دوره 20، شماره 2 - ( خرداد و تیر 1400 )
جلد 20 شماره 2 صفحات 52-39 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: 165644
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Hosseini S M, Soltanzadeh A, Ghiyasi S. Modeling Parameters Affecting Electrocution Accidents: An 8-Year Study in Tehran Province. TB 2021; 20 (2) :39-52
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3141-fa.html
URL: http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-3141-fa.html
حسینی سیده معصومه، سلطان‌زاده احمد، قیاسی سمیرا. مدل سازی پارامترهای تاثیرگذار بر حوادث برق‌گرفتگی: یک مطالعه 8-ساله در استان تهران. طلوع بهداشت. 1400; 20 (2) :39-52
دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران. ، soltanzadeh.ahmad@gmail.com
متن کامل [PDF 535 kb]
(611 دریافت)
| چکیده (HTML) (1233 مشاهده)
متن کامل: (1485 مشاهده)
مدل سازی پارامترهای تاثیرگذار بر حوادث برق‌گرفتگی: یک مطالعه 8-ساله در استان تهران
نویسندگان:سیده معصومه حسینی1، احمد سلطان‌زاده2، سمیرا قیاسی3
1.کارشناس ارشد HSE، گروه مهندسی محیط زیست، دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
2. نویسنده مسئول :استادیار، گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار، مرکز تحقیقات آلاینده‌های محیطی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
تلفن تماس: 09120187486 Email:soltanzadeh.ahmad@gmail.com
3.استادیار، گروه مهندسی محیط زیست، دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
چکیده
مقدمه: برق‌گرفتگی یکی از مهمترین حوادثی است که منجر به مرگ‌ومیر می‌شود. توجه به عوامل مرتبط با برق‌گرفتگی می‌تواند باعث کاهش بروز این نوع حوادث و پیامدهای آن شود. این مطالعه با هدف تحلیل پارامترهای تاثیرگذار بر حوادث برق‌گرفتگی طراحی و انجام شده است.
روش بررسی: این مطالعه یک بررسی و تحلیل گذشته نگر از نوع توصیفی-تحلیلی بود که در استان تهران در سال 1399-1398 انجام شده است. این مطالعه بر روی حوادث برق‌گرفتگی طی بازه زمانی 8 ساله (1390-1397) انجام شد. ابزار جمع‌آوری داده‌های این مطالعه شامل گزارش 220 حادثه مورد مطالعه در اداره کار استان تهران بود. در این مطالعه از تحلیل رگرسیونی لجستیک چندمتغیره استفاده شده است. سطح معنی داری در این مطالعه 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: نتایج مدل سازی عوامل موثر بر پیامد حوادث برق‌گرفتگی نشان داد شش پارامتر سن، سابقه کار، میزان تحصیلات، زمان حادثه در روز، اعمال ناایمن و مجموعه علل بروز حادثه با نوع آسیب ناشی از حوادث برق‌گرفتگی دارای ارتباط معنی‌دار بودند (005/0>p). بیشترین تاثیر بر پیامد حوادث برق‌گرفتگی به ترتیب مربوط به پارامترهای اعمال ناایمن، علل بروز حادثه و زمان حادثه در روز با نسبت شانس 8/4، 19/2 و84/1 بود.
نتیجه‌گیری: یافته‌های این مطالعه بیانگر این بود که حوادث برق‌گرفتگی و پیامد ناشی از آن می‌توانند تحت تاثیر پارامترها و عوامل مختلف قرار گرفته و شدت آن ها ناشی از نقش این عوامل تشدید یافته و یا کاهش یابد. مهمترین فاکتورهای موثر بر پیامد حوادث برق‌گرفتگی شامل اعمال ناایمن مانند خطای درک و خطای مبتنی بر مهارت بود.
واژه های کلیدی: حادثه، برق‌گرفتگی، مدل سازی، اعمال ناایمن.
جدول 1: یافته‌های پارامتر زمان بروز حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه
جدول 2: نتایج توصیفی پیامدهای حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه
شکل 1: نتایج توصیفی علل مرتبط با حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه
شکل 2: نتایج توصیفی اعمال ناایمن مرتبط با حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه
جدول 3: نتایج مدل سازی رگرسیونی پیامد حوادث برق‌گرفتگی
نتایج مدل سازی حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه با هدف تعیین و تحلیل نقش هر یک از متغیرهای مورد مطالعه برحسب پیامد حادثه و نوع آسیب بر اساس روش تحلیل رگرسیونی لجستیک چندمتغیره نشان داد در مدل نهایی شش پارامتر سن، سابقه کار، میزان تحصیلات، زمان حادثه در روز، اعمال ناایمن و مجموعه علل بروز حادثه در مدل نهایی باقی مانده و با نوع آسیب ناشی از حوادث برق‌گرفتگی دارای ارتباط معنی دار بودند (005/0>p). بیشترین تاثیر بر این متغیر وابسته به ترتیب مربوط به متغیرهای اعمال ناایمن، علل بروز حادثه و زمان حادثه در روز با نسبت شانس 8/4، 19/2 و84/1 برآورد گردید (جدول 3).
بحث و نتیجه‌گیری
یافته‌های این مطالعه نشان داد که 220 حادثه برق‌گرفتگی بوقوع پیوسته طی بازه زمانی هشت ساله مورد مطالعه از سال 1390 تا 1397 تحت تاثیر فاکتورهای مختلفی بوقوع پیوسته است و هم چنین نوع آسیب ناشی از این حوادث برق‌گرفتگی می‌توانند تحت تاثیر پارامترها و عوامل مختلف قرار گرفته و شدت آن ها ناشی از نقش این عوامل تشدید یافته و یا کاهش یابد. یافته‌های مربوط به تحلیل و مدل سازی رگرسیونی عوامل موثر بر نوع آسیب به عنوان یکی از پیامدهای حوادث برق‌گرفتگی بیانگر این بود که عوامل موثر بر حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه شامل شش متغیر سن، سابقه کار، میزان تحصیلات، زمان حادثه در روز، اعمال ناایمن و علل بروز حادثه بوده که با این پیامد حادثه دارای ارتباط معنی دار بودند (005/0>p).
یافته های این مطالعه بیانگر این بود که اعمال ناایمن به عنوان مهم ترین و تاثیرگذارترین متغیرها در بروز حوادث برق‌گرفتگی بر نوع آسیب ناشی از این حوادث محسوب می شود. نتایج این مطالعه نشان داد دو خطای انسانی مهم شامل خطای مبتنی بر درک و ناشی از کمبود دانش و آگاهی نسبت به انواع مخاطرات جریان الکتریسیته و هم چنین خطای مبتنی بر مهارت در کار با تجهیزات و سیستم‌های الکتریکی در بیش از نیمی از این حوادث دارای نقش بوده و مشارکت دارند. یافته‌های مدل سازی صورت گرفته نیز بیانگر این بود که اعمال ناایمن به عنوان تاثیرگذارترین عوامل بر نوع آسیب ناشی از حوادث برق‌گرفتگی برآورد شده است (نسبت شانس=8/4). اعمال ناایمن به عنوان یکی از دلایل کلیدی حوادث در صنعت، دارای بیشترین سهم در حوادث شغلی می باشند. نتایج برخی مطالعات نشان می دهد که کارگر یا تیم کاری در بیشتر حوادث شغلی به دلیل بروز انواع خطای انسانی و اعمال ناایمن دارای نقش مستقیم می باشند. بعلاوه، نتایج مطالعات مختلف نشان داده است که رفتارهای فردی ناایمن می‌تواند تحت تاثیر دیگر فاکتورهای مهم مانند عوامل دموگرافیک، سازمانی، شرایط محیط کار، موقعیت زمانی و جغرافیایی و نوع فعالیت های شغلی در محیط کار باشد (15، 14).
