دوره 20، شماره 6 - ( بهمن و اسفند 1400 )
جلد 20 شماره 6 صفحات 84-73 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: 399205
Ethics code: IR.MUI.RESEARCH.REC.1399.305
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Pirzadeh A, Naghdi A. Evaluation of Mothers' Knowledge, Self-Efficacy, and Performance in the Field of Exclusive Breastfeeding and its Related Factors in Infants Less than 6 Months of Age in Ashkzar City of Yazd Province. TB 2022; 20 (6) :73-84
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3237-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3237-fa.html
پیرزاده اسیه، نقدی افسانه. بررسی آگاهی، خودکارآمدی و عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر و عوامل مرتبط با آن در کودکان زیر 6 ماه شهرستان اشکذر استان یزد. طلوع بهداشت. 1400; 20 (6) :73-84
دانشکده بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی اصفهان،اصفهان،ایران. ، naghdi@gmial.com
متن کامل [PDF 591 kb]
(446 دریافت)
| چکیده (HTML) (702 مشاهده)
متن کامل: (807 مشاهده)
بررسی آگاهی، خودکارآمدی و عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر و عوامل مرتبط با آن در کودکان زیر 6 ماه شهرستان اشکذر استان یزد
نویسندگان:آسیه پیرزاده1، افسانه نقدی2
1. دانشیار گروه آموزش و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی اصفهان،اصفهان،ایران.
2.نویسنده مسئول:دانشجوی کارشناسی ارشد رشته آموزش جامعه نگر در نظام سلامت ، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
تلفن تماس : 09131576973 afsanah.naghdi@gmial.com Email:
چکیده
مقدمه: با توجه به اهمیت تغذیه با شیر مادر و مزایای آن برای شیرخوار و لزوم آموزش های لازم جهت شیردهی موفق، مطالعه حاضر با هدف تعیین آگاهی، خودکارآمدی و عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر و عوامل مرتبط با آن در کودکان زیر 6 ماه شهرستان اشکذر یزد انجام شد.
روش بررسی:این مطالعه که به صورت توصیفی – تحلیلی انجام شد از 300 نفر مادر دارای کودک زیر شش ماه با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته با مصاحبه حضوری و تماس تلفنی، داده های تحقیق جمع آوری شد. ضمن محاسبه شاخص های مرتبط با تغذیه انحصاری با شیر مادر، با استفاده از آزمون های نرم افزار SPSS نسخه 20 به تحلیل روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته پرداخته و مهم ترین عوامل موثر بر تغذیه انحصاری بر شیرمادر تعیین گردید.
یافته ها: نتایج نشان داد که میانگین سن مادران 6/59 ± 43/28 است. میانگین و انحراف میانگین نمره آگاهی، خودکارآمدی و نمره عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر به ترتیب :82/18، 72/16و 11/16 می باشد. بین میانگین نمره تغذیه انحصاری با شیر مادر با تعداد قل نوزاد ، با استفاده از شیشه شیر و استفاده از پستانک و وزن هنگام تولد نوزاد رابطه معناداری وجود دارد.
نتیجه گیری: با توجه به قابل تعدیل بودن اکثر عوامل مرتبط با شیر مادر می توان با آموزش و استفاده از روش های نوین مشاوره مناسب توسط کارکنان بهداشتی جهت افزایش تغذیه انحصاری نوزادان با شیر مادر گام برداشت.
واژه های کلیدی: تغذیه انحصاری با شیرمادر، کودکان ،اشکذر
در این مطالعه 300 مادردارای شیرخوار زیر 6 ماه که تحت پوشش مراکز بهداشتی درمانی شهرستان اشکذر یزد بودند از نظر میزان آگاهی و عملکرد در مورد تغذیه انحصاری با شیر مادر مورد بررسی قرار گرفتند. شیوع تغذیه با شیر مادر در 6 ماهه اول تولد کودک در این مطالعه 7/98 درصد می باشد. این نتایج با نتایج مطالعه کشور چین همخوانی داشت (26).
آگاهی مادران در مورد تغذیه انحصاری با شیر مادر در حد متوسط بود که با یافته های مصفای خمامی هماهنگ می باشد(27). این در حالیست که یافته های چرکزی و همکاران نشان داد میزان آگاهی مادران در مورد تغذیه با شیر مادر در 82 درصد مادران خوب بوده است(28).
مطالعه حاضر نشان داد عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر نیز در حد متوسط می باشد که با مطالعه ی علایی و همکاران در تهران هم خوانی دارد و در این مظالعه با نقش حمایت اجتماعی اطرافیان اشاره شده است(29). در مطالعه ای در انگلستان حمایت همسر و پذیرش رفتار شیردهی به عنوان یک هنجار اجتماعی، حمایت از طرف دوستان از عوامل مهم برای شروع و تداوم شیردهی بوده است(30). اسویت نیز در مطالعه خود نشان داد حمایت همسران و نگرش مناسب آنان نسبت به تغذیه با شیرمادر در تداوم شیردهی نوزادان نارس موثر بوده است(31). بررسی گیل نشان داد که اعضاء دیگر خانواده در دوره موفقیت آمیز تغذیه با شیر مادر نقش دارد(32).
نتایج مطالعه حاضر هم چنین نشان داد ارتباط بین تعداد فرزندان (یک فرزند) و عملکرد بهتر مادر در مورد تغذیه انحصاری معنی دار می باشد. این نتایج با یافته های گریفتس هماهنگ نبوده (33) ولی با یافته وقاری در این زمینه همسو می باشد (35، 34).
