداشت محیط دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می باشد.
مقدمه
بسیاری از منابع آب در سراسر جهان به ویژه منابع آب سطحی به مقدار زیادی دارای مواد آلی طبیعی (NOMs) می باشند (2،1). مواد آلی طبیعی گروهی از ماکرومولکول های آلی هستند که باعث مشکلات متعددی در فرایند های تصفیه آب، از جمله تشکیل محصولات فرعی گندزدایی (DBPs) سرطانزا و جهش زا مثل تری هالومتان (THMs)، می شوند. مواد هیومیکی تقریباً 50 درصد مواد آلی طبیعی در آب را تشکیل می دهند (3). به طور کلی، مواد هیومیکی (HSs) به اسید هیومیک، اسید فولویک و هیومین تقسیم می شوند (2). اسیدهای هیومیک (HAs) قسمتی از مواد هیومیکی بوده که تحت شرایط شدیداً اسیدی (2PH<) در آب قابل حل نبوده، اما در pH های بالاتر در آب حل می شوند (5،4).
در طی چند سال گذشته، روش های متعددی برای حذف NOM از منابع آب مطرح شده که شامل جذب سطحی با کربن فعال (6، 7)، رزین های تبادل یون (8)، الکترومیکروفیلتراسیون (EMF) (9) انعقاد پیشرفته، جداسازی غشایی، ترسیب، فیلتراسیون، و فرایند های اکسیداسیون پیشرفته (AOP) است (4). در میان این روش ها، فرایند اکسیداسیون پیشرفته برای تصفیه آب های حاوی مواد آلی طبیعی مناسب تر بهنظر می رسد (2) و باعث تبدیل NOM به محصولات نهایی بی ضرر مثل آب و دی اکسید کربن می شود (4). در طی فرایندهای اکسیداسیون پیشرفته، رادیکال های آزاد هیدروکسیل تولید شده و به دلیل پتانسیل اکسیداسیون بالا و عملکرد غیر انتخابی به سرعت با ترکیبات آلی واکنش می دهد (10،2).
پرتودهی یکی از روش های مؤثر و مورد استفاده در حذف آلاینده از آب و فاضلاب بوده که قادر به حذف آلودگی های آلی غیر قابل تجزیه بیولوژیکی و رفع آلودگی های میکروبی ناشی از ویروس ها، باکتری ها و غیره است. تابش های یون ساز مانند پرتوهای UV، X و پرتوهای گاما و الکترون های پرشتاب از شکل های مؤثر انرژی هستند که می توانند آلودگی های آلی را از آب و فاضلاب حذف نمایند (11). کارایی پرتودهی به فاکتورهایی نظیر انرژی پرتو، دز جذبی، غلظت و ساختار مولکولی مواد آلوده کننده، دما و اثرات متقابل بین فاکتورهای مختلف بستگی دارد. در این میان کاربرد پرتوهای پرانرژی الکترونی نیز یکی از روش های اکسیداسیون پیشرفته جهت تصفیه آب و فاضلاب محسوب می شود (11).
در پرتودهی الکترونی (E-Beam) از جریانی از الکترون های پرانرژی استفاده می شود که به داخل فیلم نازکی از آب یا فاضلاب هدایت می شود. الکترون ها، مولکول های آب را شکسته و تعدادی از گونه های شیمیایی بسیار واکنش گر تولید می گردد که شامل رادیکال های هیدروکسیل اکسید شده، الکترون های آبی احیا شده و رادیکال هیدروژن است. از جمله مزایای استفاده از روش پرتودهی الکترونی این است که افزودن هیچ گندزدای شیمیایی لازم نیست، هیچ محصول فرعی سمی تولید نمی شود و طی زمان تماس کوتاه، حذف آلاینده اتفاق می افتد (13، 12).
با توجه به توسعه کاربرد پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف آلاینده های زیست محیطی، این مطالعه با هدف بررسی کارایی پرتوهای پرانرژی الکترونی (E-Beam) جهت حذف اسید هیومیک از محلول های آبی انجام و اثر پارامترهای غلظت اولیه اسید هیومیک، pH و میزان دز جذبی بررسی شده است.
روش بررسی
این مطالعه یک مطالعه تجربی می باشد که در مقیاس آزمایشگاهی و به صورت ناپیوسته انجام گرفته است. در این مطالعه، پودر اسید هیومیک مصرفی محصول شرکت سیگما آلدریچ بوده و سایر مواد مورد استفاده محصول شرکت مرک بوده است. جهت تنظیم pH از اسید فسفریک و هیدروکسید سدیم N 1 استفاده گردید. جهت پرتودهی الکترونی از شتاب دهنده ی الکترون مدل TT 200 ساخت شرکت IBM بلژیک استفاده و واکنش در ظرف با حجم CC 40 انجام گرفت. طیف جذبی نمونه ها توسط اسپکتروفتومتر UV-Visible مدل SP-3000 Plus ساخت ژاپن و کنترل pH توسط pH متر HACH مدل HQ40d ساخت USA انجام شد. در این بررسی ابتدا برای تهیه نمونه سنتتیک مورد نظر، پودر اسید هیومیک در آب مقطر و تحت شرایط قلیایی حل شد. بعد از تهیه محلول استوک، غلظت های 10، 25 و50 میلی گرم در لیتر از اسید هیومیک تهیه شد. نمونه های تهیه شده به ظرف واکنش با حجم نمونه CC 40 و ضخامت آب 1 سانتی متر منتقل شد و توسط پرتوهای پرانرژی الکترونی با مقادیر دز جذبی متفاوت پرتودهی شدند. در ابتدای مطالعه به منظور تعیین pH بهینه، واکنش با میزان دز جذبی ثابت 3 کیلوگری و تحت pH های 4، 6، 7، 8 و 10 انجام گرفت.