حوادث برق‌گرفتگی به عنوان حوادثی که دارای احتمال وقوع پایین و شدت پیامد بسیار بالا می‌باشند دارای اهمیت فراوانی در موضوع تحلیل حوادث و ریسک و هم چنین ارائه اقدامات پیشگیرانه برای کاهش تلفات انسانی می‌باشد. عدم استفاده از تجهیزات ایمنی فراهم شده مانند انواع تجهیزات حفاظت فردی متناسب با شرایط فعالیت‌های مرتبط با جریان زنده الکتریسیته یکی از متغیرهای مهم می‌باشد که بایستی در بررسی اعمال ناایمن و هم چنین دیگر فاکتورها مانند علل و عوامل بروز این نوع حوادث مورد توجه قرار گیرد. با وجود اینکه حذف حوادث برق‌گرفتگی و مرتبط با جریان الکتریسیته تقریباً غیرممکن است، اما تکرارپذیری وقوع چنین حوادثی را می‌توان در صورتی که کارگران در محیط‌های صنعتی به صورت دائم تحت پایش و نظارت قرار گرفته و زمآن هایی را که از تجهیزات ایمنی به درستی استفاده نشده را فوراً شناسایی کند، کاهش داد. همچنین واحدهای شغلی در صنعت بایستی بر رفتار کارگران از طریق تأثیرات مثبت، اخطارهای شفاهی و کتبی و در صورت نیاز با تنبیهات تأثیر بگذارد (16).
نقش خطای مبتنی بر مهارت در حوادث برق‌گرفتگی و پیلمدهای آن بسیار حائز اهمیت می‌باشد. نگرش، جو و یا فرهنگ ضعیف ایمنی انعکاسی است از استدلال‌هایی مانند دلیل تراشی از قبیل این که فقط افراد ضعیف و ترسو از تجهیزات ایمنی استفاده می‌کنند. این چنین کارگرانی هیچگاه درک درستی از اینکه تمامی کارها بایستی در تمامی زمان ها به صورت ایمن انجام گیرد، بدست نیاورده‌اند. پیشگیری از این نوع نگرش که در نهایت می‌تواند منجر به حادثه شود، کار دشواری است (19-17).
یافته‌های این مطالعه نشان داد زمان بروز حادثه با نسبت شانس 84/1 به عنوان سومین عامل تاثیرگذار بر نوع آسیب بوقوع پیوسته با حوادث برق‌گرفتگی دارای ارتباط معنی‌دار می‌باشد. زمان بروز حادثه عامل بسیار مهمی در پیش بینی و تحلیل حوادث می‌باشد. برخی مطالعات نشان داده اند که حوادث و آسیب‌های شغلی معمولاً در دوره‌های زمانی اوایل شیفت به دلایل عدم تسلط بر کار و قرار گرفتن در فاز تغییر و اواخر شیفت کاری به دلیل خستگی ناشی از ساعت های پایانی کار بوقوع می‌پیوندد (23-20). یافته‌های برخی از مطالعات نیز نشان داده است که حوادث و آسیب‌های شغلی مرتبط با متغیرهایی مانند زمان، محل حادثه، روز کاری هفته و ماه می‌باشد (24).
پارامترهای فردی مانند سن و سابقه کار به عنوان یکی از علل مهم در حوادث مطرح می‌باشند (29- 25، 23). در این مطالعه، پارامترهای سن و سابقه کاری و میزان تحصیلات افراد حادثه‌دیده به عنوان عوامل تاثیرگذار بر نوع آسیب‌ها و نتایج حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه تشخیص داده شدند. برای مثال در مطالعه Amotz Perlman و همکاران توانایی سرپرستان برای شناسایی خطرات و درک و ارزیابی ریسک به عنوان یک مهارت پایه ای و اساسی برای حفظ شرایط ایمنی مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه میزان آگاهی 61 سرپرست نسبت به مخاطرات و چگونگی درک و ارزیابی ریسک های مرتبط با صنعت و تخمین احتمال و شدت حوادث مورد سنجش قرار گرفت.
یافته های این مطالعه نشان داد که علی رغم تایید ارتباط سابقه کاری و میزان آموزش های ارائه شده با میزان کاهش شدت و میزان حوادث شغلی، اما به دلیل پیچیدگی و تنوع بیش از حد در فعالیت ها، سرپرستان با سابقه کاری بالا قادر به شناسایی همه ریسک های موجود در محیط کار خود نمی باشند(30).
این مطالعه با هدف تجزیه و تحلیل و مدل سازی پارامترهای تاثیرگذار بر حوادث برق‌گرفتگی بر اساس داده های حوادث برق‌گرفتگی شغلی 8-ساله در استان انجام شده است.
بعلاوه، بر اساس پایگاه داده حوادث وزارت کار و پزشکی قانونی، نتایج بررسی توصیفی حوادث برق‌گرفتگی در استان های کشور نشان می‌دهد در مجموع 2474 حادثه برق‌گرفتگی طی سال‌های 1390 تا 1397 در کشور بوقوع پیوسته است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد طی این 8 سال شیب بروز حوادث برق گرفتگی رو به نزول بوده است و از 457 حادثه برق گرفتگی در سال 1390 به 220 حادثه در سال 1397 تقلیل یافته است. به عبارتی نرخ بروز این حوادث به کمتر از یک-دوم کاهش یافته است. ارزیابی استآن های کشور نشان می‌دهد که استان تهران با میزان 487 حادثه دارای بیشترین نرخ بروز حوادث برق گرفتگی در استان های کشور بوده است و نسبت به رتبه دوم حدود سه برابر دارای حوادث برق‌گرفتگی بیشتری می‌باشد (استان خوزستان با 169 حادثه برق‌گرفتگی). بنابراین، این مطالعه در استانی با بیشترین میزان فراوانی حوادث برق گرفتگی در سطح کشور انجام شده است.
لذا، یافته های این مطالعه می‌تواند برای دیگر استان ها و محیط های صنعتی در سطح کشور نیز مورد استفاده قرار گیرد.
نتایج این مطالعه بیانگر این بود که نوع آسیب ناشی از حوادث برق‌گرفتگی می‌تواند تحت تاثیر عوامل و پارامترهای مختلف و متعدد قرار گیرد. این یافته‌ها بیانگر این بود که پیامد حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه شامل فوت، قطع عضو، شکستگی، سوختگی و جراحت تحت تاثیر شش متغیر سن، سابقه کار، میزان تحصیلات، زمان حادثه در روز، اعمال ناایمن و مجموعه علل بروز حادثه قرار گرفته است. بر این اساس، اقدامات ایمنی مورد نیاز برای پیشگیری از بروز حوادث برق‌گرفتگی و کاهش پیامدهای احتمالی آن می‌تواند از طریق انواع فرآیندها اعم از آموزش‌های ایمنی مختلف در زمینه پیشگیری از بروز حوادث الکتریکی، الزامات ایمنی حریق‌های الکتریکی و آموزش ایمنی تجهیزات حفاظت فردی، بعلاوه سیستم‌های سخت افزاری مانند سیستم اتصال به زمین، انواع کلیدهای قطع کننده ایمن مانند قطع کننده‌های مدار و دیگر سیستم‌های ایمنی مانند هم‌بندی و اتصال زمین موقت همراه با استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب بکار گرفته شود.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مراتب قدردانی خود از معاونت پژوهش این دانشگاه و هم چنین واحد بازرسی کار وزارت کار و همچنین اداره کار استان تهران اعلام می‌نماید.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله تعهد می نمایند هیچ گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
نویسندگان:سیده معصومه حسینی1، احمد سلطان‌زاده2، سمیرا قیاسی3
1.کارشناس ارشد HSE، گروه مهندسی محیط زیست، دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
2. نویسنده مسئول :استادیار، گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار، مرکز تحقیقات آلاینده‌های محیطی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
تلفن تماس: 09120187486 Email:soltanzadeh.ahmad@gmail.com
3.استادیار، گروه مهندسی محیط زیست، دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
چکیده
مقدمه: برق‌گرفتگی یکی از مهمترین حوادثی است که منجر به مرگ‌ومیر می‌شود. توجه به عوامل مرتبط با برق‌گرفتگی می‌تواند باعث کاهش بروز این نوع حوادث و پیامدهای آن شود. این مطالعه با هدف تحلیل پارامترهای تاثیرگذار بر حوادث برق‌گرفتگی طراحی و انجام شده است.