یافته های این مطالعه حاکی از وضعیت نسبتاً بهتر خودکارآمدی شیردهی می باشد. حسینی و همکاران میانگین خودکارآمدی شیردهی در مشهد را 01/47 گزارش کردند(35). در مطالعه دیگری در مشهد این میزان 1/48 بود(36). رحمتی نژاد و باستانی میانگین خودکارآمدی شیردهی را در زنان دارای شیردهی انحصاری 64/53 و شیردهی غیر انحصاری 11/46 گزارش کرده بودند(37). از آن جایی که مطالعات انجام شده مربوط به سال های گذشته است، بهبود وضعیت خودکارآمدی شیردهی می تواند حاصل تمرکز بیشتر سیستم بهداشتی بر مراقبت های بعد از زایمان که شامل شیردهی انحصاری نیز می شود، باشد. هم چنین فرهنگ حاکم بر جامعه مورد پژوهش نیز میتواند از علل این تفاوت باشد. مک کویین و همکاران یافته ها نشان داده بود مادرانی که از شیر خود راضی نبودند و احساس میکردند که شیر آن ها ناکافی است در معرض قطع زودهنگام تر شیردهی بوده اند(38). از آن جایی که خودکارآمدی شیردهی به صورت اعتماد مادر نسبت به توانایی خویش در شیردادن به نوزادش تعریف می شود، لذا عملکرد موفقیت آمیزی که سریعاَ حاصل شده باشد، می تواند تأثیر قوی و بسیاری بر درک مادر نسبت به توانمندی خویش در شیردهی و تداوم آن داشته باشد.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که رضایت مادر از کیفیت تغذیه نوزاد در بیمارستان می تواند به عنوان عامل اطمینان بخش از کفایت و توانایی مادر در شیردهی عمل کند. بنابراین با استفاده از بهبود کیفیت مشاوره شیردهی میتوان نمره خودکارآمدی شیردهی مادران را ارتقاء داد، زیرا مشاوره در بیمارستان، اولین زمانی است که مادر علاوه بر دریافت اطلاعات (مشاوره های دوران بارداری) می تواند به صورت عملی مهارت شیردهی خود را نیز تقویت کند. در این زمینه نقش مشاوران شیردهی حائز اهمیت است، زیرا آن ها می توانند به مادر در شناسایی موانع شیردهی کمک کنند و استراتژی هایی را برای رفع این موانع ارائه دهند. هم چنین می توانند مادر را در شناسایی نقاط قوت و منابع حمایتی تشویق کنند.
نتایج نشان داد که بین کیفیت شیردهی زنان زایمان کرده به روش سزارین و زایمان طبیعی تفاوت وجود دارد و بیانگر بالاتر بودن کیفیت شیردهی زنان با زایمان طبیعی هنگام زایمان در مقایسه با زنان زایمان کرده به روش سزارین هنگام زایمان میباشد. این یافته های پژوهشی با نتایج پژوهش های اسلامی و همکاران، اختیاری و همکاران هم سو می باشد(40، 39).
در مطالعه اسلامی و همکاران که با هدف مقایسه رابطه نوع زایمان بر موفقیت تغذیه با شیر مادر انجام شد، نتایج به دست آمده نشان داد، مادران سزارین شده در مقایسه با مادران با زایمان طبیعی از نظر تغذیه با شیر مادر و طول مدت تغذیه کمتر موفق بودند(39).
نتیجه مطالعه اختیاری و همکاران نشان داد در گروه با زایمان طبیعی، 70 درصد مادران موفقیت کامل، 5/21 درصد موفقیت نسبی و 5/8 درصد عدم موفقیت در شیردهی داشتند. این میزان در مادران سزارینی به ترتیب 48، 29 و 23 درصد بود، که این مسئله نشان دهنده تأثیر نوع زایمان بر موفقیت شیردهی است(40). نتایج کاکمک و همکاران نشان داد که نمرات شیردهی زنان در گروه زایمان طبیعی در مقایسه با گروه سزارین به صورت معناداری بیشتر بود(41).
در مطالعه ای که توسط ایوانس و همکاران در آمریکا صورت گرفت، زایمان به روش سزارین باعث کاهش موفقیت در شیردهی شده بود و علت آن، یأس مادر در مورد عمل های سزارین از پیش تصمیم گیری نشده، زمان طولانی تر بهبود مادر، درد بیشتر و خطرات بیشتر عمل سزارین به نسبت زایمان طبیعی ذکر شده بود(42).
لذا بهترین راهکار آموزشی برای مراکز جامع سلامت شهرستان اشکذر این است که در دوره های آموزشی خود بیشترین تاکید را بر روی عواملی قرار دهد که همزمان رابطه معنی داری با تصمیم و نوع شیردهی انحصاری داشتند و هم چنین متخصصین آموزش بهداشت باید با برنامه ریزی و طراحی برنامه های آموزشی مفید و موثر در این زمینه و متناسب با گروه هدف و هم چنین در نظر گرفتن سطح توانایی و مهارت آن ها بهترین رویکرد آموزشی را انتخاب نمایند تا بتوانند هرچه بهتر و بیشتر در زمینه افزایش سطح سواد سلامت که موضوعی بسیار مهم است، قدم بر دارند، تا شاهد بهبود این توانایی در میان اقشار مختلف مردم باشیم.
تعارض منافع
هیچگونه تعارض منافعی بین نویسندگان مقاله نیست.