سپس pH بهینه 8 انتخاب و در سایر مراحل تحقیق، آزمایشات در 8= pH انجام شد. به منظور بررسی اثر دز جذبی، مطالعه با میزان دز جذبی 1، 3، 6، 9 و 15 کیلوگری انجام شد. مقادیر جذب نمونه ها در طول موج 254 نانومتر قبل و بعد از پرتودهی توسط دستگاه اسپکتروفتومتر UV/Visible اندازه گیری و مقادیر غلظت با استفاده از منحنی استاندارد و معادله بهترین خط برازش تعیین شد. پس از انجام آزمایشها و بهدست آمدن نتایج از نرمافزارهای Excel و SPSS برای تجزیه و تحلیل دادهها و رسم نمودارها استفاده گردید.
یافته ها
به منظور بررسی اثر pH بر حذف اسیدهیومیک، نمونه های حاوی غلظت 25 میلی گرم در لیتر اسیدهیومیک در معرض دز جذبی ثابت 3 کیلوگری و pH های 4، 6، 7، 8 و 10 به منظور تعیین pH بهینه قرار داده شد که نتایج آن در شکل 1 نشان داده شده است.
بسیاری از منابع آب در سراسر جهان به ویژه منابع آب سطحی به مقدار زیادی دارای مواد آلی طبیعی (NOMs) می باشند (2،1). مواد آلی طبیعی گروهی از ماکرومولکول های آلی هستند که باعث مشکلات متعددی در فرایند های تصفیه آب، از جمله تشکیل محصولات فرعی گندزدایی (DBPs) سرطانزا و جهش زا مثل تری هالومتان (THMs)، می شوند. مواد هیومیکی تقریباً 50 درصد مواد آلی طبیعی در آب را تشکیل می دهند (3). به طور کلی، مواد هیومیکی (HSs) به اسید هیومیک، اسید فولویک و هیومین تقسیم می شوند (2). اسیدهای هیومیک (HAs) قسمتی از مواد هیومیکی بوده که تحت شرایط شدیداً اسیدی (2PH<) در آب قابل حل نبوده، اما در pH های بالاتر در آب حل می شوند (5،4).
در طی چند سال گذشته، روش های متعددی برای حذف NOM از منابع آب مطرح شده که شامل جذب سطحی با کربن فعال (6، 7)، رزین های تبادل یون (8)، الکترومیکروفیلتراسیون (EMF) (9) انعقاد پیشرفته، جداسازی غشایی، ترسیب، فیلتراسیون، و فرایند های اکسیداسیون پیشرفته (AOP) است (4). در میان این روش ها، فرایند اکسیداسیون پیشرفته برای تصفیه آب های حاوی مواد آلی طبیعی مناسب تر بهنظر می رسد (2) و باعث تبدیل NOM به محصولات نهایی بی ضرر مثل آب و دی اکسید کربن می شود (4). در طی فرایندهای اکسیداسیون پیشرفته، رادیکال های آزاد هیدروکسیل تولید شده و به دلیل پتانسیل اکسیداسیون بالا و عملکرد غیر انتخابی به سرعت با ترکیبات آلی واکنش می دهد (10،2).
پرتودهی یکی از روش های مؤثر و مورد استفاده در حذف آلاینده از آب و فاضلاب بوده که قادر به حذف آلودگی های آلی غیر قابل تجزیه بیولوژیکی و رفع آلودگی های میکروبی ناشی از ویروس ها، باکتری ها و غیره است. تابش های یون ساز مانند پرتوهای UV، X و پرتوهای گاما و الکترون های پرشتاب از شکل های مؤثر انرژی هستند که می توانند آلودگی های آلی را از آب و فاضلاب حذف نمایند (11). کارایی پرتودهی به فاکتورهایی نظیر انرژی پرتو، دز جذبی، غلظت و ساختار مولکولی مواد آلوده کننده، دما و اثرات متقابل بین فاکتورهای مختلف بستگی دارد. در این میان کاربرد پرتوهای پرانرژی الکترونی نیز یکی از روش های اکسیداسیون پیشرفته جهت تصفیه آب و فاضلاب محسوب می شود (11).