روش بررسی: این مطالعه یک بررسی و تحلیل گذشته نگر از نوع توصیفی-تحلیلی بود که در استان تهران در سال 1399-1398 انجام شده است. این مطالعه بر روی حوادث برق‌گرفتگی طی بازه زمانی 8 ساله (1390-1397) انجام شد. ابزار جمع‌آوری داده‌های این مطالعه شامل گزارش 220 حادثه مورد مطالعه در اداره کار استان تهران بود. در این مطالعه از تحلیل رگرسیونی لجستیک چندمتغیره استفاده شده است. سطح معنی داری در این مطالعه 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: نتایج مدل سازی عوامل موثر بر پیامد حوادث برق‌گرفتگی نشان داد شش پارامتر سن، سابقه کار، میزان تحصیلات، زمان حادثه در روز، اعمال ناایمن و مجموعه علل بروز حادثه با نوع آسیب ناشی از حوادث برق‌گرفتگی دارای ارتباط معنی‌دار بودند (005/0>p). بیشترین تاثیر بر پیامد حوادث برق‌گرفتگی به ترتیب مربوط به پارامترهای اعمال ناایمن، علل بروز حادثه و زمان حادثه در روز با نسبت شانس 8/4، 19/2 و84/1 بود.
نتیجه‌گیری: یافته‌های این مطالعه بیانگر این بود که حوادث برق‌گرفتگی و پیامد ناشی از آن می‌توانند تحت تاثیر پارامترها و عوامل مختلف قرار گرفته و شدت آن ها ناشی از نقش این عوامل تشدید یافته و یا کاهش یابد. مهمترین فاکتورهای موثر بر پیامد حوادث برق‌گرفتگی شامل اعمال ناایمن مانند خطای درک و خطای مبتنی بر مهارت بود.
واژه های کلیدی: حادثه، برق‌گرفتگی، مدل سازی، اعمال ناایمن.
مقدمه
به دلیل گستردگی کاربردهای جریان الکتریسیته در همه جنبه‌های زندگی انسان، خطرات ناشی از مواجهه با برق و پیامدهای مرتبط با آن در کمین همه افراد جامعه می‌باشد (2، 1). یکی از منابع خطرناک که منجر به حادثه می‌شود انرژی الکتریسیته می‌باشد. هم‌زمان با رشد انرژی الکتریکی، این تکنولوژی باعث افزایش حوادثی گردیده و هر روز هزاران حادثه برق‌گرفتگی رخ می‌دهد که موجب مرگ افراد و درد و رنج برای خانواده‌ها می‌گردد. اگرچه حوادث الکتریکی در مقایسه با انواع دیگر حوادث کمیاب‌تر بوده، اما به دلیل شدت بالای آن ها این حوادث جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است.
طبق اعلام سازمان ملی حفاظت از حریق آمریکا به طور متوسط سالانه 1952 نفر از کارگران دچار آسیب‌های غیرکشنده ناشی از جریان برق می‌شوند. این سازمان پس از بررسی های مرتبط طی یک دوره پنج ساله گزارش کرد که هر هفته نزدیک به 3 کارگر بر اثر حوادث الکتریکی جان خود را از دست می‌دهند (3). بنیاد بین المللی ایمنی برق (Electrical Safety Foundation International) مرگ ناشی از تماس با جریان برق را ششمین عامل اصلی مرگ‌ومیر در محل کار اعلام نموده است. خطرات برق هر ساله بیش از 300 کشته و 4000 مجروح در محل کار ایجاد می کند. حوادث برق‌گرفتگی به طور متوسط منجر به 13 روز دور شدن از محیط کار و نزدیک به یک مرگ روزانه می گردد. قریب به 62 درصد از 32807 حادثه الکتریکی که در فاصله سال‌های 1992 تا 1998 در ایالات متحده رخ داده تحت عنوان شوک الکتریکی و 38 درصد نیز سوختگی الکتریکی بوده است.در طول روز کاری یک کارگر، هر 30 دقیقه یک کارگر به دلیل برق‌گرفتگی آنقدر دچار آسیب می‌شود که منجر به تعطیلی کار می‌گردد. طبق آمار منتشره بنیاد بین‌المللی برق در سال 2017 در آمریکا 136 مورد تلفات ناشی از برق‌گرفتگی رخ داده است که تماس یا قرارگرفتن در معرض جریان الکتریکی 6/2 درصد از تلفات محل کار را به خود اختصاص داده است (4). یافته‌های مطالعه Cawley & Brenner در سال 2012 نشان می‌دهد با وجود اینکه حوادث ناشی از سقوط دارای بیشترین فراوانی در بین حوادث شغلی می‌باشد، اما میزان مرگ‌ومیر ناشی از حوادث الکتریکی 25 برابر میانگین کل حوادث می‌باشد (5). طبق آمارهای پزشکی قانونی از سال 97-90 تعداد 5394 حادثه برق‌گرفتگی در ایران رخ داده است که از این تعداد 934 مورد مربوط به حوادث برق‌گرفتگی تهران بوده است. طبق اعلام سازمان پزشکی قانونی ایران، در هشت ماه اول سال 98، تعداد قربانیان ناشی از حوادث برقی حدود 457 نفر برآورد شده که این مقدار در پایان سال 97 عددی معادل 665 نفر بوده است. این در حالی است که در بسیاری از حوادث، آسیب های ناشی از جریان برق منجر به مرگ نمی شوند، اما هزینه‌ها و خسارات زیادی را به افراد و جامعه وارد می‌سازد.
به طور کلی می‌توان خطرات ناشی از انرژی الکتریکی را به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم نمود. خطرات مستقیم شامل صدماتی است که خود نیروی الکتریسیته می‌تواند بر بدن انسان وارد کند. خطرات غیرمستقیم برق نیز شامل خساراتی است که به صورت فرایندهای ثانویه مانند سقوط، انفجار و یا آتش‌سوزی ایجاد می‌شود. آسیب‌هایی که جریان برق می‌تواند بر بدن انسان وارد سازد شامل آسیب‌های روانی، سوختگی جسمی، آسیب عصبی، فیبریلاسیون بطنی و در نهایت مرگ می‌باشد که در ولتاژها و جریآن های مختلف منجر به بروز اثرات متفاوتی می‌شوند. البته برق در هر ولتاژی خطرناک است و لازمه کار کردن با آن وجود عوامل کنترلگر برای به حداقل رساندن میزان حوادث می باشد (7، 6).
در شدت علایم و عوارض ناشی از برق‌گرفتگی عوامل مختلفی نظیر نوع جریان، اختلاف پتانسیل، شدت جریان، مقاومت بافت‌ها، مسیر جریان و مدت عبور آن دخیل می‌باشند. برق‌گرفتگی می‌تواند باعث بروز عوارضی نظیر فلج، سنکوپ، انواع شکستگی‌های استخوانی، عوارض ناشی از پرتاب‌شدن و در نهایت مرگ شود (8). یافته‌های برخی مطالعات نشان می‌دهد عوامل انسانی شامل انواع اعمال ناایمن و فاکتورهای بوجود آورنده اعمال ناایمن در بیشتر حوادث دارای نقش تاثیرگذار می‌باشند. بر اساس یافته‌های مطالعات مختلف، انواع خطای انسانی مانند خطاهای مبتنی بر مهارت و عدم آگاهی و هم چنین بروز انواع تخلفات نمونه‌هایی از علل بروز حوادث برق‌گرفتگی بوده که دارای اهمیت بسیار بالایی در ایمنی برق و همچنین میزان بروز حوادث برق‌گرفتگی و پیامدهای آن در مشاغل و محیط‌های مختلف می‌باشد (11-9).