تشکر و قدر دانی
این طرح حاصل پایان نامه ی کارشناسی ارشد رشته آموزش جامعه نگر در نظام سلامت گرایش آموزش سلامت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به شماره 399205 می باشد. نویسندگان کمال تشکر و قدردانی خود را از کلیه افراد شرکت کننده در پژوهش و کارکنان مراکز بهداشتی- درمانی شهرستان اشکذر که ما را در انجام این تحقیق یاری نمودند اعلام می دارند.
نویسندگان:آسیه پیرزاده1، افسانه نقدی2
1. دانشیار گروه آموزش و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی اصفهان،اصفهان،ایران.
2.نویسنده مسئول:دانشجوی کارشناسی ارشد رشته آموزش جامعه نگر در نظام سلامت ، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
تلفن تماس : 09131576973 afsanah.naghdi@gmial.com Email:
چکیده
مقدمه: با توجه به اهمیت تغذیه با شیر مادر و مزایای آن برای شیرخوار و لزوم آموزش های لازم جهت شیردهی موفق، مطالعه حاضر با هدف تعیین آگاهی، خودکارآمدی و عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر و عوامل مرتبط با آن در کودکان زیر 6 ماه شهرستان اشکذر یزد انجام شد.
روش بررسی:این مطالعه که به صورت توصیفی – تحلیلی انجام شد از 300 نفر مادر دارای کودک زیر شش ماه با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته با مصاحبه حضوری و تماس تلفنی، داده های تحقیق جمع آوری شد. ضمن محاسبه شاخص های مرتبط با تغذیه انحصاری با شیر مادر، با استفاده از آزمون های نرم افزار SPSS نسخه 20 به تحلیل روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته پرداخته و مهم ترین عوامل موثر بر تغذیه انحصاری بر شیرمادر تعیین گردید.
یافته ها: نتایج نشان داد که میانگین سن مادران 6/59 ± 43/28 است. میانگین و انحراف میانگین نمره آگاهی، خودکارآمدی و نمره عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر به ترتیب :82/18، 72/16و 11/16 می باشد. بین میانگین نمره تغذیه انحصاری با شیر مادر با تعداد قل نوزاد ، با استفاده از شیشه شیر و استفاده از پستانک و وزن هنگام تولد نوزاد رابطه معناداری وجود دارد.
نتیجه گیری: با توجه به قابل تعدیل بودن اکثر عوامل مرتبط با شیر مادر می توان با آموزش و استفاده از روش های نوین مشاوره مناسب توسط کارکنان بهداشتی جهت افزایش تغذیه انحصاری نوزادان با شیر مادر گام برداشت.
واژه های کلیدی: تغذیه انحصاری با شیرمادر، کودکان ،اشکذر
مقدمه
آنچه به عنوان تغذیه طبیعی شیرخوار در شش ماهه اول زندگی توصیه شده تغذیه انحصاری با شیر مادر است (1). تغذیه انحصاری به تغذیه ی شیر خوار تا شش ماهگی فقط با شیر مادر بدون دریافت آب و مواد غذایی به غیر از مکمل ها، اطلاق می شود. تغذیه انحصاری با شیر مادرعلاوه بر فراهم نمودن رشد و تکامل مطلوب کودک، شیوع و شدت تعداد زیادی از بیماری های حاد و مزمن از جمله آسم، بیماری های غیرواگیر مزمن از قبیل چاقی، دیابت را کاهش می دهد و هم چنین در کاهش بیماری های دستگاه گوارش، عفونت و مرگ و میر نیز نقش دارد(6-2). از طرفی تغذیه کوتاه مدت با شیر مادر با التهاب گوش میانی و اسهال،افزایش احتمال به بیماری هایی مثل لوسمی،عفونت سیستم تنفس تحتانی مرتبط است(9-7). تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول تولد در تامین سلامت کودکان نقش موءثرتری دارد (10) و شروع زودرس تغذیه تکمیلی می تواند بر رشد شیرخوار تأثیر منفی بگذارد(11).
به دلیل رشد سریع مغز و افزایش مصرف انرژی به دلیل نارس بودن سیستم های نوزاد، تغذیه نوزاد با شیر مادر در این مرحله از اهمیت ویژه ای برخوردار است(12). سازمان جهانی بهداشت و یونیسف نیز شیر مادر را استاندارد طلایی تغذیه شیرخواران دانسته و آن را در اکثر موارد تنها ماده غذایی میداند که باید تا 6 ماهگی و حتی 2 سالگی به شیرخوار داده شود (13).
در سراسر دنیا شواهد فراوانی وجود دارد که تغذیه با شیر مادر دارای مزایای بی شماری برای مادران و نوزادان می باشد و یک استراتژی مهم برای کاهش مرگ ومیر کودکان و افزایش بقاء آن ها به شمار می رود (14).
مطالعات قبلی نشان داده میزان تغذیه با شیر مادر در کشورها و فرهنگ های مختلف متفاوت است. برای مثال در کانادا میزان تغذیه با شیرمادر نسبت به سه نسل گذشته افزایش یافته است (15)در ترکیه 9/68 درصد مادران تا دو ماه اول پس از زایمان شیردهی انحصاری دارند(16).
یک مطالعه ملی در سنگاپور نشان داد که تنها 21 % از مادران تا 6 ماه شیردهی داشته اند و کمتر از 5 % از آن ها تغذیه انحصاری با شیر مادر داشتهاند (17). در برنامه کشوری ایران، به اهمیت تغذیه مناسب کودک در ماه ها و سال های اولیه عمر در حفظ، بقاء، تأمین رشد، تکامل و سلامت او و مادر اشاره شده است (18).اما متاسفانه علیرغم تاکید کمیته کشوری ترویج تغذیه با شیر مادر، آمارهای موجود در مورد شیر دهی انحصاری مادران در ایران بسیار نگران کننده می باشد(19). به طوری که شاخص تغذیه انحصاری با شیر مادر تا 6 ماهگی 1/23 درصد در کل کشور، 8/12 در آذربایجان شرقی، 28 درصد در تهران، 4/15 در مازندران و 5/19 درصد در اهواز گزارش شده است (20).