در پرتودهی الکترونی (E-Beam) از جریانی از الکترون های پرانرژی استفاده می شود که به داخل فیلم نازکی از آب یا فاضلاب هدایت می شود. الکترون ها، مولکول های آب را شکسته و تعدادی از گونه های شیمیایی بسیار واکنش گر تولید می گردد که شامل رادیکال های هیدروکسیل اکسید شده، الکترون های آبی احیا شده و رادیکال هیدروژن است. از جمله مزایای استفاده از روش پرتودهی الکترونی این است که افزودن هیچ گندزدای شیمیایی لازم نیست، هیچ محصول فرعی سمی تولید نمی شود و طی زمان تماس کوتاه، حذف آلاینده اتفاق می افتد (13، 12).
با توجه به توسعه کاربرد پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف آلاینده های زیست محیطی، این مطالعه با هدف بررسی کارایی پرتوهای پرانرژی الکترونی (E-Beam) جهت حذف اسید هیومیک از محلول های آبی انجام و اثر پارامترهای غلظت اولیه اسید هیومیک، pH و میزان دز جذبی بررسی شده است.
روش بررسی
این مطالعه یک مطالعه تجربی می باشد که در مقیاس آزمایشگاهی و به صورت ناپیوسته انجام گرفته است. در این مطالعه، پودر اسید هیومیک مصرفی محصول شرکت سیگما آلدریچ بوده و سایر مواد مورد استفاده محصول شرکت مرک بوده است. جهت تنظیم pH از اسید فسفریک و هیدروکسید سدیم N 1 استفاده گردید. جهت پرتودهی الکترونی از شتاب دهنده ی الکترون مدل TT 200 ساخت شرکت IBM بلژیک استفاده و واکنش در ظرف با حجم CC 40 انجام گرفت. طیف جذبی نمونه ها توسط اسپکتروفتومتر UV-Visible مدل SP-3000 Plus ساخت ژاپن و کنترل pH توسط pH متر HACH مدل HQ40d ساخت USA انجام شد. در این بررسی ابتدا برای تهیه نمونه سنتتیک مورد نظر، پودر اسید هیومیک در آب مقطر و تحت شرایط قلیایی حل شد. بعد از تهیه محلول استوک، غلظت های 10، 25 و50 میلی گرم در لیتر از اسید هیومیک تهیه شد. نمونه های تهیه شده به ظرف واکنش با حجم نمونه CC 40 و ضخامت آب 1 سانتی متر منتقل شد و توسط پرتوهای پرانرژی الکترونی با مقادیر دز جذبی متفاوت پرتودهی شدند. در ابتدای مطالعه به منظور تعیین pH بهینه، واکنش با میزان دز جذبی ثابت 3 کیلوگری و تحت pH های 4، 6، 7، 8 و 10 انجام گرفت.
سپس pH بهینه 8 انتخاب و در سایر مراحل تحقیق، آزمایشات در 8= pH انجام شد. به منظور بررسی اثر دز جذبی، مطالعه با میزان دز جذبی 1، 3، 6، 9 و 15 کیلوگری انجام شد. مقادیر جذب نمونه ها در طول موج 254 نانومتر قبل و بعد از پرتودهی توسط دستگاه اسپکتروفتومتر UV/Visible اندازه گیری و مقادیر غلظت با استفاده از منحنی استاندارد و معادله بهترین خط برازش تعیین شد. پس از انجام آزمایشها و بهدست آمدن نتایج از نرمافزارهای Excel و SPSS برای تجزیه و تحلیل دادهها و رسم نمودارها استفاده گردید.
یافته ها
به منظور بررسی اثر pH بر حذف اسیدهیومیک، نمونه های حاوی غلظت 25 میلی گرم در لیتر اسیدهیومیک در معرض دز جذبی ثابت 3 کیلوگری و pH های 4، 6، 7، 8 و 10 به منظور تعیین pH بهینه قرار داده شد که نتایج آن در شکل 1 نشان داده شده است.
شکل 1: اثر pH بر راندمان حذف اسید هیومیک (غلظت اولیه اسیدهیومیک 25 میلی گرم در لیتر، میزان دز جذبی KGy 3)
با توجه به شکل، افزایش pH تاثیر معنی داری بر حذف اسیدهیومیک نداشته است (05/0≤P). با این حال مقایسه مقادیر راندمان حذف در pH های مختلف نشان داد که pH 6 و 8 دارای راندمان بیشتری در مقایسه با pH 7 بوده و میزان راندمان در pH=8 معادل 23/48% بوده و در مقایسه با سایر pH ها دارای بیشترین راندمان بوده است.
به منظور بررسی اثر دز جذبی، مقادیر دز 1 تا 15 کیلوگری بر حذف اسیدهیومیک با غلظت 25 میلی گرم در لیتر در pH 8 بررسی شد.
بر اساس نتایج این مطالعه، با افزایش دز از 1 به 15 کیلوگری راندمان حذف از 2/28% به 7/77% افزایش یافته است. شکل 2 اثر مقادیر مختلف دز بر حذف اسیدهیومیک را نشان می دهد.
شکل 3: اثر غلظت های 10، 25 و 50 میلی گرم بر لیتر اسیدهیومیک بر کارایی حذف این آلاینده
در این بخش از مطالعه اثر غلظت های 10، 25 و 50 میلی گرم در لیتر اسید هیومیک در حضور مقادیر مختلف دز جذبی و pH 8 مورد بررسی قرار گرفت.