از آن جا که برق‌گرفتگی یکی از مهم ترین حوادثی است که منجر به مرگ‌ومیر در جهان می‌شود، در نظر گرفتن عوامل دخیل در حوادث برق‌گرفتگی و پیامدهای ناشی از آن می‌تواند باعث کاهش بروز این نوع حوادث شود. شناسایی عوامل تاثیرگذار، مشارکت‌کننده و مرتبط با این نوع حوادث یک موضوع مهم و اساسی در علت‌یابی حوادث برق‌گرفتگی و راهی برای پیشگیری از این حوادث شدید و فاجعه‌بار می‌باشد. یکی از ابزارهای مهم در ارتباط با پیشگیری، تجزیه‌وتحلیل و مدل سازی حوادث می‌باشد که برای درک عوامل موثر بر حوادث مورد تبیین قرار گرفته و در مطالعات مختلف نیز توسعه داده شده‌اند (13، 12).
بنابراین، این مطالعه با هدف تحلیل و مدل سازی پارامترهای تاثیرگذار بر حوادث الکتریکی بر اساس داده‌های حوادث برق‌گرفتگی شغلی 8ساله در استان تهران طراحی و انجام شده است.
روش بررسی
این مطالعه یک بررسی و تحلیل گذشته‌نگر از نوع توصیفی-تحلیلی بود که در سال 1399-1398 انجام شده است.
جامعه آماری مطالعه شامل همه حوادث برق‌گرفتگی بود که طی دوره هشت ساله مورد مطالعه (1390-1397) در استان تهران اتفاق افتاده بود. نمونه‌گیری در این مطالعه شامل روش سرشماری و انتخاب همه نمونه‌های در دسترس در جامعه مورد مطالعه بود. در این مطالعه برای تجزیه و تحلیل حوادث برق‌گرفتگی همه حوادث ثبت شده طی این بازه زمانی انتخاب شدند. حجم نمونه اولیه شامل 487 حادثه برق‌گرفتگی بود که بایستی برای احراز همه معیارهای مطالعه مورد ارزیابی قرار می‌گرفت. لازم به ذکر است، تنها حوادثی در این مطالعه باقی ماندند که همه فاکتورها و متغیرهای مورد بررسی در آن گزارش شده یا تیم تحقیق توانست با انجام مراحل جمع آوری، داده های مربوطه را بدست آورد. در نهایت از 487 حادثه برق گرفتگی گزارش شده، 220 حادثه به عنوان نمونه نهایی، واجد شرایط برای مطالعه بود. انتخاب تنها 45 درصد از حوادث، به دلیل عدم کفایت و تکمیل مناسب چک لیست حوادث برق‌گرفتگی و عدم وجود گزارش کامل این حوادث برای اهداف مطالعه (شامل عدم دسترسی به اطلاعات) بود. داده های مطالعه بر اساس گزارش حوادث ناشی از کار مطابق فرمت گزارش حوادث در اداره کار استان تهران جمع آوری شد.
طراحی مطالعه بر اساس متدولوژی این مطالعه و هدف اصلی آن شامل مدل سازی پارامترهای تاثیرگذار بر حوادث برق‌گرفتگی انجام شده است. داده های مربوط به حوادث برق‌گرفتگی طی هشت سال و با مراجعه به بانک داده های حوادث ثبت شده در اداره کار استان تهران و اداره بازرسی کار وزارت کار جمع آوری شد. جمع آوری داده ها با استفاده از چک لیست حوادث، گزارشات مختلف حوادث و سوابق ثبت شده همه این حوادث انجام شد. سپس، این حوادث برق‌گرفتگی غربالگری و طبقه بندی شده و استخراج اطلاعات مورد نیاز انجام شد. در این مرحله، ابتدا بر اساس معیار های ورود و خروج مطالعه، حوادث مورد نظر غربالگری و مشخص شده و سپس حوادث منتخب بر حسب معیارهای مورد بررسی مانند نوع حادثه، محل وقوع حادثه، شدت حادثه و غیره طبقه بندی شده و اطلاعات مورد نیاز استخراج شد.
تحلیل و مدل سازی بر اساس رویکرد تجزیه و تحلیل رگرسیونی لجستیک چندمتغیره انجام شد. در این مرحله نقش و تاثیر هر یک از پارامترهای محیطی، سخت افزاری و انسانی در بروز حوادث برق‌گرفتگی مورد تحلیل قرار گرفت. تحلیل در این مطالعه با استفاده از نرم افزار آماریIBM SPSS نسخه 23 انجام شد. آزمون های آماری بکار گرفته شده در این مطالعه دو طرفه بوده و سطح معنی داری کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی با کد رهگیری 165644 می باشد. قابل ذکر است که در این مطالعه داده های انسانی بدون نام جمع آوری شده و در آن ملاحظات اخلاقی مطالعه رعایت شده است.
یافته‌ها
نتایج توصیفی مرتبط با کارگاه‌ها و مشاغلی که در آن حوادث برق‌گرفتگی بوقوع پیوسته بود نشان داد بیشترین فراوانی حوادث در این مطالعه به ترتیب متعلق به حوزه ساختمان (5/55 درصد)، تولید (1/19 درصد) و خدمات عمومی و اجتماعی (4/11 درصد) می باشد. کمترین فراوانی حوادث برق‌گرفتگی در این مطالعه نیز مربوط به حوزه‌های کشاورزی و جنگل، ماهیگیری، استخراج معدن، فروش و تعمیرات کالاها و وسایل نقلیه، حمل و نقل، انبارداری و ارتباطات، واسطه‌گری‌های مالی، مستغلات، اجاره، فعالیت‌های کسب و کار، اداره امور عمومی، دفاع و تامین اجتماعی (5/0 درصد) بود. بعلاوه، بیشترین حوادث برق گرفتگی مورد مطالعه در کارگاه‌های کمتر از 25 نفر بوقوع پیوسته بود (30/82 درصد).
نتایج توصیفی مربوط به افراد حادثه‌دیده در این مطالعه نشان داد بیشترین فروانی حوادث برق‌گرفتگی در این مطالعه به ترتیب برای افراد با گروه سنی 24-20 (8/31 درصد)، 30-34 سال (3/17 درصد) و 29-25 سال (8/16 درصد) بوقوع پیوسته است. کمترین حوادث نیز به ترتیب برای گروه‌های سنی 49-45 سال، 44-40 سال و 50 سال به بالا شامل 6/3 درصد ، 1/4 درصد و 8/6 درصد بوقوع پیوسته بود. بعلاوه، میانگین و انحراف معیار سابقه کار کارگران حادثه‌دیده 19/5±10/4 سال بوده، 5/40 درصد این افراد مجرد و نزدیک سه-پنجم نیز متاهل بودند (5/59 درصد).
تحلیل توصیفی حوادث مورد مطالعه بر اساس میزان تحصیلات افراد حادثه دیده نیز نشان داد که بیش از نیمی از این افراد دارای تحصیلات ابتدایی یا بی‌سواد (4/50 درصد) و کمتر از 0/5 درصد نیز دارای تحصیلات دانشگاهی بودند (9/0 درصد فوق دیپلم و 7/2 درصد لیسانس).
نتایج مربوط به پارامتر زمان بروز حوادث برق‌گرفتگی نشان داد بیشترین درصد این حوادث به ترتیب مربوط به نوبت‌های صبح (14-6)، عصر (14-20) و شب (20-6) شامل 5/49 درصد ، 1/39 درصد و 4/11 درصد می‌باشد. بعلاوه، بیشترین درصد این حوادث به ترتیب مربوط به دهه سوم، دهه اول و دهه دوم ماه شامل 4/36 درصد ، 6/33 درصد و 0/30 درصد بود. بررسی زمان بروز حوادث برق‌گرفتگی در فصول مختلف سال نشان داد بیشترین فراوانی این حوادث به ترتیب مربوط به فصول تابستان، بهار، زمستان و پاییز شامل (4/31 درصد) 69، (5/25 درصد) 56، (7/22 درصد) 50 و (4/20 درصد) 45 برآورد شده است. نتایج مربوط به بررسی پارامتر زمان بروز حوادث برق‌گرفتگی در هشت سال مورد مطالعه نیز نشان داد بیشترین درصد این حوادث به ترتیب مربوط به سال 1392 (9/15 درصد)، 1391 (5/14 درصد)، 1396 (6/13 درصد) و 1394 (7/12 درصد) و کمترین درصد این حوادث به ترتیب مربوط به سال 1393 (5/10 درصد) و سال‌های 1390، 1395 و 1397 (9/10 درصد) برآورد شده است (جدول1).