بر طبق نظر محققان تغذیه یا شیر مادر به عوامل متعددی از جمله سطح تحصیلات، درآمد، مکان جغرافیایی، دانش و نگرش، آداب و سنن، هنجارهای اجتماعی، میزان حمایت کارشناسان مراکز سلامت و هم چنین حمایت اعضاء خانواده بستگی دارد (21) اما از جمله مهمترین این عوامل، آگاهی مادر و همسر او میباشد(22).
مطالعه ها نشان می دهند که علل کوتاهی در تغذیه با شیر مادر، اغلب نبود یا ناکافی بودن دانش و اطلاعات مادران از فواید تغذیه با شیر مادر(23) و عدم دسترسی به مراقبین بهداشتی به هنگام بروز مشکلات می باشد. تصور اشتباه مادران از ناکافی بودن شیر خود، گرسنگی و تقاضای مکرر شیرخوار و هم چنین عدم حمایت و تشویق از سوی کارکنان بهداشتی و درمانی از جمله مشکلات تغذیه با شیر مادر است(24). اما نکتهای که حائز اهمیت است این است که تغذیه با شیر مادر و همچنین به تبع آن، تغذیه انحصاری با شیر مادر تا شش ماهگی تحت تاثیر عوامل فرهنگی، عقاید، نرمها، سیاستها و نگرش های هر جامعه قرار دارد و لازم است در هر جامعه به طور منحصر به فرد به بررسی عوامل مرتبط با تغذیه انحصاری با شیر مادر پرداخته شده و بر اساس آن برنامهای جهت ارتقای تغذیه انحصاری با شیر مادر تا شش ماهگی طراحی گردد.
در استان یزد بر اساس آخرین مطالعات انجام شده در سال 89 این شاخص در حدود 1/33 درصد بوده و در شهرستان اشکذر نیز تقریباً 29- 28 درصد برآورد شده است که قدیمی می باشد و تنها مطالعه ی جدید در شهرستان تفت انجام گرفته است . با عنایت به این موضوع، محققین بر آن شدند تا مطالعه ای را با هدف تعیین آگاهی، خودکارآمدی و عملکرد مادران، در رابطه با تغذیه انحصاری با شیر مادر در شهرستان اشکذر انجام دهند.
روش بررسی
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی - تحلیلی و به صورت مقطعی است که در سال 1399 به صورت سرشماری بر روی مادرانی انجام شد که در زمان انجام تحقیق دارای شیرخوار زیر 6 ماه بودند و تمایل داشتند در مطالعه شرکت کنند. تعداد تقریبی این مادران 300 نفر می باشد که این آمار از سامانه سیب شهرستان اشکذر استخراج شد. معیارهای ورود شامل داشتن فرزند زیر 6 ماه وو رضایت آگاهانه جهت شرکت در مطالعه بود و معیارهای خروج شامل ابتلا به بیماریهای پستان و سایر بیماری هایی بود که منع شیردهی داشته باشند.
مادران پس از آشنایی با اهداف پژوهش در پژوهش شرکت نموده و پرسشنامه ها را از طریق مصاحبه حضوری در صورت مراجعه مادر و در صورت عدم مراجعه با عنایت به پاندمی کرونا از طریق تماس تلفنی تکمیل می نمودند.
پرسشنامه شامل 4 بخش بود،1- اطلاعات دموگرافیک ( جنس نوزاد، نوع زایمان،تعداد فرزندان،هم اتاقی مادر و نوزاد، نوع تغذیه در بیمارستان، وزن هنگام تولد)،2- سوالات آگاهی (5 آیتم) می باشد که توسط لیکرت 5 گزینه ای از خیلی زیاد تا خیلی کم مورد سنجش قرار گرفت و به ترتیب از 1 تا 5 امتیاز گرفت. 3- سوالات خودکارآمدی شیر دهی (5 آیتم) بود که توسط لیکرت 5 گزینه ای از خیلی موافقم تا خیلی مخالفم مورد سنجش قرار می گرفت و به ترتیب از 1 تا 5 امتیاز گرفت و 4- سوالات عملکردی (5 آیتم) که جهت سنجش تغذیه انحصاری با شیر مادر بود مورد استفاده قرار گرفت.
پرسشنامه ای که در این مطالعه مورد استفاده گرفت پرسشنامه ای است که توسط رفیع زاده و همکاران در این زمینه طراحی شده است و روایی و پایایی آن مورد تایید قرار گرفته است(25). روایی پرسشنامه مطالعه مذکور به روش‌های روایی محتوی با 6 نفر از اساتید صاحب‌نظر در رشته‌های آموزش سلامت، اطفال، زنان و مامایی سنجش مورد ارزیابی و تایید قرار گرفته است و79/0 ,cvr ≥ 56/0 , cvi ≥ در مطالعه مذکور تایید شده است. در این پژوهش جهت سنجش میزان پایایی پرسشنامه از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده است. میزان برآورده شده آلفای کرونباخ برای پرسشنامه پژوهش با استفاده از نرم‌افزار SPSS، 816/0میباشد.