بر اساس نتایج، با افزایش غلظت اسید هیومیک راندمان حذف کاهش می یابد، به طوریکه راندمان حذف HA در اثر دز جذبی 3 کیلوگری و غلظت 10 و50 میلیگرم در لیتر به ترتیب 62 و 7/35 درصد بوده و برای دز جذبی 6 کیلوگری و شرایط مشابه 9/76 و 43 درصد بوده است.
طیف جذبی UV–vis اسید هیومیک بعد از پرتودهی با پرتوهای پرانرژی الکترونی در شکل 4 نشان داده شده است. با توجه به شکل، با افزایش طول موج از 200 تا nm 500، جذب نور کاهش می یابد.
شکل 4: طیف جذب مقادیر مختلف اسیدهیومیک پس از پرتودهی
با توجه به نتایج ارائه شده در مقالات مشابه، مدل های سینتیک شبه درجه اول و دوم برای بیان سرعت حذف اسیدهیومیک استفاده شده است (14).
در طی فرایندهای پرتودهی، غلظت آلاینده مورد نظر، با افزایش دز جذبی کاهش می یابد که روابط آن در معادله 1 بیان شده است:
C=C0e-kD (1)
به منظور بررسی اثر دز جذبی، مقادیر دز 1 تا 15 کیلوگری بر حذف اسیدهیومیک با غلظت 25 میلی گرم در لیتر در pH 8 بررسی شد.
بر اساس نتایج این مطالعه، با افزایش دز از 1 به 15 کیلوگری راندمان حذف از 2/28% به 7/77% افزایش یافته است. شکل 2 اثر مقادیر مختلف دز بر حذف اسیدهیومیک را نشان می دهد.
شکل 3: اثر غلظت های 10، 25 و 50 میلی گرم بر لیتر اسیدهیومیک بر کارایی حذف این آلاینده
در این بخش از مطالعه اثر غلظت های 10، 25 و 50 میلی گرم در لیتر اسید هیومیک در حضور مقادیر مختلف دز جذبی و pH 8 مورد بررسی قرار گرفت.
بر اساس نتایج، با افزایش غلظت اسید هیومیک راندمان حذف کاهش می یابد، به طوریکه راندمان حذف HA در اثر دز جذبی 3 کیلوگری و غلظت 10 و50 میلیگرم در لیتر به ترتیب 62 و 7/35 درصد بوده و برای دز جذبی 6 کیلوگری و شرایط مشابه 9/76 و 43 درصد بوده است.
طیف جذبی UV–vis اسید هیومیک بعد از پرتودهی با پرتوهای پرانرژی الکترونی در شکل 4 نشان داده شده است. با توجه به شکل، با افزایش طول موج از 200 تا nm 500، جذب نور کاهش می یابد.
شکل 4: طیف جذب مقادیر مختلف اسیدهیومیک پس از پرتودهی
با توجه به نتایج ارائه شده در مقالات مشابه، مدل های سینتیک شبه درجه اول و دوم برای بیان سرعت حذف اسیدهیومیک استفاده شده است (14).
در طی فرایندهای پرتودهی، غلظت آلاینده مورد نظر، با افزایش دز جذبی کاهش می یابد که روابط آن در معادله 1 بیان شده است:
C=C0e-kD (1)
شکل 5: سینتیک شبه درجه دوم حذف اسیدهیومیک در حضور تابش پرتوهای پرانرژی الکترونی
در این معادله:
: C غلظت اسیدهیومیک بعد از تابش
C0: غلظت اولیه اسید هیومیک
K: ثابت سرعت واکنش
D: دز جذبی
ثابت سرعت واکنش به طور قابل ملاحظه ای به غلظت اولیه اسیدهیومیک و ساختارمولکولی اسیدهیومیک بستگی دارد (15، 16). در این بخش از مطالعه، داده های حاصل از اثردزهای جذبی 1، 3، 6، 9 و 15 کیلوگری جهت حذف غلظت 25 میلی گرم در لیتر اسیدهیومیک جهت تعیین سینتیک حذف مورد استفاده قرارگرفت که نتایج آن در شکل 5 ارائه شده است. نتایج مطالعه سینتیک واکنش تابش پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف اسید هیومیک با استفاده از سینتیک واکنش های شبه درجه اول و دوم بررسی گردید که این نتایج با سینتیک شبه درجه دوم مطابقت بیشتری داشت (15):
بحث و نتیجه گیری
نتایج این مطالعه نشان داد که در دز 3 کیلوگری و غلظت اولیه 25 میلی گرم بر لیتر اسیدهیومیک، تغییر pHبر کارایی حذف اثرمعناداری نداشته است. اما در مطالعات دیگری که از روش پرتودهی برای حذف اسیدهیومیک انجام گرفته است مشخص شد که pH بر کارایی فرایند اثر داشته است. برای مثال در مطالعه ای که توسط گو و همکاران در سال 2009، با استفاده از روش پرتودهی توسط گاما برای حذف هالومتان های با غلظت کم در آب آشامیدنی انجام گرفت، مشخص شد که در دز جذبی 3 کیلوگری با افزایش pH، حذف همه هالومتان ها نیز افزایش می یابد (17).
