دوماهنامه علمی پژوهشی

مقدمه

ایست قلبی یک مشکل اساسی در سلامت عمومی است. ایست قلبی قطع گردش خون طبیعی به دلیل عدم موفقیت قلب در انقباض است.داده های مطالعات قبلی حاکی از آن است که سالانه بیش از 3 میلیون مرگ ناگهانی قلبی در سراسر جهان رخ می دهد(1). احیای قلبی ریوی (CPR: Cardiopulmonary resuscitation) بخش مهمی از پشتیبانی اولیه زندگی (BLS: Basic Life Support) و پشتیبانی از زندگی پیشرفته (ALS: Advanced life support)   است. احیای قلبی ریوی (CPR) یک روش مهم نجات بخش است که می تواند بیمار ایست قلبی به اندازه کافی زنده بماند تا درمان قطعی انجام شود(2). احیاء قلبی ریوی (CPR) ترکیبی از فشرده سازی  قفسه سینه و مدیریت راه هوایی است. این اساس BLS مدرن را تشکیل    می دهد(3). CPR موثر برای زنده ماندن قربانیان ایست قلبی بسیار مهم است. شانس زنده ماندن در ایست قلبی برای هر دقیقه تاخیر در CPR بین 7 تا 10 درصد کاهش می یابد(3). همچنین می تواند تعداد روزهای قبل از ترخیص از بیمارستان را کاهش دهد(4). نحوه آموزش CPR در کشورهای مختلف متفاوت است. دلیل اصلی تفاوت در آموزش CPR بین کشورهای مختلف، به دلیل وجود سیستم آموزشی متفاوت است به عنوان نمونه در بعضی از کشور های خارجی آموزش CPR به عنوان بخشی از برنامه درسی مدارس راهنمایی و کسب مجوز رانندگی درنظر گرفته شده است که نشان از میزان اهمیت بالای دانستن آن می دهد(5).برای حرفه های بهداشتی مهم است که چنین مهارت های نجات بخشی را که به ندرت انجام می دهند با موفقیت انجام دهند. این امر باعث می شود تا آموزش مجدد منظم در CPR ضروری باشد(6).بیش از نیمی از دانشجویان در ایالات متحده CPR و آموزش کار با دستگاه دفیبریلاتور خودکار خارجی را آموزش دیده اند(7). در نروژ نیز 89٪ دانش آموزان دوره متوسطه در آموزش CPR شرکت کرده اند(8).دانشجویان پزشکی به طور خاص بخش مهمی از جامعه هستند و دلایل زیادی وجود دارد که نشان می دهد آموزش احیا قلبی ریوی (CPR) در مدارس موجب نجات جان افراد می شود(9). در مطالعه ای که در ایران جهت بررسی سطح اگاهی علمی دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه انجام شد نتایج نشان داد که معلومات دانشجویان پزشکی در مورد احیای قلبی ریوی کافی نیست و نیاز به اضافه کردن دوره های اموزشی احیای قلبی ریوی موثر در برنامه ی دانشجویان پزشکی وجود دارد(10).

باتوجه به اینکه تاکنون تحقیقی در زمینه بررسی آگاهی کارورزان در مورد احیا قلبی ریوی اطفال در ایران انجام نگرفته است و تکنیک‌ها و مانورها در اطفال  به علت اندازه کوچک و حساسیت بدنی با نیرو و شیوه خاصی انجام می‌گیرد، برآن شدیم تا با بررسی آگاهی کارورزان در مورد احیا قلبی ریوی اطفال به عنوان اولین کسانی که در آینده با بیماران نیازمند احیا برخورد می‌کنند و انعکاس اهمیت این موضوع در جهت ارتقای کیفیت آموزش این عملیات و در نهایت نجات جان بیماران گام اساسی برداریم.