کلیه پرسشنامه ها وارد نرم افزار SPSS نسخه 20 شده و از آزمون های کای دو و t استیودنت و تحلیل واریانس (ANOVA) در صورت لزوم استفاده شد.این مقاله از پایان نامه تصویب شده در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با کد اخلاق IR.MUI.RESEARCH.REC.1399.305: استخراج گردیده است.
یافته ها
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میانگین سن مادران 6/59 ± 43/28 است و حداقل آن 17 و حداکثرآن 43 سال می باشد. اکثر مادران تک فرزند بوده و تنها شش نفر بالای 5 فرزند داشته اند.9 /38 درصد از مادران تک فرزند، 2/33 درصد از مادران دارای دو فرزند، 5/22 درصد از مادران سه فرزند و 4/5 درصد از ماداران بیش از فرزند داشته اند. بیشتر مادران خانه دار بوده و تنها 7/10 درصد شاغل و یا در حال تحصیل می باشند. بر طبق نتایج به دست آمده 3/88 درصد مادران شرکت کننده در تحقیق خانه دار، شغل در خانه 1 درصد، 7/6 درصد از مادران شاغل در خارج از خانه و 4 درصد در حال تحصیل میباشند. 9/40 درصد از مادران بلافاصله بعداز زایمان شیر خوار خود را با شیر خود تغذیه کرده اند.6/34 درصد از مادران حدود 1 ساعت بعد و2/23 درصد از مادران یک تا چند روز بعد و 3/1 درصد از مادران هیچگاه فرزند خود را شیر خود تغذیه نکرده اند (جدول 1).
همان طور که در جدول 2 آمده است میانگین نمره آگاهی ، خودکارآمدی و عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر به ترتیب: 82/18،72/16،11/16 و انحراف میانگین 82/3،96/1،26/2می باشد.
آنچه به عنوان تغذیه طبیعی شیرخوار در شش ماهه اول زندگی توصیه شده تغذیه انحصاری با شیر مادر است (1). تغذیه انحصاری به تغذیه ی شیر خوار تا شش ماهگی فقط با شیر مادر بدون دریافت آب و مواد غذایی به غیر از مکمل ها، اطلاق می شود. تغذیه انحصاری با شیر مادرعلاوه بر فراهم نمودن رشد و تکامل مطلوب کودک، شیوع و شدت تعداد زیادی از بیماری های حاد و مزمن از جمله آسم، بیماری های غیرواگیر مزمن از قبیل چاقی، دیابت را کاهش می دهد و هم چنین در کاهش بیماری های دستگاه گوارش، عفونت و مرگ و میر نیز نقش دارد(6-2). از طرفی تغذیه کوتاه مدت با شیر مادر با التهاب گوش میانی و اسهال،افزایش احتمال به بیماری هایی مثل لوسمی،عفونت سیستم تنفس تحتانی مرتبط است(9-7). تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول تولد در تامین سلامت کودکان نقش موءثرتری دارد (10) و شروع زودرس تغذیه تکمیلی می تواند بر رشد شیرخوار تأثیر منفی بگذارد(11).
به دلیل رشد سریع مغز و افزایش مصرف انرژی به دلیل نارس بودن سیستم های نوزاد، تغذیه نوزاد با شیر مادر در این مرحله از اهمیت ویژه ای برخوردار است(12). سازمان جهانی بهداشت و یونیسف نیز شیر مادر را استاندارد طلایی تغذیه شیرخواران دانسته و آن را در اکثر موارد تنها ماده غذایی میداند که باید تا 6 ماهگی و حتی 2 سالگی به شیرخوار داده شود (13).
در سراسر دنیا شواهد فراوانی وجود دارد که تغذیه با شیر مادر دارای مزایای بی شماری برای مادران و نوزادان می باشد و یک استراتژی مهم برای کاهش مرگ ومیر کودکان و افزایش بقاء آن ها به شمار می رود (14).
مطالعات قبلی نشان داده میزان تغذیه با شیر مادر در کشورها و فرهنگ های مختلف متفاوت است. برای مثال در کانادا میزان تغذیه با شیرمادر نسبت به سه نسل گذشته افزایش یافته است (15)در ترکیه 9/68 درصد مادران تا دو ماه اول پس از زایمان شیردهی انحصاری دارند(16).
یک مطالعه ملی در سنگاپور نشان داد که تنها 21 % از مادران تا 6 ماه شیردهی داشته اند و کمتر از 5 % از آن ها تغذیه انحصاری با شیر مادر داشتهاند (17). در برنامه کشوری ایران، به اهمیت تغذیه مناسب کودک در ماه ها و سال های اولیه عمر در حفظ، بقاء، تأمین رشد، تکامل و سلامت او و مادر اشاره شده است (18).اما متاسفانه علیرغم تاکید کمیته کشوری ترویج تغذیه با شیر مادر، آمارهای موجود در مورد شیر دهی انحصاری مادران در ایران بسیار نگران کننده می باشد(19). به طوری که شاخص تغذیه انحصاری با شیر مادر تا 6 ماهگی 1/23 درصد در کل کشور، 8/12 در آذربایجان شرقی، 28 درصد در تهران، 4/15 در مازندران و 5/19 درصد در اهواز گزارش شده است (20).
بر طبق نظر محققان تغذیه یا شیر مادر به عوامل متعددی از جمله سطح تحصیلات، درآمد، مکان جغرافیایی، دانش و نگرش، آداب و سنن، هنجارهای اجتماعی، میزان حمایت کارشناسان مراکز سلامت و هم چنین حمایت اعضاء خانواده بستگی دارد (21) اما از جمله مهمترین این عوامل، آگاهی مادر و همسر او میباشد(22).