در طی فرایندهای اکسیداسیون پیشرفته، رادیکال های آزاد هیدروکسیل(OH) تشکیل می شود که باعث اکسیداسیون آلاینده مورد نظر می شوند. مطالعه ای که توسط پالفی و همکاران در سال 2007 بر روی تجزیه اسید هیومیک و مشتقات آن توسط اشعه یونیزان در محلول های آبی انجام گرفت، نشان داد که این ترکیبات به طور مؤثر توسط رادیکال های هیدروکسیل حاصل از رادیولیز آب، تخریب می شوند (18). رادیکال های هیدروکسیل، در فرایند پرتودهی با پرتوهای پرانرژی الکترونی نیز شکل گرفته و باعث افزایش کارایی حذف آلاینده ها می شوند.
در ضمن با افزایش دز جذبی، رادیکال های هیدروکسیل بیشتری تولید شده (15) که با افزایش کارایی حذف اسید هیومیک همراه است. نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعه ای که توسط پارسائیان و همکاران در سال 1388، تحت عنوان استفاده از پرتوهای پرانرژی الکترونی برای رنگزدایی محلول های آبی حاوی رنگهای رآکتیو و اسیدی در حضور آب اکسیژنه انجام دادند مطابقت دارد. در مطالعه آن ها، محلول آبی هر دو رنگ با غلظت ppm 100 در دزهای مختلف 1 ،3 ، 6 و 9 کیلوگری پرتودهی شدند.
نتایج آزمایشهای آن ها نشان داد که محلول های رنگی مورد نظر بهطور مؤثری با پرتوهای پرانرژی الکترونی تخریب و رنگزدایی می شوند. نوار جذبی رنگهای مورد نظر در دز kGy 1 به سرعت کاهش یافته و در دز kGy 9 تقریباً به طورکامل ناپدید گردیده است (19). در مطالعه حاضر نیز با افزایش دز جذبی از 1 به 15 کیلوگری، راندمان حذف اسید هیومیک افزایش یافته ولی در دز 15 کیلوگری نیز اسیدهیومیک به طور کامل حذف نگردیده است.
مطالعه مشابه دیگری که بهجت و همکاران در سال 1388 انجام دادند، تخریب پذیری محلول آبی رنگ های راکتیو توسط پرتوهای پرانرژی الکترونی با انرژی 10 مگا الکترون ولت در دزهای1، 3، 5، 8 و 11 کیلوگری مورد بررسی قرار گرفت. غلظت رنگهای مورد نظر در این مطالعه ppm 50 بوده است. نتایج آزمایش آن ها نشان داد که در دز kGy 1 بیش از 83% رنگ زدایی حاصل می گردد و در دز 3 کیلوگری این مقادیر بین 93 تا 96 % متغیر است. در مطالعه این محققین نیز با افزایش دزجذبی از 1 کیلوگری به 11 کیلوگری راندمان حذف افزایش یافته است (20).
محوی و همکاران نیز در مطالعه کاهش مواد هیومیکی در آب با کاربرد امواج اولتراسونیک و تابش فرابنفش، به این نتیجه رسیدند که در غلظت های پایین تر مواد هیومیکی، کارایی حذف مواد هیومیکی افزایش می یابد (2). نتایج آن ها با نتایج مطالعه حاضر که با افزایش غلظت اولیه اسیدهیومیک از 10 به 50 میلی گرم در لیتر، راندمان حذف اسیدهیومیک کاهش یافته است، مطابقت دارد.
نتایج مطالعات سینتیک مشخص کرد که حذف اسید هیومیک با پرتوهای پرانرژی الکترونی با سینتیک واکنش های شبه درجه اول و دوم همخوانی دارد که این نتایج با سینتیک شبه درجه دوم مطابقت بیشتری داشت. نتایج بیشتر مطالعات در زمینه تابش با پرتوهای پرانرژی الکترونی با سینتیک شبه درجه اول مطابقت داشته است (21، 17).
با این حال در مطالعه کوان در سال 2012 که به بررسی اثر پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف آیوپروماید پرداخته است، نتایج نشان داد که داده ها با سینتیک شبه درجه دوم مطابقت دارد (22).
در نهایت می توان چنین نتیجه گرفت که پرتوهای پرانرژی الکترونی، روش مؤثری در حذف مواد آلی طبیعی نظیر
اسیدهیومیک از نمونه های آبی است.
تشکر و قدردانی
این تحقیق با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات
بهداشتی درمانی یزد در قالب پایان نامه دانشجویی انجام شده
است که بدینوسیله تشکر و قدردانی می شود.