روش بررسی

در این مطالعه توصیفی-تحلیلی و مقطعی 100 نفر از دانشجویان پزشکی در مقطع کارورزی به صورت سرشماری وارد مطالعه  شدند. پرسشنامه ای پژوهشگر ساخت با  23 سوال طراحی شد که روایی آن توسط 5 تن از اساتید و پزشکان متخصص اطفال و طب اورژانس بررسی و سوالات نامناسب و مبهم آن حذف شدند. در این مطالعه میزان آگاهی دانشجویان پزشکی در مقطع کارورزی از اقدامات احیای قلبی ریوی اطفال به وسیله 11 سوال مربوط به اصول احیای پایه و 12 سوال دیگر مربوط به احیای قلبی ریوی پیشرفته ارزیابی شده است. در طراحی سوالات سعی شد که سوالات استاندارد و برگرفته از آخرین راهنماهای احیای قلبی ریوی باشند.معیار خروج از مطالعه عدم علاقه دانشجو به شرکت در مطالعه بوده است.

جهت بررسی پایایی، پرسشنامه طی دو هفته به وسیله ی یک نمونه ی 30 نفری از گروه هدف تکمیل شد و پس از یک ماه مجددا توسط همین گروه تکمیل شد و ضریب همبستگی مورد بررسی قرار گرفت(75%). نحوه نمره‌دهی 23 سوال بدین صورت بوده است که پاسخ صحیح به هر سوال یک نمره و برای پاسخ غلط و گزینه نمیدانم نمره صفر در نظر گرفته شد.

از نظر میزان آگاهی کل ، کمتر از 8 امتیاز آگاهی ضعیف، 8 تا 16 امتیاز آگاهی متوسط و بیش از 16 امتیاز آگاهی خوب در نظر گرفته شد.از نظر آگاهی پایه و پیشرفته کمتر از 4 امتیاز آگاهی ضعیف، 4 تا 8 امتیاز آگاهی متوسط و بیش از 8 امتیاز آگاهی خوب در نظر گرفته شد. پس از توضیح و تشریح کامل اهداف مطالعه به کلیه دانشجویانی که در مدت انجام طرح در مقطع کارورزی قرار داشتند، سوالات موصوف ارائه و پس از تکمیل ، جمع آوری شد.اطلاعات کارورزان درمورد احیای قلبی ریوی پایه و پیشرفته مورد سنجش قرار گرفت و در نهایت موارد و داده ها وارد رایانه و آمارگیری شد.

نتایج با استفاده از نرم افزار آماری SPSS   نسخه 15 و به وسیله ی آمار توصیفی (شاخص‌های مرکزی و پراکندگی) وآمار تحلیلی T-test ارائه گردید.این مطالعه بعد از بررسی در کمیته اخلاق دانشکده پزشکی علی ابن ابیطالب یزد مورد تایید قرار گرفت.

یافته ها

در این مطالعه میزان آگاهی 100 نفر از  دانشجویان پزشکی(68 نفر زن و 24 نفر مرد) در مقطع کارورزی از اقدامات احیای قلبی ریوی اطفال به وسیله 11 سوال مربوط به اصول احیای پایه و 12 سوال دیگر مربوط به احیای قلبی ریوی پیشرفته مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که50 نفر از دانشجویان بخش اورژانس، 74 دانشجو بخش اطفال و 50 دانشجو بخش قلب را گذرانده بودند. در ضمن 13 نفر در زمینه احیا قلبی و ریوی کودکان مطالعه داشتند و 18 نفر در احیا قلبی و ریوی اطفال شرکت داشتند. میزان آگاهی کلی دانشجویان در زمینه احیا قلبی و ریوی 54/5 ± 11/9 از 23 امتیاز بود. در واقع این به این معناست که امتیاز آگاهی دانشجویان پایین تر از حد متوسط بوده است.

10 نفر از دانشجویان در زمینه احیا قلبی و ریوی کودکان آگاهی کلی ضعیف، 40 نفر آگاهی متوسط و 50 نفر آگاهی خوب داشتند. در مورد آگاهی پایه 34 نفر آگاهی ضعیف، 61 نفر آگاهی متوسط و 5 نفر آگاهی خوب  و در آگاهی پیشرفته 77 نفر آگاهی ضعیف، 22 نفر آگاهی متوسط و 1 نفر آگاهی خوب داشتند.همانطور که نشان داده شده است میزان آگاهی پیشرفته دانشجویان بسیار ضعیف است.