نتایج توصیفی پیامدهای حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه شامل عضو آسیب‌دیده و نوع آسیب نشان داد بیشترین عضو آسیب‌دیده در این حوادث شامل دست (2/2 درصد)، پا (1/15 درصد) و تنه (9/8 درصد) و کمترین نیز شامل دستگاه عصبی (7/0 درصد)، گردن (6/1 درصد) و دستگاه گوارش (6/3 درصد) بوده است. بعلاوه، بررسی فراوانی نوع آسیب در این حوادث برق‌گرفتگی نشان داد بیشترین فراوانی مربوط به فوت (2/30 درصد) و سوختگی (9/28 درصد) بوده است. کمترین فراوانی آسیب نیز به ترتیب مربوط به قطع عضو (6/4 درصد)، سایر (5/5 درصد) و جراحت (6/6 درصد) بوده است (جدول 2).
نتایج مربوط به علل مرتبط با حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه نشان داد بیشترین فراوانی علل در این حوادث به ترتیب مربوط به علل عدم رعایت موارد ایمنی مطابق آیین‌نامه‌ها (6/53 درصد)، نفص در حفاظ یا سیستم حفاظتی (4/31 درصد) و عدم استفاده از وسایل حفاظت فردی (7/12 درصد) و کمترین فراوانی نیز مربوط به عللی مانند عدم آموزش کارگر (9/5 درصد) و عدم تهیه تجهیزات حفاظت فردی (5/9 درصد) بوده است (شکل 1).
نتایج بررسی اعمال ناایمن مرتبط با حوادث برق‌گرفتگی نشان داد خطای ناشی از درک و دانش بر 8/66 درصد حوادث تاثیرگذار بوده است. میزان اثر خطای مبتنی بر مهارت 9/50 درصد و خطای تصمیم‌گیری 8/21 درصد و میزان اثر دو عامل انسانی تخلفات روتین و استثنایی به ترتیب 2/13 درصد و 0/5 درصد برآورد شد (شکل2).
به دلیل گستردگی کاربردهای جریان الکتریسیته در همه جنبه‌های زندگی انسان، خطرات ناشی از مواجهه با برق و پیامدهای مرتبط با آن در کمین همه افراد جامعه می‌باشد (2، 1). یکی از منابع خطرناک که منجر به حادثه می‌شود انرژی الکتریسیته می‌باشد. هم‌زمان با رشد انرژی الکتریکی، این تکنولوژی باعث افزایش حوادثی گردیده و هر روز هزاران حادثه برق‌گرفتگی رخ می‌دهد که موجب مرگ افراد و درد و رنج برای خانواده‌ها می‌گردد. اگرچه حوادث الکتریکی در مقایسه با انواع دیگر حوادث کمیاب‌تر بوده، اما به دلیل شدت بالای آن ها این حوادث جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است.
طبق اعلام سازمان ملی حفاظت از حریق آمریکا به طور متوسط سالانه 1952 نفر از کارگران دچار آسیب‌های غیرکشنده ناشی از جریان برق می‌شوند. این سازمان پس از بررسی های مرتبط طی یک دوره پنج ساله گزارش کرد که هر هفته نزدیک به 3 کارگر بر اثر حوادث الکتریکی جان خود را از دست می‌دهند (3). بنیاد بین المللی ایمنی برق (Electrical Safety Foundation International) مرگ ناشی از تماس با جریان برق را ششمین عامل اصلی مرگ‌ومیر در محل کار اعلام نموده است. خطرات برق هر ساله بیش از 300 کشته و 4000 مجروح در محل کار ایجاد می کند. حوادث برق‌گرفتگی به طور متوسط منجر به 13 روز دور شدن از محیط کار و نزدیک به یک مرگ روزانه می گردد. قریب به 62 درصد از 32807 حادثه الکتریکی که در فاصله سال‌های 1992 تا 1998 در ایالات متحده رخ داده تحت عنوان شوک الکتریکی و 38 درصد نیز سوختگی الکتریکی بوده است.در طول روز کاری یک کارگر، هر 30 دقیقه یک کارگر به دلیل برق‌گرفتگی آنقدر دچار آسیب می‌شود که منجر به تعطیلی کار می‌گردد. طبق آمار منتشره بنیاد بین‌المللی برق در سال 2017 در آمریکا 136 مورد تلفات ناشی از برق‌گرفتگی رخ داده است که تماس یا قرارگرفتن در معرض جریان الکتریکی 6/2 درصد از تلفات محل کار را به خود اختصاص داده است (4). یافته‌های مطالعه Cawley & Brenner در سال 2012 نشان می‌دهد با وجود اینکه حوادث ناشی از سقوط دارای بیشترین فراوانی در بین حوادث شغلی می‌باشد، اما میزان مرگ‌ومیر ناشی از حوادث الکتریکی 25 برابر میانگین کل حوادث می‌باشد (5). طبق آمارهای پزشکی قانونی از سال 97-90 تعداد 5394 حادثه برق‌گرفتگی در ایران رخ داده است که از این تعداد 934 مورد مربوط به حوادث برق‌گرفتگی تهران بوده است. طبق اعلام سازمان پزشکی قانونی ایران، در هشت ماه اول سال 98، تعداد قربانیان ناشی از حوادث برقی حدود 457 نفر برآورد شده که این مقدار در پایان سال 97 عددی معادل 665 نفر بوده است. این در حالی است که در بسیاری از حوادث، آسیب های ناشی از جریان برق منجر به مرگ نمی شوند، اما هزینه‌ها و خسارات زیادی را به افراد و جامعه وارد می‌سازد.
به طور کلی می‌توان خطرات ناشی از انرژی الکتریکی را به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم نمود. خطرات مستقیم شامل صدماتی است که خود نیروی الکتریسیته می‌تواند بر بدن انسان وارد کند. خطرات غیرمستقیم برق نیز شامل خساراتی است که به صورت فرایندهای ثانویه مانند سقوط، انفجار و یا آتش‌سوزی ایجاد می‌شود. آسیب‌هایی که جریان برق می‌تواند بر بدن انسان وارد سازد شامل آسیب‌های روانی، سوختگی جسمی، آسیب عصبی، فیبریلاسیون بطنی و در نهایت مرگ می‌باشد که در ولتاژها و جریآن های مختلف منجر به بروز اثرات متفاوتی می‌شوند. البته برق در هر ولتاژی خطرناک است و لازمه کار کردن با آن وجود عوامل کنترلگر برای به حداقل رساندن میزان حوادث می باشد (7، 6).
در شدت علایم و عوارض ناشی از برق‌گرفتگی عوامل مختلفی نظیر نوع جریان، اختلاف پتانسیل، شدت جریان، مقاومت بافت‌ها، مسیر جریان و مدت عبور آن دخیل می‌باشند. برق‌گرفتگی می‌تواند باعث بروز عوارضی نظیر فلج، سنکوپ، انواع شکستگی‌های استخوانی، عوارض ناشی از پرتاب‌شدن و در نهایت مرگ شود (8). یافته‌های برخی مطالعات نشان می‌دهد عوامل انسانی شامل انواع اعمال ناایمن و فاکتورهای بوجود آورنده اعمال ناایمن در بیشتر حوادث دارای نقش تاثیرگذار می‌باشند. بر اساس یافته‌های مطالعات مختلف، انواع خطای انسانی مانند خطاهای مبتنی بر مهارت و عدم آگاهی و هم چنین بروز انواع تخلفات نمونه‌هایی از علل بروز حوادث برق‌گرفتگی بوده که دارای اهمیت بسیار بالایی در ایمنی برق و همچنین میزان بروز حوادث برق‌گرفتگی و پیامدهای آن در مشاغل و محیط‌های مختلف می‌باشد (11-9).