تضاد منافع
این مقاله اعلام می دارند که هیچ گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
: C غلظت اسیدهیومیک بعد از تابش
C0: غلظت اولیه اسید هیومیک
K: ثابت سرعت واکنش
D: دز جذبی
ثابت سرعت واکنش به طور قابل ملاحظه ای به غلظت اولیه اسیدهیومیک و ساختارمولکولی اسیدهیومیک بستگی دارد (15، 16). در این بخش از مطالعه، داده های حاصل از اثردزهای جذبی 1، 3، 6، 9 و 15 کیلوگری جهت حذف غلظت 25 میلی گرم در لیتر اسیدهیومیک جهت تعیین سینتیک حذف مورد استفاده قرارگرفت که نتایج آن در شکل 5 ارائه شده است. نتایج مطالعه سینتیک واکنش تابش پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف اسید هیومیک با استفاده از سینتیک واکنش های شبه درجه اول و دوم بررسی گردید که این نتایج با سینتیک شبه درجه دوم مطابقت بیشتری داشت (15):
بحث و نتیجه گیری
نتایج این مطالعه نشان داد که در دز 3 کیلوگری و غلظت اولیه 25 میلی گرم بر لیتر اسیدهیومیک، تغییر pHبر کارایی حذف اثرمعناداری نداشته است. اما در مطالعات دیگری که از روش پرتودهی برای حذف اسیدهیومیک انجام گرفته است مشخص شد که pH بر کارایی فرایند اثر داشته است. برای مثال در مطالعه ای که توسط گو و همکاران در سال 2009، با استفاده از روش پرتودهی توسط گاما برای حذف هالومتان های با غلظت کم در آب آشامیدنی انجام گرفت، مشخص شد که در دز جذبی 3 کیلوگری با افزایش pH، حذف همه هالومتان ها نیز افزایش می یابد (17).
در طی فرایندهای اکسیداسیون پیشرفته، رادیکال های آزاد هیدروکسیل(OH) تشکیل می شود که باعث اکسیداسیون آلاینده مورد نظر می شوند. مطالعه ای که توسط پالفی و همکاران در سال 2007 بر روی تجزیه اسید هیومیک و مشتقات آن توسط اشعه یونیزان در محلول های آبی انجام گرفت، نشان داد که این ترکیبات به طور مؤثر توسط رادیکال های هیدروکسیل حاصل از رادیولیز آب، تخریب می شوند (18). رادیکال های هیدروکسیل، در فرایند پرتودهی با پرتوهای پرانرژی الکترونی نیز شکل گرفته و باعث افزایش کارایی حذف آلاینده ها می شوند.
در ضمن با افزایش دز جذبی، رادیکال های هیدروکسیل بیشتری تولید شده (15) که با افزایش کارایی حذف اسید هیومیک همراه است. نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعه ای که توسط پارسائیان و همکاران در سال 1388، تحت عنوان استفاده از پرتوهای پرانرژی الکترونی برای رنگزدایی محلول های آبی حاوی رنگهای رآکتیو و اسیدی در حضور آب اکسیژنه انجام دادند مطابقت دارد. در مطالعه آن ها، محلول آبی هر دو رنگ با غلظت ppm 100 در دزهای مختلف 1 ،3 ، 6 و 9 کیلوگری پرتودهی شدند.
نتایج آزمایشهای آن ها نشان داد که محلول های رنگی مورد نظر بهطور مؤثری با پرتوهای پرانرژی الکترونی تخریب و رنگزدایی می شوند. نوار جذبی رنگهای مورد نظر در دز kGy 1 به سرعت کاهش یافته و در دز kGy 9 تقریباً به طورکامل ناپدید گردیده است (19). در مطالعه حاضر نیز با افزایش دز جذبی از 1 به 15 کیلوگری، راندمان حذف اسید هیومیک افزایش یافته ولی در دز 15 کیلوگری نیز اسیدهیومیک به طور کامل حذف نگردیده است.
مطالعه مشابه دیگری که بهجت و همکاران در سال 1388 انجام دادند، تخریب پذیری محلول آبی رنگ های راکتیو توسط پرتوهای پرانرژی الکترونی با انرژی 10 مگا الکترون ولت در دزهای1، 3، 5، 8 و 11 کیلوگری مورد بررسی قرار گرفت. غلظت رنگهای مورد نظر در این مطالعه ppm 50 بوده است. نتایج آزمایش آن ها نشان داد که در دز kGy 1 بیش از 83% رنگ زدایی حاصل می گردد و در دز 3 کیلوگری این مقادیر بین 93 تا 96 % متغیر است. در مطالعه این محققین نیز با افزایش دزجذبی از 1 کیلوگری به 11 کیلوگری راندمان حذف افزایش یافته است (20).
محوی و همکاران نیز در مطالعه کاهش مواد هیومیکی در آب با کاربرد امواج اولتراسونیک و تابش فرابنفش، به این نتیجه رسیدند که در غلظت های پایین تر مواد هیومیکی، کارایی حذف مواد هیومیکی افزایش می یابد (2). نتایج آن ها با نتایج مطالعه حاضر که با افزایش غلظت اولیه اسیدهیومیک از 10 به 50 میلی گرم در لیتر، راندمان حذف اسیدهیومیک کاهش یافته است، مطابقت دارد.