جدول 1: میانگین امتیاز کل آگاهی بر اساس متغیرهای مورد بررسی

براساس جدول 1 آگاهی کلی دانشجویانی که بخش اطفال را گذرانده بودند (02/6 ± 72/9) نسبت به آگاهی کلی دانشجویانی که این بخش را نگذرانده بودند (36/3 ± 34/7) بیشتر بود و با توجه به  015/0= P تفاوت معناداری میان میزان آگاهی کلی دانشجویان با اقدامات احیای قلبی ریوی و گذراندن بخش اطفال وجود داشته است. همچنین دانشجویانی که بخش قلب را گذرانده بودند (07/7 ± 66/10) آگاهی کلی بیشتری نسبت به  دانشجویانی که این بخش را نگذرانده بودند (65/2 ± 56/7) داشته اند و این تفاوت از نظر آماری معنادار بود (005/0= P). آگاهی دانشجویانی که در زمینه احیا              قلبی - ریوی اطفال مطالعه داشتند (64/4 ± 61/12) نسبت به آگاهی کلی دانشجویانی که در این زمینه مطالعه نداشتند(61/5±60/8) بیشتـر بود و ایـن تفاوت از نظـر آمـاری معنـادار بود  (016/0= P)(جدول 1).

آگاهی پایه دانشجویان 31/5 از 11 نمره و آگاهی پیشرفته 40/3 از 12 نمره بود. که طبق نتایج آگاهی پیشرفته 3 نمره کمتر از آگاهی پایه بود. مطابق با انتظار امتیاز آگاهی پیشرفته کمتر از امتیاز آگاهی پایه بود(جدول2).

بر اساس جدول 3 آگاهی پایه دانشجویانی که بخش اوژانس را گذرانده بودند (67/1 ± 6) نسبت به آگاهی دانشجویانی که این بخش را نگذرانده بودند ( 73/1 ± 41/5) بیشتر بود و و با توجه به 001/0> P تفاوت معناداری میان میزان آگاهی پایه دانشجویان با اقدامات احیای قلبی ریوی و گذراندن بخش اورژانس وجود داشته است.

هم چنین آگاهی پایه دانشجویانی که بخش اطفال را گذرانده بودند (74/1 ± 62/5) نسبت به آگاهی دانشجویانی که این بخش را نگذرانده  بودند (04/2 ± 42/4) بیشتر بود. این تفاوت از نظر آماری معنادار بود(005/0= P). دانشجویانی که در زمینه احیا  قلبی ریوی اطفال مطالعه داشتند ( 21/2 ± 30/7) نسبت به دانشجویانی  که در این زمینه مطالعه نداشتند(67/1 ± 98/4) اگاهی پایه بیشتری در زمینه احیای قلبی ریوی داشته اند. این تفاوت از نظر آماری معنادار بود (001/0> P). آگاهی پایه دانشجویانی که در زمینه احیا قلبی ریوی اطفال شرکت داشتند (40/2 ±  44/6) و آگاهی دانشجویانی که شرکت نداشتند(65/1 ± 98/4) بود. این تفاوت از نظر آماری معنادار بود (001/0> P) و شرکت در زمینه احیای قلبی ریوی اطفال باعث افزایش میزان اگاهی پایه دانشجویان کارورزی دانشکده پزشکی بوده است (جدول 3).

براساس جدول 4 آگاهی پیشرفته دانشجویانی که بخش اورژانس را گذرانده بودند (84/1 ±  02/4) نسبت به آگاهی دانشجویانی که این بخش را نگذرانده بودند (81/1 ± 78/2) بیشتر بود و  با توجه به 001/0= P تفاوت معناداری میان میزان آگاهی پیشرفته دانشجویان با اقدامات احیای قلبی ریوی و گذراندن بخش اورژانس وجود داشته است.