از آن جا که برق‌گرفتگی یکی از مهم ترین حوادثی است که منجر به مرگ‌ومیر در جهان می‌شود، در نظر گرفتن عوامل دخیل در حوادث برق‌گرفتگی و پیامدهای ناشی از آن می‌تواند باعث کاهش بروز این نوع حوادث شود. شناسایی عوامل تاثیرگذار، مشارکت‌کننده و مرتبط با این نوع حوادث یک موضوع مهم و اساسی در علت‌یابی حوادث برق‌گرفتگی و راهی برای پیشگیری از این حوادث شدید و فاجعه‌بار می‌باشد. یکی از ابزارهای مهم در ارتباط با پیشگیری، تجزیه‌وتحلیل و مدل سازی حوادث می‌باشد که برای درک عوامل موثر بر حوادث مورد تبیین قرار گرفته و در مطالعات مختلف نیز توسعه داده شده‌اند (13، 12).
بنابراین، این مطالعه با هدف تحلیل و مدل سازی پارامترهای تاثیرگذار بر حوادث الکتریکی بر اساس داده‌های حوادث برق‌گرفتگی شغلی 8ساله در استان تهران طراحی و انجام شده است.
روش بررسی
این مطالعه یک بررسی و تحلیل گذشته‌نگر از نوع توصیفی-تحلیلی بود که در سال 1399-1398 انجام شده است.
جامعه آماری مطالعه شامل همه حوادث برق‌گرفتگی بود که طی دوره هشت ساله مورد مطالعه (1390-1397) در استان تهران اتفاق افتاده بود. نمونه‌گیری در این مطالعه شامل روش سرشماری و انتخاب همه نمونه‌های در دسترس در جامعه مورد مطالعه بود. در این مطالعه برای تجزیه و تحلیل حوادث برق‌گرفتگی همه حوادث ثبت شده طی این بازه زمانی انتخاب شدند. حجم نمونه اولیه شامل 487 حادثه برق‌گرفتگی بود که بایستی برای احراز همه معیارهای مطالعه مورد ارزیابی قرار می‌گرفت. لازم به ذکر است، تنها حوادثی در این مطالعه باقی ماندند که همه فاکتورها و متغیرهای مورد بررسی در آن گزارش شده یا تیم تحقیق توانست با انجام مراحل جمع آوری، داده های مربوطه را بدست آورد. در نهایت از 487 حادثه برق گرفتگی گزارش شده، 220 حادثه به عنوان نمونه نهایی، واجد شرایط برای مطالعه بود. انتخاب تنها 45 درصد از حوادث، به دلیل عدم کفایت و تکمیل مناسب چک لیست حوادث برق‌گرفتگی و عدم وجود گزارش کامل این حوادث برای اهداف مطالعه (شامل عدم دسترسی به اطلاعات) بود. داده های مطالعه بر اساس گزارش حوادث ناشی از کار مطابق فرمت گزارش حوادث در اداره کار استان تهران جمع آوری شد.
طراحی مطالعه بر اساس متدولوژی این مطالعه و هدف اصلی آن شامل مدل سازی پارامترهای تاثیرگذار بر حوادث برق‌گرفتگی انجام شده است. داده های مربوط به حوادث برق‌گرفتگی طی هشت سال و با مراجعه به بانک داده های حوادث ثبت شده در اداره کار استان تهران و اداره بازرسی کار وزارت کار جمع آوری شد. جمع آوری داده ها با استفاده از چک لیست حوادث، گزارشات مختلف حوادث و سوابق ثبت شده همه این حوادث انجام شد. سپس، این حوادث برق‌گرفتگی غربالگری و طبقه بندی شده و استخراج اطلاعات مورد نیاز انجام شد. در این مرحله، ابتدا بر اساس معیار های ورود و خروج مطالعه، حوادث مورد نظر غربالگری و مشخص شده و سپس حوادث منتخب بر حسب معیارهای مورد بررسی مانند نوع حادثه، محل وقوع حادثه، شدت حادثه و غیره طبقه بندی شده و اطلاعات مورد نیاز استخراج شد.
تحلیل و مدل سازی بر اساس رویکرد تجزیه و تحلیل رگرسیونی لجستیک چندمتغیره انجام شد. در این مرحله نقش و تاثیر هر یک از پارامترهای محیطی، سخت افزاری و انسانی در بروز حوادث برق‌گرفتگی مورد تحلیل قرار گرفت. تحلیل در این مطالعه با استفاده از نرم افزار آماریIBM SPSS نسخه 23 انجام شد. آزمون های آماری بکار گرفته شده در این مطالعه دو طرفه بوده و سطح معنی داری کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی با کد رهگیری 165644 می باشد. قابل ذکر است که در این مطالعه داده های انسانی بدون نام جمع آوری شده و در آن ملاحظات اخلاقی مطالعه رعایت شده است.
یافته‌ها
نتایج توصیفی مرتبط با کارگاه‌ها و مشاغلی که در آن حوادث برق‌گرفتگی بوقوع پیوسته بود نشان داد بیشترین فراوانی حوادث در این مطالعه به ترتیب متعلق به حوزه ساختمان (5/55 درصد)، تولید (1/19 درصد) و خدمات عمومی و اجتماعی (4/11 درصد) می باشد. کمترین فراوانی حوادث برق‌گرفتگی در این مطالعه نیز مربوط به حوزه‌های کشاورزی و جنگل، ماهیگیری، استخراج معدن، فروش و تعمیرات کالاها و وسایل نقلیه، حمل و نقل، انبارداری و ارتباطات، واسطه‌گری‌های مالی، مستغلات، اجاره، فعالیت‌های کسب و کار، اداره امور عمومی، دفاع و تامین اجتماعی (5/0 درصد) بود. بعلاوه، بیشترین حوادث برق گرفتگی مورد مطالعه در کارگاه‌های کمتر از 25 نفر بوقوع پیوسته بود (30/82 درصد).
نتایج توصیفی مربوط به افراد حادثه‌دیده در این مطالعه نشان داد بیشترین فروانی حوادث برق‌گرفتگی در این مطالعه به ترتیب برای افراد با گروه سنی 24-20 (8/31 درصد)، 30-34 سال (3/17 درصد) و 29-25 سال (8/16 درصد) بوقوع پیوسته است. کمترین حوادث نیز به ترتیب برای گروه‌های سنی 49-45 سال، 44-40 سال و 50 سال به بالا شامل 6/3 درصد ، 1/4 درصد و 8/6 درصد بوقوع پیوسته بود. بعلاوه، میانگین و انحراف معیار سابقه کار کارگران حادثه‌دیده 19/5±10/4 سال بوده، 5/40 درصد این افراد مجرد و نزدیک سه-پنجم نیز متاهل بودند (5/59 درصد).
تحلیل توصیفی حوادث مورد مطالعه بر اساس میزان تحصیلات افراد حادثه دیده نیز نشان داد که بیش از نیمی از این افراد دارای تحصیلات ابتدایی یا بی‌سواد (4/50 درصد) و کمتر از 0/5 درصد نیز دارای تحصیلات دانشگاهی بودند (9/0 درصد فوق دیپلم و 7/2 درصد لیسانس).
نتایج مربوط به پارامتر زمان بروز حوادث برق‌گرفتگی نشان داد بیشترین درصد این حوادث به ترتیب مربوط به نوبت‌های صبح (14-6)، عصر (14-20) و شب (20-6) شامل 5/49 درصد ، 1/39 درصد و 4/11 درصد می‌باشد. بعلاوه، بیشترین درصد این حوادث به ترتیب مربوط به دهه سوم، دهه اول و دهه دوم ماه شامل 4/36 درصد ، 6/33 درصد و 0/30 درصد بود. بررسی زمان بروز حوادث برق‌گرفتگی در فصول مختلف سال نشان داد بیشترین فراوانی این حوادث به ترتیب مربوط به فصول تابستان، بهار، زمستان و پاییز شامل (4/31 درصد) 69، (5/25 درصد) 56، (7/22 درصد) 50 و (4/20 درصد) 45 برآورد شده است. نتایج مربوط به بررسی پارامتر زمان بروز حوادث برق‌گرفتگی در هشت سال مورد مطالعه نیز نشان داد بیشترین درصد این حوادث به ترتیب مربوط به سال 1392 (9/15 درصد)، 1391 (5/14 درصد)، 1396 (6/13 درصد) و 1394 (7/12 درصد) و کمترین درصد این حوادث به ترتیب مربوط به سال 1393 (5/10 درصد) و سال‌های 1390، 1395 و 1397 (9/10 درصد) برآورد شده است (جدول1).