نتایج مطالعات سینتیک مشخص کرد که حذف اسید هیومیک با پرتوهای پرانرژی الکترونی با سینتیک واکنش های شبه درجه اول و دوم همخوانی دارد که این نتایج با سینتیک شبه درجه دوم مطابقت بیشتری داشت. نتایج بیشتر مطالعات در زمینه تابش با پرتوهای پرانرژی الکترونی با سینتیک شبه درجه اول مطابقت داشته است (21، 17).
با این حال در مطالعه کوان در سال 2012 که به بررسی اثر پرتوهای پرانرژی الکترونی در حذف آیوپروماید پرداخته است، نتایج نشان داد که داده ها با سینتیک شبه درجه دوم مطابقت دارد (22).
در نهایت می توان چنین نتیجه گرفت که پرتوهای پرانرژی الکترونی، روش مؤثری در حذف مواد آلی طبیعی نظیر
اسیدهیومیک از نمونه های آبی است.
تشکر و قدردانی
این تحقیق با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات
بهداشتی درمانی یزد در قالب پایان نامه دانشجویی انجام شده
است که بدینوسیله تشکر و قدردانی می شود.
تضاد منافع
این مقاله اعلام می دارند که هیچ گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
References
1- Zazooli MA, Mesdaghinia AR, Mahvi AH, Gholami M, Unesian M. study of constituents of humic and non humic matters of raw water influent to Tehran pars and Jalalieh plants of Tehran. The 10th Congress of environmental health, Hamadan 2007.
2- Mahvi AH, Rezaee R, Safari M. reduction of humic substances in water by application of ultrasound waves and ultraviolet irradiation. Environ Health Sci Eng 2009; 6(4):233-40.
3- Roshani B, Karpel Vel Leitner N. Effect of persulfate on the oxidation of benzotriazole and humic acid by e-beam irradiation, Journal of Hazardous Materials 2011; 190(1): 403–408.
4- Liao CH, Lu MC, Su SH. role of cupric ions in the H2O2/UV oxidation of humic acids. chemosphere 2001; 44 (5): 913-919.
5- Magdaleno GB, Coichev N. Chemiluminescent determination of humic substances based on the oxidation by peroxymonosulfate. Analytica chimica acta 2005; 552(1):141-6.
6. Duan J, Wilson F, Graham N, Tay JH. Adsorption of humic acid by powdered activated carbon in saline water conditions. Desalination 2002; 151(1): 53-66.
7- Gokce CE, Guneysu S, Aydin S, Arayici S. Comparison of Activated Carbon and Pyrolyzed Biomass for Removal of Humic Acid from Aqueous Solution. The Open Environmental Pollution & Toxicology Journal 2009; 1(1): 43-48.
8- Bolto B, Dixon D, Eldridge R, King S. Linge K. Removal of natural organic matter by ion exchange. Water Res 2002; 36(20): 5057–5065.
9. Weng YH, Lia KC, Chaung-Hsieh LH, Huang CP. Removal of humic substances (HS) from water by electro-microfiltration (EMF). Water Res 2006; 40(9): 1783 – 1794.
10- Munter R. advanced oxidation processes – current status and prospects, Proc. Estonian Acad. Sci. Chem 2001; 50 (2): 59–80.
11- Behjat A, Mozahheb SA, Khalili MB, Vakhshour B, Zare SH, Falah ZM. Advanced Oxidation Treatment of Drinking Water and Wastewater Using High-energy Electron Beam Irradiation 2007:60-68. [Persian]
12- EPA, Combined Sewer Overflow Technology Fact Sheet, Alternative Disinfection Methods, United States, Office of Water, Environmental Protection Agency, Washington, D.C. 1999.
13- Zhang J, Zheng Z, Luan J, Yang G, Song W, Zhong Y, et al. Degradation of hexachlorobenzene by electron beam irradiation, Journal of Hazardous Materials, 2007; 142(1): 431–436.
14- Ho YS, McKay G. Pseudo-second order model for sorption processes. Process Biochem1999; 34(5): 451-465.
15- Yu S, Lee B, Lee M, Cho IH, Chang SW. Decomposition and mineralization of cefaclor by ionizing radiation: Kinetics and effects of the radical scavengers, Chemosphere 2008; 71(11): 2106–2112.
16- Lee B, Lee M. Decomposition of 2,4,6-trinitrotoluene (TNT) by gamma irradiation. Environ. Sci. Technol 2005; 39(23): 9278–9285.
17- Guo Zh, Zheng Zh, Gu Ch, Tang D. Radiation removals of low-concentration halomethanes in drinking water. Journal of Hazardous Materials 2009; 164(2): 900–903.
18- Pa´lfi T, Takács E, Wojnárovits L. Degradation of H-acid and its derivative in aqueous solution by ionising radiation. Water research 2007; 41(12): 2533 – 2540.