 آگاهی پیشرفته دانشجویانی که بخش قلب را گذرانده بودند (06/2 ±  16/4) و آگاهی دانشجویانی که این بخش را نگذرانده بودند (42/1 ± 64/2) بود. این تفاوت از نظر آماری معنادار بود  (001/0> P) و گذراندن بخش قلب باعث افزایش میزان اگاهی پیشرفته دانشجویان کارورزی دانشکده پزشکی بوده است.

آگاهی پیشرفته دانشجویانی که در زمینه احیا قلبی ریوی اطفال مطالعه داشتند (09/3 ± 30/5) نسبت به امتیاز آگاهی دانشجویانی مطالعه نداشتند(52/1 ± 13/3) بیشتر بود. این تفاوت از نظر آماری معنادار بود  (027/0= P).هم چنین شرکت در در زمینه احیا قلبی  ریوی اطفال باعث افزایش میزان آگاهی پیشرفته دانشجویان کارورزی دانشکده پزشکی بوده است                    (002/0= P)(جدول 4).

جدول 2:میانگین امتیاز آگاهی پایه و پیشرفته دانشجویان

جدول 3: میانگین امتیاز آگاهی پایه بر اساس متغیرهای مورد بررسی

جدول 4:میانگین امتیاز آگاهی پیشرفته کارورزان بر اساس متغیرهای موردبررسی

بحث و نتیجه گیری

ایست قلبی ریوی که در اثر توقف ناگهانی برون ده قلبی موثر و تهویه ایجاد می‌شود ، مستلزم احیا قلبی ریوی و انجام به موقع اصول احیای پایه که سبب برقراری گردش خون و تهویه به طور مصنوعی می‌گردد می‌باشد. در صورت اقدام سریع و مناسب، احیا پیشرفته  موجب برگشت خود به خود فعالیت در قلب و ریه می‌گردد(10). در این عملیات دانشجویان پزشکی معمولا جزء اولین افرادی هستند که در طی دوره کارورزی در زنجیره احیا به کمک طلبیده می‌شوند و آشنایی این دسته از دانشجویان با اصول درست احیای قلبی ریوی اطفال، می تواند نقش بسزایی در کاهش مورتالیته و موربیدیته افرادی داشته باشد که دچار ایست قلبی ریوی شده اند.

این مطالعه به بررسی میزان آگاهی دانشجویان پزشکی در مقطع کارورزی در مورد احیا قلبی ریوی  اطفال پرداخت، تا با شناخت وضعیت موجود و جنبه‌هایی از فرایند احیا کودکان که کارورزان در آن ها ضعف دارند، بتواند به مسئولان و مدیران آموزشی در شناخت اشکالات و برنامه ریزی در جهت ارتقاء آگاهی کارورزان در این خصوص کمک نماید،تا در نهایت بهبود آگاهی کارورزان و انجام احیا کودکان براساس استانداردهای علمی، به ارتقا سلامت کودکان منجر شود.

در مطالعه ما میانگین امتیاز آگاهی دانشجویانی که بخش قلب را گذرانده بودند (07/7 ± 66/10) نسبت به دانشجویانی که این بخش را نگذرانده بودند (65/2 ± 56/7) بیشتر بود که این تفاوت از نظر آماری معنادار بود( 005/0= P). 

میانگین امتیاز آگاهی دانشجویانی که بخش اطفال  را گذرانده بودند02/6 ± 72/9 نسبت به دانشجویانی که این بخش را نگذرانده بودند 36/3 ± 34/7 بیشتر بود این تفاوت از نظر آماری معنادار شد ( 015/0  P=).

هم چنین دانشجویانی که بخش اورژانس را گذرانده بودند میانگین امتیاز آگاهی 11/3 ± 02/10 بود نسبت به دانشجویانی که این بخش را نگذرانده بودند 11/7 ±20/ 8 بیشتر بود اما این تفاوت از نظر آماری معنادار نبود ( 101 / 0P =). دانشجویانی که در زمینه احیا قلبی ریوی اطفال مطالعه داشتند میانگین سطح آگاهی 64/4±61/12 بود که نسبت به دانشجویانی که مطالعه نداشتند (61/5 ±60/8) سطح آگاهی بالاتری داشتندکه از نظر آماری این تفاوت معنادار بود(016/0= P).