مطالعه ها نشان می دهند که علل کوتاهی در تغذیه با شیر مادر، اغلب نبود یا ناکافی بودن دانش و اطلاعات مادران از فواید تغذیه با شیر مادر(23) و عدم دسترسی به مراقبین بهداشتی به هنگام بروز مشکلات می باشد. تصور اشتباه مادران از ناکافی بودن شیر خود، گرسنگی و تقاضای مکرر شیرخوار و هم چنین عدم حمایت و تشویق از سوی کارکنان بهداشتی و درمانی از جمله مشکلات تغذیه با شیر مادر است(24). اما نکتهای که حائز اهمیت است این است که تغذیه با شیر مادر و همچنین به تبع آن، تغذیه انحصاری با شیر مادر تا شش ماهگی تحت تاثیر عوامل فرهنگی، عقاید، نرمها، سیاستها و نگرش های هر جامعه قرار دارد و لازم است در هر جامعه به طور منحصر به فرد به بررسی عوامل مرتبط با تغذیه انحصاری با شیر مادر پرداخته شده و بر اساس آن برنامهای جهت ارتقای تغذیه انحصاری با شیر مادر تا شش ماهگی طراحی گردد.
در استان یزد بر اساس آخرین مطالعات انجام شده در سال 89 این شاخص در حدود 1/33 درصد بوده و در شهرستان اشکذر نیز تقریباً 29- 28 درصد برآورد شده است که قدیمی می باشد و تنها مطالعه ی جدید در شهرستان تفت انجام گرفته است . با عنایت به این موضوع، محققین بر آن شدند تا مطالعه ای را با هدف تعیین آگاهی، خودکارآمدی و عملکرد مادران، در رابطه با تغذیه انحصاری با شیر مادر در شهرستان اشکذر انجام دهند.
روش بررسی
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی - تحلیلی و به صورت مقطعی است که در سال 1399 به صورت سرشماری بر روی مادرانی انجام شد که در زمان انجام تحقیق دارای شیرخوار زیر 6 ماه بودند و تمایل داشتند در مطالعه شرکت کنند. تعداد تقریبی این مادران 300 نفر می باشد که این آمار از سامانه سیب شهرستان اشکذر استخراج شد. معیارهای ورود شامل داشتن فرزند زیر 6 ماه وو رضایت آگاهانه جهت شرکت در مطالعه بود و معیارهای خروج شامل ابتلا به بیماریهای پستان و سایر بیماری هایی بود که منع شیردهی داشته باشند.
مادران پس از آشنایی با اهداف پژوهش در پژوهش شرکت نموده و پرسشنامه ها را از طریق مصاحبه حضوری در صورت مراجعه مادر و در صورت عدم مراجعه با عنایت به پاندمی کرونا از طریق تماس تلفنی تکمیل می نمودند.
پرسشنامه شامل 4 بخش بود،1- اطلاعات دموگرافیک ( جنس نوزاد، نوع زایمان،تعداد فرزندان،هم اتاقی مادر و نوزاد، نوع تغذیه در بیمارستان، وزن هنگام تولد)،2- سوالات آگاهی (5 آیتم) می باشد که توسط لیکرت 5 گزینه ای از خیلی زیاد تا خیلی کم مورد سنجش قرار گرفت و به ترتیب از 1 تا 5 امتیاز گرفت. 3- سوالات خودکارآمدی شیر دهی (5 آیتم) بود که توسط لیکرت 5 گزینه ای از خیلی موافقم تا خیلی مخالفم مورد سنجش قرار می گرفت و به ترتیب از 1 تا 5 امتیاز گرفت و 4- سوالات عملکردی (5 آیتم) که جهت سنجش تغذیه انحصاری با شیر مادر بود مورد استفاده قرار گرفت.
پرسشنامه ای که در این مطالعه مورد استفاده گرفت پرسشنامه ای است که توسط رفیع زاده و همکاران در این زمینه طراحی شده است و روایی و پایایی آن مورد تایید قرار گرفته است(25). روایی پرسشنامه مطالعه مذکور به روش‌های روایی محتوی با 6 نفر از اساتید صاحب‌نظر در رشته‌های آموزش سلامت، اطفال، زنان و مامایی سنجش مورد ارزیابی و تایید قرار گرفته است و79/0 ,cvr ≥ 56/0 , cvi ≥ در مطالعه مذکور تایید شده است. در این پژوهش جهت سنجش میزان پایایی پرسشنامه از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده است. میزان برآورده شده آلفای کرونباخ برای پرسشنامه پژوهش با استفاده از نرم‌افزار SPSS، 816/0میباشد.
کلیه پرسشنامه ها وارد نرم افزار SPSS نسخه 20 شده و از آزمون های کای دو و t استیودنت و تحلیل واریانس (ANOVA) در صورت لزوم استفاده شد.این مقاله از پایان نامه تصویب شده در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با کد اخلاق IR.MUI.RESEARCH.REC.1399.305: استخراج گردیده است.