نتایج توصیفی پیامدهای حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه شامل عضو آسیب‌دیده و نوع آسیب نشان داد بیشترین عضو آسیب‌دیده در این حوادث شامل دست (2/2 درصد)، پا (1/15 درصد) و تنه (9/8 درصد) و کمترین نیز شامل دستگاه عصبی (7/0 درصد)، گردن (6/1 درصد) و دستگاه گوارش (6/3 درصد) بوده است. بعلاوه، بررسی فراوانی نوع آسیب در این حوادث برق‌گرفتگی نشان داد بیشترین فراوانی مربوط به فوت (2/30 درصد) و سوختگی (9/28 درصد) بوده است. کمترین فراوانی آسیب نیز به ترتیب مربوط به قطع عضو (6/4 درصد)، سایر (5/5 درصد) و جراحت (6/6 درصد) بوده است (جدول 2).
نتایج مربوط به علل مرتبط با حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه نشان داد بیشترین فراوانی علل در این حوادث به ترتیب مربوط به علل عدم رعایت موارد ایمنی مطابق آیین‌نامه‌ها (6/53 درصد)، نفص در حفاظ یا سیستم حفاظتی (4/31 درصد) و عدم استفاده از وسایل حفاظت فردی (7/12 درصد) و کمترین فراوانی نیز مربوط به عللی مانند عدم آموزش کارگر (9/5 درصد) و عدم تهیه تجهیزات حفاظت فردی (5/9 درصد) بوده است (شکل 1).
نتایج بررسی اعمال ناایمن مرتبط با حوادث برق‌گرفتگی نشان داد خطای ناشی از درک و دانش بر 8/66 درصد حوادث تاثیرگذار بوده است. میزان اثر خطای مبتنی بر مهارت 9/50 درصد و خطای تصمیم‌گیری 8/21 درصد و میزان اثر دو عامل انسانی تخلفات روتین و استثنایی به ترتیب 2/13 درصد و 0/5 درصد برآورد شد (شکل2).
جدول 1: یافته‌های پارامتر زمان بروز حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه
| پارامتر | فراوانی (درصد) | |
| زمان بروز حادثه در روز | صبح (14-6) | (5/49) 109 |
| عصر (20-14) | (1/39) 86 | |
| شب (6-20) | (4/11) 25 | |
| زمان بروز حادثه در ماه | دهه اول | (6/33) 74 |
| دهه دوم | (0/30) 66 | |
| دهه سوم | (5/49) 109 | |
| زمان بروز حادثه در فصل | بهار | (5/25) 56 |
| تابستان | (4/31) 69 | |
| پاییز | (4/20) 45 | |
| زمستان | (7/22) 50 | |
| زمان بروز حادثه در سال | 1390 | (9/10) 24 |
| 1391 | (5/14) 32 | |
| 1392 | (9/15) 35 | |
| 1393 | (5/10) 23 | |
| 1394 | (7/12) 28 | |
| 1395 | (9/10) 24 | |
| 1396 | (6/13) 30 | |
| 1397 | (9/10) 24 | |
| متغیر | فراوانی (درصد) | |
| عضو آسیب دیده | سر | (5/8) 26 |
| گردن | (6/1) 5 | |
| تنه | (9/8) 27 | |
| دست | (2/25) 77 | |
| پا | (1/15) 46 | |
| دستگاه تنفسی | (9/4) 15 | |
| دستگاه گوارش | (6/3) 11 | |
| دستگاه گردش خون | (9/3) 12 | |
| دستگاه عصبی | (7/0) 2 | |
| نوع آسیب | فوت | (2/30) 92 |
| قطع عضو | (6/4) 14 | |
| شکستگی | (9/7) 24 | |
| سوختگی | (9/28) 88 | |
| جراحت | (6/6) 20 | |
| سایر | (5/5) 17 | |
شکل 1: نتایج توصیفی علل مرتبط با حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه
شکل 2: نتایج توصیفی اعمال ناایمن مرتبط با حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه
جدول 3: نتایج مدل سازی رگرسیونی پیامد حوادث برق‌گرفتگی
| متغیر | OR | CI95% | p |
| سن | 45/1 | 74/1-16/1 | 001/0 |
| سابقه کار | 45/1 | 61/1-29/1 | 015/0 |
| میزان تحصیلات | 28/1 | 34/1-22/1 | 010/0 |
| زمان حادثه در روز | 84/1 | 66/2-02/1 | 001/0 |
| علل بروز حادثه | 19/2 | 07/3-31/1 | 020/0 |
| اعمال ناایمن | 8/4 | 8/6-8/2 | 001/0 |
نتایج مدل سازی حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه با هدف تعیین و تحلیل نقش هر یک از متغیرهای مورد مطالعه برحسب پیامد حادثه و نوع آسیب بر اساس روش تحلیل رگرسیونی لجستیک چندمتغیره نشان داد در مدل نهایی شش پارامتر سن، سابقه کار، میزان تحصیلات، زمان حادثه در روز، اعمال ناایمن و مجموعه علل بروز حادثه در مدل نهایی باقی مانده و با نوع آسیب ناشی از حوادث برق‌گرفتگی دارای ارتباط معنی دار بودند (005/0>p). بیشترین تاثیر بر این متغیر وابسته به ترتیب مربوط به متغیرهای اعمال ناایمن، علل بروز حادثه و زمان حادثه در روز با نسبت شانس 8/4، 19/2 و84/1 برآورد گردید (جدول 3).
بحث و نتیجه‌گیری
یافته‌های این مطالعه نشان داد که 220 حادثه برق‌گرفتگی بوقوع پیوسته طی بازه زمانی هشت ساله مورد مطالعه از سال 1390 تا 1397 تحت تاثیر فاکتورهای مختلفی بوقوع پیوسته است و هم چنین نوع آسیب ناشی از این حوادث برق‌گرفتگی می‌توانند تحت تاثیر پارامترها و عوامل مختلف قرار گرفته و شدت آن ها ناشی از نقش این عوامل تشدید یافته و یا کاهش یابد. یافته‌های مربوط به تحلیل و مدل سازی رگرسیونی عوامل موثر بر نوع آسیب به عنوان یکی از پیامدهای حوادث برق‌گرفتگی بیانگر این بود که عوامل موثر بر حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه شامل شش متغیر سن، سابقه کار، میزان تحصیلات، زمان حادثه در روز، اعمال ناایمن و علل بروز حادثه بوده که با این پیامد حادثه دارای ارتباط معنی دار بودند (005/0>p).
یافته های این مطالعه بیانگر این بود که اعمال ناایمن به عنوان مهم ترین و تاثیرگذارترین متغیرها در بروز حوادث برق‌گرفتگی بر نوع آسیب ناشی از این حوادث محسوب می شود. نتایج این مطالعه نشان داد دو خطای انسانی مهم شامل خطای مبتنی بر درک و ناشی از کمبود دانش و آگاهی نسبت به انواع مخاطرات جریان الکتریسیته و هم چنین خطای مبتنی بر مهارت در کار با تجهیزات و سیستم‌های الکتریکی در بیش از نیمی از این حوادث دارای نقش بوده و مشارکت دارند. یافته‌های مدل سازی صورت گرفته نیز بیانگر این بود که اعمال ناایمن به عنوان تاثیرگذارترین عوامل بر نوع آسیب ناشی از حوادث برق‌گرفتگی برآورد شده است (نسبت شانس=8/4). اعمال ناایمن به عنوان یکی از دلایل کلیدی حوادث در صنعت، دارای بیشترین سهم در حوادث شغلی می باشند. نتایج برخی مطالعات نشان می دهد که کارگر یا تیم کاری در بیشتر حوادث شغلی به دلیل بروز انواع خطای انسانی و اعمال ناایمن دارای نقش مستقیم می باشند. بعلاوه، نتایج مطالعات مختلف نشان داده است که رفتارهای فردی ناایمن می‌تواند تحت تاثیر دیگر فاکتورهای مهم مانند عوامل دموگرافیک، سازمانی، شرایط محیط کار، موقعیت زمانی و جغرافیایی و نوع فعالیت های شغلی در محیط کار باشد (15، 14).