همچنین دانشجویانی که در زمینه احیا قلبی ریوی اطفال شرکت داشتند از سطح آگاهی بالاتری نیز برخوردار بودند که از نظر آماری معنا دار نبود (062/0= P)بین گذراندن بخش اطفال وسطح آگاهی از احیا  پیشرفته تفاوت معناداری از نظر آماری وجود نداشت. در این مطالعه بیشترین فراوانی پاسخ غلط مربوط به سوالات 2- 8- 16- 19 –20بود، سوال 2 در مورد سنی بود که احیا اطفال از آن سن به بعد مشابه بزرگسالان انجام می‌شود که بیانگر دانش تئوری ضعیف دانشجویان در مورد احیا پایه اطفال است،سوال 8 مربوط به باز کردن راه هوایی در موارد انسداد با جسم خارجی  است سوالات 16 و 18 مربوط به دوز داروها بود و سوال 19 و 20 مربوط به روش مایع درمانی و رگ گیری در اطفال بود که شاید به دلیل عدم شرکت و مطالعه داشتن دانشجویان در زمینه احیا پیشرفته اطفال باشد.مطابق با انتظار امتیاز آگاهی پیشرفته کمتر از امتیاز آگاهی پایه بود.

در مطالعه ای که توسط لیلی بریم نژاد و همکاران درسال 1382 در دانشگاه علوم پزشکی تهران  در مورد فراوانی برخی عوامل موثر بر نتایج احیا قلبی ریوی، انجام گرفت نشان داد برآیند احیا قلبی ریوی در یک بیمارستان بزرگ دانشگاهی نامطلوب بوده به طوری که هیچ یک از افراد احیا شده زنده ترخیص نشدند، در حالی که مقایسه نتایج احیا با تحقیقاتی که در کشور‌های اروپایی انجام گرفته، نشان دهنده تفاوت فاحش درصد موفقیت احیا در کشور ما می‌باشد(11).

در مطالعه ای که توسط دکتر خوشرنگ و همکاران در سال 1383در مورد تاثیر آموزش در مرکز مهارت های بالینی بر آگاهی احیا قلبی ریوی پزشکان و پرستاران دانشگاه علوم پزشکی گیلان انجام گرفت آگاهی پزشکان نسبت به پرستاران در زمینه اقدامات اولیه احیا قلبی ریوی قبل و بعد از مداخله بیشتر بود و میانگین نمره آگاهی پزشکان در زمینه اقدامات پیشرفته احیا قلبی ریوی قبل از مداخله 68/2 ± 01/2 و بعد از مداخله 26/4 ± 04/2 بود(12).

در مطالعه دکتر سجاد رضوی در سال 1385 در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد میزان مهارت کارورزان در احیا قلبی ریوی از میان 40 کارورز 11 نفر( 5/27%) فاقد هر گونه مهارت در انجام عملیات احیا بودند.21 نفر(5/52%)مهارت ضعیف و 5 نفر (5/12 %) مهارت متوسط و تنها 3 نفر (5/7%) در حد خوب بودند. هیچ یک از 40 نفر شرکت کننده مهارت کامل در انجام احیا نداشتند(13).

در بررسی دیگری که توسط محدثه محسن پور و همکاران در سال 1387در مورد تاثیر آموزش احیا قلبی ریوی بر آگاهی پرستاران و اعضای تیم احیا قلبی ریوی یکی از بیمارستان های  کرمان انجام شد اختلاف معنی داری در میزان آگاهی و دانش پرستاران قبل و بعد از آموزش دیده شد(14).