یافته ها
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میانگین سن مادران 6/59 ± 43/28 است و حداقل آن 17 و حداکثرآن 43 سال می باشد. اکثر مادران تک فرزند بوده و تنها شش نفر بالای 5 فرزند داشته اند.9 /38 درصد از مادران تک فرزند، 2/33 درصد از مادران دارای دو فرزند، 5/22 درصد از مادران سه فرزند و 4/5 درصد از ماداران بیش از فرزند داشته اند. بیشتر مادران خانه دار بوده و تنها 7/10 درصد شاغل و یا در حال تحصیل می باشند. بر طبق نتایج به دست آمده 3/88 درصد مادران شرکت کننده در تحقیق خانه دار، شغل در خانه 1 درصد، 7/6 درصد از مادران شاغل در خارج از خانه و 4 درصد در حال تحصیل میباشند. 9/40 درصد از مادران بلافاصله بعداز زایمان شیر خوار خود را با شیر خود تغذیه کرده اند.6/34 درصد از مادران حدود 1 ساعت بعد و2/23 درصد از مادران یک تا چند روز بعد و 3/1 درصد از مادران هیچگاه فرزند خود را شیر خود تغذیه نکرده اند (جدول 1).
همان طور که در جدول 2 آمده است میانگین نمره آگاهی ، خودکارآمدی و عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر به ترتیب: 82/18،72/16،11/16 و انحراف میانگین 82/3،96/1،26/2می باشد.
جدول 1: توزیع فراوانی برحسب تعداد فرزندان خانوار، شغل و زمان شروع تغذیه با شیرمادر
جدول 2: عملکرد نمره آگاهی،خودکارآمدی و عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر
جدول 3: تعیین رابطه بین تغذیه انحصاری با شیر مادر با نوع زایمان مادربا علل عملکردی
بحث و نتیجه گیری| متغیر | تعداد | درصد | |
| فرزند خانوار |
1 2 3 4 5 6 |
118 99 67 10 3 3 |
9/38 2/33 5/22 4/3 1 1 |
| شغل | خانه دار شغل در خانه شاغل درخارج از خانه در حال تحصیل |
265 3 20 12 |
3/88 1 7/6 4 |
| زمان شروع تغذیه با شیر مادر | بلافاصله حدود 1 ساعت بعد یک تا چند روز بعد هیچگاه |
124 103 69 4 |
9/40 6/34 2/23 3/1 |
| متغیر | میانگین | انحراف معیار | حداقل | حداکثر |
| آگاهی | 82/18 | 82/3 | 6 | 25 |
| خودکارآمدی | 72/16 | 96/1 | 8 | 21 |
| عملکرد | 11/16 | 26/2 | 6 | 18 |
جدول 3: تعیین رابطه بین تغذیه انحصاری با شیر مادر با نوع زایمان مادربا علل عملکردی
| متغیر | تعداد | میانگین | انحراف معیار | p |
|
| نوع زایمان مادر |
طبیعی سزارین |
175 126 |
96/15 33/16 |
39/2 05/2 |
124/0 |
| هم اتاقی مادر با نوزاد در بیمارستان | بلی خیر |
254 46 |
15/16 76/15 |
20/2 59/2 |
279/0 |
| تعداد قل |
یک قلو دوقلو چند قلو |
297 2 1 |
13/16 71/16 13 |
27/2 25/1 001/0 |
044/0 |
| نوع مراقبت |
منظم نامنظم |
- - |
17 07/ 16 |
41/1 41/1 |
133/0 |
| استفاده از شیشه شیریا پستانک | بلی خیر |
- - |
49/15 13/17 |
53/2 38/1 |
001/0 |
در این مطالعه 300 مادردارای شیرخوار زیر 6 ماه که تحت پوشش مراکز بهداشتی درمانی شهرستان اشکذر یزد بودند از نظر میزان آگاهی و عملکرد در مورد تغذیه انحصاری با شیر مادر مورد بررسی قرار گرفتند. شیوع تغذیه با شیر مادر در 6 ماهه اول تولد کودک در این مطالعه 7/98 درصد می باشد. این نتایج با نتایج مطالعه کشور چین همخوانی داشت (26).
آگاهی مادران در مورد تغذیه انحصاری با شیر مادر در حد متوسط بود که با یافته های مصفای خمامی هماهنگ می باشد(27). این در حالیست که یافته های چرکزی و همکاران نشان داد میزان آگاهی مادران در مورد تغذیه با شیر مادر در 82 درصد مادران خوب بوده است(28).
مطالعه حاضر نشان داد عملکرد مادران در زمینه تغذیه انحصاری با شیر مادر نیز در حد متوسط می باشد که با مطالعه ی علایی و همکاران در تهران هم خوانی دارد و در این مظالعه با نقش حمایت اجتماعی اطرافیان اشاره شده است(29). در مطالعه ای در انگلستان حمایت همسر و پذیرش رفتار شیردهی به عنوان یک هنجار اجتماعی، حمایت از طرف دوستان از عوامل مهم برای شروع و تداوم شیردهی بوده است(30). اسویت نیز در مطالعه خود نشان داد حمایت همسران و نگرش مناسب آنان نسبت به تغذیه با شیرمادر در تداوم شیردهی نوزادان نارس موثر بوده است(31). بررسی گیل نشان داد که اعضاء دیگر خانواده در دوره موفقیت آمیز تغذیه با شیر مادر نقش دارد(32).
نتایج مطالعه حاضر هم چنین نشان داد ارتباط بین تعداد فرزندان (یک فرزند) و عملکرد بهتر مادر در مورد تغذیه انحصاری معنی دار می باشد. این نتایج با یافته های گریفتس هماهنگ نبوده (33) ولی با یافته وقاری در این زمینه همسو می باشد (35، 34).