19. Parsaeian MR, Anvari F, Kheirkhah M, Haji Shabani AM, Behjat A, Tabasi M. electron beam process for decoloration of reactive and acid dyes in aqueous solution in presence of H2O2. Nuclear Sci and Tech 2010; (50):68-73 [Persian]
20- Behjat A, Parsaeian M, Anvari F, Kheirkhah M, Tahami M. Dicolorization of Reactive Dyes in Aqueous Solutions Using Ionizing Electron Beam Radiation. Water and Wastewater 2009; 26-31 [Persian]
21- Momani FA. Degradation of cyanobacteria anatoxin-a by advanced oxidation processes. Separation and Purification Technology 2007; 57(1): 85–93.
22- Kwon M, Kwon M, Yoon Y, Cho E, Jung Y, Lee BC, et al. Removal of iopromide and degradation characteristics in electron beam irradiation process. Journal of Hazardous M
1- Zazooli MA, Mesdaghinia AR, Mahvi AH, Gholami M, Unesian M. study of constituents of humic and non humic matters of raw water influent to Tehran pars and Jalalieh plants of Tehran. The 10th Congress of environmental health, Hamadan 2007.
2- Mahvi AH, Rezaee R, Safari M. reduction of humic substances in water by application of ultrasound waves and ultraviolet irradiation. Environ Health Sci Eng 2009; 6(4):233-40.
3- Roshani B, Karpel Vel Leitner N. Effect of persulfate on the oxidation of benzotriazole and humic acid by e-beam irradiation, Journal of Hazardous Materials 2011; 190(1): 403–408.
4- Liao CH, Lu MC, Su SH. role of cupric ions in the H2O2/UV oxidation of humic acids. chemosphere 2001; 44 (5): 913-919.
5- Magdaleno GB, Coichev N. Chemiluminescent determination of humic substances based on the oxidation by peroxymonosulfate. Analytica chimica acta 2005; 552(1):141-6.
6. Duan J, Wilson F, Graham N, Tay JH. Adsorption of humic acid by powdered activated carbon in saline water conditions. Desalination 2002; 151(1): 53-66.
7- Gokce CE, Guneysu S, Aydin S, Arayici S. Comparison of Activated Carbon and Pyrolyzed Biomass for Removal of Humic Acid from Aqueous Solution. The Open Environmental Pollution & Toxicology Journal 2009; 1(1): 43-48.
8- Bolto B, Dixon D, Eldridge R, King S. Linge K. Removal of natural organic matter by ion exchange. Water Res 2002; 36(20): 5057–5065.
9. Weng YH, Lia KC, Chaung-Hsieh LH, Huang CP. Removal of humic substances (HS) from water by electro-microfiltration (EMF). Water Res 2006; 40(9): 1783 – 1794.
10- Munter R. advanced oxidation processes – current status and prospects, Proc. Estonian Acad. Sci. Chem 2001; 50 (2): 59–80.
11- Behjat A, Mozahheb SA, Khalili MB, Vakhshour B, Zare SH, Falah ZM. Advanced Oxidation Treatment of Drinking Water and Wastewater Using High-energy Electron Beam Irradiation 2007:60-68. [Persian]
12- EPA, Combined Sewer Overflow Technology Fact Sheet, Alternative Disinfection Methods, United States, Office of Water, Environmental Protection Agency, Washington, D.C. 1999.
13- Zhang J, Zheng Z, Luan J, Yang G, Song W, Zhong Y, et al. Degradation of hexachlorobenzene by electron beam irradiation, Journal of Hazardous Materials, 2007; 142(1): 431–436.
14- Ho YS, McKay G. Pseudo-second order model for sorption processes. Process Biochem1999; 34(5): 451-465.
15- Yu S, Lee B, Lee M, Cho IH, Chang SW. Decomposition and mineralization of cefaclor by ionizing radiation: Kinetics and effects of the radical scavengers, Chemosphere 2008; 71(11): 2106–2112.
16- Lee B, Lee M. Decomposition of 2,4,6-trinitrotoluene (TNT) by gamma irradiation. Environ. Sci. Technol 2005; 39(23): 9278–9285.
17- Guo Zh, Zheng Zh, Gu Ch, Tang D. Radiation removals of low-concentration halomethanes in drinking water. Journal of Hazardous Materials 2009; 164(2): 900–903.
18- Pa´lfi T, Takács E, Wojnárovits L. Degradation of H-acid and its derivative in aqueous solution by ionising radiation. Water research 2007; 41(12): 2533 – 2540.
19. Parsaeian MR, Anvari F, Kheirkhah M, Haji Shabani AM, Behjat A, Tabasi M. electron beam process for decoloration of reactive and acid dyes in aqueous solution in presence of H2O2. Nuclear Sci and Tech 2010; (50):68-73 [Persian]
20- Behjat A, Parsaeian M, Anvari F, Kheirkhah M, Tahami M. Dicolorization of Reactive Dyes in Aqueous Solutions Using Ionizing Electron Beam Radiation. Water and Wastewater 2009; 26-31 [Persian]
21- Momani FA. Degradation of cyanobacteria anatoxin-a by advanced oxidation processes. Separation and Purification Technology 2007; 57(1): 85–93.
22- Kwon M, Kwon M, Yoon Y, Cho E, Jung Y, Lee BC, et al. Removal of iopromide and degradation characteristics in electron beam irradiation process. Journal of Hazardous M
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