در بررسی که توسط دکتر علیرضا ماهوری و همکاران در سال 1388در دانشگاه علوم پزشکی ارومیه در مورد سطح آگاهی دانشجویان پزشکی در مورد احیا قلبی ریوی بزرگسالان صورت گرفت 50% افراد آشنایی متوسط با اصول احیای پایه داشتند. بین میزان آگاهی دانشجویان پزشکی نسبت به احیای قلبی ریوی و جنسیت رابطه معنی داری وجود نداشت. که این قسمت از پژوهش با مطالعه ما همسو بود در مطالعه فوق میزان آگاهی دانشجویان از اقدامات احیا قلبی ریوی که بخش قلب را گذرانده بودند تفاوت آماری معنی داری با سایر دانشجویان نداشت  که با مطالعه ما نا همسو بود و همچنین دانشجویانی که طول  دوره کارورزی بیشتری داشته اند میزان آگاهی بالاتری نداشتند(10).

در مطالعه دیگری که توسط محمد حسینی نژاد و همکاران در سال 1390 در مورد بررسی میزان آگاهی و توانمندی کارورزان با احیا قلبی ریوی در دانشگاه علوم پزشکی ارومیه انجام گرفت از نظر تئوری آگاهی دانشجویان خانم از مردان بیش تر بود که با مطالعه ما همسو بود ولی از نظر عملی توانایی انجام احیا قلبی ریوی در دو جنس تفاوت معنی داری نداشت(15).

در مطالعه دیگری که توسط محسن صفاری و همکاران در سال 1392 درمورد ارزیابی دانش و مهارت دانشجویان پزشکی در مورد اقدامات اولیه احیا قلبی ریوی انجام گرفت دانشجویانی که آموزش اختصاصی در زمینه اقدامات اولیه احیا قلبی ریوی دریافت کرده بودند نسبت به دانشجویان رشته‌های بهداشتی مرتبط دانش بیشتری در زمینه اقدامات احیا قلبی ریوی داشتند. و نمره مربوط به مهارت گزارش شده توسط اکثر دانشجویان شرکت کننده بالاتر از نمره حاصل از دانش آن ها بود(16).

میزان آگاهی پیشرفته کارورزانی که بخش اطفال را گذرانده اند، در مورد اقدامات احیا قلبی ریوی اطفال نسبت به دانشجویانی که این بخش را نگذرانده اند از نظر آماری تفاوت معناداری نداشته است. ضرورت توجه بیشتر به آموزش احیا قلبی ریوی در بخش اطفال به دانشجویان مطرح است و با توجه به اینکه دانشجویانی که در زمینه احیا قلبی ریوی اطفال مطالعه داشتند یا در احیا اطفال شرکت داشتند از سطح آگاهی بالاتری برخوردار بودند،لزوم گنجاندن دوره‌های تئوری و عملی همراه با هم برای دانشجویان پزشکی مطرح است. حتی درصورت فراگیری جامع اصول احیا اطفال، آموخته‌ها به مرور زمان به فراموشی سپرده می‌شوند، بنابراین باز به طور اجباری باید در فواصل زمانی خاص دوره‌های بازآموزی برای دانشجویان گذاشته شود.این امر مختص دانشجویان پزشکی نیست، تمام افرادی که با بیمار سر و کار دارند اعم از پرسنل اورژانس، پرستاران پرسنلCCU و حتی نزدیکان افراد در معرض خطر باید چنین دوره‌هایی را بگذرانند.باید در مورد روش‌های مختلف آموزش که بر کیفیت  و مدت حفظ مهارت، دانش و انگیزه انجام CPR در دانشجویان دخالت دارد، مطالعاتی صورت گیرد. این باعث بنا نهادن استراتژیهای آموزشی جدید برای CPR صحیح و موثر خواهد بود.تنها از راه ارزیابی موشکافانه و برنامه ریزی دقیق است که استراتژی‌های آموزشی جدید پایه گذاری شده و قدمی موثر در راه بالا بردن کیفیت CPR برداشته می‌شود.

تشکر و قدر دانی

نویسندگان بر خود لازم می دانند که از کلیه دانشجویان پزشکی شرکت کننده در این مطالعه که با پژوهشگران همکاری کردند، تشکر و قدردانی کنند.

تعارض در منافع

بین نویسندگان هیچ‌گونه تعارضی در منافع ناشی از انتشار این مقاله گزارش نشده است.