یافته های این مطالعه حاکی از وضعیت نسبتاً بهتر خودکارآمدی شیردهی می باشد. حسینی و همکاران میانگین خودکارآمدی شیردهی در مشهد را 01/47 گزارش کردند(35). در مطالعه دیگری در مشهد این میزان 1/48 بود(36). رحمتی نژاد و باستانی میانگین خودکارآمدی شیردهی را در زنان دارای شیردهی انحصاری 64/53 و شیردهی غیر انحصاری 11/46 گزارش کرده بودند(37). از آن جایی که مطالعات انجام شده مربوط به سال های گذشته است، بهبود وضعیت خودکارآمدی شیردهی می تواند حاصل تمرکز بیشتر سیستم بهداشتی بر مراقبت های بعد از زایمان که شامل شیردهی انحصاری نیز می شود، باشد. هم چنین فرهنگ حاکم بر جامعه مورد پژوهش نیز میتواند از علل این تفاوت باشد. مک کویین و همکاران یافته ها نشان داده بود مادرانی که از شیر خود راضی نبودند و احساس میکردند که شیر آن ها ناکافی است در معرض قطع زودهنگام تر شیردهی بوده اند(38). از آن جایی که خودکارآمدی شیردهی به صورت اعتماد مادر نسبت به توانایی خویش در شیردادن به نوزادش تعریف می شود، لذا عملکرد موفقیت آمیزی که سریعاَ حاصل شده باشد، می تواند تأثیر قوی و بسیاری بر درک مادر نسبت به توانمندی خویش در شیردهی و تداوم آن داشته باشد.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که رضایت مادر از کیفیت تغذیه نوزاد در بیمارستان می تواند به عنوان عامل اطمینان بخش از کفایت و توانایی مادر در شیردهی عمل کند. بنابراین با استفاده از بهبود کیفیت مشاوره شیردهی میتوان نمره خودکارآمدی شیردهی مادران را ارتقاء داد، زیرا مشاوره در بیمارستان، اولین زمانی است که مادر علاوه بر دریافت اطلاعات (مشاوره های دوران بارداری) می تواند به صورت عملی مهارت شیردهی خود را نیز تقویت کند. در این زمینه نقش مشاوران شیردهی حائز اهمیت است، زیرا آن ها می توانند به مادر در شناسایی موانع شیردهی کمک کنند و استراتژی هایی را برای رفع این موانع ارائه دهند. هم چنین می توانند مادر را در شناسایی نقاط قوت و منابع حمایتی تشویق کنند.
نتایج نشان داد که بین کیفیت شیردهی زنان زایمان کرده به روش سزارین و زایمان طبیعی تفاوت وجود دارد و بیانگر بالاتر بودن کیفیت شیردهی زنان با زایمان طبیعی هنگام زایمان در مقایسه با زنان زایمان کرده به روش سزارین هنگام زایمان میباشد. این یافته های پژوهشی با نتایج پژوهش های اسلامی و همکاران، اختیاری و همکاران هم سو می باشد(40، 39).
در مطالعه اسلامی و همکاران که با هدف مقایسه رابطه نوع زایمان بر موفقیت تغذیه با شیر مادر انجام شد، نتایج به دست آمده نشان داد، مادران سزارین شده در مقایسه با مادران با زایمان طبیعی از نظر تغذیه با شیر مادر و طول مدت تغذیه کمتر موفق بودند(39).
نتیجه مطالعه اختیاری و همکاران نشان داد در گروه با زایمان طبیعی، 70 درصد مادران موفقیت کامل، 5/21 درصد موفقیت نسبی و 5/8 درصد عدم موفقیت در شیردهی داشتند. این میزان در مادران سزارینی به ترتیب 48، 29 و 23 درصد بود، که این مسئله نشان دهنده تأثیر نوع زایمان بر موفقیت شیردهی است(40). نتایج کاکمک و همکاران نشان داد که نمرات شیردهی زنان در گروه زایمان طبیعی در مقایسه با گروه سزارین به صورت معناداری بیشتر بود(41).
در مطالعه ای که توسط ایوانس و همکاران در آمریکا صورت گرفت، زایمان به روش سزارین باعث کاهش موفقیت در شیردهی شده بود و علت آن، یأس مادر در مورد عمل های سزارین از پیش تصمیم گیری نشده، زمان طولانی تر بهبود مادر، درد بیشتر و خطرات بیشتر عمل سزارین به نسبت زایمان طبیعی ذکر شده بود(42).
لذا بهترین راهکار آموزشی برای مراکز جامع سلامت شهرستان اشکذر این است که در دوره های آموزشی خود بیشترین تاکید را بر روی عواملی قرار دهد که همزمان رابطه معنی داری با تصمیم و نوع شیردهی انحصاری داشتند و هم چنین متخصصین آموزش بهداشت باید با برنامه ریزی و طراحی برنامه های آموزشی مفید و موثر در این زمینه و متناسب با گروه هدف و هم چنین در نظر گرفتن سطح توانایی و مهارت آن ها بهترین رویکرد آموزشی را انتخاب نمایند تا بتوانند هرچه بهتر و بیشتر در زمینه افزایش سطح سواد سلامت که موضوعی بسیار مهم است، قدم بر دارند، تا شاهد بهبود این توانایی در میان اقشار مختلف مردم باشیم.
تعارض منافع
هیچگونه تعارض منافعی بین نویسندگان مقاله نیست.
تشکر و قدر دانی
این طرح حاصل پایان نامه ی کارشناسی ارشد رشته آموزش جامعه نگر در نظام سلامت گرایش آموزش سلامت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به شماره 399205 می باشد. نویسندگان کمال تشکر و قدردانی خود را از کلیه افراد شرکت کننده در پژوهش و کارکنان مراکز بهداشتی- درمانی شهرستان اشکذر که ما را در انجام این تحقیق یاری نمودند اعلام می دارند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