حوادث برق‌گرفتگی به عنوان حوادثی که دارای احتمال وقوع پایین و شدت پیامد بسیار بالا می‌باشند دارای اهمیت فراوانی در موضوع تحلیل حوادث و ریسک و هم چنین ارائه اقدامات پیشگیرانه برای کاهش تلفات انسانی می‌باشد. عدم استفاده از تجهیزات ایمنی فراهم شده مانند انواع تجهیزات حفاظت فردی متناسب با شرایط فعالیت‌های مرتبط با جریان زنده الکتریسیته یکی از متغیرهای مهم می‌باشد که بایستی در بررسی اعمال ناایمن و هم چنین دیگر فاکتورها مانند علل و عوامل بروز این نوع حوادث مورد توجه قرار گیرد. با وجود اینکه حذف حوادث برق‌گرفتگی و مرتبط با جریان الکتریسیته تقریباً غیرممکن است، اما تکرارپذیری وقوع چنین حوادثی را می‌توان در صورتی که کارگران در محیط‌های صنعتی به صورت دائم تحت پایش و نظارت قرار گرفته و زمآن هایی را که از تجهیزات ایمنی به درستی استفاده نشده را فوراً شناسایی کند، کاهش داد. همچنین واحدهای شغلی در صنعت بایستی بر رفتار کارگران از طریق تأثیرات مثبت، اخطارهای شفاهی و کتبی و در صورت نیاز با تنبیهات تأثیر بگذارد (16).
نقش خطای مبتنی بر مهارت در حوادث برق‌گرفتگی و پیلمدهای آن بسیار حائز اهمیت می‌باشد. نگرش، جو و یا فرهنگ ضعیف ایمنی انعکاسی است از استدلال‌هایی مانند دلیل تراشی از قبیل این که فقط افراد ضعیف و ترسو از تجهیزات ایمنی استفاده می‌کنند. این چنین کارگرانی هیچگاه درک درستی از اینکه تمامی کارها بایستی در تمامی زمان ها به صورت ایمن انجام گیرد، بدست نیاورده‌اند. پیشگیری از این نوع نگرش که در نهایت می‌تواند منجر به حادثه شود، کار دشواری است (19-17).
یافته‌های این مطالعه نشان داد زمان بروز حادثه با نسبت شانس 84/1 به عنوان سومین عامل تاثیرگذار بر نوع آسیب بوقوع پیوسته با حوادث برق‌گرفتگی دارای ارتباط معنی‌دار می‌باشد. زمان بروز حادثه عامل بسیار مهمی در پیش بینی و تحلیل حوادث می‌باشد. برخی مطالعات نشان داده اند که حوادث و آسیب‌های شغلی معمولاً در دوره‌های زمانی اوایل شیفت به دلایل عدم تسلط بر کار و قرار گرفتن در فاز تغییر و اواخر شیفت کاری به دلیل خستگی ناشی از ساعت های پایانی کار بوقوع می‌پیوندد (23-20). یافته‌های برخی از مطالعات نیز نشان داده است که حوادث و آسیب‌های شغلی مرتبط با متغیرهایی مانند زمان، محل حادثه، روز کاری هفته و ماه می‌باشد (24).
پارامترهای فردی مانند سن و سابقه کار به عنوان یکی از علل مهم در حوادث مطرح می‌باشند (29- 25، 23). در این مطالعه، پارامترهای سن و سابقه کاری و میزان تحصیلات افراد حادثه‌دیده به عنوان عوامل تاثیرگذار بر نوع آسیب‌ها و نتایج حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه تشخیص داده شدند. برای مثال در مطالعه Amotz Perlman و همکاران توانایی سرپرستان برای شناسایی خطرات و درک و ارزیابی ریسک به عنوان یک مهارت پایه ای و اساسی برای حفظ شرایط ایمنی مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه میزان آگاهی 61 سرپرست نسبت به مخاطرات و چگونگی درک و ارزیابی ریسک های مرتبط با صنعت و تخمین احتمال و شدت حوادث مورد سنجش قرار گرفت.
یافته های این مطالعه نشان داد که علی رغم تایید ارتباط سابقه کاری و میزان آموزش های ارائه شده با میزان کاهش شدت و میزان حوادث شغلی، اما به دلیل پیچیدگی و تنوع بیش از حد در فعالیت ها، سرپرستان با سابقه کاری بالا قادر به شناسایی همه ریسک های موجود در محیط کار خود نمی باشند(30).
این مطالعه با هدف تجزیه و تحلیل و مدل سازی پارامترهای تاثیرگذار بر حوادث برق‌گرفتگی بر اساس داده های حوادث برق‌گرفتگی شغلی 8-ساله در استان انجام شده است.
بعلاوه، بر اساس پایگاه داده حوادث وزارت کار و پزشکی قانونی، نتایج بررسی توصیفی حوادث برق‌گرفتگی در استان های کشور نشان می‌دهد در مجموع 2474 حادثه برق‌گرفتگی طی سال‌های 1390 تا 1397 در کشور بوقوع پیوسته است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد طی این 8 سال شیب بروز حوادث برق گرفتگی رو به نزول بوده است و از 457 حادثه برق گرفتگی در سال 1390 به 220 حادثه در سال 1397 تقلیل یافته است. به عبارتی نرخ بروز این حوادث به کمتر از یک-دوم کاهش یافته است. ارزیابی استآن های کشور نشان می‌دهد که استان تهران با میزان 487 حادثه دارای بیشترین نرخ بروز حوادث برق گرفتگی در استان های کشور بوده است و نسبت به رتبه دوم حدود سه برابر دارای حوادث برق‌گرفتگی بیشتری می‌باشد (استان خوزستان با 169 حادثه برق‌گرفتگی). بنابراین، این مطالعه در استانی با بیشترین میزان فراوانی حوادث برق گرفتگی در سطح کشور انجام شده است.
لذا، یافته های این مطالعه می‌تواند برای دیگر استان ها و محیط های صنعتی در سطح کشور نیز مورد استفاده قرار گیرد.
نتایج این مطالعه بیانگر این بود که نوع آسیب ناشی از حوادث برق‌گرفتگی می‌تواند تحت تاثیر عوامل و پارامترهای مختلف و متعدد قرار گیرد. این یافته‌ها بیانگر این بود که پیامد حوادث برق‌گرفتگی مورد مطالعه شامل فوت، قطع عضو، شکستگی، سوختگی و جراحت تحت تاثیر شش متغیر سن، سابقه کار، میزان تحصیلات، زمان حادثه در روز، اعمال ناایمن و مجموعه علل بروز حادثه قرار گرفته است. بر این اساس، اقدامات ایمنی مورد نیاز برای پیشگیری از بروز حوادث برق‌گرفتگی و کاهش پیامدهای احتمالی آن می‌تواند از طریق انواع فرآیندها اعم از آموزش‌های ایمنی مختلف در زمینه پیشگیری از بروز حوادث الکتریکی، الزامات ایمنی حریق‌های الکتریکی و آموزش ایمنی تجهیزات حفاظت فردی، بعلاوه سیستم‌های سخت افزاری مانند سیستم اتصال به زمین، انواع کلیدهای قطع کننده ایمن مانند قطع کننده‌های مدار و دیگر سیستم‌های ایمنی مانند هم‌بندی و اتصال زمین موقت همراه با استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب بکار گرفته شود.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مراتب قدردانی خود از معاونت پژوهش این دانشگاه و هم چنین واحد بازرسی کار وزارت کار و همچنین اداره کار استان تهران اعلام می‌نماید.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله تعهد می نمایند هیچ گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
